l TURK COGRAFYA DERGiSi I t I I I NlsnN rs+g SAYI; ll t_ i SO.\- YARIM ASIROI TUNXIYNNN COGRAFYA I L Prof. i. Hakkr AKYOL, Istanbul II. ME$RUTiyrr DIVRINDE coGRAFyA !:r mutlakryet devrinde jeoloji ile coSra{yanrn inceleme, eser meydana s i:r:c.e 'e dlretme bakrmrndan bizdeki iizeliklerini giisterme$e Eahgmrgtrm f t l. :,*:: da on beg yrl kadar siirmiig bulunan veharplerdeniince (1908-1910), :;::.;i icinde ( tgLo-t9 18) ve harpler sonunda (miitareke ve milli miica- ::"c; olmak iizere (1918-1923) ng salhaya ayrrabileceEimiz asrl mesrutiyet ::i:riCe mekin ilminin gegirmig oldu$u geligmeyi aynl pIAn altrnda Eizmek --: -- 1 - :J-in . 1. ME$RUTIYET DEVRINDE IUCETEUE gz1. Ir' \lasrif tarihi noktasrndan megrutiyet devrinin baghca karakteri baglangrqta t i":: ksl'rrsrz ve gartslz mutlak bir diigtnce serbestli$i vermekrl Avrupamn I -::i: Siemine kargr o zatnana kadar srmsrkr kapah bulunan kaprlan tama- - '^e .:carak bize bu ilemden izami dereced,e fayd,alanmak imkdnlannr ha- :::-:-nrk oimugtur. Devrin bilhassa ilk yrllannda herkes vicdan hiirriyetine :;r:.:::ak kanaatini aErkqa ifade edebiliyor ve akhna geleni serbestqe yaza- :- :-- _r ---lUl--U. i's i5 olmak iizere gerek teorik ilimlerde gerek teknik sahalarda pek --::---i) olan batr diinyasrnrn muhtelif kaynaklanndan faydalanarak ve dev- -:r'- doruomast, yasamasr ve ilerlemesi iqin hemen hemen devrin baglangr- :":', ,\r'rupanrn ayn ayn ilim merkezlerine de$erli subaylanmz giinderi- i-i-_l Tfirk Cografya dergisi, Yrl I, Sayr I. Ankara 1943 s. 3-15. Bu krsmrn yazrlmasr igin resmi veya delil birgok gazete koleksiyonlarr, o za- r n.:-r: lariilfiin0n kayrtlarr ve maaril tarihine ait ve gegen yazrmda gisterdifim birgok **r: *: arasrnda bilhassa O. Ergin'in; Tiirkiye Maarif Tarihi c. 4 (Megrutiyet devri mek- !I ::,: ri Ist. 1942, s. 1053-1320 vardrr. I I t 1lll'* t ! I I t I I 122 liyor, buralardan yabancr askeri mutahassrslar qafnhyor, diindiiklerinde iisret- menlik igi giirmel iizere Maarif.i Umumiye Nezareti tarafrndan, muhtelif ilim kollarrndaki bilgilerini tamam\amak iizefe, ofta ve yiiksek ii$renim mezunlarrndan a\nropa.-ya, milsabaka ile seqilmig, biiyiik bir talebe kafilesi giinderiliyor Ir]. Tanzimattanbncesrrfbilfifetveyaislimlrkesasrnadayanam,Tanzjmat devrinde buna bir de > te okumak iizere mekteLi ^m"iuiltk"iiyi-ei den 8, kimya tahsili iqin 12, Lausanne iiniversitesinde rnafmatf ::-T= iir-*i*r"tut, .*-"r. it".t. 8, oihay.t lerde tahsil gd,rmek iqin 4g ialebe giinderilmigtir (bu 49 talebe < o larak d-ahaso :kiuvl:mda"s rd i(:2i^0 .lV1l:lt,7'ig:1:*2:)'', da*h"a1 's-o*n:rrat: *(L*/HX/l ",olii"ii" > nin kurulmasrna i{:r,ep olmugtur [1]. Bu gebeke 1915 yrhndanllgtS yrLsonbahatnakadar aga$r1ukafl 3o ay r.;1:r fenni surette qahgmrqtr. Giiniin muhtelif saatlefinde (saat 7rI4,21, Ee:ek atmosferin deniz seviyesine yakrn yerlerinde, gerek fasat uqurtmalan ile r "-;.t katlannda (500-3OOO m.) tutulan kayrtlar telgrafla mefkeze bildirile- ::s muhtelif istasyonlafln rasatlat arasrnda sinkronism sallanryor ve tiirkge ': rlmanca olarak ayda bir Etkanlan < tegkil edilmigtir. 139 maddelik bir talimat- :smesi bulunan bu biiyiik tegkilatrn iEi 24 biilgeye ayrrdr$r o zamanki semleketimizin her b\lgesinde (osmanL devletine yeni katrlmrg Batum, K.rrs ve Ardahan viliyetleri 24 :dincj0 biilgeyi tegkil ediyordu) abaal-i :.ilintiye (klimatoloji\, abval-i baaai\e (aeroloji) ve aboal'i ikli'niye'i miya' ;ile (hidro-klimatoloji) si hakkrnda esasl aragtrrmalar meydana getirmek ic. Erlangen iiniversitesi profesorlerinden Dr. Viirscbmid.t ile Matburg i u-niversiteJ dogentlerinden Istabul dariilfiinfinu co$rafya miiderrisi ve enstitii r.;idiirii E, Obst'sn birlikte idare ettikleri (tetkikat'i iklimiye enctimeninin> bi.ihassa Trakyada iyi igler 200 den f.azla (l) meteoroloji istasyonu bulundusu, iXeride bu gelekenin imparatorlu$un diSer krsrmlan iizerine bu nisbette da- errrlacalr ve miitareke bagrnda tegkilitrn kaldrfllmrg oldulu ve pek iinemli ve Lol gijilem neticelerinin maalesef kayboldu$u iddia edilmektedir [4]. -rr rra"Inrttt ; osmaniye Askeri rasad_a^tt1 haylve Mecmuasr - Ayhk. Dersaadet, 3'a."dut-i havaiye qube-i merkeziyesi matb' 1917' 1918 L- 12) Dr,L. \Yeickmann'n idaresindc yaprlan giizlemlerin orilinalleri Bavyerada Miinich ;.hrind" Meteoroloji observatuannrn Tiirkiye rasatlan biiliimiinde (Bayerische Landwet- $ :o.-*'^rt" Abteilung tiirkische Bcobachtung) bulunmaktadrr' I ;-3P1, ZLf",t lveer;iDckiemTaenmnp..eLruafttudrrVucekrh uiinltdn iswsineddee.r.T...i irHkaebi'Lilietaiptizoings1s9e2h6ri'{t, Miinchen 1922, --41 E. Obst; Das Kli*a Thrakiens als Gruudlage der \ilirtschaft, Berlin 1921. s. 3' ,". 2. 8,, eser gerek rasat malzemesinin iyi tutulmamrg olmasr itibariyle, gerek inceleme *:ruglannrn iglenmcsi bakrmludan tenkitlere uframrgttr. Zaten prof' E. obst memleketimiz' e cofra{i aragtrrma ve inceleme uoktasrldan, meseld, w, Penck'in ieoloii sahaslndaki e&inligini giisterememigtir" i f t I I i 1 r26 c. HIDRoGRAFI INCELEMELERI. Bo$azlann (Karadeniz ve kale bo$azl atr) taih, ekonorni, politika ve stfateii bakrmrndan olan iinesi iizerine yazimrg pek qok eser vardrr. Hidrografi noktaslndan'Bosazlatts basit bir qekilde incelenmesi oldukga eski zamanlata, XVII. asra kadar grk- trlr haldef f] bunlann ve Marmara denizinin fenni bir surette incelenmesi' irrlitiz o" rus tetkikqileri yardrmryle, ancak XIX. asrln ikinci yansrndan buJtur. Once daha ziyade iskandil esasla'na dayanan bu incelemelet, sonralan' srcaklrk ve tuzluluk gibi fiziki vasrflafl da 121 iqine alma$a baglamrg ve bilhassa ikinci defa yaprlan rus deniz seferleri ile [3J iinemli safhaya g\x- mig ve cihan harbi iqinde deniz altr miidafaasr ile bahkcrhk v. s. gibi iktisa- di sebepler bu noktaya daha ziyad.e dikkatr gekmigtir. 1 9 1 7 senesi gidlz aylatndz hiikirmetimizindavetiiizerine almanhidrologlatrndan A, MerzBahiye Nezare- tinin yanrna kattl$r yiizbaEr Rdsim Abmet adrnda bir deniz subayrmrz ile birlikie bi ay kadar yat ile her iki Bo$azda bir y6nelme seyahatr yapmrg,bir sene sonfa bu trzman tekrar gelerek 1!18 yrhnrn 6mayrstndan 5 l147ilaatnz' kadar istanbul Bo$azrndaki 1 0 3 deniz istasyonunda muhtelif seviyelerde @arsigIi,isvegkrali9esiChristine'eyazdrirmektuptaL t.ol,ri iog.rrnrn kargr ;iiinlerdeki ii"t ve "lt akrntrla.udan bahsediyor ve bunlarrn {izik kanunlarr i".pl.rrod.o olduklarrnr s6yliiyor, daha sonra akrntr yerlerini giisteren bir har- tayr havi bir eser de meydana getiriyor: L. F. Marsigli osservationi interno al Bosforo Traio overo canale di constantino- poli. Roma 1681. t2l 1872 de Shearwater gemisiyle lV. J. L. li/harton; Report of the currents o{ {:he D"rd.nelles and Bosphorur. polti"l"a by ordre of the Lord Commissioners o{ the Ad- rniralty. London 1886 188i/82 de Taman sefinesiyte s. Makaroff; on some oceanographic problems. Pro" ceed. of Roy. Soc. o{ Edimburg 1898/99 s. 391' 1884 de \fashington gemisiyle G. B. Magnaght ; Di alcune esperienze ereguite negli Streti dei Dardanelli . aut Bo"{o.o per misuarvi le correnti a varia pro{ondia' At' ti del primo Congr. Geogr. it.l. G"ttot 1894,1.2, s' 440'53' tbgO a" P6tiel ge*Isiyle A. de Guegdon; D6tcrmination des courants sous'marins' Rev. Marit. et Col. v. 9tr, s' 338-47. Paris 1886' 1892 de Avustury-a[4nirtnt "lP-"o.l.a. vapuriyle J. Luksch ve J. WoIJ; Physikalische Untersu- chungen im iistlichen Ill Reise 1892. Berichte der Komissiou z. Er{orschung des tistlichen Mittelmeeres VIII. [3] 1894 te bizim Selinik vapuriyle Marmara denizinde ikinci rus seleri ./. spinillen Rossi""iu Untersuchungen irn Maramara Meer au{ dcm tiirkischen Dampfer uSelanik> in -J ahre M18a9t"4r. iaAlnenn. zdu. rH Hydyrd. romloagthie. Mdeits. M18a9r5m sa.r a3 1M3'eeres. Sapiski d. Kais. russ, Geogr. Ges. , Geogr. Abh. Bd. 33' 1898. 1910 da Thor vapuriyle danimarkalt Nielsen tarafindan; Report on the Danish oce- anographical Expedition 1908'1910 to the Mediterranean and adlacent Seas' Copenhague' t972. L27 (0,10,20 rn.. derinlik) 686 akrntr iilgiisii, 222 srcakhk ve 2o2 tuzluluk giizlemleri kaydedilmiq ve 19 hazirandan 2l temmaza kadar olan zaman zat' L. finda QanakkaleBo$annda da Ll 5 inceleme istasyonunda yine ayfl ayfl sevi- relerde 880 dkrntr hrzr ve ytinii iilEiilmtig,2ll srcakhk ve2Al de tuzluluk giizlemi yaprlmrgtrr. Bundan bagka o zamafla kadat yapianlara ek olarak 300 kadar yeni iskandil noktasr tespit edilmig ve bilhassa atmosfer basrncr, riiz- gArlar gibi hidrografi iizerine do$rudan dolruya etki yapan meteofoloii Ia- satlaflnl da ihmal etmemigtir. Yalnz Istanbul Bo$azrnda bu uzman, ortala- t, ma olarak 1500 m. an ile denizin topografik ve hidrografik vasrflannr giisteren 19 kadar profil viicude getirmigtir f 1]. d. JEOLOJI iNCELEMELERI. rgti senesinde Istanbul Dari.ilfiintr' ou jeoloji kiirsiisiine galrrlrlan 'Dt.Walther Penck bfu taraftan Vefada Ab- diilkerim Paga kona$rnda agian jeoloji ve mineraloji enstitiisi.inii idare ediyor ve ii$retme ve inceleme malzemesini kitap, sahre, fosil koleksiyonlan 7le cihazlandrrarak zenginlegtiriyor 121, bir yandan da istanbul ve Uluda$ civarrnda talebenin faydalanmasrnr icap ettiren ilmi geziler yaplyor. Fakat bunlatn hepsinden iinemli olan igi, muavini [3r] lte birlikte istanbul Bo$azrmn her iki tarafndaki biilge ile lilnit k aa>g reimignf'iai nqdad ddteuer t sugiilnlremkea ubtkqeia lkmdvreaiag rttb igrAi ers( lia dnYremtegriinqeoi ilim kokusu sezilen",. fakat ara srra oldukga miihirn hatalara diigiilmiig bulunan bu eseria madde baglarr sonuqda yazanlarrn adlart bulunmadr$r igin biiyiik bir krsmrnrn tek bagrna ;;;;il;["2E]i "1n. dMineqinru tkiyaelet mdinedvernin gdrekm Drsa roiilmlfiainsfri nihdtaim (a l1i 9k1u5 v)v etKliduirr'un'i vusta ve kurun'i cedide tarihi miiderrisi ni Brs(i-G877-1g2g),dilci ve tarihcilerimizden AIi Seggidi'fiya- zMSiyuaelatcair nifvi, eint at arIisbhli dammt ui lai*ml.lidmledir eiA hs.ai nkF"ke rkurarilil"de tae'nsri enar lnebcraa gvk i imcikuuidh eac rigil*deiitilii rkgmterikgrmi aorllgatrtnorr dM "( e ighsrmtk.a ecnt ' lRzI'ze veseitm iIlleIi ' DM1a3ei3kr2et/et3-b3fi--|i 7976117, 7472 s.)' 2.SuphiEthem;Ul0m.iTabiiycl0gatrc.1.Dersaadetorh.matb.7917,224s.Ha. yati fizih ve kimyayan ,ro, ui"l"il u" t"u.iLt. ilimlerine. . . ait terimleri ihtiva eden bu re- > maddesine kadar grkmtgtrr' "i-li "r", t L29 I dikkati gekerek Maarif.-i Umumiye Nezareti bunlann do$ru kargrhklannr I r.fagtrmak igiyle u$raqacak < adiyle ilmi bir heyet tegkilinekarar vermiEtir ( 1913) [1J. b. TABIAT ifiUfnni. Srrf memleketimizde yaprlmrg inceleme mahsuli.iL olmak iizere lstanbulun eski bahkhane miidiirii ve diiytn'i umumiyede umur-i sasdiye dairesi bag miifettigi Kmekin Detteciyan taraftndan kaleme alrnmrq tTiirkiyede bahk. ve baLkgrlrk>> adh bir eser vatdrt. Bu eser yalntz bizde bal* avcrh$rna de$it, tuzlu ve tatL sulatrmtzrn hidrografisine, su hayvanla- F nna (deniz, nehir, giil bahklan,..) ve ya1ama sahalanna, giiqlerine ait bilgileri ihdva etti$i gibi denizden elde edilen mahsullerin istatistik veriletini de irrvi bulunmaktadrr Iz]. Memleketimizin trayvancr1:;rflrna, ziraatine, ormanlanna ve yeraltl servet' treriae, ticaretine ait bu delirde yazrlmrg esederin sayrsl Eoktut Biz burada I daha ziyade bizi ii$retim noktasrndan ilgilendiren tabiat ilimleri ve bilhassa co$rafya hakkrnda viicude getirilmiE klisik eserlerin bazrsrndan bahsedeceliz, Topkapr miizesinin eski miidiitii Halil Ethem beyin (1861'1938) jeoloji .r.rl"ri bundan evelki devrin biiyiik bir krsmrnda gerek ytiksek gerek orta iifretimde hemen hemen tek bir esef olafak yef tutmuq oldu$u hal- de [3] megrutiyet devrinde hep fransrz programlaflna gtire hazrlanmrq okul Hopr".t r.tili"d"" (m Petrier, P. Constantin, Mathias Duval, 'Causti- l7l 7. EmruUah Efendinin reislifi altrnda toplanan bu heyet miispet ve bedii ilim- lere ait ayrr ayrr lfigatlar negrine karar vermiE ve {ransrzca terim alfabesi iizerine miispet :lirnlere ait olan Kamus-i tstlahat-t ilmige adiyle A harfinin sonuna kadar olan terimler t l. Elcorgtrr. ( ist. Matb. Amire, 1333:1918 ciiz 1. 210 s' ). 2, Daha sonia doktor Rtza Tealik yine Maarif-i Umumiye Nezareti hesabrna bit mu- -:c.tsel kamus,i felsefe grkarmafa baglamrgtrr. Bu karnusun < a ladar olan maddeleri basrl-rqtrr. (Mufassal Kamus-i felsefe, Matb. Amire c. I, ciiz 1 ve 2, l.13i-34 j 1916-18.806 s., c. II, ciiz 1'). f2JK. Deoeciqcn ; Tiirkiyede bahk ve bahkcrhk. ist. Diiy. Um. id. Matb. 1915.{40*60 s" Pachc et pecherie en Turquie. ConstantinopleTg26,impr. de I'admin' de la ---; )efte Pubtique Ott. metin 480 s. ve ilAve cetv. 169 s. Kitabrn plinr Eudur: Tiirkiyedc rastlanan biitiin tuzlu ve tath su hayvanlarrnrn bil- I irqsa bahklann tiirkge, {ransrzca ve latince olarak adlarl, giig mevsimleri' her tiiriin av tr =ersini, avlamak igin usuller, balrklarln idetleri, yumurtlama mevsimleri ve tarzlan, bun- .ann iicari krymetleri, etlerinin vasr{larr, hazrrlama usulleri (tuzlama, kurutma, isleme...), i ;g;a3a ve havyarrn hazrrlanmasr ve saklanmast.,. Eser bilhassa deniz hayvaolarlnru tiirkge i:.!'rr: adlarr ve bahkgrhga ait tiirkge terimler bakrmrndan tavsiyeye de$er. i l3l Halil Ethem; Muhtasar ilm-i tabakat-il ari, ist. Matb. Amire. 1317 (1901), 159 s. Tercime (Hochstetter und Bischof's Leitfaden der Mineralogie und Geologie, 14 Aufl. W:eu 1S98.) ; il*-i Maadin vc tabakat-il arz. ist. Mihran matb. 1307 (1891) 304 s. I t rariii ieoloji hartasr). 130 er...)gevrilerckMeoalid.iselilseveyaTarib-itabii(ilm-ihayvanat,ilm'i-ne- batatveilm.itabakat-ilatz)adlarraltrndabirgokmiielliflettarafrndan okul kitaplau viicude getililmiEtit, yalnrz hayvanata ait kaymakam Hulusi' yalnrz nelata da|- E. ierafettin: yaluz ieolojye doktor ![.sali,hayvanatve nebatata M, Satt, tret ligiine ait H-iiseyin Remzi' Mehmet.Izzet ' Hdrun'ilI Regit' Eb-i)lMubsinXemal,,'idadivesultanimektepleriiEinaEa$ryukaflayni kaynaklardan aLnmrg ve ayni resimleri- havi kitaplar yazmrglardrr' Ir] Biitiin bu eserler o devrin fuun " kitaplannda oldu$u gibi sahre' bitki' hayvan adr vermektenveonlarrsadecetasviretmektenvebirkagilmiterimbelletmekten ibaretkurutilretimtemelinedayanmaktaidi.Maamafihtabiatilimlerine a'n- ;;-;;;;y"aiti gOriisiin miim.ssili-"1*1k iizere O. Scbmeil'ineserinden ncuing . bbuirn lhaary viiaznearitn fe.i tyuaip' tg:#a 'i"iy. koirta.,z iflze) 'Byeunrai dgaiir iihqaleyrvea nulayng uAnd beitrle qrie ikleild' em yuahni-i dinamik bft tarzda izah edilmig buluyoruz' c.CoGRAFYA,Geqenyaztmdamekinilmininbizeklisikokulkitaplarr v. s. ile, esas itibariy Le, ftanstz giiriig kiiqesinden girdi$ini ve fiziki coltafya relief tasvirleri yapmak ve konumlaln yerlerini vermek, begeri colrafya da canlr, canstz mahsul nevileri ile u$raEmak ve saylya dayanarck sadece ista- tistikrakamlarrdtikmektenibaretstatikvekurubirco$rafyaoldu$unu siiylemigtim[a].r.itrratikaFransadatsToyrlrnakadatliselerdevekolej- lerde durum uEugt yottutr bu merkezde idi' Hatti Sorbonne- gibi nam almrq iiniversitelerdecografyukiirsiisiibirtarihgininelinde,eskimemleketledn en'taribi co{tafyd Eeklinde' Aknanyanrn bir asrr ev' ivoeplokgi .dufuyruurmrn"d"adnu bba;his;;eud yordu. UrriJ.rrit" profestiriiniin derin ilim i'i tarih iEinde giimiilmiig eski co$rafya konumlaflirn yerlerini qrkarmak, eski siyasi biiliimleri t"rpit ..*.t o"zo$iufimetinlerin ve kaynaklarm tenkitli incelemeleri ile u$raqmak idi. Fakat pnit V;aa de la Btacbe (Ls45'1"91s) ile co{rafya Almanyadaoldufugibiyu,a,-crilimlere,tabiatilimlerine,bilhassajeolojiye @anat, ist. KTlbet matb. 1326 (1910), 328 s. U"luaili ilm-i nebatat' ist' Ahmet ihsan matb' Esat $erafetti"; M. Siadti ilm-i arz' ist' 1328 (1912) '173 s' M, Sat,;Tarih-i *"UffJ"" il--i i.yuuout (viicut ve hayat-i beger ve tasni{-i hayv"anat) ist. 1327 (1911).T A".' ihA-sia';d;o;frdva"n" milIaot-' i2 u96e.b sa'tat' ist' A' Asadorvan' 1327 (1911) Hiisegin Remzi; rra"".[i:r relaseden muhtasar ilm-i tabakat'il arz. Dersaadet Mahm' o' ^i!;olt]i;::l:'# ii,n-i rabakat-il avz' ist' Kitaphane-i islam ve Ask' 1330 (1er4) s' 230 Eb'iit Muhsin Kemal; Yeni ilm'i arz' Isl:' A' Asadoryan 1330 (1914) 166 s' [l32]i ASo. nN yad.tirr;* H","itta"u'" iT"'i-irakify"e-di e' i""o'g' rKafityaapl hTin'Ce-oi f'i sDlae-r gv'Y" rAl Is'k S' a1y9r1 5I'' 2A2n3L as'ra' s' 13'

TURK COGRAFYA DERGiSi r!

Similar TURK COGRAFYA DERGiSi r!