Tanrı ve Felsefe - Etienne Gilson

168 Pages·1999·0.86 MB·Turkish

by  Etienne Gilson

Tanrı ve Felsefe - Etienne Gilson
Etienne Henry Gilson, özellikle Ortaçağ Felsefe
Tarihi alanında önemli eserler kaleme almış ve çeşitli
araştırma merkezlerinin kurulmasına önayak olmuş
ünlü bir Fransız düşünürdür. Gilson, "Yeni-
Thomasçılık" adı verilen felsefe akımına mensuptur.
Ortaçağ Felsefesinin Ruhu, Felsefi Tecrübenin,
Bütünlüğü, Ortaçağda Akıl ve Vahiy, Modern Felsefe:
Descartes ten Kant'a kadar, Güzel Sanatlara Giriş,
Tanrı ve Felsefe, Gilson'un belli başlı eserleri
arasında yer almaktadır.
Tanrı ve Felsefe, metafiziğin en önemli konusu
olan Tanrının varlığı problemini ele alır. Gilson'a
göre, akıl, Tanrının varlığı konusunda çok önemli ve
ikna edici şeyler söyleyecek güçtedir. Felsefe Tarihi,
bu hükmün doğru olduğunu göstermektedir. Dinî
konularda düşünmenin pek fazla yarar
sağlamayacağını öne süren katı pozitivist ve
maddeci görüşlerin, ilim ve fikir dünyasındaki
çekiciliklerini yitirmiş olmaları, Tanrı ve felsefe
ilişkisini yeniden ciddi bir felsefe problemi haline
getirmiştir.
ISBN 975-8109-33-2
BİRLEŞİK
YAYINCILIK
Etienne Gilson
tanrı ve felsefe

Çeviri Mehmet S. Aydın
9 Eylül Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Din Felsefesi
Profesörü
İKİNCİ BASIM
Birleşik Yayıncılık
İstanbul - 1999
Birleşik Yayıncılık No:80
ISBN 975-8109-33-2
Dizgi
Hülya Aşkın
İç Düzen
Selahattin Uslucan
Kapak Tasarım
Nüans Ajans
Kapak Baskısı
Modül Ofset
İç Baskı-Cilt
Elif ofset
Birleşik Yayıncılık
Ankara Cad. 47 34410 Cağaloğlu - İSTANBUL Tel:
511 70 40 (Pbx)
ÇEVİRENİN ÖNSÖZÜ
Etienne Gilson (1884-1978) özellikle Ortaçağ felsefe
tarihi alanında ciddi araştırmalar yapmış, çok sayıda
eser kaleme almış ünlü bir Fransız fikir adamıdır.
Hayatının son yirmi yılında Fransa dışında, özellikle
Amerika ve Kanada'da konfranslar vermiş, birçok
araştırma enstitüsünün faaliyetlerine katılmış, hatta
bunların bir kısmında kuruculuk ve başkanlık görevlerim
üstlenmiştir.
Gilson denince akla ilk gelen şey, onun tanınmış
Ortaçağ ilâhiyatçı-filozofu Aquino'lu Aziz Thomas'ın
külliyatını inceden inceye tahlil eden ve yorumlayan bir
âlim olduğudur. Gilson sadece bu işle de yetinmemiş,
merkezinde Aziz Thomas'ın fikirlerinin yer aldığı çağdaş
bir felsefe anlayışının gelişmesinde birinci derecede rol
oynamıştır. Asrımızın önemli felsefe akımları arasında
yer alan bu akımın adı Yeni Thomasçılık (Neo-
Thomism) tır. Bu akım hakkında bilgiler vermeden önce
Gilson'un çok bilinen birkaç eserinin başlıklarını
vermek, sanırım yararlı olacaktır*:

* Eserlerin basıldıkları yerler ve basım tarihleri İngilizce
baskılarına aittir.
1. Ortaçağ Felsefesinin Ruhu (1930-1 yıllarında
İskoçya'da verilen Gifford Konferansları )
2. Felsefî Tecrübenin Birliği (1936-7 yıllarında
Harvard Üniversitesi'nde verilen William James
Konferansları)
3. Ortaçağda Akıl ve Vahiy (Virjinya Üniversitesi'nde
verilen Richard Konferansları, 1937)
4. Aziz Augustine'in Hıristiyan Felsefesi, New York,
I960.
5. Hıristiyan Felsefesinin Unsurları, New York, 1960.
6. Filozof ve İlâhiyat, New York, 1962.
7. Modern Felsefe: Descartes'tan Kant'a (T. Langas
ile birlikte) New York, 1962.
8. Thomasçılığın Ruhu, New York, 1964.
9. Güzel Sanatlara Giriş, Paris, 1963.
10. Tanrı ve Felsefe (Burada tercümesi sunulan
eser)1
Gilson, yukarıda da işaret edildiği gibi, Yeni
Thomasçılık akımına mensuptur2. Sözkonusu akım,
daha başka unsurları ihtiva eden çağdaş Katolik
Felsefesi ile dirsek teması halindedir. Nitekim Yeni
Thomasçılığın savunucularının tamamı değilse de
büyük bir kısmı inanç itibariyle Katoliktir. Akımın
gelişmesinde özellikle iki faktör önemli rol oynamıştır:
Asrımızın ilk çeyreğinin sonlarından itibaren Ortaçağ
felsefesi ile ilgili umumî ve eski kanaatlerin yavaş yavaş
değişmeye başlaması. Bugün artık "Ortaçağ" ve
"Skolastik" terimleri, olumsuzlukları, karanlık günleri
hatıra getiren terimler olmaktan çıkmıştır. Rönesansla
başlayan ve birçok menfî unsurları içinde taşıyan
"Ortaçağa tepki", o çağda ortaya konmuş ilmî ve felsefî
eserlerin incelenmesi neticesinde gücünü büyük çapta
yitirmiş durumdadır, işte bu değişiklik, metafizik yanı
ağır basan felsefe akımlarının doğmasına zemin
hazırlamıştır.
İkinci olarak, asrımızda güçlerini iyiden iyiye
hissettiren ve etkilerini pratik hayatta da gösteren dar
pozitivist, pragmatist, materyali- sit ve ateist akımlar,
Batılı birçok düşünürü his ve fikir yönünden ra-

1 Gilson'un eserleri hakkında daha fazla bilgi edinmek için

bkz. Fr. John M. Quine, The Thomism of Etienne Gilson: A Critical

Study, Villanova, Pa., 1971.

2 Gerek Gilson gerekse bağlı bulunduğu felsefî akım

hakkında özlü bilgiler için bkz. The Encyclopedia of Philosophy,
ed. P. Edwards, New York, 1967: "Gilson, Etienne", "Thomas
Aquinas, St." ve "Thomism" maddeleri.
hatsız etmiş, onları bir takım çareler aramaya sevk
etmiştir. Sözgelişi, Yeni Thomasçılığın gelişmeye
başladığı dönemlerde Fransa'da önde gelen fikir
akımlarının bir çoğu, metafiziğe ve dine karşı idiler. J.P.
Sartre'ın başını çektiği ateist varoluşçuluk, "hümanizm"
terimi arkasına sığınan çok çeşitli fikirler ve Batıda yeni
şekiller almaya başlayarak yayılan Marksizm, burada
akla gelen din ve metafizik düşmanı akımlardan sadece
birkaçıdır. Bunlara Ingiltere'de güçlü bir akım haline
gelen mantıkçı pozitivizmi, Amerika'da adeta bir hayat
felsefesi haline gelen pragmatizmi, bunların metafizik
ve dine karşı tutumlarını eklersek, duyulan endişelerin
yersiz olmadığı düşünülebilir.
Fakat bir felsefe akımı olmaktan ziyade genel bir fikrî
çerçeveyi hatıra getiren Katolik Felsefesini, Lois Lavvel
(1882-1951), Gabriel Marcel (1889-1973) ve Jack
Maritian (1882-1973) ın felsefî faaliyetleriyle gelişen
teist varoluşçuluk ve Yeni Thomasçılığı, materyalist -
ateist- nihilist düşünceler karşısında gösterilen birer
tepki şeklinde değerlendiremeyiz. Bunları çeşitli felsefe
sorularına verdikleri cevapların ışığında görmek ve
değerlendirmek icabeder.
Gilson, felsefede "sistem"e ve her türlü "izm" e
karşıdır. Ona göre, felsefenin bir "izm"e dönüşmesi,
sun'î bir zorlama neticesinde olmakta ve "izm"ler
hakikati görmemizi engellemektedir, insan aklı, diyor
Gilson, karşılığı bütün problemleri çözerek organik bir
sisteme (yapıya) ulaşacak güçte zaten değildir. Meselâ,
"Ortaçağ Felsefesi" veya "Zihniyeti" diye bir şeyden
bahsetmek doğru değildir. Aynı şey, "Skolastiklik" için
de sözkonusudur. Ortaçağlar boyunca yaşamış olan
büyük fikir adamları aynı veya benzer dinî kanaatleri
paylaştıkları halde, farklı felsefî görüşleri
savunabilmişlerdir. Felsefî bakımdan Kilise büyükleri
arasında ciddi anlaşmazlıklar vardır. Sözgelişi, Thomas
Aquinas, "Skolastik" diye adlandırılan öteki
düşünürlerden çok farklıdır. Sanıldığı gibi, Thomas,
"öz"e ağırlık verip "varlık"ı ihmal etmemiştir. O,
metafiziğin ana problemlerini bir "varlık problemi" olarak
görmüştür. "Niçin bir şey veya şeyler vardır?" Leibniz bu
soruyu modern felsefenin odak noktası haline getirdi.
Ama soruyu bütün boyutlarıyla ele alan ve ona en
doyurucu cevabı veren ilk düşünür, diyor Gilson,
Thomas'tır. bilimin bu soruya cevap vermediğini,
veremediğini hepimiz bilmekteyiz. Hangi sebebe
dayanırsa dayansın, bilimin çizdiği sınırın dışına
çıkmayı reddeden hiçbir felsefe anlayışı da sözkonusu
soruya cevap veremez. Günümüzde her türlü metafizik
soruyu "sözde soru" olarak gören felsefî anlayışların
sayısı hiç de az değildir. Metafiziğin sorularını bilgi
alanının dışına iten, Modern felsefede Kant olmuştur.
Bu yüzden, Gilson modern felsefeyi Descartes ile değil
Kant'la başlatır. Descartes, herşeyden önce,
Skolastisizmin terminolojik çerçevesi içinde hareket
etmiştir. Bunu çok kere farkında olmadan dahi yapmış
olabilir. Descartes felsefesinde metafizik, bilgi alanının
dışında değildir. Oysa Kant, "inanca yer bulabilmek için
bilgiyi inkâr ettiğini" söylemektedir. Onun ahlâktan
metafiziğe ulaşma çabasında ne ölçüde başarılı ve
kendi teorik sistemiyle tutarlı olduğu tartışma
konusudur. Her şeye rağmen O, modern felsefe
üzerinde kalıcı etkisini bırakmış ve metafizik, Saf Aklın
Tenkidi'nden sonra klasik statüsüne ulaşmakta büyük
güçlük çekmiştir.
Gilson'a göre, bilimin ulaşamadığı yere metafizik
ulaşır; metafiziğin ulaşamadığı yere ise din ulaşır.
Kant'a, Comte'a ve yeni pozitivist akımlara rağmen,
metafizik problemler devam etmiştir. Hem de kaçamak
yollar takip ederek değil, bilimin bizi ulaştırdığı noktada
karşımıza çıkmaktadır sözkonusu problemler. Bilimin
ulaştığı noktadan sonrasını bilim çerçevesi içinde
düünmeyebiliriz. Ama bilimden öğrendiklerine
dayanarak metafizik sorularla karşı karşıya kaldıklarını
söyleyenleri irrasyonel olmakla suçlamanın rasyonel bir
yanı olmasa gerektir. Gilson, Ortaçağ Felsefesinin
Ruhu 'nda felsefeyi sınırları iyice daraltılmış laik-
hümanist bir meşguliyet şeklinde görme anlayışına