Son mparator

289 Pages·2009·2.5 MB·Turkish

İÇİNDEKİLER

BAŞLARKEN ...................................................................................................... 7
I. BÖLÜM .........................................................................................................1 1
KİŞİLİĞİ VE SİYASİ-MANEVİ PORTRESİ ............................................. 11
1 Şahsiyeti ve Devlet Adamlığı............................................................ 13
2 Maneviyatı ...........................................................................................3 8
3 Hz. Peygamber (a.s.m.) Sevgisi ...................................................... 44
4 Mukaddesatı Müdafaası ....................................................................4 7
II. BÖLÜM ......................................................................................................... 55
ÖZGÜN POLİTİKALARI VE PROJELERİ............................................... 55
1 İslâm Birliği .......................................................................................... 57
2 Batı, İngiltere....................................................................................... 64
3 ABD ...................................................................................................... 76
4 Ermeniler ..............................................................................................85
5 Kürtler....................................................................................................98
6 Yahudiler ve Filistin..........................................................................1 07
7 ittihatçılar ve 1908 Darbesi ............................................................. 116
8 Masonlar ............................................................................................ 155
9 İstibdat ve Modernleşme ................................................................ 165

10 İstihbarat ve Sansür ..................................................................... 191
11 Petrol ............................................................................................... 198
12 Demiryolu ....................................................................................... 208
III. BÖLÜM: .................................................................................................... 213
HAYATINDAKİ MÜHİM SİMALAR .........................................................213
1 Mithat Paşa .......................................................................................2 15
2 Namık Kemal ....................................................................................2 25
3 Enver Paşa........................................................................................ 231
4 Talat Paşa ..........................................................................................238
5 Şerif Hüseyin .....................................................................................242
6 Mehmed Akif......................................................................................245
7 Bediüzzaman ....................................................................................249
8 Emanuel Karasso .............................................................................2 55
9 Zaharoff .............................................................................................2 60
10 Gülbenkyan ....................................................................................2 63
11 Vambery .......................................................................................... 267
IV. BÖLÜM: ................................................................................................... 273
DÜŞÜNCELERİ, SAVUNMASI VE HAKKINDAKİLER .......................273
1 İlginç Fikirleri .....................................................................................275
2 Hakkında Söylenenler......................................................................286
3 Savunması.........................................................................................301
BİTİRİRKEN................................................................................................... 310
KAYNAKLAR ................................................................................................. 312
BAŞLARKEN
S
ultan II. Abdülhamid, geçmişten bugüne uzanan süreçte Osmanlı'nın
ve yakın geçmişimizin en çok tartışılan ve konuşulan, hakkında en
fazla eser ve makale yazılan; aynı zamanda en ziyade yergi ve iftira
oklarına hedef olurken kısmen aşırı övgülere de muhatap olan, hâlihazırda
tarihimizin en muammalı kapalı kutularından birisi haline getirilmiş
vaziyettedir.
Hakkındaki "ulu, cennet mekân" ya da "kızıl, müstebit" yargısı hâlâ
sürüp gitmektedir. Abdülhamid Han'ın gizemli dünyasının henüz tüm
yönleriyle keşfedilmediği, hakkında sağlıklı, tutarlı, objektif ve ilmi analiz
ve değerlendirmelerin yeterince yapılmadığı da ayrı bir gerçektir.
Daha çok, bir kısım "etkin ve yetkin" siyasî ve entelektüel çevrelere
bulaşan bu "Abdülhamid illeti ya da bilmecesi" büyük ölçüde, onun
yürüttüğü derin ve çok yönlü politikaların çapını anlayamamaktan,
kendisini kuşatan ağır şartları bilmemek ve takdir edememekten ve
nihayet muhafazakâr ve geleneksel kaynaklardan beslenen kişiliğine ve
tavırlarına duyulan alerji veya nefretten türemiştir.
Bu biraz da Abdülhamid'in kendisiyle ilgilidir, zira Yıldız'a kapanarak
zatını ve fikirlerini mümkün olduğunca dış dünyadan gizlemiş ve sadece
yakınındaki çok dar bir çevreye açılmıştır. Ki Fransız Figaro gazetesi
1892'de ona "görünmez sultan" adını takmıştı. Haliyle, hakkındaki tüm
spekülasyonlar da onun gizemli dünyasına nüfuz edememekten ve
esrarına vakıf olamamaktan doğmuştur.
Ancak şu da bir hakikattir ki belki kendisini Yıldız'a hapsetmişti; ama
ufku, vizyonu, hayalleri, projeleri ve yenilikleri Yıldız'ın duvarlarını
fersahlarca aşacak seviyedeydi. Abdülhamid'in çehre sini kapatan kalın
örtü ya da sis tabakası açıldıkça ve kişiliğine yönelik saldırılardan hasıl
olan katran temizlendikçe "gerçek Abdülhamid" olanca ihtişamıyla ortaya
çıkmakta, şaşırtıcı parlaklığıyla gözleri kamaştırmakta ve aklın sınırlarını
zorlamaktadır.
O, öylesine diri, dinamik ve vizyon sahibi bir padişahtı ki yaptığı iş ve
icraatlarıyla çağını aşmaya muvaffak olmuştu. Günümüzde bile, sanki
"yaşayan bir siyasetçiymiş gibi" basınımız, aydın ve akademisyenlerimiz
arasında sık sık gündeme oturarak tartışmalara kaynak ve malzeme teşkil
etmesini bilmektedir.
O, gerçek bir proje, politika ve strateji adamıydı. Enver Paşa, Mithat
Paşa ve emsalleri gibi hayalperest değildi, ayakları yere basıyor ve yapıp
ettikleri realitelerle birebir örtüşüyordu. İslâmiyet'in ve ananevî değerlerin
modern çağa uyarlanmasındaki gayretleri bilhassa takdire değerdi ve ufuk
ötesiydi.
O, Rıza Tevfik'in deyişiyle "asrın en siyasi padişahı" idi, tam bir siyaset
cambazı ve diplomasi kurduydu. 20. yüzyılda tek dişi kalmış Batı
emperyalizmine karşı "hasta adam"ı cesurca müdafaa eden "son
kurtarıcı'ydı. Yine o, ilan ettiği Meşrutiyet'le, açtığı okullarda yetişen asker
ve bürokratlarla, gerçekleştirdiği imar-iskân ve altyapı hizmetleriyle,
Cumhuriyet'in ve modern Türkiye'nin "temellerini atanlardandı."
Onu diğerlerinden ayrı kılan en mühim fark, son devir padişahları
içindeki eşsiz mevkiinden ve arkasında bıraktığı büyük boşluğun
doldurulamaması sebebiyle, ayakta tuttuğu devletin aniden büyük bir
felaketle çökmesiydi. Bu anlamda o, aslında Osmanlı'nın "son
imparatoru"ydu. Çünkü ondan sonraki padişahlar, Osmanlı Devleti'nin ve
padişahlık kurumunun güç ve itibarını koruyamamışlardı.
İçinde bulunduğu sancılı sürecin en kritik padişahı olan Abdülhamid
Han'ın gizemli dünyasını doğru anlamak ve keşfetmek, şüphesiz ki
bugünümüze ve yarınımıza büyük ışık tutacaktır. Bu noktada, üstad Necip
Fazıl Kısakürek'in, Abdülhamid hakkında vardığı hüküm cümlesi gayet
keskin ve vurucudur: "Abdülhamid'i anlamak her şeyi anlamaktır."
Fransız bilgin François Georgeon, daha da öteye gidiyor ve büyük bir
iddia ile şu söylemi seslendiriyor:
"Abdülhamid'i ve onun hükümdarlık dönemini anlamak, bir bakıma
bugünkü Türkiye'yi anlamak demektir."
İşte elinizdeki bu kitap, Abdülhamid Han'ın gizemli dünyasının tüm
cepheleriyle yeniden anlaşılması ve bilinmeyen taraflarının hakkıyla
keşfedilmesi çabasına mütevazı bir katkıda bulunmak maksadıyla
hazırlanmıştır.
Ayrıca kitabın genişçe bir bölümünde öncesi ve sonrasıyla 1908
darbesinin geçirdiği serüven, bunun İttihat ve Terakki hareketinin
gelişimindeki rolü ve yönetimde İttihatçı diktanın oluşmasındaki katkıları
da ele alınmıştır. 1908 darbesi ile İttihat ve Terakki'nin baş mimarlarının
gerçek yüzleri, Sultan Abdülhamid ile ilişkileri bağlamında günahları ve
sevaplarıyla birlikte deşifre edilmiştir.
İttihat ve Terakki hareketi ile 1908 darbesi, getirdikleri ve gö-
türdükleriyle, devletin kurtuluşu için bir çare mi yoksa batışı hızlandıran
bir macera mı oldukları incelenerek tarihin derinliklerinde karanlıkta
kalmış bir kısım hakikatlerin gün ışığına çıkması sağlanmıştır.
Kitap haline gelmesi iki seneden fazla süren bu eserle, Abdülhamid
Han hakkındaki kafa karışıklığının ve münakaşaların bir nebze olsun sona
ermesine, onun çoktandır hak ettiği tarihteki yerini salimen almasına ve
hâsılı İttihatçı hareket ile 1908 Darbesi'nin de içinde yer aldığı, karartılan
netameli bir dönemin aydınlanmasına kaynak teşkil etmesine vesile olmak
bizim için en büyük devlet olacaktır.
Daha önce "Abdülhamid'i Yeniden Keşfetmek" ismiyle yayınlanan ilk
baskının ardından, gözden geçirip geliştirdiğimiz bu yeni baskının
yayınlanmasında emeği geçenlere şükranlarımı sunmak boynumun
borcudur.

İsmail ÇOLAK
Ocak 2009
1. Bölüm
Kişiliği ve Siyasi-Manevi
Portresi
ŞAHSİYETİ VE
DEVLET ADAMLIĞI

Mizaç ve Ahlâkının Belirgin Özellikleri
B
üyük hünkâr II. Abdülhamid Han, bilinenin aksine kan dökücü, zalim ve
dahası "kızıl sultan" karalamalarını hak edecek mizaçta bir padişah
değildi. Tam tersine son derece merhametli, şefkatli, yufka yürekli ve
bağışlayıcı bir karakter ve ahlâka sahipti.
O kadar ki en büyük düşmanlarını bile çoğu defa bağışlamaktan
çekinmeyecek kadar şefkat ve merhametine -zafiyet düzeyinde- yenik düşen
bir hükümdardı. Mesela Sadrazam Mithat Paşa'nın, Sultan Abdülaziz'in
katlinden dolayı Yıldız Mahkemesinin verdiği, idam cezasını müebbet (ömür
boyu) hapse çevirmiş; kendine karşı mücadele eden Namık Kemal gibi Jön
Türklerin ve İttihatçıların önde gelen pek çok şahsiyetini affetmiş; hatta
onlara ve ailelerine maaş dahi bağlatmıştı.
Sultan Abdülhamid'in en belirgin yönlerinden biri de dengeli ve otoriter
bir kişiliğe sahip olmasıdır. Dış politikada izlediği "denge siyaseti" ve
batmakta olan devleti kurtarmak için içte ve dışta aldığı katı ve koruyucu
tedbirlerde bu durum kendini açıkça belli eder.
Bu yüzden Abdülhamid, yapıp ettikleriyle anlaşılamamış veya anlaşılmak
istenmemiş; dışarıda "kızıl sultan" iftiralarına, içerdeyse "müstebit" (baskıcı)
ithamına maruz kalmıştır. Hâlbuki onu böyle davranmaya, sürekli olarak su
almakta olan devlet gemisini her geçen gün daha fazla içine çeken anaforik
şartlar ve saltanatının her anlamda karışık ve zorlu bir döneme rastlaması
sebep olmuştu.
Niyazi Berkes'in şu tespiti bu anlamda çok önemlidir ve yukarıdaki
kanaati destekler mahiyettedir:
"Abdülhamid rejimi, halkın iradesine karşı tek adamın zorla koyduğu bir
rejim değildir. Abdülhamid rejimi kendini zorunlu kılan şartlar altında
biçimlenmiştir."1
Abdülhamid Han'ın bir başka ayırt edici vasfı, zannedilenin tam aksi
istikamette yeniliğe ve gelişime açık, son derece "reformist" bir padişah
olmasıdır. Devrinde, Batı'daki ilmî ve teknolojik gelişmeleri, icat ve keşifleri
yakından takip etmiş ve anında, devletin imkânları çerçevesinde ülkesine
intikal ettirmiştir. Bu konuda kendisini "gerici" olmakla suçlayan İttihatçıları
bile geride bırakacak ölçüde muazzam yeniliklere imza atmıştır.
Abdülhamid'in, eğitim, kültür, sağlık, ulaşım ve bayındırlık alanında
yaptığı müthiş reform hamlelerini düşmanları dahi gerçekleştirememiş ve
çaresiz bir şekilde onu takdir etmekten kendilerini alıkoyamamışlardır.
Gerçekten de onun zamanında yapılan reformlar, Osmanlı'nın son devrinde
görülen ve hatta Cumhuriyet idaresine bile temel teşkil edecek çapta
fevkalade büyük reformlardı.
Sultan Abdülhamid'in karakterinin dikkat çekici hususiyetlerinden bir
diğeri ise gayet tedbirli, temkinli ve müteyakkız (uyanık) olmasıdır. Babası
Abdülmecid'in "kuşkulu ve sükutî (sessiz) oğul" dediği Abdülhamid'in,
nispeten aşırıya kaçacak seviyede vehimli (şüpheci) ve kuruntulu olduğu
söylenebilir.
Ancak bu da tamamen yaşadığı dönemin olağanüstü şartlarından, iç ve
dış karışıklıklardan, kaypak bir zeminde siyaset yapmanın zorluğundan ve
nihayet çevresinde güvenilir kişilerin ve sağlıklı bir ortamın olmamasından
kaynaklanmaktaydı.
Yoksa gerek içerde gerekse dışarıda kendisi ve devletini yıkmaya yönelik
komploları takip edişi ve entrikalardan önceden haberdar olup, lazım gelen
tedbirleri erkence almaya koyulması, dayanağı olmayan boş bir kuruntu
değildi.

1 Orhan Koloğlu, Abdülhamid Gerçeği, İstanbul, 1987, Gür Yay., s. 430.
Muhaliflerinin iddia ettikleri gibi, gölgesinden bile korkan -böyle
olmadığını bomba ve 31 Mart hadiselerinde gösterdi- ve etrafına daima
şüpheli gözlerle bakan ve insanların peşine hafiye (ajan) takmaktan zevk alan
birisi değildi.
Devletinin çıkarları ve devrinin kendine mahsus halleri neyi
gerektirmişse sadece onu yapmaya çalışmıştı. Belki biraz aşırıya kaçmış
olabilir, ama bunda da mazur görülecek kadar geçerli mazeretlere sahipti.
Hatıratında kendini şu ifadelerle savunmuştur:
"Hayatımı, bana sadık olanların uyanıklığına borçluyum. Başımdan
geçenler, asabı (sinirleri) en kuvvetli insanı dahi sarsmaya kâfidir. Bütün bu
tecrübelerden sonra, ihtiyatlı olmama şaşmamak lazım...
Benim ne şartlar altında yetiştiğim her zaman unutuluyor... Kardeşimden
sonra tahta çıktığım vakit, etrafımı, entrikalardan örülü ağlar içine
hapsetmek isteyen insanlar almıştı.
O zaman, hayatımı ve tahtımı muhafaza edebilmek için, kurnazlara karşı
kurnazca hareket etmek icap ettiğine karar verdim."2
Bu konuda en sağlıklı ve objektif değerlendirmeyi yapanlardan biri de 15
sene başkâtipliğini yapmış olan Tahsin Paşa'dır:
"Bu vehmin kısmen bir yaratılış icabı olduğunda şüphe olmamakla
beraber, gerek şehzadeliği ve veliahtlığı gerekse padişahlığı zamanında
etrafını kuşatan insanlar, onu bu vehim yolunda tahrik ve teşvikten geri
durmamış, daima vehmini kızdıracak hadiseler göstermişler, her tarafta
onun hayat ve saltanatına düşmanlar bulunduğunu söyleyerek saltanattan
mahrumiyet ve ölüm tehlikeleriyle vehme alabildiğine vüs'at (genişlik)
vermişler. Hatta çok defalar ortada hiçbir sebep ve vesile yokken onun
vehmini körükleyecek hadiseler icat etmişlerdir.
Sultan Hamid'in tarihini yazanlar, onun kusur ve kabahatlerini tespit
ederken, bütün bu kusurlu ve kabahatli işlere sebep olan vehmin membaı
(kaynak) ve menşei (kökeni) hakkında tetkikat (inceleme) yapmadan mütalaa
(fikir) yürütecek olurlarsa hatalı bir yoldan gitmiş olurlar. Sultan Hamid'i
etrafındaki adamlarla, sadrazam ve nazırlarıyla (bakanları), saray
mensuplarıyla; hulasa bir dakika peşinden ayrılmamış olan muhiti (çevresi)
ile muhakeme etmek (yargılamak) en doğru yoldur."3
2 Sultan Abdülhamid, Siyasi Hatıratım, İstanbul, 1984, Dergah Yay., s. 7, 207.
3 Tahsin Paşa, Sultan Abdülhamid, İstanbul, 1990, Boğaziçi Yay., s. 13.
Abdülhamid Han tahta çıktığı ilk yıllarda

(Şahsiyet ve karakterinin can alıcı yönlerini analiz etme münasebetiyle
söz ettiğimiz bu konuları, ilerdeki bölümlerde daha ayrıntılı olarak ele
alacağız.)

Diğer İlginç Hususiyetleri ve Hobileri
Tarih, siyaset ve hukuk bahislerinde oldukça geniş bir malumata sahipti.
1850'den itibaren devrinin âlimlerinden musiki, hat, Arapça, Farsça, Osmanlı
edebiyatı ve tarihi ve diğer İslâmî ilimleri tahsil etmişti. Özellikle tarihe
büyük merakı vardı. Bilhassa Osmanlı tarihini değişik kaynaklardan okuyup
incelemişti. Geçmişe ait olayları kimsenin bilmediği şekilde teferruatıyla
hikâye ederdi.
Gençliğinde vak'anüvist (tarih yazıcısı) Lütfi Efendi'den aklığı tarih
derslerinin bundaki rolü elbette ki büyüktü.
Hafızası pek kuvvetli idi. Zeki, çabuk kavrayışlı ve hazırcevap idi. Uzun ve
derinlemesine düşünmeden, karşısındakinin görüşlerini iyice anlamadan ve
devlet adamları ve ulemanın görüşünü almadan herhangi bir konu hakkında
fikir beyan etmez ve hüküm Vermezdi.
İster halktan ister devlet adamlarından olsun, huzurunda konuşanları
sıkmaz, bütün düşüncelerini açıkça söylemelerine imân verir, sonuna kadar
sabırla dinler, kimseyi kendisine arz edilen düşünceleri veya ölçüsüz sözleri
yüzünden cezalandırmazdı.
Sarayın dışından görünenin aksine son derece yumuşak huylu, halim
selim, hikmetli konuşan birisiydi. Karizmatik kişiliği, tevazuu, insanlık ve
nezaketiyle, karşısındaki düşmanı bile olsa, etkileme kabiliyetine sahipti.
Kimseye "sen" diye hitap etmez, cariyelerine bile "getiriniz, götürünüz"
gibi nazik bir dille emir verirdi. Kadınlarına da pek saygılı davranır;
"başkadın, başikbal" diye seslenirdi.
Tahmin edilemeyecek kadar cesur ve atikti. Bir zelzele sırasında yerinden
kıpırdayıp paniğe kapılmadan sonuna kadar beklemesi, Ermenilerin Osmanlı
Bankası'na hücumları sırasında herkesin suikast yapıldı endişesi ile etrafı
velveleye verdikleri sırada, onun metanet göstererek cuma selamlığına
çıkması ve hakeza bomba hadisesinin ertesi hafta cuma selamlığına gelmesi
gibi hadiseler cesaretine delil gösterilebilir.
Sabahları gayet erken kalkar, soğuk su ile banyo eder, ufak bir gezinti
yapar, çalışma odasına girer, kendi önünde pişirttiği bir fincan kahveyi içer,
yumurta ve sütten ibaret hafif bir kahvaltıdan sonra çalışmalarına başlardı.
Mide ve bağırsaklarından rahatsız olduğundan gayet az ve kuvvetli yemek
yerdi.
Gece geç vakte kadar düzenli ve sürekli olarak (günde 15-16 saat)
çalışırdı. Öğleden sonraki vaktini ekseriya çok zengin olan kütüphanesinde
okuyarak veya çalışarak geçirirdi. Geceleri sarayın bütün elektrikleri yanar,
padişahın hangi odada yattığı bilinmezdi.