Signaal - CMA - Centrum voor Microcomputer Applicaties

48 Pages·2004·0.79 MB·Dutch

Signaal

SSSScccciiiieeeennnncccceeee,,,, WWWWiiiisssskkkkuuuunnnnddddeeee
november 2002, nummer 24
Uitgave van de Stichting CMA over nieuwe producten en ontwikkelingen
Coach 5 Thuis in de Tweede Fase
Eigen onderzoek en practicum moti- Het AMSTEL Instituut heeft het initi-
veren voor de bètavakken. De tijd atief genomen om binnen de UvA
voor praktisch werk is echter schaars, BètaLabs in te richten waar leerlingen
vooral in de bovenbouw, en ondanks een praktische opdracht of profiel-
alle goede bedoelingen komen onder- werkstuk kunnen uitvoeren:
zoeksvaardigheden steeds minder aan www.science.uva.nl/scholierensite.
bod. Met nieuwe producten en initia- Verder in deze Signaal: toepassingen
tieven willen CMA en AMSTEL In- van Coach voor natuurkunde, schei-
stituut stimuleren dat leerlingen zelf- kunde, biologie en wiskunde. De pro-
standig binnen èn buiten de school jecten Virtueel Practicum en ‘Biolo-
practica, praktische opdrachten en gie Buiten het Boekje’ (e-learning)
profielwerkstukken uitvoeren. zijn uitgebreid. En er is een nieuwe
Zo stelt CMA in dit nummer de website voor leerlingen en docenten
ULAB voor, een nieuwe interface en in de natuurkunde:
datalogger – daarmee kunnen leer- www.natuurkunde.nl.
lingen ook buitenshuis meetseries De docent moet natuurlijk ook leren!
opnemen en resultaten beoordelen. Op www.science.uva.nl/docentensite
En u kunt lezen over een nieuwe serie informeren wij u over Mastercourses
‘slimme’ sensoren in opbouw. waar u terecht kunt voor nieuwe ont-
Wij introduceren de website van de wikkelingen op uw vakgebied.
gratis Coach-Thuisversie, waar leer- Tenslotte: ook in deze Signaal vindt u
lingen terecht kunnen voor software, weer informatie over nascholing in
opdrachten en instructies: Nederland en in België, en onze jong-
www.science.uva.nl/coachthuis. ste producten- en prijslijst.
Ook Coach 5 is bijgewerkt. Er staat
een Servicepack op onze site, onder
www.cma.science.uva.nl/support.
Deze Signaal is bestemd voor docenten en toa’s
in de natuurwetenschappelijke vakken en wiskunde.
Inhoudsopgave reacties op deze Signaal kunt u mailen
naar (o.v.v. S24): [email protected]

Ondersteuning bij practica, praktische opdrachten en profielwerkstukken
Coach 5 Thuisversie....................................................................................................................3
Profielwerkstukondersteuning op de UvA
Aan de slag met natuurkunde.nl.................................................................................................8
Industrie op microschaal...........................................................................................................35

Nieuwe Hardware en Software
ULab: onze nieuwe, veelzijdige interface & datalogger...........................................................11
Intelligente sensoren voor ULAB.............................................................................................13
Service Pack voor Coach 5 v2.1...............................................................................................13

Coach 5 in de praktijk
Proef van Regnault.....................................14 Stilstaan bij lopen...................................19
Waar leven planten van? (vervolg)............15 Profielwerkstuk waterzuivering.............28
Gaschromatografie.....................................16 ElektriX..................................................30
Temperatuur regelen - 220V gloeilamp.....17 Gis naar Gas ..........................................32

e-Learning
Virtueel Practicum Natuurkunde...............23 Virtueel Practicum Scheikunde..... .........25
Virtueel Practicum Biologie......................24 Biologie Buiten het Boekje........... .........27

(ICT-)Onderwijs in binnen en buitenland
Mastercourse - de omgekeerde wereld.....................................................................................33
De Praktijk................................................................................................................................42
Introductie van computers in natuurkunde op plattelandscholen in Rusland...........................37
NEMO, dè externe leeromgeving van Nederland.....................................................................40

Oude & Nieuwe producten
Microschaalexperimenten........................................................................................................31

Cursussen, Nascholing
Schoolcontract (Licenties van 3-jarige contracten met nascholingsrecht zijn verlopen)........44
Cursusaanbod AMSTEL Instituut & Oriëntatie-bijeenkomsten..............................................44
Aanmeldingsformulier: opzet gewijzigd – nu achterin geplaatst.............................................45

Redactie: Cees van Bart, Piet Geerke
Foto’s: Dirk van der Made en Johan van de Ridder.
Aan deze Signaal is bijgedragen door: Cees van Bart, Bregje van den Berg, Cor de Beurs, Leo van
den Bogaert, Willem Bustraan, Nienke Dekker, Vincent Dorenbos, Gee van Duin, Piet Geerke, Bart
Groeneveld, André Heck, Dirk van der Made, Leentje Molenaar, Oof Oud, Joost Termeer, Tjeerdo
Wieberdink, ‘De Praktijk’, Nemo

Oktober 2001 kwam de nieuwe cd-rom beschikbaar (versie 2.1) met Coach 5 Compleet, bestaande uit
het Basispakket Coach 5 incl. Coach Junior en de modulen Modelleren en Videometen. Deze ver-
vangt de Coach 5 cd-roms van okt. 1999 en aug. 2000. Verder op de cd alle overige Coach-software
voor dataloggers, voor LEGO Dacta® Techniek; en tevens ElektriX 1.2; de Thuisversies voor leerlin-
gen; voorbeeldlesmateriaal; bronnen. Voor gebruik van de diverse programma’s zijn schoollicentie-
codes nodig.
Sinds augustus 2002 is Servicepack 1.0 beschikbaar op onze website met een update voor Coach 5.

Bij het uitkomen van deze Signaal is er weer een nieuwe prijslijst opgenomen.
Voor actuele prijzen e.d. verwijzen wij naar onze website www.cma.science.uva.nl
2
Coach 5 Thuisversie

- twee schooljaren is Coach ‘thuis’ voor iedere vo-leerling beschikbaar -

Mede dankzij subsidie van het ministerie van OC&W zijn we in staat een thuis-
versie van Coach 5 gedurende twee jaar gratis aan te bieden aan alle scholen
voor het voortgezet onderwijs. Als expertise centrum Bèta-ICT wil het AMSTEL
Instituut hiermee een impuls geven aan onderzoekend en ontwerpend leren bin-
nen de bètavakken

Wat is Coach 5 Thuis? name leerlingen zullen stimuleren om
De software is bedoeld voor thuisge- op een actievere manier met de les-
bruik en bevat alle – niet interfacege- stof bezig te zijn.
bonden – mogelijkheden van "Coach
5 compleet". Je kunt meetgegevens Verspreiding en ondersteuning
analyseren, modelleren, videometen Voor de verspreiding en ondersteu-
en programma’s schrijven of testen ning van Coach 5 Thuis is een aparte
voor modelbesturing. Sensorwaarden website ingericht:
worden met behulp van sliders gesi- www.science.uva.nl/coachthuis .
muleerd en de werking van actuato- Deze website is per 1 oktober 2002 in
ren is grafisch op het beeldscherm te de lucht en wordt dit schooljaar ver-
volgen. Meten met sensoren is niet der uitgebouwd.
mogelijk.
In de thuisversie opgenomen zijn de
Coach 5 modulen ‘Videometen’ en
‘Modelleren’. Het thuisprogramma
ondersteunt daarmee ook de analyse
van filmpjes die leerlingen met hun
eigen digitale videocamera of web-
cam hebben gemaakt.
Coach 5 Thuis bevat geen auteursfa-
ciliteiten voor docenten om zelf leer- BiNaSk, ANW en Wi
lingprojecten aan te maken. Daarvoor De website heeft een docenten- en
blijft de schoolversie van Coach 5 een leerlingengedeelte.
nodig. De in de schoolversie gemaak- Leerlingen kunnen hier gratis Coach
te leerlingprojecten kunnen wel in 5 Thuis, handleidingen bij Coach-
Coach 5 Thuis worden opgehaald en programma’s en projecten down-
gebruikt. Dit maakt het bijvoorbeeld loaden. In de vorm van Coach-
mogelijk huiswerkprojecten via de projecten hebben we diverse activi-
schoolsite aan te bieden. We hopen teiten klaargezet voor de vakken Bio-
dat deze faciliteiten een impuls zullen logie, Natuurkunde, Scheikunde en
geven aan het ICT-gebruik bij de bè- Wiskunde.
tavakken in de tweede fase en met
3
Leerlingen vinden hier ook Coach- gestuurd. Met dit password kunt u als
ondersteuning bij de opdrachten voor docent inloggen en – als dat nog niet
profielwerkstukken die op de scholie- gebeurd is – uw school aanmelden.
rensite van de UvA beschikbaar zijn Op de site kunt u vervolgens een
www.science.uva.nl/profielwerkstukken brief ophalen met inloggegevens voor
Daarnaast zijn er links naar de me- uw leerlingen. Hiermee krijgen leer-
thodensites, waar uitgevers Coach- lingen toegang tot het leerlinggedeel-
projecten bij de lesboeken zullen te van de website.
klaarzetten. Alle uitgevers van de bè-
ta-schoolboeken voor de tweede fase Meedoen is simpel
werken hieraan mee. Meedoen is simpel. U vraagt bij uw
Docenten hebben toegang tot extra schoolleiding om een kopie van de
informatie als uitgewerkte voorbeel- ‘Coach 5 Thuis’ brief. Met het do-
den van werkstukopdrachten, docen- centpassword in deze brief logt u in
tenhandleidingen bij lesmateriaal, op het thuisweb:
beschrijvingen van klaservaringen en (www.science.uva.nl/coachthuis).
het aantal downloads door leerlingen Hier haalt u de leerlingbrief op en
van de eigen school. kopieert deze om te verspreiden on-
der uw NT en NG-leerlingen.
Aanmeldingsprocedure
Om van de bovenbeschreven facili- Mocht de ‘Coach 5 Thuis’ brief on-
teiten gebruik te kunnen maken dient verhoopt niet bij uw schoolleiding
de school zich eenmalig aan te mel- zijn gearriveerd, stuur dan een mail
den via het thuisweb en de school- naar onze webmaster ( Joost Ter-
gegevens in te vullen. De aanmelding meer: [email protected]) met als
staat open voor alle vo-scholen, ook onderwerp ‘Coach 5 Thuis’ en de
voor scholen die niet over een naam en het postadres van uw school.
schoollicentie Coach 5 beschikken. Wij sturen uw schooldirectie dan per
Begin oktober 2002 is een docenten- ommegaande een nieuwe brief.
password naar alle schooldirecties
4
Profielwerkstukondersteuning op de UvA

- BètaLabs: proeftuinen voor onderzoekend en ontwerpend leren -

Vanaf 1 september 2002 kunnen leerlingen via www.science.uva.nl/scholierensite
zich aanmelden voor de werkstuklabs op de UvA. Op het AMSTEL Instituut en bij
onderzoekslaboratoria van de UvA zijn werkplekken ingericht, waar leerlingen
hun profielwerkstuk kunnen komen uitvoeren. In de eerste weken is er al een
groot aantal aanmeldingen binnengekomen: de labs voorzien in een behoefte!

Werkstuklabs OC&W (zie ook Signaal 23). Aan
Met de werkstuklabs beogen we zo- leerlingen in de omgeving van Am-
wel werkplekken te bieden voor on- sterdam bieden ze werkplekken voor
derzoek en technisch ontwerpen bui- experimenteel onderzoek en tech-
ten de school, als voor ondersteuning nisch ontwerpen in een ICT-rijke
bij uitvoering op de school. omgeving. Daarnaast gebruiken we
Op veel scholen is er met de ver- de labervaringen om uitvoering van
nieuwingen van het studiehuis eerder ICT-rijke profielwerkstukken op
minder dan meer tijdsruimte ge- school met voorbeelden en docent-
komen voor praktisch onderzoek in hulp via internet te ondersteunen. Op
de bètavakken. Hoewel doelstelling het Coachthuisweb (zie blz. 3) bieden
van het studiehuis een versterkt ac- we leerlingen gratis Coach-software
cent op vaardigheidsonderwijs is, en vullingen bij opdrachten van de
zien we het omgekeerde gebeuren.
Een vaak genoemde oorzaak is een
tekort aan contacttijd, waardoor de
druk nog eenzijdiger op theorie-
(verwerking) is komen te liggen.
Sommetjes oefenen is in de zelfwerk-
zaamheidsperiode gemakkelijker te
organiseren dan praktisch onderzoek.
Voor de uitstraling van de –toch al
onder druk staande– bètavakken is
dat slecht nieuws! Juist de op onder-
zoek gerichte activiteiten en het prac-
ticum vormen immers de jus van de
bètavakken en wekken enthousiasme
voor natuurwetenschappen en tech-
niek.

De werkstuklabs op het AMSTEL
Instituut werden mede mogelijk door
ICT-subsidie van het ministerie van
5
scholierensite. Een achttal bij dit pro- fie, denksnelheid meten en robotica.
ject betrokken partnerscholen test dit Daarnaast is DNA-onderzoek popu-
schooljaar verschillende opdrachten lair, onderzoek aan hart- en vaatziek-
uit in de schoolsituatie en voorzien ze ten op het MCA, supergeleiding bij
van commentaar. Deze ervaringen experimentele fysica en zonnespec-
zetten we samen met voorbeelden trum meten bij sterrenkunde. Ook de
van uitgewerkte werkstukken op het opdracht ‘lichtsnelheid meten aan de
docentgedeelte van het thuisweb. manen van Jupiter’ scoort hoog, maar
u zult begrijpen dat wij hier afhanke-
Aanmelding lijk zijn van de ideale stand van Jupi-
Al vanaf eind augustus stromen de ter – dit onderzoek moet tot januari
aanmeldingen binnen. Uit de eerste wachten.
gegevens blijkt dat we ‘omgeving
van Amsterdam’ ruim moeten inter- Dromen
preteren, zelfs vanuit Dordrecht, Het aanmeldingsformulier laat ook
Rijswijk en Arnhem melden zich ruimte voor dromen. Leerlingen die
leerlingen aan. zelf een idee hebben voor een pro-
Aanmelding geschiedt standaard via fielwerkstuk en op school geen kans
een aanmeldingsformulier op de zien dat uit te voeren kunnen zich
scholierensite. Leerlingen kunnen melden. We garanderen niet dat er
zich het hele schooljaar inschrijven dan een mogelijkheid is, maar wel dat
voor perioden van twee maanden. we ons best doen. Een definitief ant-
Uiteraard verschilt de benodigde woord kan even duren, maar binnen
‘labtijd’ per opdracht, maar maximaal twee weken komt een reactie.
gaan we uit van zes dagdelen op de Een verzoek van verschillende leer-
UvA. We stimuleren dat leerlingen lingen om gebruik te mogen maken
met z’n tweeën komen. Als ze zich van een elektronenmicroscoop heb-
alleen inschrijven zoeken we een ben we al kunnen honoreren. Ook
partner. holografie blijkt een geliefd droom-
onderwerp. We zijn nog bezig met
Keuze het zoeken naar mogelijkheden.
In het voorjaar 2002 (mei t/m juli) is
een eerste aanbod van 33 profiel- Feestelijke presentatie 9-12-2002
werkstukken ontwikkeld. Dit zijn Bijzondere, creatieve en goed uitge-
zowel profielwerkstukken met werkte werkstukken dingen mee naar
Coach-ondersteuning (AMSTEL- een prijs die wordt uitgereikt tijdens
labs) als werkstukken waarbij ge- het Bèta-festival op 9 december in
bruik gemaakt wordt van geavan- NEMO, het sciencecentrum in Am-
ceerde apparatuur op verschillende sterdam (zie het artikel over NEMO).
UvA-labs. Op dit festival vindt de prijsuitreiking
In de top 10 van aanmeldingen staan voor genomineerde werkstukken
voorlopig de ‘Coach-werkstukken’ plaats. Daarnaast wordt een compleet
spraakherkenning, gaschromatogra- programma geboden, waarbij leerlin-
6
gen op interactieve wijze kennisma- Uw school wil meedoen?
ken met de omvang en veelzijdigheid Dat is heel eenvoudig: leerlingen van
van de exacte- en de natuurweten- uw school kunnen zich het hele jaar
schappen. door aanmelden via
Ook docenten zijn op deze dag van www.science.uva.nl/scholierensite.
harte welkom. Zie voor meer infor- Voor deelname is alleen invulling
matie de bètakrant die in september van het aanmeldingsformulier op de
naar alle scholen is gestuurd of kijk website verplicht.
op:
www.science.uva.nl/scholierensite. In de volgende Signaal vertellen we u
meer over onze ervaringen in de
werkstuklabs.

CMA zoekt versterking van de helpdesk

De druk op de CMA-helpdesk neemt toe. Het is een goed teken dat steeds meer
TOA’s en docenten over steeds meer toepassingsmogelijkheden vragen hebben.
Om goed op die vragen in te kunnen blijven gaan, moeten we ons helpdeskpanel
uitbreiden met iemand die een paar dagen per week op de openingsuren de tele-
foon aanpakt, een deel van de vragen zelf kan beantwoorden, en de rest doorsluist
naar de specialisten.
We zoeken dus een TOA of docent die het leuk vindt om daaraan mee te werken.
Veel kan vanuit de eigen school gebeuren, in bijscholing wordt uiteraard voor-
zien. Wie meer wil weten kan contact opnemen met
Maarten Pieters (020 525 7991 of [email protected]).
7
Aan de slag met natuurkunde.nl

- een uitbreiding van Natdoc ter stimulering van een studie in natuurkunde -

Het is voorzichtig op gang gekomen, maar nu vol ambitie op weg: het project na-
tuurkunde.nl . Doel is meer leerlingen te bewegen tot een studie in de natuurkun-
de of fysische technologie. Het project natuurkunde.nl is in het leven geroepen
door natuurkundefaculteiten en onderzoeksinstellingen. Via NVOX zullen we re-
gelmatig over de voortgang van natuurkunde.nl berichten. Dit artikel beschrijft
onze ambities en de eerste stappen.
Natuurkunde studeren?
Faculteiten en FOM-onderzoeks-
Je gaat toch geen natuurkunde stude-
centra willen dat tij keren: als elke
ren? Dat vak is af! Nog een paar ex-
school één extra student natuurkunde
tra decimalen bepalen van de natuur-
per jaar zou afleveren, dan zou dat al
constanten daar is geen eer mee te
tot een veelvoud van de huidige in-
behalen.
stroom in het wetenschappelijk on-
Zo luidde het negatieve studieadvies
derwijs leiden! Samen met de Stich-
aan de jonge Max Planck.
ting Physica ondersteunen zij een
Dit studieadvies zou ook gegeven
vijfjarig project, dat het AMSTEL
kunnen zijn aan hedendaagse scholie-
Instituut (Universiteit van Amster-
ren. Consultatie van een paar vierde-
dam) en het Centrum voor Bèta-
en vijfdeklassers leerde dat zij de na-
Didactiek (Universiteit Utrecht) gaan
tuurkunde zó succesvol ingezakt zien
uitvoeren, samen met een hopelijk
in allerlei toepassingen dat zij liever
groeiende groep docenten.
voor een carrière in de technologie of
www.natuurkunde.nl … voor leer-
de multimedia kiezen. Dat beeld mag
lingen
onterecht zijn, het bestaat wel.
Centraal in de activiteiten staat een
Er worden nog wel andere motieven
website: www.natuurkunde.nl. Deze
genoemd om niet voor natuurkunde
naam windt er geen doekjes om: hier
te kiezen, en het loont de moeite die
leert men de natuurkunde kennen. De
verder uit te zoeken. Er zullen dan
site zal aantrekkelijk zijn voor leer-
nog meer beelden naar voren komen
lingen door brede ondersteuning bij
die onterecht zijn, maar intussen hun
het leren van de schoolnatuurkunde te
uitwerking niet missen. En dan is er
combineren met moderne presentaties
nog een marktmechanisme dat jonge-
van het werk in de hedendaagse na-
lui meer naar de financiële en eco-
tuurkunde en technologie in de vorm
nomische sector trekt dan naar de bè-
van lessen en opdrachten. Deze les-
tavakken: bèta betaalt slechter.
sen en opdrachten zullen maximaal
8
aansluiten bij het natuurkundepro- Natdoc www.fys.ruu.nl/~wwwnatdc/
gramma op school, en maximaal ge- gaat daarmee op in natuurkunde.nl.
bruik maken van de mogelijkheden
die hedendaagse internet- en multi-
media-technologie bieden.
De leerlingen zullen er ook natuur-
kundigen leren kennen, via inter-
views over het werk dat ze doen,
door een raadpleeg-de-expert-functie
op de website of kennismaken met
ex-natuurkundigen, want niet ieder-
een die natuurkunde heeft gestudeerd
gaat er in door. Natuurkundigen zijn
immers ook buiten hun vak zeer ge-
Stap voor stap
wild!
Het project en de site zijn nog maar
Teus Zandsteeg, natuurkundeleraar
net gestart en er is dus nog niet veel
aan het Apeldoornse Heemgaardcol-
te vinden. We moeten daar eerlijk
lege, gaat twee dagen per week het
over zijn. De ambities zijn uitgespro-
leerlingendeel van de website coördi-
ken, de coördinatoren zijn aan de
neren.
slag, de groep geïnteresseerde docen-
… en voor docenten ten en andere partners groeit nog
De site is er ook voor docenten. Het steeds en faculteiten en onderzoeks-
moet een opsteker voor natuurkunde- centra verkennen de mogelijkheden
leraren zijn dat ze als ambassadeurs voor een bijdrage. De basis van na-
van hun vak vooraan staan. Alle re- tuurkunde.nl is al te bezichtigen en
gisters van verleidingskunst en en- elke maand komt er meer op het web.
thousiasme moeten worden openge- Over een jaar heeft elke docent na-
trokken. Het project natuurkunde.nl tuurkunde in Nederland natuurkun-
wil hen daarbij ondersteunen. Zo de.nl opgemerkt en naar wij hopen
wordt gewerkt aan een databank met inspiratie en praktische hulpmiddelen
tal van opgaven, opdrachten, tutori- op de site gevonden.
als, links naar ècht goede websites,
fora voor uitwisseling en discussie. U ook?
Kwaliteit staat voorop: goede op- We willen graag met alle natuurkun-
drachten en geen dode links. Deze dedocenten aan het werk om onze
ambities worden tot nu toe door Nat- doelen te bereiken. U kunt dat op uw
doc vervuld, waar webmaster René school doen door uw enthousiasme
van der Weijden dit in zijn vrije tijd voor uw vak op uw leerlingen over te
moest doen. René, leraar aan het St- brengen en door leerlingen ook actief
Gregoriuscollege in Utrecht, gaat nu te verwijzen naar
de docentensite van natuurkunde.nl www.natuurkunde.nl. Wij doen dat
beheren en verder ontwikkelen, en door de site op- en uit te bouwen met
krijgt daar twee dagen per week voor. praktische ondersteuning en informa-
9
tie. We zullen u hierover met regel- Wie voeren het project uit?
maat informeren en stellen prijs op Het AMSTEL Instituut (Universiteit
uw reacties. Natuurlijk moet natuur- van Amsterdam) en het Centrum voor
kunde.nl ook inspirerend werken Bèta-Didactiek (Universiteit Utrecht)
voor andere sectoren dan vwo- voeren het project uit.
bovenbouw, dus ook de collega’s uit Maarten Pieters (AMSTEL Instituut,
andere delen van het voortgezet on- projectleider): [email protected]
derwijs willen we op de hoogte hou- Teus Zandsteeg (coördinator-
den en betrekken bij leerlingen): [email protected]
www.natuurkunde.nl René van der Weijden (coördinator-
Docenten met auteurstalenten zijn docenten):
van harte uitgenodigd voor ontwik- [email protected]
kelwerk.
Werkgroepen Woudschoten
Oproep Tijdens de komende Woudschoten-
Vandaar dat we dit artikel afsluiten conferentie (13-14 dec) wordt een
met de oproep: meldt u vandaag nog aantal werkgroepen door ons geïniti-
als belangstellende aan op de website eerd over praktische opdrachten, pro-
www.natuurkunde.nl fielwerkstukken, interactieve tutorials
Dan blijven we in contact. en de rol van natuurkunde.nl daarbij.

10