Odun Anatomisi ve Tanıtımı part-1

46 Pages·2017·6.23 MB·Turkish

Odun Anatomisinin Biyoloji Bilimleri
İçerisindeki Yeri
ODUN ANATOMİSİve ODUN TANITIMI
Yrd.Doç.Dr. Engin Derya GEZER
Oda No: 214
e-mail: [email protected]
Odun Anatomisi ve Odun Tanıtımı2015 Gezer©
Odun Anatomisi ve Odun Tanıtımı2015 Gezer©
Odun Anatomisinin Biyoloji Bilimleri
ODUN ANATOMİSİve ODUN TANITIMI İçerisindeki Yeri
 Ders Kitabı: Odun Anatomisi. İstanbul
Üniversitesi Rektörlüğüyayın: No.4263
A.Yılmaz Bozkurt, Nurgün Erdin.2000.
 Odun Anatomisi. KTÜ. Nesime Merev.2003.
Odun Anatomisi ve Odun Tanıtımı2015 Gezer©
Odun Anatomisi ve Odun Tanıtımı2015 Gezer©
Ağaçta Büyüme-Fotosentez ve Yapısal
GİRİŞ Bölümler
 yOadpuınvuen oadnuanto ymapikı syıahpaıskıkmınidlaat tyaanp öılancne çkai lvışem saolnarr atkair iyhısllealr dgae lbişiilmim iaçedrasminldaerı -innıcne illegni doidğainğdıeo, lmaşuaşğtıudra. Bvietkriilseenl  Ağaç, uzun ömürlü, her yıl boy ve çap artımıyapan,
sırayıizlediği görül-mektedir. 'Aristo (MÖ384-322) bitki teorisini açıklamış, Theophrast(MÖ371-286) boyu 5 m’ninüzerinde,uzun ve tek gövdeli, odunsu
“Historiaplantum”adlıeserinde bitkinin içkısmıiçin odun ifadesini kullanmış, Dioskorides(MS 60) 500
adet ağaçve kökütarif etmiş, PliniusSecundus(MS 23-79) “Biyolojik Doğal Bilimler”adlıkitaplarında diri dokulara sahip, yüksek bir bitkidir.
odun, öz odun, öz, su iletim demetleri, lifler ve odun kısımlarından bahsetmiştir. 17. Asırda mikros-kobun
bulunmasıodun anatomisi araştırmalarınıhızlandırmıştır.İlk defa mikroskop yardımıile Robert Hooke  Boyu 5 m’den az olan, bir ya da birkaç gövdeli
(1635-1703) bitkisel hücreleri incelemiştir. M.Malphighi(1628-1694) ilk odun anatomisi çalışmalarını
İngilte-re’de RoyalSociety’debaşlatmıştır. N. Grew(1628-1711) “TheAnatomyof plants”(Bitki Anatomisi) odunsu bitkiler ise çalısınıfına girmektedir.
adlıkitabında araştırma sonuçlarınıaçıklamışve lifler, traheler, paranşimler ile özışınlarım şekillerle ifade
etmiştir. J.R Moldenhauer(1766-1827) hücre sayısıve trahe demetlerini teşhis etmiştir. J.J. Bernhardi  Ağaçlarda, kök, gövdeve taçolmak üzere üçesas
(1774-1850) hücreleri büyüklük ve şekillerine göre sınıflandırmıştır. H.V. Mohl(1805-1872) primer ve
sekonder çeper tabakalarıile kenarlıgeçit yapısınıtarif etmiştir. C.W. Naegeli(1817-1891) hücre çeperi bolüm bulunmakta, büyüme bu üç bolümde
mçei-skeirl dteeoğrinisii nvie o krtlaoyroap alatmstı’şla,r pıob-ulalmrizuaşstuyro. nT mh.i kHroasrtkigob(1u8n0u5 k-u1l8la8n0m) ıişlkt ıdr.e Afay rkıcaab uhkü cyraepdıes ınprıointocpellaezmmişatyirı., Ahü. cDree yürütülen faaliyetlerle gerçekleştirilmektedir.
Bary(1837-1888) “FonerogamlarınVejetatifOrgan-larında KarşılaştırmalıAnatomi”adlıkitabında odun ve
kabuğun yapısınımik-rofotolarlaaçıklamıştır. C.G.Sanio(1832-1891) da ilk defa kambiyumu teşhis
etmiştir.Modem odun anatomisinde, genişçapta araştırmalar ile I.W.Bailey(1884-1967), L. Chalk,
J.H.Priestleyve J.B.Rendleönde gelmektedirler.
Odun Anatomisi ve Odun Tanıtımı2015 Gezer©
Odun Anatomisi ve Odun Tanıtımı2015 Gezer©
1
Ağaçta Büyüme-Fotosentez ve Yapısal
Bölümler
 Gövdenin merkezinde öz bulunur. Özün etrafında her yıl kambiyum
tarafından üretilen yıllık halkalar yer almaktadır. Gövde odununun yapısı,
Odun Anatomisi dersinin esas konusunu oluşturacaktır. Gövdede diri
odunun dış tarafında yani, diri odun ile kabuk arasında kambiyum
bulunur. Kambiyum gövdede ve dallarda çap artımınısağlayan kısımdır.
Bu çok dar ve bir hücre genişliğindeki tabaka, dışarıdoğru floem (iç
kabuk), içeri doğru yeni diri odun hücrelerini üretmektedir.
 Ağacın dallarını, gövdesini ve köklerini dıştan saran ve “Kabuk”olarak
isimlendirilen koruyucu doku, dışkabuk ve içkabuk (Floem) olmak üzere
iki tabakaya ayrılmaktadır. İçkabuk, kambiyumun ürettiği gençkabuk
hücrelerinden oluşmakta ve yapraklarda üretilen besin maddelerini (şeker
solüsyonlarını), ağacın büyüme noktalarına iletmektedir. Ağacın çevresi
büyüdüğünde ve floem hücreleri yaşlandığında, dışa doğru itilerek, yavaş
yavaşölmektedir. Olu floem hücreleri, kabuk ya da dışkabuk olarak
isimlendirilir. Bu tabaka, kambiyumun yakınındaki olgunlaşmamış
hücreleri, mantar, böcek, kuşve diğer zararlılara karşıkorumakta, yangın,
soğuk hava, aşırısıcaklık ve kuraklığa karşıizolasyon görevi yapmaktadır.
Odun Anatomisi ve Odun Tanıtımı2015 Gezer© Odun Anatomisi ve Odun Tanıtımı2015 Gezer©
Ağaçta Büyüme-Fotosentez ve Yapısal Ağaçta Büyüme-Fotosentez ve Yapısal
Bölümler Bölümler
 Köklerin görevi ağacıtoprağa bağlamak ve topraktan su ya da erimiş
haldeki mineral tuzlarıabsorbe etmektir.
 Gövdenin iki görevi vardır. Bu görevleri yapısında bulunan ve diri odun
ile öz odun adıverilen iki farklıtabaka yardımıile gerçekleştirir. Diri
odun, köklerden yapraklara su ve mineral tuzları ileten hücrelere
sahiptir. Aynızamanda destek görevini üstlenir. Yeni odunsu dokular
üretildikçe, diri odunun iç tarafındaki hücreler ölür ve öz oduna
dönüşür. Öz odun ağacın merkezindeki ölüodun kısmıolup, ağaca
etki eden kuvvetlere karşı koyma görevini, yani destek görevini
üstlenmiştir. Öz odun birçok bakımdan diri oduna benzer, fakat
kimyasal ve fiziksel özellikleri bakımından ondan farklıdır. Bir teoriye
göre, ağaçlar, yaşayan dokularında kimyasal değişikliklerle üretilen
ekstraktif maddeleri dışarıya atamazlar ve bunlarıgövdenin ortasına
doğru iletirler. Gövdenin ortasında atık maddelerin biriktirilmesi ile öz
odun oluşur. Böylece gövde odununda, öz odun ve diri odun olarak
isimlendirilen, özellikleri farklıiki önemli yapıortaya çıkmaktadır.
Odun Anatomisi ve Odun Tanıtımı2015 Gezer© Odun Anatomisi ve Odun Tanıtımı2015 Gezer©
Ağaçta Büyüme-Fotosentez ve Yapısal Ağaçta Büyüme-Fotosentez ve Yapısal
Bölümler Bölümler
 Ekstraktif maddelerin bulunuşu ile öz odun aşağıda  Auçğaçtotam duarcllaunklmara,n ıbno gyöurnüald üyğöündües t kuızsammaa, ytıaçvdee ntiorm. Tuarçctuak lgaönvmdaeynıin gveer çheekrl edşatliırnm ueckutenddiar. bAulyurnıcaan,
kısaca özetlenen özellikleri kazanmaktadır. yapraklarda fotosentez reaksiyonu ile ağacın büyümesi için gerekli besin maddeleri üretilmektedir.
Bu reaksiyonun gerçekleşmesi için köklerle alman su ve mineral tuzlar, gövdede diri odunda
(a) Öz odun mantarlar tarafından çürütülmeye ve böcek bulunan hücreler yardımıyla yapraklara taşınırlar.
tahribatına karşı, diri odundan daha dayanıklıdır.  Yapraklar havadan karbondioksiti absorbe eder ve köklerden gelen su-mineral
tuzları, klorofil ve güneşenerjisi yardımıyla birleştirerek, ağacın kullanmasıiçin basit
(b) Öz odunda permeabilite azalır. Ekstraktif maddeler,
şekerler (glukoz) üretirler.Bu kimyasal işlem, fotosentez olarak isimlendirilmekte ve
sıvımadde geçişyollarınıtıkadıklarıiçin odunun
emprenye edilme kabiliyeti de azalır, yada ortadan rFeoatkossieynotne zs oinleu nydaap orakksliajerdna a çüığreat içleıknm abkatsaidt ırş e(Ikşeıkr l+er 6 (Cg0lu2k+o 6z H(C206 H1240 6C) 6H),1 20iç6+k 6a b0u2)k.
kalkar. vasıtasıyla ağacın büyüme alanlarıolan dalların, köklerin uçlarına ve kambiyum
tabakasına taşınmaktadır. Bu olağanüstümükemmellikteki İşlem sonucunda ağaçlar
boy ve çap artımıyaparlar.
Odun Anatomisi ve Odun Tanıtımı2015 Gezer© Odun Anatomisi ve Odun Tanıtımı2015 Gezer©
2
Ağaçta Büyüme-Fotosentez ve Yapısal
Bölümler
 Odun Anatomisi dersinin temel konularınıoluşturan gövde odununun kalitesi üzerinde
ağaçcinsi, yaşıve meşhere içersindeki durumu, etkili olmaktadır. Örneğin, kapalı
olmayan bir meşcerede kalın dallı, yukarıdoğru gidildikçe hızla incelen, kalın ve kısa
gövdeler oluşmaktadır. Buna karşılık kapalıve bakım yapılan bir meşcerede yetişen
ağaçlar ince dallı, dolgun, uzun ve düzgün gövdeli olup kaliteli ağaçmalzeme üretimine
uygundur. Dallar bazıağaçlarda yukarıdoğru dikine (Cupressus sempervirens var.
pyramidalis), bazılarında az dikine (Fagus), diğerlerinde hemen hemen horizontal
(Abies, Larix), bir kısmında aşağıdoğru (Picea) gelişmektedir. Ancak dallanma şekli
ağaçyaşıile de değişebilir. Ağacın gerek doğal, gerekse suni olarak dallardan
temizlenmesi ile gövde odunu değer kazanmaktadır.
 Ağaçboyu 25-40 yaşında genellikle maksimum artışa erişir. Boy artımıönce yavaş,
sonra hızlı, daha sonra ise yine yavaşolmaktadır. Artım miktarlarıağaçcinsi ile
yakından ilgilidir. Ayrıca, maksimum boy artımı, ağaçcinsi, yetişme yeri ve ağacın
sağlıklıoluşuna bağlıolarak değişmektedir. Literatürde 150 m. ye kadar boy yapan
ağaçlara rastlanmaktadır. Bazıönemli ağaçlarda tespit edilen maksimum boylar Tablo
1.1 ’de verilmiştir. Monokotiledonlardan Palmiyeler 4-57 m’ye, Bambular ise 40 m’ye
kadar boy yapabilmektedirler.
Odun Anatomisi ve Odun Tanıtımı2015 Gezer© Odun Anatomisi ve Odun Tanıtımı2015 Gezer© Sequoiadendrongiganteum
Ağaçta Büyüme-Fotosentez ve Yapısal
Bölümler
Ekmek Ağacı(Artocarpusaltilis)
Odun Anatomisi ve Odun Tanıtımı2015 Gezer© Odun Anatomisi ve Odun Tanıtımı2015 Gezer©
Ağaçta Büyüme-Fotosentez ve Yapısal
Bölümler
 Ağaç çapı denildiğinde, göğüs yüksekliğinde ölçülen çap
anlaşılmaktadır. Bazıağaçlarda 12 m’yekadar çap bulunduğu
tespit edilmiştir. Önemli bazı ağaç türlerinde bu yükseklikte
yapılan ölçümlerin sonuçlarıTablo 1,2’de verilmiştir.
Eucalyptus
Odun Anatomisi ve Odun Tanıtımı2015 Gezer© Odun Anatomisi ve Odun Tanıtımı2015 Gezer©
3
Ağaçta Büyüme-Fotosentez ve Yapısal
Bölümler 2.1 Primer Büyüme (Boyuna Artım)
 Ağaçlar, insanın  Kollenşima hücreleri, olgunlaştığında canlı kalan,
olumsuz etkisinin sadece primer çepere sahip hücrelerdir. Ağaçta boy
bulunmadığı, dış büyümesinin devam ettiği alanlarda bitkiye destek
etkenlerden, hayvansal veren hücrelerdir.
ve bitkisel zararlılardan
korunduğu hallerde çok  Sklerenşima hücreleri, sert, gevrek ve geniş
uzun yıllar sekonder çepere sahip, olgunlaştığında canlılığını
yaşamaktadır. Ağaç kaybeden, destek ve iletim görevi gören hücrelerdir.
yaşı, cins ve türlere Vejetasyon mevsimi suresince faaliyetine devam
bağlı olarak değişmekle eden primer meristem (apikal meristem ya da
beraber 100-5000 yıl promeristem) tarafından üretilen bu hücreler, primer
arasında tespitler dokuları meydana getirerek, ağaçta boy uzamasına
yapılmıştır (Tablo 1.3). hizmet etmektedir.
Odun Anatomisi ve Odun Tanıtımı2015 Gezer© Odun Anatomisi ve Odun Tanıtımı2015 Gezer©
BÖLÜM 2
PRİMER VE SEKONDER BÜYÜME 2.1 Primer Büyüme (Boyuna Artım)
 Bütün bitkiler fizyolojik özelliklere sahip hücre adıverilen birimlerden  Küçük bitkilerde promeristemdeki hücre bölünmesi bir tek
oluşmaktadır. Hücreler yüksek bitkilerde şekil ve görev bakımından çok hücrede olmakta, yüksek bitkilerde ise promeristemde bir
geniş farklılıklar göstermekte ve olgunlaşmış hücrelerde çeperler tabaka üreyimli hücre bulunmaktadır. Angiosperm’lerde
sertleşmektedir. Ağaçlarda en fazla hücre, gövdenin sekonder ksilemadı primer meristem, Tunica-corpus Teorisi ile yorumlanmakta ve
verilen kısmında bulunmakta ve hücrelerin bir kısmıboyuna yönde, bir promeristemler birkaçtabakadan oluşmaktadır. Bu teoriye göre
kısmıda enine yöndeuzanmaktadır. Ksilemdeki bazıhücreler örneğin;
yapraklıağaçlardaki traheler iletim dokusunu, paranşimler depolamayı, uç kısımdaki üreyimli hücreler orta kısımda yani corpus’da
lifler desteklemeyi üstlenmiş hücrelerdir, iğne yapraklılarda traheidler toplanmışolup, bunlar Tunicaadıverilen bir veya birkaçsıra
hem su iletimini, hem de destekleme görevini üstlenmişlerdir. hücre ile örtülmektedir. Tunica’daki hücrelerde bölünme,
 Bözue lhlikütcerkeil erdheünc rbealeşrk, a, yaeğnaiç ta hbüeclrierllie rbinö lgeülererdtielm yeesri nai lans amğelarmisatekmtaadtıirk. amnetiykdliannaal tigpeteti ri(ryleürz.e Tyeu ndicika ’ynöınn daelt)ı nodluap ,c oyürpzuesy’sdealk bi ihr ügcerneilşelre misee
Meristematik hücrelerin oluşturduğu dokular, apikal meristem ve vaskular muntazam sıralanmadıklarından her yönde bölünerek
kambiyum olup, ağaçta devamlı dokular olarak bulunurlar ve zaman meristematik dokunun hacmen büyümesine yardımcıolurlar.
zaman yeni hücrelerin meydana gelmesini sağlarlar. Apikal meristemin
faaliyeti ile ağaçta boyuna artım (primer büyüme, boy uzaması)
gerçekleşirken, vaskular kambiyumun faaliyeti ile ağaçta çap artımı
(sekonder büyüme) gerçekleşmektedir.
Odun Anatomisi ve Odun Tanıtımı2015 Gezer© Odun Anatomisi ve Odun Tanıtımı2015 Gezer©
2.1 Primer Büyüme (Boyuna Artım)
 Gövdede boyuna yöndeki uzamalar, dal ve köklerin uçlarında
(tomurcuklarda) bulunan primer meristem (promeristem)
tarafından meydana getirilmektedir. Bu bölgeler, uçmeristemler
(apikal meristem) veya büyüme noktaları olarak bilinirler.
Meristematik hücreler devamlı bölünerek, olgunlaşmış üç tip
hücre üretirler
– paranşim,
– kollenşima ve
– sklerenşima hücreleri.
 Paranşim hücreleri, ağacın biyokimya makineleridir. Yapısal
ve biyokimyasal faaliyetlerin bir çoğu için özelleşmiş ve
olgunlaştığında canlı kalan hücrelerdir. Ayrıca, destek
fonksiyonuna da sahiptirler. Bütün bitki fonksiyonlarında önemli
rol oynarlar.
Odun Anatomisi ve Odun Tanıtımı2015 Gezer© Odun Anatomisi ve Odun Tanıtımı2015 Gezer©
4
2.1 Primer Büyüme (Boyuna Artım) 2.1 Primer Büyüme (Boyuna Artım)
 Gymnosperm’lerin çoğunda primer meristemin yüzey  Bir ağacın gövde ucundaki sürgünün çeşitli
tabakasındaki hücre bölünmesi, hem yüzeye dik yönde kısımlarında mevcut dokuların tipi ve yeri
(antiklinal), hem de yüzeye paralel yönde (periklinal) Şbuekluiln a2n.3 ’dev eg ös(tI)e rilmileiş tirg. öŞsetkeirlidleen en kueçstita,
olmaktadır. Bu nedenle iğne yapraklılarda uç meristemdeki promeristemdir. Yeni oluşmuşbirçok hücre
inisyallerin Tunica-corpus düzeni ya bulunmamaktadır, ya da tabakasınıifade etmektedir.
vyaaprsraa,k lTıuanğicaaç lahrüdcarekilnedrie tne kd taahbaa kaazlı boeluliprg, icnodrirp.u Es ğheürc rbeule rdinüdzeenn  (şdIeIe)kğ iilkş, eiksbliitüğinyeü dkel,uü ğkhr üaycvaerer alegkr ö roeulvuçleşrui mfabdrkaalknıı mshıonündcrarane,
az farklıdırlar. tabakasını meydana getirmektedir. Genç
 Promeristem tarafından üretilen hücreler büyüklük, şekil ve ögnölvedyeenni,n mduışmın d(ak, itikna) lınil,e rukatupblıet çekpaeyrbleınrıi
görev bakımından değişime uğrarlar. Bu kısmen farklılaşmış bulunan hücrelerden meydana gelen ve
(m2e)rvisatsekmualatirk d zooknu;l a(r1ı,) ieleptiimde rvme isdie msteekydleamnea dgoektiurelanr ınpıromtoeyddearmna, eGppröoivdkdeaermmnbiinsiy uamdı ovretavrsailıerndnaı r b. ir yBdauokrkıanud ao lukşhıstüumcrurınelulderar.
getiren prokambiumve (3)özüoluşturan ana meristemolmak değişerek büyüklük ve şekil bakımından tam
üzere üçtip meristemden oluşmaktadır. bkıisr ah alkbair mesyudraen a sgoentrirai rlero. luPşraockaakm biyyuemni
meristematik bir tabakanın oncusudur.
Gövdenin tam ortasında ise öz adıverilen ve
odunsu hücrelere benzemeyen hücrelerden
meydana gelen bir kısım bulunmaktadır.
Odun Anatomisi ve Odun Tanıtımı2015 Gezer© Odun Anatomisi ve Odun Tanıtımı2015 Gezer©
2.1 Primer Büyüme (Boyuna Artım) 2.1 Primer Büyüme (Boyuna Artım)
 Böyle bir sürgün, boyuna yönde kesilecek olursa bu kısımların hepsini  Daha sonra değişim işlemi devam ederek epidermisin altında
görmek mümkündür. Pinus strobus'tan alınmış boyuna bir kesitte endodermis adıverilen ikinci bir koruyucu tabaka oluşur. Bu
(Şekil 2.2) apikal (uç) noktası ve yanlarda birkaç tomurcuk pulu
bulunmaktadır. Şekilde a-a-ile gösterilen uçkısım üçgen bicimdedir ve safhada prokambiyum maksimum büyüklüğe ulaşır (Şekil
promeristemden ibarettir. Promeristemin altında b-b ile gösterilen 2.3/III. Kesitin uçkısmı). Bundan sonra hücreler tekrar değişime
kısımlar özü, yani ana meristemi, c-c ise prokambiuma ait hücreleri başlar ve prokambiyumun içtarafında kalan hücreler, ksileme
temsil etmektedir. Prokambiyumun büyük çoğunluğu primer floem ve benzer hücrelere, prokambiyumun dışkısmındaki hücreler ise
primer ksilem hücrelerine farklılaşırlar. Bununla beraber
Prokambiyumun altındaki hücreler vaskular kambiyumu oluşturmak floeme benzeyen hücrelere dönüşürler. Bu iki yeni tabaka
üzere meristem hücreleri olarak kalmaktadır. Bunlara uçmeristemler primer ksilem ile primer floem olarak isimlendirilirler. Primer
yerine, yan meristemler adı da verilmektedir. Bulundukları bitki ksilem ve primer floeme donuşum, prokambiyum halkasının bir
kısmında periklinal yani yüzeye paralel bölünmeler yaparak sekonder veya birkaçhücre genişliğine kadar devam etmektedir (Şekil
ksilem ve sekonder floemi oluştururlar. Mantar kambiyumu da bir yan
(lateral) meristem dokusudur. 2.3/III-IV).
Odun Anatomisi ve Odun Tanıtımı2015 Gezer© Odun Anatomisi ve Odun Tanıtımı2015 Gezer©
2.1 Primer Büyüme (Boyuna Artım) 2.1 Primer Büyüme (Boyuna Artım)
 Gövde ucunda başlayan gelişmenin son safhasında prokambiyumun
kalan kısmıaktif hale geçerek, devamlıolarak ksilem ile floem hücreleri
üretmeye başlamaktadır. Vaskular kambiyum adıverilen bu meristematik
tabaka, ağacın yaşamıboyunca faaliyet göstererek sekonder büyümeyi
sağlamaktadır (Şekil 2.3/V). Böylece 1 yaşındaki bir gövdede kambiyum ve
diğer tabakaların şematik görünüşüŞekil 2.3’un (V) nolu kesitindeki gibi
görülmektedir. Kambiyum birkaçhücre sırasından meydana gelmişbir
tabaka olmakla beraber, asıl görevi yapan kısım bir hücre genişliğindedir.
Vaskular kambiyum oluşumundan sonra üretilen odun ve kabuk
tabakaları, sekonder ksilem ve sekonder floem olarak isimlendirilir.
Ancak, monokotillerde (Palmiyelerde) sekonder dokular oluşmamakta,
tüm prokambiyum hücreleri tipik olarak primer ksilem veya primer floeme
dönüşmekte, yani vaskular kambiyum bulunmamaktadır.
 Odunsu gövdelerde kambiyum oluşumundan sonra, kambiyum ve
sekonder floemin dışındaki tabakaların hiçbirinde hücre bölünmesi olmaz.
Bu nedenle bölünme olmayan tabakaların çevresi, genişleyen gövde çapı
ile birlikte aynı genişlemeyi gösteremez ve epidermal tabakalarda
çatlamalar, dökülmeler meydana gelir. Dökülen bu tabakalar yerine
sekonder floem tarafından dışkabuk üretilmektedir.
Odun Anatomisi ve Odun Tanıtımı2015 Gezer© Odun Anatomisi ve Odun Tanıtımı2015 Gezer©
5
2.2 Sekonder Büyüme (Çap Artımı)
 Odunsu bitkilerde boyuna yönde artım ile birlikte, çap yönünde de artım
görülmektedir. Çap ve çevredeki artışlar vaskular kambiyum adıverilen
üreyimli bir tabaka tarafından meydana getirilmektedir. Vaskular
kambiyum, sekonder floem ile sekonder ksilem arasında meristematik
hücrelerden oluşmuştek hücre genişliğinde bir tabakadır. Kambiyum
sürgün uçlarından gövdede aşağıya doğru yayılmakta, dal ve köklerde
faaliyet göstermekte, her yıl yeni sekonder ksilem ve sekonder floem
tabakalarımeydana getirerek çap artımınısağlamaktadır (Şekil 2.4).
2.2.1 Vaskular Kambiyumda Hücre
Tipleri
 Vaskular kambiyumda, vejetasyon mevsimi
süresince kendisine benzeyen yeni hücreleri
üreten ve kambiyum inisyalleri olarak bilinen,
iki tip hücre bulunmaktadır.
– (1) iğimsi inisiyaller
– (2) Öz ışınıinisiyalleri
2.2.1 Vaskular Kambiyumda Hücre 2.2.1 Vaskular Kambiyumda Hücre
Tipleri Tipleri
 İğimsi inisiyaller.İğne yapraklıve yapraklıağaçlarda, hem ksilem, hem de  Öz ışını inisiyalleri. Teğet
floemde bulunan ve boyuna yönde uzanan hücreleri meydana getiren ana kesitte çok sayıda gruplar
hücrelerdir. İğimsi inisiyallerin uzunlukları, iğne yapraklı ile geniş yapraklı
ağaçlarda ve tabakalıile tabakalıolmayan kambiyumlarda farklılık göstermektedir. halinde ve öz ışını
iğne yapraklıve primitif (az gelişmiş) yapraklıağaçlardaki iğimsi inisiyaller değişik düzeninde görülmektedir.
Buzuunnlalur kttaa boalkuapl,ı teoğlmeta ykaensi ttkea mgidbeiyruemk luaçrdlaar ıgsöivrrüillmene kitğei mvsei üisnti süysatle dbüinzmeneikdtire.d iirğlenre. Öz ışınıinisiyalleri genellikle
yapraklıağaçlarda inisiyallerin uzunlukları2-9 mm, çaplarıise 30 µm ve daha yuvarlak hücrelerdir. Bu
fazla olabilir. Primitif yapraklıağaçlarda (Betula spp., Liriodendron tulipifera v.b) hücreler hem floem, hem de
boylar iğne yapraklılara nazaran kısa olup, 1-2 mm kadardır. Daha fazla gelişmiş
yapraklıağaçlarda ise inisiyal boylarınispeten kısa ve hemen hemen yeknesak ksilemde öz ışınıhücrelerini
uzunlukta olup 300-600 µm’dir. Bazı yapraklı ağaçlarda, örneğin; Robinia meydana getiren ve enine
pseudoacacia ve Diospyros spp.'de iğimsi inisiyaller birbirine paralel, horizontal yönde uzanan hücrelerdir.
sıralar halinde dizilmişlerdir. Bu tip kambiyuma tabakalı kambiyum adı
verilmektedir.
6
2.2.2 Vaskular Kambiyumda Hücre 2.2.2 Vaskular Kambiyumda Hücre
Bölünmesi Bölünmesi
 Kambiyumdaki iğimsi inisiyaller  Çevre artımını sağlayan ve yeni iğimsi inisiyalleri oluşturan
gövde yüzeyine paralel teğet antiklinal bölünmeler, tabakalı olmayan kambiyumlarda iki
yönde bölünerek yeni ksilem ve değişik tipte gerçekleşmekte (Şekil 2.7/a-2.7/b), tabakalı
floem hücrelerini meydana kambiyumlarda ise radyal-longitudinal yönde (Şekil 2.7/c)
getirirler. Buna periklinal olmak üzere farklılık göstermektedir. Tabakalı kambiyum
bölünme adı verilmektedir. Bu inisiyallerinde boyuna yönde uzama olmamakta, tabakalı
hücreler aynı zamanda radyal olmayan kambiyum inisiyalleri ise boyuna yönde uzamakta ve
yönde veya pseudo transversal hücreler birbiri üzerinde kaymaktadır. Böylece kambiyum
olarak bölünüp kambiyumda çevresini arttırabilmek için kayma, ya da bölünme suretiyle
cevre artımınısağlarlar. Bu çeşit ürettiği yeni hücreler, teğet yönde genişlemeyi sağlamaktadır.
bölünmelere antiklinalbölünme
adıverilir.
2.2.2 Vaskular Kambiyumda Hücre
Bölünmesi
2.2.2 Vaskular Kambiyumda Hücre
Bölünmesi
 Kambiyumda bölünen hücrelerin son büyüklüklerine ulaşmalarından sonra
iğimsi inisiyallerin uzunluklarıtabakalıolmayan kambiyuma sahip iğne yapraklı
ağaçlarda örneğin; Pseudotsuga menziesii de ortalama 900-6000 µm arasında
iken, tabakalıkambiyuma sahip yapraklıağaçtürlerinden Robinia pseudoacacia
da 150-170 µm arasında bulunmaktadır.
 Vaskular kambiyumda öz ışınıinisiyallerinin bölünmesi ve yeni öz ışınıhücreleri
oluşumu konusunda farklıgörüşler vardır. Kısa iğimsi inisiyallerin, tek bir öz
ışınıhücresine indirgenmesi ile veya birçok öz ışınıhücresine ayrılmasıyoluyla
öz ışınlarının meydana geldiği, ya da bir başka teoriye göre iğimsi inisiyallerin
yan tarafından veya bunların uçlarından ayrılarak oluştuklarıkabul edilmektedir.
 Geniş öz ışınları bulunan yapraklı ağaçlarda tedrici olarak öz ışınlarının
genişliğinde artışolduğu kabul edilmekte ve farklıgörüşler ileri sürülmektedir.
Genişöz ışınlarının, (1) Birkaçöz ışınıinisyalinin yan yana gelmesiyle, (2) Öz
ışınlarının kendi içinde bölünmeleriyle, (3) iki veya daha fazla birbirine yakın öz
ışının kaynaşmalarıile meydana geldiği belirtilmektedir.
7
2.2.2 Vaskular Kambiyumda Hücre 2.2.3 Vaskular Kambiyumun Mevsimlik
Bölünmesi Faaliyeti
 Ağaçta çap ve cevre artımını sağlayan bölünmeler arasında gecen süre,  Ilıman iklim bölgelerinde yetişen ağaçlarda kambiyum kışmevsiminde
vejetasyon mevsiminin başıya da sonu oluşu, ağaçtürüve çevre şartlarıile faaliyet halinde değildir. Bu mevsimde kambiyum inisiyallerinin
değişmektedir. Kambiyumdaki uyarma mekanizması hakkında fazla bilgi çeperleri kalın, protoplazmaları yoğun ve jel halindedir. Kambiyum
beyoaaldmpizlmarıameakkalğatkaerldçada ir t.übo Yrleuleraşarnaibnin,ed krea,a umbxuibiyrn aiyöruhmnmocardenmakınkio in ybglıalöe rlldüıinşenmıpmnoee f a efhaodoltiioylremesnetoe nn gtgleıadezraç ınom ılmnae,ysa ıid nöidalzee e blbellaiarkğiş,ll elıad vdıerdıj.ğee Aıt akngsaceybaonuknç,l kktasabimlaebkmiay,s uımd, ıo şrttaat adbfaloa kkeaamms ınbadinyaauk mi h üinhciüsreicylreaerlliie nvrii en i çbeuçr meinpeisekirytleaedlrliie r.r eiBn bcaiethilşairirk ogvleeal rdaiğkdi aniçhdtaee
mevsimi başında çap artımı(kambiyumun faaliyeti) için kullanılabilmektedir. plastikleşir, sitoplazma yarısıvıhale gelerek ortada büyük bir vakuol
Örneğin; meşelerde yapraklar oluşmadan önce, ilkbahar odunu traheleri çevresinde toplanır. Hemen ardından kambiyum inisiyalleri ve en son
üretilebilmektedir. oluşmuşkız hücreler bölünmeğe başlarlar. Bu donemde ağaçlarda
 Yeni ksilem ve floem hücreleri, kambiyum inisiyal hücrelerinin boyuna teğet kabuğun çok kolay soyulduğu görülmektedir.
bkkhyösaöüinmlclüerdnbememidy euea(nmlpne ea rbir yiirklhiienl üi nikscakairyalem)a mslbil ebbiyryiöyuianluüm imnnd ,m aine aislddfelioiıyrğeiayevmllriee r oialleotananlruara aş kbfmht iarüga ncöyt raareeb savaibin nkaagaeş ö lradmehrevleüavinycra.dirm eaülM nesearetidl neye gdnreaikrlkn.em eanBen , kidrgtd ie eitğdaleeiirrçnar.ii fn tBadyikneaui  gvKbeeiar nmyheeablnlfiitykia uly emsa ürp artraesab tkillaaleamk roadarsaktıa tnmaladdemaıyr ah.d ü Aascnnıcracea a gkykele ıbğlneuıinnl es b5nüü°mrCyeeü ’dismçaienenrin shfi anbozdarlmeaşl oatoonmldmlaauursğırıuc(, A uizlkuka bxmdianiaph'lnlaeearrrd)i n ad e
tabaka içinde asıl kambiyum inisiyal hücreleri tek sıra olarak kalmakta, ancak tarafından kambiyumun tahrik edilmesi de şarttır.
bunlar tamamen düz bir sıra halinde olmayıp, tabakanın alt tarafında veya üst
tarafında yer alabilmektedirler. Çünkü yan yana bulunan kambiyum
inisiyallerinden bir tanesi floem ana hücresine dönüşürken, diğeri ksilem ana
hücresine dönüşebilmektedir.
2.2.2 Vaskular Kambiyumda Hücre 2.2.3 Vaskular Kambiyumun Mevsimlik
Bölünmesi Faaliyeti
 İnisiyaller teğet yönde bölündükleri için, ksilem veya-floem hücresi olmasıfark  Büyüme hormonlarının uçnoktalardan kambiyum tabakasına yayılması, halkalıtraheli, dağınık traheli
etmeden, radyal yönde bir sıralanışgösterirler. Ancak, sadece iğne yapraklı ve iğne yapraklıağaçlarda farklızamanlarda olmaktadır. Halkalıtraheli ağaçtürlerinde kambiyum
ağaçlarda düzenli bir sıralanışgörülür, yapraklıağaçlarda böyle bir düzen faaliyeti, tomurcuk şişmesi ile başlamakta ve hızla hem gövdede aşağıya doğru hem de dallara doğru
gyoekntiuşrle. yeÇreükn,k düokhuüdcar edlüerz enksaimzlibkilyeurem ndead eonlu oşltmukatkatna dısr.onra, özellikle traheler ynaeydıelanr aokl mena kktıasdaı rz. aDmaağnıdnaık katrmahbeiyliu mağ haüçclarred ab öhlüonrmmeosnilnairnın, haeşr atağrıyaaft ad aoyğnruı zyaamyaılnmdaa gheızrıçeykalveaşmşeosluinpe,
 Kambiyum faaliyeti sırasında ksilem ana hücreleri bölünerek iki kız hücre gövde dibine ulaşmasıbirkaçhafta sürmektedir. İğne yapraklıağaçlarda ise kambiyumda faaliyet yine
dabmiböinaren ary üefdlhtşoa üüenbcrmalirere rlg.geh eKrrüuit aciprsrmi realebsdoirielnyu.c ueşeDm tu akb rhkauirsarr şli kalıeselrım.okr en,eS r abo4g ön-ö6blrrüa eun, a dekdbarıeezuhtk na hl kaiaüksrzicı in lrkese ımalzhey erıh dphüdasüce icr f elroobe elöosgmillu üun nşüh terüuekrcretsuirkliedrle lsiadğmir öi.ün rrdÇthe eüothnicğrü .ru ceFfnrlleoellouerdeiknemmlena, tdaboaarmağşşluıantrımırckmua kakt rltaaadrhdaieıp rl.lgie öUrairnyeğgd,a ueçtn ola mbşrdaauarşrtc llaaukmrkad maaşk ibştkaimsy,iu elemsfmai nkifdnaae,ta nflli oygheeöemtvim ddbeeeon ny vsu4eon inalar da aa6 lrg ltkaöımarvatd desadnuhairneağ s ıalfiıanlştz eıkl aıtsb aoıammlğul lşaıtrbuıkniğlaidunlda maı ğehnımülachşeraıkelmlt debeıdşö,it rlıü.rh .n amBBlkaaeazzslıııi
ksilemden daha ince olmaktadır. traheliler ve iğne yapraklıağaçlarda kambiyum faaliyetine uçsürgün büyümesi durduktan sonra da
 Kambiyumdaki öz ışını inisiyallerinin bölünmesiyle üretilen hücreler radyal devam edilmektedir.
yönde uzarlar. Ancak, öz ışınıinisiyallerinin kambiyumda bölünme sayıları  Kambiyum faaliyetinin süresi; (1) mevsime, (2) ağacın kapalıya da açık meşcerede bulunmasına,
sınırlıdır. Bu hücreler tekrar bölünmeyip olgunlaşırlar. Yapraklıağaçlarda öz (3) ağacın yaşına, (4) kambiyumun ağaçta bulunduğu yere, (5) rakıma, (6) çevre faktörlerine (ışık
ışınlarının uçkısımlarında bulunan dikine hücrelerde, radyal yönde uzama yoğunluğu ve sıcaklığa), (7) su ve besin maddesi miktarına bağlıolarak değişmektedir.
nbmouerluymdnaaalnn öa rz e gıçşeinılnmela ekrmaınnedakaltl eaodrlıdirue. ğtAruay fkrınıacddaaa, kri iğ faenzpeli atey dla ehpğüraiclkdreliırl.earğinadçela drdea r aödzy aışl ınyölanrdıeiç uerzsaimndae,  (yKöoarğnmuenbğliiuynğu; uymna uzfn ao aartlzaiyaselımntidanasin ıçn oadk,u (sr4mıc) aasksu ı gviüesn eble,e r(s 1yin)a amdğaaa dacdnıneid seyi anmş dimkotana,mr ı(na2ı n)n ogaküztnaa lsmuınzauasn ıynluaağk, ıu(n5n )su ınsc ıackkaıslkıaklıllğamırna) sbdıaenğğali,ış dm(ı3re.) sıişnıek
2.2.2 Vaskular Kambiyumda Hücre 2.2.3 Vaskular Kambiyumun Mevsimlik
Bölünmesi Faaliyeti
 Kambiyumdaki inisiyal hücreleri bölündükten sonra gelişmeye başlayan bazı
hücrelerde sonradan “bölmeler”oluşabilir. Bölmelere özellikle boyuna paranşim
hücrelerinde rastlanmaktadır. Diri odundaki paranşim hücrelerinin
protoplazmalarının canlıkalmasınedeniyle oluşan bu bölmeler özel bir durum
sergilemekte ve hücrelerin büyüklükleri çok az değişmektedir.
 Kambiyumdaki bölünmelerle oluşan bütün hücreler iletim, depolama veya
mekanik destek sağlamak üzere hızla olgunlaşırlar. Yeni hücrelerin olgunlaşmış
odun ya da kabuk hücrelerine dönüşmeleri için bölünme safhasından sonra,
büyüme, çeper kalınlaşması ve ligninleşme olmak üzere üç safha daha
geçirmeleri gerekmektedir.
 Büyüme safhası: Kambiyumda oluşan yeni hücreler, ulaşacakları son
büyüklüklerine ve şekillerine göre hem çap, hem de boy yönünde büyürler.
Hücre çapı, iğne yapraklıağaçlarda radyal yönde artarken, halkalıtraheli
yapraklıağaçlarda (özellikle ilkbahar odunu trahelerinde) teğet yönde fazla
miktarda genişlemektedir. Örneğin meşede ilkbahar odunu trahelerinde teğet
çap, kambiyum inisiyali çapından 10-50 defa daha büyüktür.
8
2.2.3 Vaskular Kambiyumun Mevsimlik
Faaliyeti
 yEanpinraek ylıöanğdaeçki lbifule rainrtdışel ab boiyrulikntae abratzışılahrü cgröerlüelrüinrk beony, lailkrıbnadhaa dr ao daurtnımu toralmhaekletarindıinr. bİğonyela yrıapyara hkliıçaağratmçatrmahaekitdal,e yrian ddea.
çok az artmaktadır, iğne yapraklıağaçtraheidlerinin orijini olan kambiyum hücreleri zaten uzun olduğundan
bunlarda artışoranı% 10-15 arasında gerçekleşmekte, yapraklıağaçlardaki liflerin boylarıise % 20-460 oranında
(ortalama % 140 kadar) uzamaktadır. Alnus, Liquidambar gibi gelişmemişprimitif dağınık traheli ağaçlarda lifler
% 120, traheler % 15 oranında uzama göstermektedir. Yüksek derecede gelişmişağaçlardan olan Quercus ve
Robinia lardaise liflerde % 200 boy artışıolurken, trahe boylarında % 25 azalma meydana gelmektedir. Yarıçap
yönünde genişleyerek büyüyen hücrelerdeki turgor olayıhücre enine kesitlerinin yuvarlak olmasına neden
olmakta ve hücrelerin çevresindeki orta lameli kaldıran bir enzim boyuna yönde uzayan hücrelerin uçkısmı
tarafından salgılanmaktadır. Böylece hücreler arasında meydana gelen uzun boşluklar hemen boyuna yönde
uzayan hücrelerin ince çeperli uçlarıtarafından doldurulmaktadır.
 oHlümcarekltear^dvee buüzyuünmluek , ypörnimünedr eç empikerroinfı byrailyleılrm yaesnı,id eilen gyöenrçleenkmleşeikr.t eYdairy. ıTlmeakr amr ikyröonfeıblmrile a, ğpırnimıne rg eçveşpeemrine sdinaeh an eödnecne
gelişen dışmikrofıbrillerinde en büyüktür. Daha sonra oluşanlar ise mikrofıbrillerin depolanmasısırasındaki
durumlarınımuhafaza ederler ve yaklaşık olarak hücre eksenine dik bir yönelim gösterirler. Bu safhada
protoplazmanın hücre çeperine doğru çekilmesi ile hücre içinde, ilerde lümen adıverilecek bir boşluk meydana
gelmeye başlar.
 bHüüycürem eçsei ptearminainm laknadlınığlaınşdmaa, ösnacfeh ahsüı:c rBenüiynü moreta skaısfhmaısnıdnaın, dsaohnau nsdoan rah üncerbeidnei dporğimrue or lmçeapke ür zvearerd hırü. crHeü çcerepneinri
kalınlaşır. Yeni oluşan bu çeper tabakasına sekonder çeper adıverilmektedir. Sekonder çeperin kalınlığıağaç
turu, hücre tipi ve iklim farklılığıgibi faktörlerle değişmektedir. Özellikle iğne yapraklıağaçlarda ilkbahar ve yazın
oluşan boyuna traheidlerde değişiklik daha da fazladır. Ülkemizde, Quercus frainetto (Syn. Q. conferta), Fagus orientalis ve Pinus nigra var.
 pBruim searf hçeapdear ihnü gcerelişlemrdees,i iglee içlgitilleidr,i r.p Perrifmorears çyeopne tra obrltaal alarımveel üszpeirrainl ek daelıpnolalaşnmıraklaern , obluaşzmıkaıkstıamdlıarr. iGnceeç iktlaelrmina kotraij ivnei, pallasiana'da yıllık halka oluşumunun vejetasyon mevsimi içersindeki gelişimi Şekil 2.9’da
bunlar ileride sekonder çeper gelişmesi sırasında da örtülmeyerek, geçit alanlarıolarak acık bırakılmaktadır. gösterilmiştir.
Hücre çeperinin kalınlaşma safhası, sekonder çeperin tamamlanmasıve bazıhücrelerde görülen spiral
kalınlaşma oluşumu ile son bulmaktadır.
2.2.3 Vaskular Kambiyumun Mevsimlik
Faaliyeti
 Hücre çeperinin kalınlaşma safhası: Büyüme safhasının sonunda
hücrede primer çeper vardır. Hücrenin büyümesi tamamlandığında,
önce hücrenin orta kısmında, daha sonra uçlara doğru olmak üzere
hücre çeperi kalınlaşır. Yeni oluşan bu çeper tabakasına sekonder
çeper adıverilmektedir. Sekonder çeperin kalınlığıağaçtürü, hücre tipi
ve iklim farklılığı gibi faktörler ile değişir. Özellikle iğne yapraklı
ağaçlarda ilkbahar ve yaz mevsiminde oluşan boyuna traheidler
arasında çeper kalınlık farklarıdaha da fazladır.
 Bu safhada hücrelerde geçitler, perforasyon tablaları ve spiral
kalınlaşmalar oluşmaktadır. Geçitlerin orijini primer çeperin gelişmesi
ile ilgilidir. Primer çeper orta lâmel üzerine depolanırken, bazıkısımları
ince kalmakta ve bu bölgeler ileride sekonder çeper gelişmesi
sırasında da örtülmeyerek, geçit alanları olacak şekilde açık
bırakılmaktadır. Hücre çeperinin kalınlaşma safhasısekonder çeperin
tamamlanmasıve bazıhücrelerde görülen spiral kalınlaşma oluşumu
ile son bulmaktadır.
2.2.3 Vaskular Kambiyumun Mevsimlik BÖLÜM 3
Faaliyeti MAKROSKOPİK YAPI VE ÖZELLİKLERİ
 Ligninleşme safhası: Gelişme safhalarısona erdikten sonra hücreler ölmekte ve yaşayan hücre  Dünyada kaynağıyenilenebilen ve çok fazla sayıda kullanım alanında değerlendirilebilen
kısımlarıkaybolmaktadır. Bu safhada çepere lignin depolanmaktadır. Ligninleşme, öncelikle hücre tek hammadde olan ağaçtan rasyonel faydalanma imkânları, ancak odunun anatomik
köşelerinde, sonra orta lamelde ve en sonunda sekonder çeperde görülmektedir. Ligninleşme yapısıve temel özellikleri hakkında bilgi sahibi olmakla mümkündür. Ağaçlarda hacmin
hphtaüüamccrarraeenmslşeili arm noo dllahuırüğdacıukrzr e,a lkçemaeraibk nuiar,ldğ keaeakçdi divltemeü reopüklranoteretaod kpibr l.apa rğzoDlmıtioraoip llalaoarrdzıanmukın akdy aatıülyklakbi erectptiamlam ricşaişalnenşorldilımuirrp .. rShBoüatuocd pdreelucalreezur mmid aidhrliaaa okrrıidiçn uh,ı nümb ciüçrueethü,r aniosf liagnozudlagne u bebnidulra elouşrdnm uavınenş boblöümylüüamkk lüadb üirbr e.kraısbmeırn, ıgoölvudşetunriann togpörvadğea oydauknınu keıksomnıonmdaikn baalmkıamnd ailnk stoomn rudke,r eecne döenğeemrllii
ligninleşmezler. Paranşim hücreleri bu özellikleri ile diğer hücrelerden ayrılmaktadır. Ligninleşme  Odunun makroskopik özellikleri, çıplak gözle ya da 10x büyütmeli lup altında
safhasısonunda bazıhücrelerde siğilli tabaka oluşabilir. Siğilli tabakanın, canlılığınıyitiren incelendiğinde görülebilen özellikleridir. Ağaç malzemenin makroskopik teşhisinde
protoplazma kalıntılarıolduğu ifade edilmektedir. yardımcıolan bu özellikler ağacın boyuna eksenine göre kesişşekli ile değişir. Çünkü
 Bölündükten sonra olgunlaşmaya başlayan hücrelerin geçirdikleri safhalar, kesin çizgilerle ağaçta boyuna ve enine yönde uzanan hücreler ağaçeksenine göre farklıaçılarla
ayrılmadığından, birbiri içersine girebilir. Yani, sekonder çeperin depolanması(kalınlaşması), hücre kesildiğinde, kesit yüzeylerinde değişik görüntüler ortaya çıkmaktadır.
uosolzuanşk ublımğüıyunü ak slgüoöknr aev ,e o elşrgmeuknelildnaeeşn m ualaö snşamcfeha adlbaaanrış öslaınrycaaesb ıiblimlaeeş tlkaatmyeadabimri.l ilra.Sn Ymoninauekçt atlaidg,ı nr.ihnülecşrme e ssıraaflhaarısnıı,n s ekkaomndbeiyru mçedpaenr  yAığllaıkç hmaalklzae msıendırela ryıünzıne ybleerl iringcine leonludpiğ ionldmea dkoığyıu, trreanhkelil eörizn oddauğnıulı şbıuvluen ubpü ybüuklluünkmlearid, ığöız,
 giğünne yyeatperralik olıluarğkaeçnl,a rbdua hilükcbraehnainr doölgnuenmlainşdmea sbıir ybaokylauşnıak t2ra0h geüidn hsüücrrmeesikntiend oirl.u Öşmrnaesğıiniç;i niğ gneen yeallpikrlaek 1lı ıkşaınnlaalrlaınrıınnı ng erneinşgliki vvee ssııkkllıığğıı, öbnoeymulnidai r. paMraankşroimskleorpinik şteaknlıi mvdea dsüazdeenci,e vbaurs ag örreüçninüeş
ağaçlarda genellikle bir ilkbahar odunu traheidi 1-4 haftada, yaz odunu traheidi ise 1-2 haftada özelliklerinden değil, ayrıca odunun rengi, parlaklığı, kokusu, tadı, tekstürü, lif yapısı,
olgun bir hücre haline gelmektedir. Kuzey yarım kürenin ılıman bölgelerinde yetişen ağaçlarda ağırlığıve sertliği gibi karakteristiklerden de yararlanılmaktadır.
sekonder çeperin oluşması, ilkbahar mevsiminde 1-4 hafta, yaz mevsiminde 2-7 hafta sürerken,  Bir ağaçmalzemenin hangi ağaçtürüne ait olduğunu belirlemeye yardımcıolan
Avustralya’da yetişen Pinus radiata'da bu sure 8-10 hafta kadardır. özellikleri üçanatomik kesitte (enine, teğet, radyal) makroskopik olarak görülebilir.
9
3.1 KesişYönleri
 Ağaç malzemenin anatomik kesitlerinden
enine kesit ağacın boyuna eksenine dik
yönde, radyal kesitağaçekseni boyunca ve
öz ışınlarına paralel yönde, teğet kesit ise
yine ağaç ekseni boyunca ve yıllık halka
sınırına teğet yönde kesilerek elde
edilmektedir.
Enine Kesit Teğet Kesit
 Ağacın kabuğu soyulduğu zaman görülen yüzey, teğet
yüzeydir. Soyma kaplama levhalar da teğet yüzeylerden elde
edilir. Ayrıca, bir tomruk yıllık halkalara teğet ya da öz ışınlarına
dik yönde biçilecek olursa, Şekil 3.3’de görüldüğü gibi teğet
yüzey (kesit) elde olunmaktadır.
 Kabuk bu kesitte hiçbir zaman görülmez. Teğet kesitte yıllık
halka sınırları, iğne yapraklı ağaçlarda yaz odunu tabakaları
nedeniyle, halkalıtraheli ağaçlarda ise büyük traheler nedeniyle
üst üste geçmişparaboloidler şeklinde görülürler. Öz ışınları,
özellikle genişöz ışınlıağaçlarda (meşe, kayın ve çınar v.b.) iğ
şeklinde, traheler ve reçine kanalları kısa çizgiler halinde
görülürler. Bu görüntüler odunun makroskopik teşhisinde
faydalanılan önemli özelliklerdir.
Radyal Kesit
 Radyal kesit, gövde eksenine ve öz ışınlarına paralel yönde kesilerek elde
edilen boyuna yüzeydir. Kabuktan öze kadar uzanan bu kesişşekli bazen
“aynalıkesiş”olarak da tanımlanmaktadır.
 Radyal kesitte öz ışınlarıkısa mozaikler ya da uzun aynacıklar meydana
getirirler. Özellikle genişyapraklıağaçlardan meşe, kayın, çınar, karaağaçve
akçaağaçta aynacıklar belirgindir. Buna karşın iğne yapraklıağaçlarda ve huş,
kavak, söğüt, armut, şimşir, kızılağaç, gürgen, atkestanesi gibi bazıgeniş
yapraklıağaçlarda böyle parlak levhacıklarıgörmek söz konusu değildir. Öz
odunu belirgin renkte olan ağaçlarda öz odun ve diri odun tabakalarıile yıllık
halka sınırlarıboyuna şeritler halinde uzanırlar. Halkalıtraheli ya da traheleri
büyük ağaçlarda traheler ile iğne yapraklıağaçlarda reçine kanallarıiğne
çizikleri şeklinde görülürler. Bu son iki özellik iğne yapraklıağaçlar ile halkalı
traheli genişyapraklıağaçlarda belirgindir. Ayrıca, tropik yapraklıağaçlarda
boyuna paranşimler şeritler halinde görülebilmektedir.
10