Mantık ve Diyalektik - Aydın Çubukçu

264 Pages·1989·1.58 MB·Turkish

by  Aydın Çubukçu

Aydın Çubukçu
Mantık ve Diyalektik
Doğa Basın Yayın Tic. Ltd. Şti.
Galipdede Caddesi
Şahkulu Sokak
Şahin İş Merkezi
No: 10 Kat: 2
Tünel / İstanbul
Tel: [phone]
Faks: 0.212. 293 63 31
Evrensel Basım Yayın-30
Mantık ve Diyalektik
Aydın Çubukçu
Kapak Tasarım
Savaş Çekiç
Birinci Basım
Kasım 1989 (Yurt Kitap Yayın)
Üçüncü Basım
Kasım 1993
Dördüncü Basım
Ekim 1998
ISBN 975-7837-12-1
Baskı
Kayhan Matbaası
MANTIK VE
DİYALEKTİK
ÖN SÖZ
Bu ça lış ma, ön ce bir di zi tar tış ma nın dağ ı nık not la rı ola rak
baş la dı. Bir sü re son ra tar tış ma, ona ka tı lan lar ca “ders” di ye
ad lan dı rı lın ca, not la rın da dü zen li tu tul ma sı ve oku nup ye ni‐
den tar tışı la bil me si için ya zı ya dö kül me si ge rek ti. O ha liy le
bu na “ki tap” de nil di. Ya kış tı rı lan bu adı hak et sin di ye not lar
üze rin de ye ni den ça lış tım.
Bi ze ulaş an bi ri ki me ba ka rak, iki bin beş yüz yıl dır in sa‐
noğ lu nun man tık ve yön tem üze ri ne ko nuş up yaz dığı nı bi li‐
yo ruz. Kü tüp ha ne ler do lu su yüz bin ler ce ki tap de mek tir bu.
Oy sa be nim ya rar lan dığım kay nak sa yı sı, ki tap ve ma ka le
ola rak, yü zün bi raz üze rin de dir. Böy le bir ça lış ma nın, ken di‐
si ni, pro fes yo nel eleş ti ri de için de ol mak üze re, oku yu cu ya
aça bil me si için, bu sa yı nın on ka tıy la öl çü le bi le cek kay nağ ı
ta ra mış ol ma sı bek le nir di. Özel lik le di ya lek tiğ in, son yüz yıl
için de ne ka dar çok tar tış ma ya ko nu edil diğ i, üze rin de ne ka‐
dar çok ya zıl dığı, ko nuş ul duğ u düş ü nü lür se, yal nız ca te‐
mel kay nak la ra, o da çok kı sıt lı ola rak ulaş a bil miş ol mam,
ka bul et tiğ im önem li bir ek sik lik tir. He le aka de mik öl çü ler
ba kı mın dan değ er len di rir sek, li te ra tür den bu uzak lık, ça lış ‐
ma nın “bi lim sel” sa yı la bil me si ni hay li güç leş ti rir. Bu bir ya‐
na, ay nı ne den den ötü rü, ki tap ta öne sür düğ üm ba zı öz gün
gö rüş le rin ger çek ten öz gün olup ol ma dığı be nim için bi li ne‐
mez kal mış tır. Ör neğ in, ça lış ma nın “ev ren sel bağ ın tı lı lık”
kav ra mı nı ek sen ola rak seç miş ol ma sı ba kı mın dan bir “ilk”
ola cağ ı nı, yal nız ca “sa na bi li yo rum.”
Bu nun gi bi, bir ka te go ri ler sis te mi inş a et me nin il ke le ri ni
in ce le diğ im bö lüm, ça lış ma ola nak la rım ve ta ra nan kay nak
sa yı sı ile tez ile ri sür me nin ge rek le ri ara sın da ki ka bul edi le bi‐
lir oran sız lığın aşıl ma ya en faz la cü ret edil diğ i bö lüm ola rak
gö rü nü yor ba na. Özel lik le, ka te go ri le rin ko or di nas yon ve ba
ğım lı lık sis tem le ri ne iliş kin kı sım la rın, pek çok eleş ti ri ye ih ti‐
ya cı ol duğ u nu peş i nen be lirt me li yim. Fa kat ko nu nun tar tı
şı la bil me si için, ön ce bi ri le ri nin bun dan doğ ru-yan lış, ek sik-
ta mam söz et me si ge re ki yor du. Ben, bu nu yap mak is te dim.
Di ya lek tiğ i, üç te mel ya sa ve bir kaç ka te go ri nin ez ber len me‐
siy le öğ re ne bi le ceğ i miz ka nı sı nın yer leş miş ol duğ u bir yok‐
sul luk or ta mın da, en azın dan ko nu nun zen gin lik ve kar ma
şık lığı na bir işa ret ko nul ma lıy dı.
Bir baş ka ye ni lik olur umu duy la, bu ça lış ma, di ya lek tiğ in
aran ma ve ger çek leş me ala nı nın esas ola rak doğ a bi lim le ri
ol duğ u bi çi min de ki alış kan lık tan bir ko puş u de ne miş tir. Bu‐
na te mel ola rak da, He gel di ya lek tiğ i nin “ayak la rı üze ri ne di‐
kil me si” kav ra mın da, alışı la gel miş yo ru mun “mad di dün ya ya
da yan ma” for mü las yo nun dan fark lı ola rak, ki tap, bu ra da ki
“ayak” söz cüğ ü nü, “ey le miy le ye ni bir dün ya ya ra tan in sa nın
ayağ ı” di ye an la mış ve an lat mış tır. Böy le ce di ya lek tik, me ta‐
fi zik tarz da onu doğ a da za ten va ro lan bir man tık ve in sa nı da
onun edil gin bir iz le yi ci si ola rak gör me eği li min de olan dü
şün ce ye karş ı, in sa nın sos yo-ta rih sel ey le mi nin bir so nu cu ve
dö nüş tü rü cü ey le min bir dü zen le yi ci si ola rak ele alın mış tır.
Tar tış ma ya iliş kin li te ra tür, özell lik le Tür ki ye’de çok cı lız ve
ye ni dir. El yor da mıy la iler le me ye ça lış tım. Di ya lek tiğ i, özel‐
lik le Fi zik ve Bi yo lo ji ile ka nıt la ma ya ça lışan pek çok “el ki‐
ta bı”, onu, top lum sal ve si ya sal et kin liğ in bir ara cı, so nu cu
ve en önem li si ge le ceğ i ola rak kav ra ma yı en gel le miş, yer siz
ve yan lış kav ram trans fer le ri nin üze rin den ger çek leş e ceğ i
bir ge nel le me ve so yut la ma me ka niz ma sı ha li ne düş ür müş ‐
tür. Sos ya liz mi, ger çek leş me si zo run lu bir doğ al olay gi bi
gör me nin de, bir la bo ra tu var de ne yi gi bi, ta ra fı mız dan se çil‐
miş ve arın dı rıl mış or tam lar da böy le araç lar la ger çek leş ti re bi‐
le ceğ i miz bir et kin lik ola rak gör me nin de, bu in san ve ta rih
dışı kı lın mış ve ger çek te mel le rin den ko pa rıl mış di ya lek tik
ta nı mın dan faz la ca et ki len diğ i ni düş ü nü yo rum. Özel lik le,
iç sel ve dış sal, zo run lu luk ve rast lan tı, ne den sel lik, ev rim ve
dev rim gi bi ka te go ri le rin açık lan ma sın da, pek çok yer de tek‐
rar la nan ka ba ha ta la ra değ in me ge reğ i ni bun dan do la yı duy‐
dum. Bu nun la bir lik te, her han gi bir si ya sal tar tış ma nın, adı
ge çen ka te go ri le rin içe riğ i ne in dir ge ne rek çö zü le bi le ce ği ni
dü şün dü ğüm sa nıl ma ma lı dır.
Tas lak lar ve dak ti lo edil miş me tin üze rin de tar tışan pek çok
ar ka daş ım, öz nel ve nes nel, öz gür lük ve zo run lu luk gi bi ka‐
te go ri le ri de ele al ma mı is te di. Vul ga ri ze içe rik le riy le yay gın‐
laş tı rıl mış ve ken di le rin den en ka ba bi çi miy le tüm den ge lim li
çı kar sa ma lar ya pı la rak si ya sal ta nıt lar tü re til miş bu ve ben ze ri
ka te go ri le re, ön ce, esas ola rak bu yo lun eleş ti ri si ne yer ayır‐
mış ol duğ um dan; son ra da, özel lik le bu iki ka te go ri yi, an cak
bir ta rih me to do lo ji si için de ele alın dık la rın da an lam lı ola cak‐
lar gi bi gör düğ üm den, yer ver me dim. Ki ta bın, “Man tık sal la
Ta rih se lin Bir liğ i” baş lığı nı taş ı yan bö lü mü, öz gür lük so ru‐
nu na değ i ne bil mek için epey ce fır sat ve ri yor du. Bu fır sat la rı
göz den çı kar mak la bir lik te, o bö lüm, ge le ceğ in “man tık lı kı ‐
lın mış” dün ya sın da, öz gür lük kav ra mı nın ka za na cağ ı içe rik
hak kın da ba zı ipuç la rı ver mek ten ge ri kal mı yor. Zo run lu lu
ğun, “bi zim için zo run lu luk” kı lın dığı bir dün ya da, onun ar‐
tık zo run lu luk ol mak tan çı ka cağ ı ve böy le ce öz gür lük ha lin‐
de aşı la cağ ı dü şün ce si, o bö lüm de, “bir te ori ola rak man tı
ğın mad di bir güç ha li ne ge le rek aşıl ma sı” kav ra mı için de ve‐
ril miş tir.
Özel lik le ve ağır lık la ka te go ri ler den söz eden böy le bir ça‐
lış ma da Kant’tan söz edil me miş ol ma sı bir ek sik lik, da ha sı
bir hak sız lık ola rak gö rü lüp eleş ti ril di. Bu açı dan ba kı lın ca,
ben ce Kant’ın ya nı sı ra, bağ ın tı lı lık-bü tün sel lik ka te go ri si nin
ev ri mi ne önem li kat kı lar da bu lun muş Le ib niz, Loc ke, Hu me
gi bi ad lar da anıl ma lıy dı. Bu ra da, He gel’in ken di sis te mi hak‐
kın da ki id di ası nı, ya ni ken di sin den ön ce ki le ri aşıl mış ola rak
kap sa ma id di ası nı ge çer li ka bul et tim. Özel lik le, ka te go ri le rin
ha re ke ti hak kın da ki He gel te ori si ne ye te rin ce yer ve ril diğ in‐
den, adı ge çen fi lo zof lar, kat kı la rı ba kı mın dan yal nız ca bir ar‐
ka p lan zen gin liğ i ola rak ka la cak lar dı.
Ya zı lış sü re ci nin “oto bi yog ra fik” di ye bi le ceğ im bir öğe si ne
değ in mek is ti yo rum.
Doğ ru ile yan lış ara sın da ay rım ya pa bil me nin ken di si ni,
inan mak ve ce sa ret et mek ya da kuş ku ya ka pıl mak ve kork‐
mak kıs tas la rı için de gös ter diğ i ne pek çok kez ta nık oluş u‐
mun, be ni man tık ve me tod üze rin de ça lış ma ya zor la dığı nı
be lirt me li yim. Doğ ru yu düş ü ne bil mek ce sa re ti ile, doğ ru dü
şün me bil gi si her za man bir lik te bu lun mu yor: ya yan lış hak sız
ye re ce sa ret le olum la nı yor, ya da bil gi kor ku nun ör tü sü kı lı ‐
na bi li yor. Bu ba kım dan ki tap, yü reğ in il kel tor tu la rı nın bi lin‐
ci tı ka ma sı nın önü ne, an cak ve yal nız ca sağ lık lı ve sağ lam
dü şün me ile ge çi le bi le ceğ i ne inan cın da bir ifa de si dir. Öy‐
ley se bir an lam da bu ki tap, ey lem li in san bi lin ci ne adan mış
bir öv gü dür.
Zo run lu luk di ye da ya tıl mış olan la, ayak ta kal mak is te yen
bi linç ve ira de ara sın da ki sa vaş ı, pra tik bir so run ola rak ya
şa yan la rın ve böy le ce ölen le rin, bu ça lış ma nın ru hu nu ya rat‐