Gulliver'in Gezileri - Jonathan Swift

361 Pages·2010·1.49 MB·Turkish

by  Jonathan Swift

Gulliver'in Gezileri
Jonathan Swift
HASAN ÂLİ YÜCEL KLASİKLER DİZİSİ
JONATHAN SWIFT
GULLIVER’İN GEZİLERİ
özgün adı
GULLIVER’S TRAVELS
© türkiye iş bankası kültür yayınları, 2006
görsel yönetmen
BİROL BAYRAM
grafik tasarım ve uygulama
TÜRKİYE İŞ BANKASI KÜLTÜR YAYINLARI
meşelik sokağı 2/3 beyoğlu 34430 istanbul
Tel. [phone]
Fax. [phone]
www.iskulturyayinlari.com.tr
Hümanizma ruhunun ilk anlayış ve duyuş merhalesi, insan
varlığının en müşahhas şekilde ifadesi olan sanat eserlerinin
benimsenmesiyle başlar. Sanat şubeleri içinde edebiyat, bu
ifadenin zihin unsurları en zengin olanıdır. Bunun içindir ki
bir milletin, diğer milletler edebiyatını kendi dilinde, daha
doğrusu kendi idrakinde tekrar etmesi; zekâ ve anlama
kudretini o eserler nispetinde artırması, canlandırması ve
yeniden yaratmasıdır. İşte tercüme faaliyetini, biz, bu
bakımdan ehemmiyetli ve medeniyet dâvamız için müessir
bellemekteyiz. Zekâsının her cephesini bu türlü eserlerin her
türlüsüne tevcih edebilmiş milletlerde düşüncenin en silinmez
vasıtası olan yazı ve onun mimarisi demek olan edebiyat,
bütün kütlenin ruhuna kadar işliyen ve sinen bir tesire
sahiptir. Bu tesirdeki fert ve cemiyet ittisali, zamanda ve
mekânda bütün hudutları delip aşacak bir sağlamlık ve
yaygınlığı gösterir. Hangi milletin kütüpanesi bu yönden
zenginse o millet, medeniyet âleminde daha yüksek bir idrak
seviyesinde demektir. Bu itibarla tercüme hareketini sistemli
ve dikkatli bir surette idare etmek, Türk irfanının en önemli
bir cephesini kuvvetlendirmek, onun genişlemesine,
ilerlemesine hizmet etmektir. Bu yolda bilgi ve emeklerini
esirgemiyen Türk münevverlerine şükranla duyguluyum.
Onların himmetleri ile beş sene içinde, hiç değilse, devlet eli
ile yüz ciltlik, hususi teşebbüslerin gayreti ve gene devletin
yardımı ile, onun dört beş misli fazla olmak üzere zengin bir
tercüme kütüpanemiz olacaktır. Bilhassa Türk dilinin, bu
emeklerden elde edeceği büyük faydayı düşünüp de şimdiden
tercüme faaliyetine yakın ilgi ve sevgi duymamak, hiçbir
Türk okuru için mümkün olamıyacaktır.
23 Haziran 1941
Maarif Vekili
Hasan Âli Yücel
Jonathan Swift (1667-1745)
Swift’in eserleri, özellikle Gulliver’in Gezileri hayatı ile
yakından ilgilidir. Onun için hayatının çeşitli aşamalarını
incelemek, ne gibi etkiler altında kaldığını; bunların, huyu ve
hayat görüşü üzerine ne gibi tepkiler olduğunu belirtmek
gerekir.
Swift, İngiliz kökenli olmakla beraber İrlanda’da, Dublin’de
doğmuştur (30 Kasım 1667). “İrlanda’da doğmuş olmam
benim için büyük bir felaket olmuştur; bu bana kaderin
oynadığı kötü bir oyundur” der. Gerçekten, o zamanlar,
İngiltere ile İrlanda’nın ilişkileri eşit haklar üzerine kurulmuş
olmadığı gibi, İngilizlere göre İrlandalılar yarı uygar bir ulus,
İrlanda ise yönetilmeye muhtaç bir memleket idi.
Swift’in umduğu mevkilere ulaşamaması ne dereceye kadar
İrlanda’da doğmuş olmasından ileri gelmiştir, pek belli
değildir. Ama o, başarısızlıklarının sebepleri arasında bu
olaya büyük yer vermiştir.
Babası, Swift doğmadan yedi ay önce ölmüş; çok dar gelirli
olan annesi de, çocuğunu amcasına bırakarak, İngiltere’ye
akrabaları ile oturmaya gitmiştir. Böylece Swift çocukluğunu
bir yetim gibi geçirmiştir. Hali vakti yerinde ve çok iyi bir
adam olan amcası onu İrlanda’nın en iyi okuluna göndermiş,
sonra Dublin Üniversitesi’nde okutmuştur. Swift, üniversite
programındaki dersleri, özellikle o zaman çok önem verilen
mantık derslerini ihmal etmiş ve bütün dikkatini tarih ve şiire
vermiştir. Doğal olarak da, imtihanlarda pek başarı
gösterememiş, ancak orta derece bir diploma alabilmiştir.
Babasız doğmak ve böylece doğanın verdiği en büyük
koruyucudan yoksun kalmak; çocukluğun gerçek mutluluğu
olan ana sevgisini tatmamak; bir amcanın eline bakmak; öte
taraftan da, cesaret kırıcı bir üniversite hayatı, küçük Swift’in
ruhu üzerinde herhalde olumlu etkiler yapmamıştır. Swift,
hayatı boyunca akrabalarından nefret edecektir. Gerçi amcası
ona oğlu gibi bakmaya çalışmıştır; ama mali durumunun
bozulduğu anlar olmuştur; yeğenini ihmal etmek zorunda
kalmıştır. Swift de bundan çok alınmıştır.
Amcası ölünce, Swift İrlanda’yı bırakıp İngiltere’ye
annesinin yanına gider. 20 yaşındadır. Hayatını artık kendi
kazanması gerekmektedir. Çeşitli yetenekleri olduğuna
inanmakta ise de, bunların hangi yolda başarı
sağlayabileceğini bilememektedir. Elinden tutacak kimse de
yoktur. Rahip olmayı düşünüp bocalarken, tam zamanında bir
barınak bulur.
Sir William Temple, o zamanın seçkin siyaset adamlarından
ve yazarlarındandır. Artık yaşlanmış olduğundan
malikânesine çekilmiştir. Babası, Swift’in amcasının dostu,
karısı da Swift’in annesinin uzak akrabalarındandır. Swift’i
özel kâtibi olarak yanına alır. Efendisinin yardımı ve etkisi ile
iyi bir mevki elde edebileceğini uman Swift, Temple’a her
bakımdan faydalı olmaya çalışır: hesaplarına bakar; yazılarını
yazar; ona kitap okur... ama dört yıl sonra Temple’dan ve
malikânedeki hayattan usanmıştır. Kendisinin de dediği gibi
Temple’a “uşaklık” etmekten bıkmıştır. Hayata atılmak,
sorumluluğu olan işleri üstlenmek ister; bu isteğini
gerçekleştirmek için 1995’te rahip olur ve Temple’ın yardımı
ile İrlanda’da bir köy kilisesine atanır. Bu köy ıssız bir yerdir.
Swift’i gerek manevi, gerek maddi bakımdan doyurmaktan
çok uzaktır. İstifa edip tekrar Temple’ın yanına döner, ve
koruyucusunun ölümüne kadar (1699), üç yıl orada kalır. Bu
yıllar çok verimlidir: Swift, vaktinin büyük bir kısmını,
kütüphanede tarihsel ve klasik eserler inceleyerek geçirir.
Efendisinin siyasal konular üzerindeki konuşmalarından
faydalanır; birçok büyük adamı, hatta Kral’ı tanır. The Battle
of the Books ile A Tale of a Tub eserlerini yazar. Ara sıra,
İngiltere’de bir kiliseye atanması için Temple’ın yardımını
isterse de, bir sonuç alamaz; hatta Kral’ın vaatleri bile
gerçekleşmez.
Temple ölünce, Swift 32 yaşındadır. Hayatının bu ikinci
aşamasında ruh durumunu kısaca inceleyelim. Swift,
hayatının çok nazik bir anında Temple’ın yanında bir barınak
bulmuştur; böyle büyük bir adamın nüfuzundan faydalanarak
bir şeyler olmak istemiş, ama bir şey olamamıştır. Kendi
başına yaşayıp hayatını kazanmak istemiş; bu yoldaki girişimi
de başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Birçok nüfuzlu kimseler
tanımış, hiçbir faydalarını görmemiştir. Swift, kaderin
kendisine çok sert davrandığını, İrlanda’da doğmuş olmasının
yükselmesine engel olduğunu düşünmektedir. Fakat bu
sıkıntılı günleri boyunca Swift, kendisini birçok yıl teselli
edecek birini tanımıştır: kendisinden on dört yaş küçük, Stella
dediği, Esther Johnson adında bir kız. Babası öldükten sonra
annesi ile beraber Temple’ın evine sığınmıştır. Swift bu kızı
temiz bir aşkla sevmiş, ama onunla evlenmemiştir. İrlanda’ya
yerleşince onu da İrlanda’ya götürmüş ve kızcağız hayatının
pek erken gelen sonuna kadar orada kalmıştır.
Swift bir dostuna yazdığı mektupta şöyle der: “Gençtim, bir
gün balık avlıyordum: oltama büyük bir balık takıldı; hemen
çektim; tam ele geçireceğim sırada balık iğneden kurtuldu,
denize atladı. Büyük bir hayal kırıklığına uğramıştım. Bütün
hayatım, işte bu çeşit düş kırıklıkları içinde geçmiştir.” Bu
sözlerle istekleri tam gerçekleşeceği sırada bahtsızlıklarla
karşılaştığını söylemek istiyordu. Gerçekten 1700 yılından
sonraki hayatı hep hayal kırıklıkları ile doludur. Swift,
Temple’ın evinden ayrılınca, İrlanda başyargıçlarından birinin
kâtibi olur. İrlanda’ya gitmeye hazırlanırken, rakiplerinden
biri bu işin bir rahibe uygun olmadığını ileri sürerek yargıcı
kandırır; Swift işinden olur. Oldukça büyük bir kiliseye
“dean” (piskoposluktan bir aşağı rütbe) olur. Ama oraya
buraya rüşvetler saçan biri Swift’in elinden bu mevkii alır.
Swift’e de teselli yollu, İrlanda’da ufak bir kilisenin rahipliği
verilir. Ama ne küçücük kilisedeki ödevi ne de Dublin’deki
arkadaşları Swift’i Londra’dan uzak tutabilir. İrlanda
kilisesinin bazı pürüzlü sorunlarını düzeltmek üzere
Londra’ya gider. 1700 ile 1703 arasında orada dört yıl geçirir.
Bu yıllar hayatının en başarılı, başarılı olduğu kadar da en
mutlu yıllarıdır. 1704’te ilk önemli eseri çıkmadan önce,
Swift, Londra sosyetesinin yabancısı değildir. Birçok arkadaşı
vardır; birkaç şiir yayımlamış, birkaç risale yazmıştır. 1704’te
The Battle of the Books ile A Tale of Tub çıkınca çevresi
genişler. Kudretli bir zekâsı, çok kuvvetli bir kalemi olan,
siyasal ve dinsel konular üzerinde derin ve geniş bir bilgi ile
yazan, fikirlerini okurlarına kabul ettirebilen bir yazar olarak
tanınmaya başlar.
O zaman İngiltere’de iki siyasal parti vardı: Whig’ler,
Tory’ler. Sonraları liberal ve muhafazakâr adını almış olan bu
iki parti arasında, iktidar için, şiddetli mücadeleler, çirkin
hareketler olmaktadır; her iki partiden olanlar da, birbirlerine
düşman gibi davranmaktadırlar. Whig’ler de, Tory’ler de
programlarını, politikalarını savunmak, kendilerine çoğunluk
sağlamak için sürü sürü yazılar, uzun makaleler yazmakta;
zamanın en kudretli yazarlarını bu yolda kullanmaktadırlar.
Swift, bu gibi işler için ihmal edilemez bir kuvvettir. Whig’ler
ondan faydalanırlar. Swift, politikalarını savunan birkaç uzun
makale ile din ve kilise sorunları üzerine birkaç yazı yazar.
Whig’lerin iktidara geçmesine gerçekten yardım eder. Bu
hizmetine karşılık İngiltere’de bir piskoposluk istemektedir.
Ama Whig’ler Swift’i unutuverirler. O da büyük bir hayal
kırıklığı içinde, bu nankörlüklerine karşı derin bir nefret
besleyerek İrlanda’ya, ufacık kilisenin başına döner.
1710’da Whig’ler iktidardan düşüp hükümeti Tory’ler
kurunca, Swift’i gene Londra’da görüyoruz. Tory’ler, Swift’in
Whig’lere karşı duyduğu nefretten faydalanmayı bilirler.
Gazeteleri Examiner’ı emrine verirler, Swift de, Whig’lerin
sebep oldukları savaşı tenkit eden yazılar, Tory’leri savunan,
düşmanlarına şiddetle saldıran makaleler yazmaya başlar.
Kendisine birçok düşman edinir; ama, siyaset alanında artık
nüfuzlu bir kişi olmuştur. Başbakanın çok samimi dostudur;
bütün partililer onu saymakta, hatta ondan korkmaktadırlar.
Swift her çeşit toplantıda aranmaktadır. Birçok arkadaş ve
dostlarını korur, iyi mevkilere geçmelerine yardım eder.
Partinin, bütün hizmetlerine karşılık kendisine, hiç olmazsa
İngiltere’de bir piskoposluk verileceğini ummaktadır. Bu
yolda birçok vaatler aldığı halde, 1713’te gene İrlanda’da St.
Patrick kilisesine “dean” olarak tayin eldiğini görünce,