de AS 152/153/154: Twaalfde Jaarboek Anarchisme

2006·1.6 MB·Dutch

by  Stichting de AS

T
André Bons ARM EUROPA w TWAALFDE JAARBOEK
a
a
Thom Holterman EEN RECHTVAARDIGE WERELD lfd
VERSUS DE WET VAN DE MARKT e Ja
a ANARCHISME
r
André de Raaij ‘JAAG DE BLANKEN HIER VANDAAN b
o
EN HOUDT DE SOEKARNISTEN HIER WEG’ ek
Anarchisten over de kwestie Nieuw-Guinea A
n
a
r
Liga voor de Rechten MANIFEST ch
is
m
van de Mens ‘NEDERLAND ZET DE KLOK TERUG’ e
/
D
e
Rudolf de Jong PASSIE VOOR VRIJHEID A
Een nieuwe biografie over Clara Wichmann S
1
5
2
Werner Onken MARKTECONOMIE ZONDER KAPITALISME /1
Silvio Gesell en de ontwikkeling van zijn ideeën 53
/1
5
André de Raaij DE BRANDENDE EINDKRAK 4
VAN STAAT EN KAPITAAL
Bert Altena ALLE BEGIN IS MOEILIJK:
EEN INLEIDING IN HET ANARCHISME
Dick de Winter PIET HONIG: HERINNERINGEN
VAN EEN ROTTERDAMS REVOLUTIONAIR
Martin Smit BRANDSMA MUT FUT!
Het libertair-provincialisme van Swatte Jat
Willy Verhoysen DE CLERUS AAN HET KRUIS
Antiklerikalisme in de Spaanse burgeroorlog
Bas Moreel HET ANARCHISME ALS KERK
EN ZIJN ZEVEN DOGMAAS
André Bons HET ANARCHISME ALS IETSISME
Een kritiek op Bas Moreel
P’tje Lanser BLADSPIEGEL 19
Rymke Wiersma e.a. BOEKBESPREKINGEN DE AS 152/153/154
Prijs van dit nummer 9,50 euro
de AS
anarchistisch tijdschrift
33ste jaargang, winter 2005; 34ste jaargang, voorjaar/zomer 2006; nummer 152/153/154.
De AS verschijnt in vier afleveringen per jaar en is een uitgave van
Stichting De AS, Moerkapelle.
ISSN-nummer 0920-3257.
Bestelling: door storting op postgiro 4460315 van De AS te Moerkapelle.
Jaarabonnement: 16,90 euro; buiten Nederland 22 euro.
Druk: BGS, Schiedam.
Zetwerk: Atalanta, Utrecht.
Adreswijzigingen: bij voorkeur per briefkaart, of per giro (verbeter het adres op de kaart)
graag met vermelding van de postcode.
Nieuwe abonnementen: gaan in met het eerste nummer van de jaargang, tenzij anders aangege-
ven bij bestelling. Zonder opzegging worden abonnementen verlengd.
Adres: postbus 43, 2750 AA Moerkapelle; [email protected]
Redactie: Marius de Geus, Jaap van der Laan, Wim de Lobel, Hans Ramaer.
Redactieraad: André Bons, Arie Hazekamp, Thom Holterman, Rudolf de Jong, P’tje Lanser,
Bas Moreel, André de Raaij, Martin Smit, Rymke Wiersma, Hanneke Willemse.
Verder werkten mee: Bert Altena, Beate Bockting, Karin van Haasteren(ill.), Werner Onken,
Willie Verhoysen, Dick de Winter.
Publicatie van een bijdrage impliceert niet dat daarin of daardoor redactionele standpunten worden
weergegeven.
E-mail: [email protected]
Internet: http: //www.geocities.com/deasnl
Bestellingen: [email protected]
ARM EUROPA
André Bons
Er zijn weinig redenen om Europa te idealiseren, en al helemaal als we het proberen te
beschouwen als een project gericht tegen armoede. Misschien kennen ingewijden in het
proces van eenwording de verheven doelen die er aan ten grondslag liggen. Maar het grote
publiek staat er onverschillig tegenover. De afwijzing van de Europese grondwet bevestigt
slechts dat Europa als idee nooit diep is geworteld. De armen in Nederland hebben van
Europa weinig te verwachten, ze weten dat ze zich er niet rijk aan kunnen rekenen. Ze heb-
ben in meerderheid het voorstel tot grondwet van Europa dan ook afgewezen, zoals te lezen
valt in de nieuwsbrief van opiniepeiler Maurice de Hond. ‘De hoogste inkomensgroep
stemde met een kleine meerderheid voor en de laagste inkomensgroep duidelijk tegen (2
tegen 1).’ (Nieuwsbrief Peil.nl, nr. 55, 6 juni 2005) Waarom hadden armen ook vóór
Europa moeten stemmen, als armen? Omdat ze moeten geloven dat het wél een einde zal
maken aan de armoede? Of omdat een positieve houding van armen een vitale bijdrage levert
aan het bereiken van een situatie waarin er geen armoede meer zal zijn? Waarom zouden
armen dat moeten geloven, als de rijken er al niet van overtuigd zijn? Het Europese project
koerst niet richting Luilekkerland, en het ‘nee’ van de Nederlandse armen is daarop het
juiste antwoord.
Twaalfde Jaarboek Anarchisme/De AS 152/153/154 1
Wat is armoede in Europa? Europese minderheid. De veel omvangrijker nette ging zien naar 10,5 procent. Steeds meer interessant. Armoede wordt immers
beelden van armoede hoeven niet te armoede is niet zo fotogeniek. Hoe mensen met lage inkomens hebben veroorzaakt door gebreken van armen.
komen uit weeshuizen in Roemenië of breng je de mensen in beeld die worste- moeite het hoofd boven water te hou-
achterbuurten in Tsjechië. Je hoeft je niet len met hun gezondheid, onder schul- den. Het aantal mensen met problemati- Er is in Nederland geen gebrek aan aan-
eens de haveloze straatmensen in je den gebukt gaan en van voorzieningen sche schulden neemt toe. Als gevolg dacht voor armoede. Van een diepgra-
eigen stad voor ogen te halen. Armoede verstoken zijn? De hedendaagse beeld- daarvan ontwikkelen zich het incasso- vend publiek debat is echter geen spra-
is de mensen in België en Nederland die taal van de armoede worstelt met haar beleid en de schuldhulpverlening, er ke. Tegendraadse opvattingen over
hun boodschappen doen in supermark- onderwerp. Armoede in Nederland is zijn meer huisuitzettingen, kerken inten- armoede klinken niet door. Er lijkt een
ten speciaal voor minima. Of de tiental- immers ‘relatief, subjectief en immateri- siveren hun armenbeleid en het aantal consensus te zijn over de definitie van
len plaatsen in Nederland waar voed- eel’, dat heeft althans onderzoek vastge- voedselbanken groeit snel. Vooral een- armoede: armoede is sociale uitsluiting.
selbanken in korte tijd een normaal steld. Het is armoede waarin het lijden oudergezinnen, mensen met een uitke- De oorzaak van armoede is ook bekend:
verschijnsel zijn geworden, georgani- onzichtbaar is. Van relatieve, subjectieve ring en niet-westerse allochtonen lopen er is iets mis met de mensen die arm
seerd als een nieuwe industrie, een en immateriële armoede is niet zo het risico in armoede te geraken. Veel zijn. De oplossing kan alleen maar lui-
beweging met een website en woord- gemakkelijk een aanklacht te maken, de Marokkanen leven in armoede. Met de den: sleutelen aan de mentaliteit en de
voerders. Als radio, tv en kranten onrechtvaardigheid schreeuwt je immers groep ouderen gaat het gemiddeld wat competenties van mensen en daarna de
armoede in beeld brengen, laten ze niet tegemoet. beter dan enkele jaren geleden. Armen arbeidsmarkt op. De arme individuen
gewone mensen zien die in niets afwij- en rijken leven in Nederland steeds dragen zo het volle gewicht van de
ken van hun medeburgers. Armoede Het is niet zozeer de artistieke verbeel- meer gescheiden van elkaar, zoals cijfers oplossing van het armoedevraagstuk.
kan ons inderdaad allemaal treffen. Van ding als de cijfermatige verwerking die over de tendens tot segregatie laten Het Nederlandse armoedebeleid loopt
elke tien Nederlanders is er minstens hoort bij de moderne armoede. Als de zien. daarmee in de pas met het Europese
één arm. Een nog veel hoger percentage verbeelding het laat afweten, spreken De Armoedemonitor is in Nederland de denken over armoede. Het idee van
Nederlanders kent in zijn leven momen- die kille cijfers over armoede in gezaghebbende publicatie over armoe- sociale uitsluiting is in Europa ontwik-
ten van armoede. Nederland wel een duidelijke taal. Elke de. Met name door de manier waarop ze keld, en is van daaruit een rol gaan
Een armoedig bestaan betekent een twee jaar publiceert de overheid een de oorzaken van armoede aan de orde spelen in het Nederlandse beleid.
leven vol problemen. Maar dit sociale zogenaamde Armoedemonitor. Daarin stelt, verdient ze die reputatie niet. Ook De Armoedemonitor 2005 zet een tradi-
lijden tekent de armen in Nederland wordt verslag gedaan van de ontwikke- de nieuwe aflevering weet nog steeds tie van armoedeonderzoek in Neder-
minder dan vroeger, en het leent zich ling van armoede in ons land. In komens, niet van de hoed en de rand. Neem bij- land voort die is begonnen met de tus-
minder gemakkelijk voor een aanklacht. bezittingen, schulden, uitkeringen, voorbeeld de betreffende alinea’s van sen 1995 en 2001 verschenen vijf Jaar-
De sociale romans van de negentiende woonsituatie, gezondheid zijn thema’s de samenvatting die over oorzaken van rapporten armoede en sociale uitslui-
eeuw beschreven het leven van paupers, die steeds aan de orde worden gesteld. armoede gaan, onder de kop ‘Armoede ting. Zij zetten de toon in het armoede-
en het was duidelijk wie de schuldigen De meest recente Armoede monitor vooral bepaald door huishoudspecifieke debat: eindeloos palaveren over het
waren. Schilders en beeldhouwers beel- meldt een toename van het aantal arme kenmerken’. (Armoedemonitor 2005:15) kiezen van de juiste armoedegrenzen,
den de grote ellende uit van de kleine huishoudens in de jaren 2002-2005, en In het armoedeonderzoek van staats- veel statistiek en weinig sociologie, niet
mensen in die tijd: wezen, ongehuwde kondigt een lichte daling in 2006 aan. wege becijfert men niet alleen, maar in staat zijn tot een goede armoededefi-
moeders, landlopers, seizoensarbeiders, De armoede in Nederland bereikte het men analyseert ook. Daarbij haalt men nitie te komen, en analyses van armoede
mijnwerkers, kleine boeren, circusar- laagste niveau in 2002. Op dat moment zonder blikken of blozen oorzaken van zonder de stem van armen zelf te laten
tiesten, bedelaars. (Noireau 2004) De had 8,8 procent van alle huishoudens armoede, indicatoren voor armoede en horen. In de loop van de tijd is de aan-
sociale fotografen en filmers van de een laag inkomen. We spreken dan kansen op armoede door elkaar. dacht van de onderzoekers verschoven
20ste eeuw hebben evenmin moeite met evengoed over 642.000 huishoudens. Dergelijke denkfouten zijn geen uitzon- van het begrip armoede naar het begrip
hun onderwerp. De toeschouwer weet Ongeveer een derde deel daarvan ver- dering. Bezitsverhoudingen en machts- sociale uitsluiting, dat uiteindelijk niets
meteen wat hij ziet. keert op dat moment al vier jaar of lan- posities blijven buiten schot, economi- anders betekent dan dat armen geen
Aan het begin van de 21ste eeuw is de ger in die situatie. De jaren daarna lopen sche structuren spelen een bijrol in de baan hebben. En een baan maakt je tot
verbeelding van armoede een stuk min- de cijfers op. In 2003 is 9,8 procent van theorie van armoede. De armoede- volwaardig burger.
der gemakkelijk geworden. Straat- de Nederlanders arm. De ramingen onderzoekers vinden vooral de per- Armoede is in dit armoedeonderzoek
mensen vallen op, maar ze vormen een voor 2004 en 2005 laten een verdere stij- soonlijke kenmerken van arme mensen nooit als een sociale relatie gepresen-
2 Twaalfde Jaarboek Anarchisme/De AS 152/153/154 Twaalfde Jaarboek Anarchisme/De AS 152/153/154 3
Wat is armoede in Europa? Europese minderheid. De veel omvangrijker nette ging zien naar 10,5 procent. Steeds meer interessant. Armoede wordt immers
beelden van armoede hoeven niet te armoede is niet zo fotogeniek. Hoe mensen met lage inkomens hebben veroorzaakt door gebreken van armen.
komen uit weeshuizen in Roemenië of breng je de mensen in beeld die worste- moeite het hoofd boven water te hou-
achterbuurten in Tsjechië. Je hoeft je niet len met hun gezondheid, onder schul- den. Het aantal mensen met problemati- Er is in Nederland geen gebrek aan aan-
eens de haveloze straatmensen in je den gebukt gaan en van voorzieningen sche schulden neemt toe. Als gevolg dacht voor armoede. Van een diepgra-
eigen stad voor ogen te halen. Armoede verstoken zijn? De hedendaagse beeld- daarvan ontwikkelen zich het incasso- vend publiek debat is echter geen spra-
is de mensen in België en Nederland die taal van de armoede worstelt met haar beleid en de schuldhulpverlening, er ke. Tegendraadse opvattingen over
hun boodschappen doen in supermark- onderwerp. Armoede in Nederland is zijn meer huisuitzettingen, kerken inten- armoede klinken niet door. Er lijkt een
ten speciaal voor minima. Of de tiental- immers ‘relatief, subjectief en immateri- siveren hun armenbeleid en het aantal consensus te zijn over de definitie van
len plaatsen in Nederland waar voed- eel’, dat heeft althans onderzoek vastge- voedselbanken groeit snel. Vooral een- armoede: armoede is sociale uitsluiting.
selbanken in korte tijd een normaal steld. Het is armoede waarin het lijden oudergezinnen, mensen met een uitke- De oorzaak van armoede is ook bekend:
verschijnsel zijn geworden, georgani- onzichtbaar is. Van relatieve, subjectieve ring en niet-westerse allochtonen lopen er is iets mis met de mensen die arm
seerd als een nieuwe industrie, een en immateriële armoede is niet zo het risico in armoede te geraken. Veel zijn. De oplossing kan alleen maar lui-
beweging met een website en woord- gemakkelijk een aanklacht te maken, de Marokkanen leven in armoede. Met de den: sleutelen aan de mentaliteit en de
voerders. Als radio, tv en kranten onrechtvaardigheid schreeuwt je immers groep ouderen gaat het gemiddeld wat competenties van mensen en daarna de
armoede in beeld brengen, laten ze niet tegemoet. beter dan enkele jaren geleden. Armen arbeidsmarkt op. De arme individuen
gewone mensen zien die in niets afwij- en rijken leven in Nederland steeds dragen zo het volle gewicht van de
ken van hun medeburgers. Armoede Het is niet zozeer de artistieke verbeel- meer gescheiden van elkaar, zoals cijfers oplossing van het armoedevraagstuk.
kan ons inderdaad allemaal treffen. Van ding als de cijfermatige verwerking die over de tendens tot segregatie laten Het Nederlandse armoedebeleid loopt
elke tien Nederlanders is er minstens hoort bij de moderne armoede. Als de zien. daarmee in de pas met het Europese
één arm. Een nog veel hoger percentage verbeelding het laat afweten, spreken De Armoedemonitor is in Nederland de denken over armoede. Het idee van
Nederlanders kent in zijn leven momen- die kille cijfers over armoede in gezaghebbende publicatie over armoe- sociale uitsluiting is in Europa ontwik-
ten van armoede. Nederland wel een duidelijke taal. Elke de. Met name door de manier waarop ze keld, en is van daaruit een rol gaan
Een armoedig bestaan betekent een twee jaar publiceert de overheid een de oorzaken van armoede aan de orde spelen in het Nederlandse beleid.
leven vol problemen. Maar dit sociale zogenaamde Armoedemonitor. Daarin stelt, verdient ze die reputatie niet. Ook De Armoedemonitor 2005 zet een tradi-
lijden tekent de armen in Nederland wordt verslag gedaan van de ontwikke- de nieuwe aflevering weet nog steeds tie van armoedeonderzoek in Neder-
minder dan vroeger, en het leent zich ling van armoede in ons land. In komens, niet van de hoed en de rand. Neem bij- land voort die is begonnen met de tus-
minder gemakkelijk voor een aanklacht. bezittingen, schulden, uitkeringen, voorbeeld de betreffende alinea’s van sen 1995 en 2001 verschenen vijf Jaar-
De sociale romans van de negentiende woonsituatie, gezondheid zijn thema’s de samenvatting die over oorzaken van rapporten armoede en sociale uitslui-
eeuw beschreven het leven van paupers, die steeds aan de orde worden gesteld. armoede gaan, onder de kop ‘Armoede ting. Zij zetten de toon in het armoede-
en het was duidelijk wie de schuldigen De meest recente Armoede monitor vooral bepaald door huishoudspecifieke debat: eindeloos palaveren over het
waren. Schilders en beeldhouwers beel- meldt een toename van het aantal arme kenmerken’. (Armoedemonitor 2005:15) kiezen van de juiste armoedegrenzen,
den de grote ellende uit van de kleine huishoudens in de jaren 2002-2005, en In het armoedeonderzoek van staats- veel statistiek en weinig sociologie, niet
mensen in die tijd: wezen, ongehuwde kondigt een lichte daling in 2006 aan. wege becijfert men niet alleen, maar in staat zijn tot een goede armoededefi-
moeders, landlopers, seizoensarbeiders, De armoede in Nederland bereikte het men analyseert ook. Daarbij haalt men nitie te komen, en analyses van armoede
mijnwerkers, kleine boeren, circusar- laagste niveau in 2002. Op dat moment zonder blikken of blozen oorzaken van zonder de stem van armen zelf te laten
tiesten, bedelaars. (Noireau 2004) De had 8,8 procent van alle huishoudens armoede, indicatoren voor armoede en horen. In de loop van de tijd is de aan-
sociale fotografen en filmers van de een laag inkomen. We spreken dan kansen op armoede door elkaar. dacht van de onderzoekers verschoven
20ste eeuw hebben evenmin moeite met evengoed over 642.000 huishoudens. Dergelijke denkfouten zijn geen uitzon- van het begrip armoede naar het begrip
hun onderwerp. De toeschouwer weet Ongeveer een derde deel daarvan ver- dering. Bezitsverhoudingen en machts- sociale uitsluiting, dat uiteindelijk niets
meteen wat hij ziet. keert op dat moment al vier jaar of lan- posities blijven buiten schot, economi- anders betekent dan dat armen geen
Aan het begin van de 21ste eeuw is de ger in die situatie. De jaren daarna lopen sche structuren spelen een bijrol in de baan hebben. En een baan maakt je tot
verbeelding van armoede een stuk min- de cijfers op. In 2003 is 9,8 procent van theorie van armoede. De armoede- volwaardig burger.
der gemakkelijk geworden. Straat- de Nederlanders arm. De ramingen onderzoekers vinden vooral de per- Armoede is in dit armoedeonderzoek
mensen vallen op, maar ze vormen een voor 2004 en 2005 laten een verdere stij- soonlijke kenmerken van arme mensen nooit als een sociale relatie gepresen-
2 Twaalfde Jaarboek Anarchisme/De AS 152/153/154 Twaalfde Jaarboek Anarchisme/De AS 152/153/154 3
teerd, als een verschijnsel dat te maken twintig blijven natuurlijk schokkend. zich sterker inspannen om de con curren- ander verdwijnen uit het politieke
heeft met maatschappelijke structuren, Hoe kan het dat zelfs in het rijke West- tie die overal vandaan onze welvaart spraakgebruik.
met onrechtvaardigheid, ongelijkheid Europa armoede nog volop aanwezig bedreigt het hoofd te kunnen bieden. De De politiek van het lijden berust op de
en onvrijheid. Er wordt geen verband blijft? zorg om het behoud van onze economi- gedachte dat de weg naar succes en
gelegd met processen van verrijking. Nederlandse politici hebben nogal eens sche positie overheerst, alle sociale ver- geluk vastligt. Het is de weg die het
Partijdig onderzoek, kortom, dienstbaar de publiciteit gehaald met uitspraken langens kunnen pas worden vervuld als westen heeft afgelegd, en die het ook
aan een neoliberaal en neoconservatief dat armoede in Nederland niet bestaat. eerst maar de economie op de rails aan andere landen oplegt. Volgens dit
beleid dat de afgelopen jaren volop tot Balkenende en Zalm zijn slechts de laat- staat. ontwikkelingsdiscours zal de hervor-
ontplooiing is gekomen, niet alleen in sten in een lange rij van politici die de ming van de verzorgingsstaten als van-
Nederland maar ook op andere plaatsen stem vertolken van dat deel van de De economie van de rijkdom produceert zelf grotere welvaart brengen voor allen.
in Europa. bevolking dat hardnekkig de werkelijk- onvermijdelijk armoede. Economie is Andere landen moeten hun economieën
In de Armoedemonitor van het SCP en heid wil ontkennen. Op Europees niveau geen spel zonder nieten. De verrijking inrichten zoals wij dat doen. Het boek
het CBS ontbreekt de kritische noot ten erkent men het bestaan van armoede van de één is de armoede van de ander. Arm en Rijk van David Landes is een
aanzien van het armoedebeleid natuur- wel en men ziet het ook als een belang- Om de één de mogelijkheid te bieden schoolvoorbeeld van de overtuiging dat
lijk niet helemaal. Dat doet echter niets rijk vraagstuk. Er is armoede beleid, er zich verder te verbeteren, moet de ander de westerse weg de oplossing is uit
af aan de boodschap die ook dit rapport zijn structuurfondsen, men spreekt over inleveren, wachten, ondergaan, lijden. armoede en achterstand. (Landes 1999)
weer brengt. Het stelt monter vast dat herverdeling van rijke naar armere lid- Het sociaal lijden van de afgelopen Niet dat er helemaal geen oog is voor de
armoede weliswaar toeneemt maar nog staten, over sociale rechten en sociale decennia heeft een Europese dimensie mogelijkheid van falen. Het gewenste
niet zo heel lang geleden véél erger was fondsen, en men probeert een werkgele- gekregen. Er is nieuwe armoede ont- niveau van succes kan misschien niet
en wel 20 procent of meer bedroeg. En genheidsbeleid te voeren. Moeiteloos staan in de landen die verzorgingsstaten door iedereen worden bereikt. Het
het merkt ook op dat ons land op de spreken politici over mil lennium- hebben opgebouwd. Het huidige opnieuw vaststellen van de spelregels
Europese armoederanglijst nog steeds doelstellingen, de Lissabona genda, de ar moedebeleid in veel Europese landen leidt er toe dat de verliezers genoegen
een heel mooie plaats inneemt, na Kopenhagenafspraken en de andere kenmerkt zich door een sterke negatieve zullen moeten nemen met een veel klei-
Zweden, Finland en Luxemburg, en mijlpalen van het Europese armoedebe- reactie op de verzorgingsstaat van het ner deel van de rijkdom dan voor hen
ongeveer op gelijke hoogte met leid. Maar alles staat in dienst van het verleden, die de bron is van alle kwaad. beschikbaar was toen de verzorgings-
Frankrijk, Denemarken, Duitsland en economische beleid of moet uiteindelijk De vroegere sociale zekerheid zou staten nog bescherming boden tegen
België. En daarom is Nederland geen wijken voor het economische, voor con- bescherming hebben kunnen bieden tegenslag. Het laten creperen van verlie-
sociaal paradijs meer, afgunstig bekeken currentie, groei en markt. Het sociale is tegen de gevaren van de risicosamenle- zers kan (nog) niet (openlijk) worden
door anderen. Maar volgens de ondergeschikt aan het economische. ving. Maar de voorzieningen worden gepropageerd, maar lijden zullen de
Armoedemonitor is in Europees per- Armoedebestrijding is afhankelijk van steeds verder beperkt, met een beroep overbodigen en de achterblijvers. De
spectief ons armoedebeleid heel behoor- economisch succes. Pas als er groei is, op de noodzaak van hervormingen die harde houding tegenover werkzoeken-
lijk van kwaliteit. valt er iets te verdelen. de samenleving klaar moeten maken den is in de nadagen van de verzor-
Het project Europa heeft wel bijgedra- voor de toekomst. Niet zekerheid maar gingsstaat een realiteit in veel Europese
Is armoede eigenlijk een Europees pro- gen aan armoedebestrijding. Het was onzekerheid is geboden. landen. De uitkeringsregimes en de
bleem? Die vraag is niet beantwoord vooral economisch en politiek, maar De politiek van het lijden prijst de zege- praktijk van de arbeidsvoorziening in
met de constatering dat voor Neder- later zeker ook steeds meer sociaal, ningen van de persoonlijke verantwoor- Duitsland en Oostenrijk bijvoorbeeld
landse armen Europa blijkbaar niet de gericht op de verzorgingsstaat en de delijkheid voor zaken waarop indivi- verschillen nauwelijks van die in
hoop op een betere toekomst vertegen- sociale rechten, met name ook om het duen geen vat hebben. Ze aanbidt de Nederland. De verzorgingsstaat ver-
woordigt. Armoede komt in Europa in westen te presenteren als alternatief markt en de spelregels die daar gelden. zaakt niet alleen in ons land. (Lohoff
elk geval op grote schaal voor, in alle tegenover het Oostblok. De welvaart De uitkomsten van marktprocessen 2004)
landen, en daarom is het terecht te stel- nam toe, de armen zagen inderdaad een worden per definitie als rechtvaardig
len dat het een Europees probleem is. zekere verbetering van hun positie. Dat voorgesteld. Het nieuwe armoedebeleid De politiek van het lijden heeft de wind
Ook al is het aantal armen misschien laatste is echter de afgelopen tijd ver- is een lofzang op onzekerheid en per- mee. Maar ze moet nog met vele tegen-
kleiner dan enkele decennia geleden, dwenen. Gouden bergen worden niet soonlijke verantwoordelijkheid. Barm- standers afrekenen die het proces ver-
armoedepercentages tussen tien en meer beloofd. De Europeanen moeten hartigheid, empathie en zorg om de tragen. Kunnen armen zich in Europa
4 Twaalfde Jaarboek Anarchisme/De AS 152/153/154 Twaalfde Jaarboek Anarchisme/De AS 152/153/154 5
teerd, als een verschijnsel dat te maken twintig blijven natuurlijk schokkend. zich sterker inspannen om de con curren- ander verdwijnen uit het politieke
heeft met maatschappelijke structuren, Hoe kan het dat zelfs in het rijke West- tie die overal vandaan onze welvaart spraakgebruik.
met onrechtvaardigheid, ongelijkheid Europa armoede nog volop aanwezig bedreigt het hoofd te kunnen bieden. De De politiek van het lijden berust op de
en onvrijheid. Er wordt geen verband blijft? zorg om het behoud van onze economi- gedachte dat de weg naar succes en
gelegd met processen van verrijking. Nederlandse politici hebben nogal eens sche positie overheerst, alle sociale ver- geluk vastligt. Het is de weg die het
Partijdig onderzoek, kortom, dienstbaar de publiciteit gehaald met uitspraken langens kunnen pas worden vervuld als westen heeft afgelegd, en die het ook
aan een neoliberaal en neoconservatief dat armoede in Nederland niet bestaat. eerst maar de economie op de rails aan andere landen oplegt. Volgens dit
beleid dat de afgelopen jaren volop tot Balkenende en Zalm zijn slechts de laat- staat. ontwikkelingsdiscours zal de hervor-
ontplooiing is gekomen, niet alleen in sten in een lange rij van politici die de ming van de verzorgingsstaten als van-
Nederland maar ook op andere plaatsen stem vertolken van dat deel van de De economie van de rijkdom produceert zelf grotere welvaart brengen voor allen.
in Europa. bevolking dat hardnekkig de werkelijk- onvermijdelijk armoede. Economie is Andere landen moeten hun economieën
In de Armoedemonitor van het SCP en heid wil ontkennen. Op Europees niveau geen spel zonder nieten. De verrijking inrichten zoals wij dat doen. Het boek
het CBS ontbreekt de kritische noot ten erkent men het bestaan van armoede van de één is de armoede van de ander. Arm en Rijk van David Landes is een
aanzien van het armoedebeleid natuur- wel en men ziet het ook als een belang- Om de één de mogelijkheid te bieden schoolvoorbeeld van de overtuiging dat
lijk niet helemaal. Dat doet echter niets rijk vraagstuk. Er is armoede beleid, er zich verder te verbeteren, moet de ander de westerse weg de oplossing is uit
af aan de boodschap die ook dit rapport zijn structuurfondsen, men spreekt over inleveren, wachten, ondergaan, lijden. armoede en achterstand. (Landes 1999)
weer brengt. Het stelt monter vast dat herverdeling van rijke naar armere lid- Het sociaal lijden van de afgelopen Niet dat er helemaal geen oog is voor de
armoede weliswaar toeneemt maar nog staten, over sociale rechten en sociale decennia heeft een Europese dimensie mogelijkheid van falen. Het gewenste
niet zo heel lang geleden véél erger was fondsen, en men probeert een werkgele- gekregen. Er is nieuwe armoede ont- niveau van succes kan misschien niet
en wel 20 procent of meer bedroeg. En genheidsbeleid te voeren. Moeiteloos staan in de landen die verzorgingsstaten door iedereen worden bereikt. Het
het merkt ook op dat ons land op de spreken politici over mil lennium- hebben opgebouwd. Het huidige opnieuw vaststellen van de spelregels
Europese armoederanglijst nog steeds doelstellingen, de Lissabona genda, de arm oedebeleid in veel Europese landen leidt er toe dat de verliezers genoegen
een heel mooie plaats inneemt, na Kopenhagenafspraken en de andere kenmerkt zich door een sterke negatieve zullen moeten nemen met een veel klei-
Zweden, Finland en Luxemburg, en mijlpalen van het Europese armoedebe- reactie op de verzorgingsstaat van het ner deel van de rijkdom dan voor hen
ongeveer op gelijke hoogte met leid. Maar alles staat in dienst van het verleden, die de bron is van alle kwaad. beschikbaar was toen de verzorgings-
Frankrijk, Denemarken, Duitsland en economische beleid of moet uiteindelijk De vroegere sociale zekerheid zou staten nog bescherming boden tegen
België. En daarom is Nederland geen wijken voor het economische, voor con- bescherming hebben kunnen bieden tegenslag. Het laten creperen van verlie-
sociaal paradijs meer, afgunstig bekeken currentie, groei en markt. Het sociale is tegen de gevaren van de risicosamenle- zers kan (nog) niet (openlijk) worden
door anderen. Maar volgens de ondergeschikt aan het economische. ving. Maar de voorzieningen worden gepropageerd, maar lijden zullen de
Armoedemonitor is in Europees per- Armoedebestrijding is afhankelijk van steeds verder beperkt, met een beroep overbodigen en de achterblijvers. De
spectief ons armoedebeleid heel behoor- economisch succes. Pas als er groei is, op de noodzaak van hervormingen die harde houding tegenover werkzoeken-
lijk van kwaliteit. valt er iets te verdelen. de samenleving klaar moeten maken den is in de nadagen van de verzor-
Het project Europa heeft wel bijgedra- voor de toekomst. Niet zekerheid maar gingsstaat een realiteit in veel Europese
Is armoede eigenlijk een Europees pro- gen aan armoedebestrijding. Het was onzekerheid is geboden. landen. De uitkeringsregimes en de
bleem? Die vraag is niet beantwoord vooral economisch en politiek, maar De politiek van het lijden prijst de zege- praktijk van de arbeidsvoorziening in
met de constatering dat voor Neder- later zeker ook steeds meer sociaal, ningen van de persoonlijke verantwoor- Duitsland en Oostenrijk bijvoorbeeld
landse armen Europa blijkbaar niet de gericht op de verzorgingsstaat en de delijkheid voor zaken waarop indivi- verschillen nauwelijks van die in
hoop op een betere toekomst vertegen- sociale rechten, met name ook om het duen geen vat hebben. Ze aanbidt de Nederland. De verzorgingsstaat ver-
woordigt. Armoede komt in Europa in westen te presenteren als alternatief markt en de spelregels die daar gelden. zaakt niet alleen in ons land. (Lohoff
elk geval op grote schaal voor, in alle tegenover het Oostblok. De welvaart De uitkomsten van marktprocessen 2004)
landen, en daarom is het terecht te stel- nam toe, de armen zagen inderdaad een worden per definitie als rechtvaardig
len dat het een Europees probleem is. zekere verbetering van hun positie. Dat voorgesteld. Het nieuwe armoedebeleid De politiek van het lijden heeft de wind
Ook al is het aantal armen misschien laatste is echter de afgelopen tijd ver- is een lofzang op onzekerheid en per- mee. Maar ze moet nog met vele tegen-
kleiner dan enkele decennia geleden, dwenen. Gouden bergen worden niet soonlijke verantwoordelijkheid. Barm- standers afrekenen die het proces ver-
armoedepercentages tussen tien en meer beloofd. De Europeanen moeten hartigheid, empathie en zorg om de tragen. Kunnen armen zich in Europa
4 Twaalfde Jaarboek Anarchisme/De AS 152/153/154 Twaalfde Jaarboek Anarchisme/De AS 152/153/154 5
echter als Europese armen manifeste- integraal deel moeten uitmaken van het alternatief voor de hervormingsagenda. treerde burger die wil dat er eindelijk
ren? Sociale bewegingen treden in Europese beleid. Het wil ook het beleid Het politieke autisme van beleidsma- wordt afgerekend met de doorgescho-
Europa met wisselend succes op als tegen armoede bevorderen en de effecti- kers met een historische missie kent ten verzorgingsstaat en met de mentali-
armoedebestrijders. Maar Europa is viteit ervan verhogen, het wil lobbyen weinig mededogen met armen. Dat teit van de onderklasse. Dalrymple
voor organisaties van Nederlandse voor en met armen. Deze EAPN heeft betekent niet dat armen geen politieke betreurt de waarden die verloren zijn
armen niet het belangrijkste strijdperk. mogen aanschuiven in Europa, maar is factor zijn. Want het is nog altijd niet zo gegaan, de goede manieren, het weder-
Sociale bewegingen die armoede als volstrekt krachteloos en betekenisloos dat men officieel volkomen lak kan heb- zijds respect, de gezagsgetrouwheid, de
onrecht beschouwen, dragen er wel aan gebleven en kan, voor zover bekend, op ben aan de minder bedeelde medemens, arbeidszin, de huwelijkstrouw. En hij
bij dat fictie en werkelijkheid van een geen enkel wapenfeit bogen. of dat overheden helemaal geen rol zou- wijst de linkse intellectuelen als schuldi-
sociaal Europa worden gevoed. De De bewegingen die armoede als één van den hebben in de zorg voor groepen gen aan. Ze hebben de giftige bood-
voedselbanken bijvoorbeeld hebben de thema’s in het globaliseringsdiscours mensen. Zover is het niet, maar het zit schap van vrijheid blijheid verspreid en
elkaar al op Europees niveau gevonden zien, hebben evenmin een zichtbaar er aan te komen. Er wordt permanent als voorbeeld gediend voor mensen die
in de European Federation of Food effect gehad op de situatie van de arme campagne gevoerd tegen het begrip met de vrijheid niet konden omgaan.
Banks. Zo gaan die dingen. Op deze en Europeanen, maar nemen in elk geval ‘slachtoffer’. We moeten leren dat er Dalrymple veroordeelt de leefwijze van
andere manieren wordt armoede een stelling en plaatsen lokale en nationale winnaars zijn en losers. de Engelse onderklasse, met name haar
Europees probleem. armoedesituaties in een mondiaal per- In de westerse verzorgingsstaten was gebrek aan verantwoordelijkheidsbesef
Er zijn in Nederland vele organisaties spectief. het vanzelfsprekend geworden slachtof- en discipline. Die mensen verdommen
actief op het terrein van armoedebestrij- Hoe onvruchtbaar de verhouding is tus- fers van maatschappelijke omstandig- het de eigen situatie te verbeteren. De
ding. De meest onbeduidende daarvan sen de Nederlandse beweging tegen heden en ontwikkelingen de bescher- onderklasse zou opnieuw beschaving
is zonder twijfel de meest Europees armoede en Europa wordt geïllustreerd ming te geven die ze verdienen. Blaming moeten worden bijgebracht. In geen
gezinde, de EAPN. Deze Nederlandse door de Sociale Alliantie, het grote the victim gold algemeen als ongepast, geval is ze gediend met mensen die haar
tak van het European Anti Poverty Nederlandse samenwerkingsverband dat deden alleen domme mensen met de hand boven het hoofd houden.
Network mag zich verheugen een posi- van organisaties tegen armoede. Die veel eigenbelang en een vervormd ego. Daarmee proclameert hij een einde aan
tie toebedeeld te hebben gekregen in de heeft geadviseerd ‘ja’ te stemmen in het Een van de opvallende ontwikkelingen wat de Nederlandse criminoloog Franke
marge van de enorme constellatie van referendum over de Europese grond- in het politieke klimaat van de laatste de macht van het lijden noemt (Franke
Europese lobbygroepen, belangengroe- wet. Deze grote inschattingsfout kan tijd is de hardheid ten opzichte van ver- 1996).
pen en vergadercircuits. De Neder- alleen maar worden verklaard als een liezers, de mensen die het niet hebben Niet langer zouden wij ons wat aan
landse EAPN speelt als een Calimero logisch gevolg van haar vergaande gemaakt. Dat is een tamelijk grote groep moeten trekken van het lot van armen
het Europese spel mee, behaalt geen bereidheid mee te denken, zich positief mensen, die wel 20 procent van de bur- en minder bedeelden. Individuele cari-
enkel resultaat en verkondigt geen enkel op te stellen en een realistische politiek gers kan omvatten. Die zijn in alle geval- tas is toegestaan, wordt zelfs toege-
standpunt van belang. Ze wordt in stand te bedrijven. Met haar domme advies len arm en hebben geen baan of een juicht, maar een collectieve inzet ter
gehouden vanuit de Brusselse machine demonstreerde ze weinig voeling te slecht betaalde baan. lediging van de nood is blijkbaar het
en op de been gehouden door de illusie hebben met de onvrede van grote groe- Dat dergelijke groepen door sommigen stomste dat we kunnen doen. Een harde
dat de EU werkelijk een antwoord zou pen armen. worden veroordeeld is op zich niets houding tegenover uitvallers, overbodi-
kunnen geven op armoede in Europa. nieuws. Nieuw is wel dat hardheid de gen, onsuccesvollen, onaangepasten,
Het European Anti Poverty Network Nederland en Europa worden klaarge- nieuwe politieke correctheid is gewor- uitvreters, onproductieven en zwakken,
(EAPN) is het netwerk van nationale maakt voor de toekomst. Politici gaan er den. Men vindt dat die zogenaamde dat is het pleidooi van Dalrymple. En
netwerken van Europese armoedebewe- prat op dat ze de problemen benoemen slachtoffers zelf schuld zijn aan hun lot. juist in het ooit zo progressieve
gingen. Het bestaat sinds 1990 en ver- en aanpakken. De leuze waarmee de En niemand anders dan zij zelf kan daar Nederland is zijn verhaal meer dan wel-
enigt 21 nationale netwerken van groe- afbraak van de verzorgingsstaat worden verandering in brengen. Op hulp hoe- kom.
pen die strijden tegen armoede en soci- begeleid luidt ‘Eerst het zuur, dan het ven ze niet meer te rekenen.
ale uitsluiting in de lidstaten van de EU. zoet’. Beleidsmakers nemen hun verant- Steeds meer mensen lijken het hier mee Armoede in rijke landen als Nederland
Het stelt zich ten doel de strijd tegen woordelijkheid, ze tonen leiderschap, eens te zijn. De boeken van de Engelse wordt gemeten met behulp van inko-
armoede op de agenda van de EU te stralen kracht uit. Ze kunnen het niet psychiater Theodore Dalrymple vertol- mensgrenzen die op of rond het bij-
krijgen. Beleid tegen armoede zou een iedereen naar de zin maken. Er is geen ken het boze geweten van de gefrus- standsinkomen worden gelegd. Dat
6 Twaalfde Jaarboek Anarchisme/De AS 152/153/154 Twaalfde Jaarboek Anarchisme/De AS 152/153/154 7
echter als Europese armen manifeste- integraal deel moeten uitmaken van het alternatief voor de hervormingsagenda. treerde burger die wil dat er eindelijk
ren? Sociale bewegingen treden in Europese beleid. Het wil ook het beleid Het politieke autisme van beleidsma- wordt afgerekend met de doorgescho-
Europa met wisselend succes op als tegen armoede bevorderen en de effecti- kers met een historische missie kent ten verzorgingsstaat en met de mentali-
armoedebestrijders. Maar Europa is viteit ervan verhogen, het wil lobbyen weinig mededogen met armen. Dat teit van de onderklasse. Dalrymple
voor organisaties van Nederlandse voor en met armen. Deze EAPN heeft betekent niet dat armen geen politieke betreurt de waarden die verloren zijn
armen niet het belangrijkste strijdperk. mogen aanschuiven in Europa, maar is factor zijn. Want het is nog altijd niet zo gegaan, de goede manieren, het weder-
Sociale bewegingen die armoede als volstrekt krachteloos en betekenisloos dat men officieel volkomen lak kan heb- zijds respect, de gezagsgetrouwheid, de
onrecht beschouwen, dragen er wel aan gebleven en kan, voor zover bekend, op ben aan de minder bedeelde medemens, arbeidszin, de huwelijkstrouw. En hij
bij dat fictie en werkelijkheid van een geen enkel wapenfeit bogen. of dat overheden helemaal geen rol zou- wijst de linkse intellectuelen als schuldi-
sociaal Europa worden gevoed. De De bewegingen die armoede als één van den hebben in de zorg voor groepen gen aan. Ze hebben de giftige bood-
voedselbanken bijvoorbeeld hebben de thema’s in het globaliseringsdiscours mensen. Zover is het niet, maar het zit schap van vrijheid blijheid verspreid en
elkaar al op Europees niveau gevonden zien, hebben evenmin een zichtbaar er aan te komen. Er wordt permanent als voorbeeld gediend voor mensen die
in de European Federation of Food effect gehad op de situatie van de arme campagne gevoerd tegen het begrip met de vrijheid niet konden omgaan.
Banks. Zo gaan die dingen. Op deze en Europeanen, maar nemen in elk geval ‘slachtoffer’. We moeten leren dat er Dalrymple veroordeelt de leefwijze van
andere manieren wordt armoede een stelling en plaatsen lokale en nationale winnaars zijn en losers. de Engelse onderklasse, met name haar
Europees probleem. armoedesituaties in een mondiaal per- In de westerse verzorgingsstaten was gebrek aan verantwoordelijkheidsbesef
Er zijn in Nederland vele organisaties spectief. het vanzelfsprekend geworden slachtof- en discipline. Die mensen verdommen
actief op het terrein van armoedebestrij- Hoe onvruchtbaar de verhouding is tus- fers van maatschappelijke omstandig- het de eigen situatie te verbeteren. De
ding. De meest onbeduidende daarvan sen de Nederlandse beweging tegen heden en ontwikkelingen de bescher- onderklasse zou opnieuw beschaving
is zonder twijfel de meest Europees armoede en Europa wordt geïllustreerd ming te geven die ze verdienen. Blaming moeten worden bijgebracht. In geen
gezinde, de EAPN. Deze Nederlandse door de Sociale Alliantie, het grote the victim gold algemeen als ongepast, geval is ze gediend met mensen die haar
tak van het European Anti Poverty Nederlandse samenwerkingsverband dat deden alleen domme mensen met de hand boven het hoofd houden.
Network mag zich verheugen een posi- van organisaties tegen armoede. Die veel eigenbelang en een vervormd ego. Daarmee proclameert hij een einde aan
tie toebedeeld te hebben gekregen in de heeft geadviseerd ‘ja’ te stemmen in het Een van de opvallende ontwikkelingen wat de Nederlandse criminoloog Franke
marge van de enorme constellatie van referendum over de Europese grond- in het politieke klimaat van de laatste de macht van het lijden noemt (Franke
Europese lobbygroepen, belangengroe- wet. Deze grote inschattingsfout kan tijd is de hardheid ten opzichte van ver- 1996).
pen en vergadercircuits. De Neder- alleen maar worden verklaard als een liezers, de mensen die het niet hebben Niet langer zouden wij ons wat aan
landse EAPN speelt als een Calimero logisch gevolg van haar vergaande gemaakt. Dat is een tamelijk grote groep moeten trekken van het lot van armen
het Europese spel mee, behaalt geen bereidheid mee te denken, zich positief mensen, die wel 20 procent van de bur- en minder bedeelden. Individuele cari-
enkel resultaat en verkondigt geen enkel op te stellen en een realistische politiek gers kan omvatten. Die zijn in alle geval- tas is toegestaan, wordt zelfs toege-
standpunt van belang. Ze wordt in stand te bedrijven. Met haar domme advies len arm en hebben geen baan of een juicht, maar een collectieve inzet ter
gehouden vanuit de Brusselse machine demonstreerde ze weinig voeling te slecht betaalde baan. lediging van de nood is blijkbaar het
en op de been gehouden door de illusie hebben met de onvrede van grote groe- Dat dergelijke groepen door sommigen stomste dat we kunnen doen. Een harde
dat de EU werkelijk een antwoord zou pen armen. worden veroordeeld is op zich niets houding tegenover uitvallers, overbodi-
kunnen geven op armoede in Europa. nieuws. Nieuw is wel dat hardheid de gen, onsuccesvollen, onaangepasten,
Het European Anti Poverty Network Nederland en Europa worden klaarge- nieuwe politieke correctheid is gewor- uitvreters, onproductieven en zwakken,
(EAPN) is het netwerk van nationale maakt voor de toekomst. Politici gaan er den. Men vindt dat die zogenaamde dat is het pleidooi van Dalrymple. En
netwerken van Europese armoedebewe- prat op dat ze de problemen benoemen slachtoffers zelf schuld zijn aan hun lot. juist in het ooit zo progressieve
gingen. Het bestaat sinds 1990 en ver- en aanpakken. De leuze waarmee de En niemand anders dan zij zelf kan daar Nederland is zijn verhaal meer dan wel-
enigt 21 nationale netwerken van groe- afbraak van de verzorgingsstaat worden verandering in brengen. Op hulp hoe- kom.
pen die strijden tegen armoede en soci- begeleid luidt ‘Eerst het zuur, dan het ven ze niet meer te rekenen.
ale uitsluiting in de lidstaten van de EU. zoet’. Beleidsmakers nemen hun verant- Steeds meer mensen lijken het hier mee Armoede in rijke landen als Nederland
Het stelt zich ten doel de strijd tegen woordelijkheid, ze tonen leiderschap, eens te zijn. De boeken van de Engelse wordt gemeten met behulp van inko-
armoede op de agenda van de EU te stralen kracht uit. Ze kunnen het niet psychiater Theodore Dalrymple vertol- mensgrenzen die op of rond het bij-
krijgen. Beleid tegen armoede zou een iedereen naar de zin maken. Er is geen ken het boze geweten van de gefrus- standsinkomen worden gelegd. Dat
6 Twaalfde Jaarboek Anarchisme/De AS 152/153/154 Twaalfde Jaarboek Anarchisme/De AS 152/153/154 7
gebeurt niet alleen in Nederland maar moeilijk tot een andere conclusie gelukkig klinken er stemmen van men- stelling en discriminatie in de moderne
ook in veel andere westerse landen. Op komen. sen die er op wijzen dat het inderdaad Franse samenleving onderzocht. Ook
wereldschaal gelden andere normen De historicus Chris van der Heijden, de goede kant op gaat, dat armoede in een socioloog als Bauman hoort bij deze
voor armoede. De populairste is die van bekend geworden van Grijs verleden, de wereld afneemt, zoals recent Frank groep denkers met aandacht voor het
één dollar per dag. Wie minder verdient publiceerde onlangs een boek over Kalshoven in Vrij Nederland. De ‘echte’ lijden in de moderne samenlevingen.
dan die dollar wordt verondersteld arm armoede. In Een dollar per dag heeft hij armoede in de wereld neemt af, ‘en wel (Bauman 2004) Hij onderzoekt hoe in de
te zijn, wie daar boven zit is weliswaar weinig oog (en weinig begrip) voor de in razend tempo’. Het aantal mensen risicosamenleving onzekerheid het
niet rijk maar crepeert waarschijnlijk westerse armoede. Hij concentreert zich dat moet rondkomen van bijna twee leven van de burgers beïnvloedt, hoe er
niet. op de verbijsterende werkelijkheid van dollar per dag is tussen 1990 en 2000 een gebrek is aan mogelijkheden een
Armoede in het westen lijkt dus iets echte armoede, namelijk die in de derde afgenomen van 26 procent naar 19 pro- politieke uitdrukking te geven aan het
heel anders te zijn dan armoede in de wereld. Hij doet op overtuigende wijze cent, en zal verder dalen naar 10 pro- verlangen het leven te verbeteren, en
rest van de wereld. Als de beide soorten verslag van een wereldreis door armoe- cent. Weliswaar kan de inkomensverde- ook hoe de overbodigheid van grote
armoede op elkaar worden betrokken, de. Over zijn betrokkenheid en oprecht- ling wel wat rechtvaardiger, maar ‘het groepen mensen bedrijfsmatig wordt
heeft dat meestal twee effecten. Ten eer- heid kan geen twijfel bestaan. Zijn twij- succesrecept voor armoedebestrijding georganiseerd.
ste is de boodschap dat armoede in het fels zijn authentiek. (…) is domweg: het op gang krijgen van Wilkinson werkt nadrukkelijk aan een
rijke westen eigenlijk niet bestaat. Van der Heijden is zoals vele anderen de economische groei’ (Kalshoven, sociologie van het lijden. Daarmee wil
Vergeleken met de norm van één dollar sceptisch over armoede in Nederland en 2006). Zo simpel is dat: kapitalistische hij onderzoeken welk effect menselijk
per dag is de westerse arme een rijk realistisch over armoede in de derde ontwikkeling is niet het probleem maar lijden heeft op de dynamiek van maat-
mens. Het lijkt daarom dom over armoe- wereld. Hij meent dat armoede eigenlijk de oplossing. schappelijke verandering en wat de
de te spreken in een land als Nederland. niet te definiëren is en dat aan armoede relatie daarvan is met ontwikkelingen in
Bij ons is er achterstand, een gebrek aan niet veel te doen is. Ontwikkelingshulp Dalrymple voorziet in de behoefte van de culturele politiek van het medelijden.
kansen, er is sociale uitsluiting, een helpt niet, armoedebestrijdingspro- een deel van de nette burgers aan ver- Hij grijpt daarvoor terug op het werk
gebrek aan participatie, maar armoede? gramma’s falen. Dat komt omdat wij oordeling van het gedrag van de onder- van Marx, Weber, Durkheim en Hannah
Voedselbanken, straatmensen, sociaal- mensen niet deugen, we zijn egoïsten. klasse. Van der Heijden vertolkt voor Arendt, en verwijst naar theologen,
economische gezondheidsverschillen en We worden getroffen als we armoede westerse burgers de typische combina- medici, kunstenaars en filosofen, die
alle cijfers laten zien dat armoede wel zien, maar we trekken ons uiteindelijk tie van afschuw over de stuitende allen hebben getracht door te dringen
degelijk bestaat, maar ze maken op de niks aan van het lot van armen. We armoede en de machteloze verzuchting tot het raadsel van het sociaal lijden en
ontkenners geen enkele indruk. De ene geven alleen om onszelf. Een oplossing dat er weinig aan te doen is. De Engelse de betekenis die dat heeft voor het
vorm van armoede kan zo worden van armoede kan daarom alleen van de socioloog Wilkinson behoort tot de samenleven. De sociologie is op dat
gebruikt om de andere armoede weg te armen zelf komen. Armen moeten zich groeiende groep wetenschappers die punt tekort geschoten volgens Wil-
redeneren. zelf uit de armoede werken. Onze enig een radicaler standpunt durft in te kinson. Hij is daarmee een voorbeeld
Ten tweede blijven ze er op hameren dat mogelijke bijdrage ligt er in hen daartoe nemen. Het kiest ervoor uit te gaan van van een voluit humanistische benade-
ook al is de situatie voor verbetering in staat te stellen. De geschiedenis en de het lijden van mensen als gevolg van ring van armoede, die als uitgangspunt
vatbaar, we gelukkig weten hoe die ver- economische ontwikkeling zullen het oorlog, ziekte, werkloosheid, discrimi- neemt de armoede – en vormen van
betering tot stand kan komen, niet alleen lot van de armen verbeteren. natie, machtsmisbruik en gewinzucht, sociaal lijden in het algemeen – serieus
hier maar ook in Afrika. Economische Zoals David Landes al zei: er is geen kortom: de vele vormen van kwaad die te nemen. De urgentie van het sociaal
groei, kapitalistische ontwikkeling, con- alternatief. De verliezers zullen uit alle de oorzaak zijn van het sociale lijden. lijden bepaalt het zoeken naar oplos-
currentie en markt zijn altijd en overal macht moeten proberen winnaars te Wilkinson vindt inspiratie in onder singen voor maatschappelijke proble-
de receptuur voor succes. Het was zo en worden. In alle wanhoop en verdriet andere het werk van de onderzoeks- men.
het zal altijd zo zijn. De Afrikanen moe- over de harde werkelijkheid komt ook groep rond Pierre Bourdieu, die met La De huidige politiek van het lijden
ten dat begrijpen, net als de Zuid Van der Heijden er niet toe de logica van misère du monde enkele jaren geleden een schreeuwt om een politieke sociologie
Amerikanen en de Euro peanen. Ook de rijkdom te onderzoeken als de logica boek heeft geschreven over sociaal lij- van het lijden. Die lijkt in Europa dan
wie vanuit een progressief, sociaalde- van de armoede. Hij betwijfelt uiteinde- den dat internationaal de aandacht heeft ook volop in ontwikkeling. Een voor-
mocratisch mensbeeld de wereld lijk niet dat dit de manier is waarop getrokken. Met een mix van interviews beeld is het recente boek van Susan
beschouwt, kan op dit moment maar iedereen er op vooruit zal gaan. En en analyse zijn daar armoede, achter- George, die de harde, onmenselijke logi-
8 Twaalfde Jaarboek Anarchisme/De AS 152/153/154 Twaalfde Jaarboek Anarchisme/De AS 152/153/154 9
gebeurt niet alleen in Nederland maar moeilijk tot een andere conclusie gelukkig klinken er stemmen van men- stelling en discriminatie in de moderne
ook in veel andere westerse landen. Op komen. sen die er op wijzen dat het inderdaad Franse samenleving onderzocht. Ook
wereldschaal gelden andere normen De historicus Chris van der Heijden, de goede kant op gaat, dat armoede in een socioloog als Bauman hoort bij deze
voor armoede. De populairste is die van bekend geworden van Grijs verleden, de wereld afneemt, zoals recent Frank groep denkers met aandacht voor het
één dollar per dag. Wie minder verdient publiceerde onlangs een boek over Kalshoven in Vrij Nederland. De ‘echte’ lijden in de moderne samenlevingen.
dan die dollar wordt verondersteld arm armoede. In Een dollar per dag heeft hij armoede in de wereld neemt af, ‘en wel (Bauman 2004) Hij onderzoekt hoe in de
te zijn, wie daar boven zit is weliswaar weinig oog (en weinig begrip) voor de in razend tempo’. Het aantal mensen risicosamenleving onzekerheid het
niet rijk maar crepeert waarschijnlijk westerse armoede. Hij concentreert zich dat moet rondkomen van bijna twee leven van de burgers beïnvloedt, hoe er
niet. op de verbijsterende werkelijkheid van dollar per dag is tussen 1990 en 2000 een gebrek is aan mogelijkheden een
Armoede in het westen lijkt dus iets echte armoede, namelijk die in de derde afgenomen van 26 procent naar 19 pro- politieke uitdrukking te geven aan het
heel anders te zijn dan armoede in de wereld. Hij doet op overtuigende wijze cent, en zal verder dalen naar 10 pro- verlangen het leven te verbeteren, en
rest van de wereld. Als de beide soorten verslag van een wereldreis door armoe- cent. Weliswaar kan de inkomensverde- ook hoe de overbodigheid van grote
armoede op elkaar worden betrokken, de. Over zijn betrokkenheid en oprecht- ling wel wat rechtvaardiger, maar ‘het groepen mensen bedrijfsmatig wordt
heeft dat meestal twee effecten. Ten eer- heid kan geen twijfel bestaan. Zijn twij- succesrecept voor armoedebestrijding georganiseerd.
ste is de boodschap dat armoede in het fels zijn authentiek. (…) is domweg: het op gang krijgen van Wilkinson werkt nadrukkelijk aan een
rijke westen eigenlijk niet bestaat. Van der Heijden is zoals vele anderen de economische groei’ (Kalshoven, sociologie van het lijden. Daarmee wil
Vergeleken met de norm van één dollar sceptisch over armoede in Nederland en 2006). Zo simpel is dat: kapitalistische hij onderzoeken welk effect menselijk
per dag is de westerse arme een rijk realistisch over armoede in de derde ontwikkeling is niet het probleem maar lijden heeft op de dynamiek van maat-
mens. Het lijkt daarom dom over armoe- wereld. Hij meent dat armoede eigenlijk de oplossing. schappelijke verandering en wat de
de te spreken in een land als Nederland. niet te definiëren is en dat aan armoede relatie daarvan is met ontwikkelingen in
Bij ons is er achterstand, een gebrek aan niet veel te doen is. Ontwikkelingshulp Dalrymple voorziet in de behoefte van de culturele politiek van het medelijden.
kansen, er is sociale uitsluiting, een helpt niet, armoedebestrijdingspro- een deel van de nette burgers aan ver- Hij grijpt daarvoor terug op het werk
gebrek aan participatie, maar armoede? gramma’s falen. Dat komt omdat wij oordeling van het gedrag van de onder- van Marx, Weber, Durkheim en Hannah
Voedselbanken, straatmensen, sociaal- mensen niet deugen, we zijn egoïsten. klasse. Van der Heijden vertolkt voor Arendt, en verwijst naar theologen,
economische gezondheidsverschillen en We worden getroffen als we armoede westerse burgers de typische combina- medici, kunstenaars en filosofen, die
alle cijfers laten zien dat armoede wel zien, maar we trekken ons uiteindelijk tie van afschuw over de stuitende allen hebben getracht door te dringen
degelijk bestaat, maar ze maken op de niks aan van het lot van armen. We armoede en de machteloze verzuchting tot het raadsel van het sociaal lijden en
ontkenners geen enkele indruk. De ene geven alleen om onszelf. Een oplossing dat er weinig aan te doen is. De Engelse de betekenis die dat heeft voor het
vorm van armoede kan zo worden van armoede kan daarom alleen van de socioloog Wilkinson behoort tot de samenleven. De sociologie is op dat
gebruikt om de andere armoede weg te armen zelf komen. Armen moeten zich groeiende groep wetenschappers die punt tekort geschoten volgens Wil-
redeneren. zelf uit de armoede werken. Onze enig een radicaler standpunt durft in te kinson. Hij is daarmee een voorbeeld
Ten tweede blijven ze er op hameren dat mogelijke bijdrage ligt er in hen daartoe nemen. Het kiest ervoor uit te gaan van van een voluit humanistische benade-
ook al is de situatie voor verbetering in staat te stellen. De geschiedenis en de het lijden van mensen als gevolg van ring van armoede, die als uitgangspunt
vatbaar, we gelukkig weten hoe die ver- economische ontwikkeling zullen het oorlog, ziekte, werkloosheid, discrimi- neemt de armoede – en vormen van
betering tot stand kan komen, niet alleen lot van de armen verbeteren. natie, machtsmisbruik en gewinzucht, sociaal lijden in het algemeen – serieus
hier maar ook in Afrika. Economische Zoals David Landes al zei: er is geen kortom: de vele vormen van kwaad die te nemen. De urgentie van het sociaal
groei, kapitalistische ontwikkeling, con- alternatief. De verliezers zullen uit alle de oorzaak zijn van het sociale lijden. lijden bepaalt het zoeken naar oplos-
currentie en markt zijn altijd en overal macht moeten proberen winnaars te Wilkinson vindt inspiratie in onder singen voor maatschappelijke proble-
de receptuur voor succes. Het was zo en worden. In alle wanhoop en verdriet andere het werk van de onderzoeks- men.
het zal altijd zo zijn. De Afrikanen moe- over de harde werkelijkheid komt ook groep rond Pierre Bourdieu, die met La De huidige politiek van het lijden
ten dat begrijpen, net als de Zuid Van der Heijden er niet toe de logica van misère du monde enkele jaren geleden een schreeuwt om een politieke sociologie
Amerikanen en de Euro peanen. Ook de rijkdom te onderzoeken als de logica boek heeft geschreven over sociaal lij- van het lijden. Die lijkt in Europa dan
wie vanuit een progressief, sociaalde- van de armoede. Hij betwijfelt uiteinde- den dat internationaal de aandacht heeft ook volop in ontwikkeling. Een voor-
mocratisch mensbeeld de wereld lijk niet dat dit de manier is waarop getrokken. Met een mix van interviews beeld is het recente boek van Susan
beschouwt, kan op dit moment maar iedereen er op vooruit zal gaan. En en analyse zijn daar armoede, achter- George, die de harde, onmenselijke logi-
8 Twaalfde Jaarboek Anarchisme/De AS 152/153/154 Twaalfde Jaarboek Anarchisme/De AS 152/153/154 9