David Humeda Algı ve Dış Dünya Problemi

172 Pages·2020·5.633 MB·Turkish

by  Adem ÖKTEN

DAVID HUME’DA ALGI
VE
DIŞ DÜNYA PROBLEMİ
mm
A dem O kten
------------------------------m m w W 9 ...............................
• ■ ■ • • • • • • • • • • • • « • « • • • • • • * • • • • • • • • ■
■ • • • • • • • • • # # ..................................................
• • • • • • • • •
■ • • « o • o »o 00 0,öy ©08 0 0 9 e » • • • •
*Fr&'gl, O <> ■ o o O o o .> -vdHP
rK?- • • -™aj|
r
w , •
T[ *
V
#
A
sonçag
DAVI D HUME’DA ALGI
VE
DIŞ DÜNYA PROBLEMİ
Adem ÖKTEN
A
sonçag
Kitabın Adı D AV İD HUME'DA ALGI VE DIS DÜNYA PROBLEMİ
Yazar Adem ÖKTEN
Kapak Adem ÖKTEN
Mizanpaj Fadime YILDIRIM
1. Baskı Haziran 2020 ANKARA
ISBN 978 - 625- 7918 -78-7
Yayın No. 797
©Adem ÖKTEN
Bu çalışma Prof. Dr. Abdüllatif TÜZER danışmanlığında Sivas Cumhuriyet Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe Anabilim Dalında Doktora tezi olarak hazırlanmıştır.
Tüm hakları yazarlarına aittir. Yazarların izni alınmadan kitabın tümünün veya bir kısmının
elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla basımı, çoğaltılması yapılamaz. Yalnızca
kaynak gösterilerek kullanılabilir.
SONCAĞ AKADEMİ
İstanbul Cad. İstanbul Çarşısı No.: 48/49 iskitler 06070 ANKARA
T / (312) 341 36 67 - GSM / (533) 093 78 64
www.soncagyayincilik.com.tr
[email protected]
Yayıncı Sertifika Numarası: 25931
BASKI MERKEZİ
UZUN DİJİTAL MATBAA, SONCAĞ YAYINCILIK MATBAACILIK TESCİLLİ MARKASIDIR.
İstanbul Cad. İstanbul Çarşısı No.: 48/48 iskitler 06070 ANKARA
T /(312) 341 36 67
www.uzundijital.com
[email protected]
ÖZET
Algı ve duyum arasındaki farklılıkların oıtaya konulmaması bilgiye
ilişkin teorilerin kavramsal düzeyde karşılaştıkları suni ayrımlara veya
yanlışlara neden olmaktadır. Algının zihinsel bir işleyiş süreci ve duyumun
da duyu organları aracılığıyla işleyen fizyolojik bir süreç olduğu gözden
kaçıramadığında kavramsal karmaşanın da önüne geçilebilir. Böyle bir ayrım
insanın dış dünyayı algılamasında karşılaştığı illüzyonların anlaşılabilmesini
sağladığı gibi, duyu verilerinin akıl tarafından nasıl yorumlandığının da
açıklanmasına yardımcı olur.
David Hume insanın bütün zihinsel içeriğinin algı kaynaklı olduğunu
ifade etmiştir. O, bu zihinsel içeriğe insan aklından hiçbir a priori unsurun
katılmadığı fikrini taşır. Bunun böyle olduğunu kanıtlayabilmek için, insan
düşüncesinin içeriğinde olduğunu bildiğimiz ve olgusal olarak her hangi
bir şekilde algılayamadığımız, Tanrı, özgürlük, uzay ve zaman gibi soyut
kavramların kaynağının algı olduğunun gösterilmesi gerekliydi. Hume
bunları yaptığını düşündü ancak çağının doğa bilimi, onun daha ayrıntılı
değerlendirmesine müsaade etmedi. Ulaştığı sonuca şüpheci argümanlarla
başlamayan Hume’un geldiği son nokta şüpheciliktir. O, algıların aldatıcı
oldukları ve onlara güvenilemeyeceği öncüllerinden hareket etmek yerine
bütün zihinsel içeriği algı içeriği haline getirir. Onun dış dünya teorisi, sahip
olunan algı içeriklerinden başka bir şeyin bilinemeyeceğine yöneliktir. Her şey
bir algı demetidir, insanın kendisi bile. Dış dünyadaki nesnelerin var olduğu
konusunda bile yalnızca inanç geliştirilebilir. Nesnelerin sürekli bir varoluşa
sahip oldukları ve algıdan bağımsız bir varlıklarının olduğu ispatlanamaz.
Hume’un düşünceleri ve keşfettiği problemler, kendisinden sonraki pek çok
filozofa da ilham kaynağı olmuştur.

İÇİNDEKİLER
ÖZET...............................................................................................................................................iii
ÖNSÖZ...........................................................................................................................................vii
KISALTMALAR..........................................................................................................................xi
GİRİŞ............................................................................................................................................xiii
BİRİNCİ BÖLÜM
ALGI, DIŞ DÜNYA VE GERÇEKLİK
1.1. Algının Neliği ve Yönelimi.......................................................................................1
1.1.1. Duyum ve Algı................................................................................................3
1.1.2. Algı Teorileri.................................................................................................11
1.1.3. Ana Hatlarıyla Felsefe Tarihinde Algı Problemi.........................................13
1.2. Algı ve Dış Dünya Bilgisi.......................................................................................22
1.2.1. Algının Öznel Karakteri Karşısında Dış Dünya.........................................24
1.2.2. Algı Yanılsamaları ve Dış Dünya................................................................27
1.2.3. Dış Dünyanın Bilgisi.....................................................................................32
1.3. Görünüş ve Gerçeklik.............................................................................................36
1.3.1. Bilginin İmkânı ve Şüpheci Meydan Okuyuş.............................................40
1.3.2. Uzay ve Zaman.............................................................................................46
1.3.3. Birincil ve İkincil Nitelikler.........................................................................54
ik in c i b o l u m
HUME’UN DENEYCİ TEORİSİNDE ALGI VE DIŞ DÜNYA
2.1. Hııme’un Felsefi İncelemesinin Ana Sorunu: İnsan Doğası....................................63
2.2. Hume’un Bilgi Öğretisinde Algı.....................................................................................67
2.2.1. Algı Teorisinin İki Temeli: İzlenimler ve Düşünceler....................................69
2.2.2. Zihnin İki Yönü: Bellek ve İmgelem..................................................................76
2.2.3 Bağlantı İlkeleri ve Karmaşık Düşünceler.........................................................80
2.2.4. Uzay ve Zaman Düşüncelerinin Kökensel Doğası.........................................86
2.2.5. Düşünce İlişkileri ve Olgu Sorunları..................................................................96
2.3. Dış Dünya Problemi...................................................
2.3.1. Dış Dünya ve Nesnelerin Sürekli Varoluşu....
2.3.2. Değişmezlik ve Tutarlılık...............................
2.3.3. Hume’un Sürekli ve Ayrı Bir Varoluşa İtirazı
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
HUME’U ANLAMA SORUNU
3.1. Thomas Reid.........................................................................................................126
3.2. Immanuel Kant......................................................................................................131
141
SONUÇ...........
145
KAYNAKÇA.
önsöz İl Vİİ
ÖNSÖZ
Felsefenin en önemli alanlarından birisi olan epistemoloji açısından ele alı­
nan ‘bilme eylemi’, insanın varoluşundan hemen sonra gözlem ve kavrayış
arasındaki ilişkide çetrefilli ve açıklanması zor bir süreçtir. Bilmek var oluştan
hemen sonra gelen bir öneme sahiptir. Ontolojik varoluşun farkındalığı anla­
mında bilinç ve bilgi üzerine düşünceler, filozoflar tarafından önemle üzerinde
durulması gereken bir ayrıcalığa sahip kabul edilmiştir. Genel bir perspektif­
ten değerlendirdiğimizde, bilme eylemi insanı sadece bilen bir varlık olarak
işaretlemez; ‘bilen bir varlık olarak insan’ aynı zamanda ‘bildiğine inanan bir
varlık’tır. ‘Bildiğime inanıyorum’ ama bildiğimi düşündüğüm şeyleri gerçek­
ten biliyor muyum? Buradaki ‘gerçekten’ ifadesi iki soru daha açar önümüze:
İlki, bilgimizin doğru olup olmadığına karar vermemizi sağlayan ölçüt nedir?
İkincisi, gerçeği bilebilir iniyiz? Diğer bir ifadeyle, bilme eylemini incelemeye
başladığımızda bir tarafta bilginin ifadesi olan önermelerin doğruluğuna dair
ölçütleri belirlemek, diğer tarafta da gerçeğin ne olduğunu tanımlamak birer
problem olarak karşımızda durmaktadır.
Epistemolojik açıdan bir önermenin doğru veya yanlış olduğu durumlara
ilişkin ölçütleri belirlemek için, ‘gerçek bilinebilir’ ifadesini bir ön kabul olarak
almak zorunludur. Bu bakımdan sofistlerden Gorgias’ın ikinci tezi ‘herhangi
bir şey var olsa bile onu bilemeyiz’ ve Sokrates’in ‘bildiğim tek şey hiçbir şey
bilmediğimdir’ önermeleri bizi paradoksal bir konuma sürükler. Bu paradoksal
konum bizi söz konusu önermelerin doğru olup olmadığının bile bilinemeye­
ceği sonucuna iteceği için, bu önermeyi dile getirenlerin zihinsel melekelerinin
yerinde olup olmadığını sorgulamamıza neden olabilir. Bu nedenle Platon bil­
ginin gerekçelendirilmiş doğru inanç olduğunu ifade eder. Açıktır ki, burada
bilgininin doğruluğu ve gerekçelendirilmesi biraz daha ön plana çıkmaktadır.
Bilginin gerekçelendirilmesinde gerekçelendirmeyi, öznenin içsel süreçlerine
Vİİİ II DAVIO HUME'DA ALGI VE DIS DÜNYA PROBLEMİ
göre mi yoksa öznenin dış dünya ile ilişkisine göre mi yapacağımız noktasında
büyük güçlük çıkar. Bilginin doğruluğu probleminde de önermelerin güveni­
lirliğini test etmede aynı zorluk ile karşı karşıyayız. Hume bu noktada temel-
lendirilemeyen genellemelerin bilgi değeri taşımadığını iddia ederek a priori
dayanakların (özellikle neden-etki bağlantısının kurulmasında) hepsini reddet­
ti. Bununla birlikte tümevarım yöntemi de, bu yöntemin dayanağının olasılık
olmasından, onu bilginin doğruluğu konusunda oldukça problemli bir noktaya
taşıdı. O halde tam bu noktada şu soruyu sormamız gerekir: Hume’un bilgi te­
orisinde gerçekliğin bilgisi nasıl elde edilir? Bu soru bizi Hume’un algı teorisi­
nin derinlikli bir analizini yapmaya götürecektir. Ancak bu gerçekleştirildikten
sonra algı-dış dünya ilişkisi incelenerek sorunun tam cevap bulunabilir. Bu ça­
lışmadaki amacımız bu incelemeyi yaparak bu sorunun onun felsefesinde nasıl
cevaplandığını tüm yönleriyle ve eleştirel bir şekilde incelemektir.
Algı ve dış dünya problemi üzerine ülkemizde yapılan felsefi çalışmalar­
da David Hume’dan sınırlı bir şekilde bahsedilmektedir. Bu bizi bir kaynak
problemiyle karşı karşıya getirdi. Bu nedenle çalışmamızda daha çok Hume’un
temel eserlerine sadık kalmaya özen gösterdik. Bununla birlikte Hume eleştir­
menlerinin de görüşlerini eleştirel bir şekilde sunmaya gayret ettik. Çalışma­
mızın özellikle algı başlığı altında ele alınan kısımlarında psikoloji ve fizyoloji
alanında yapılan çalışmalara ve dış dünya problemini tartışırken fizik biliminde
yapılan çalışmalara yer vermeye çalıştık. Felsefe problemleri her zaman gün­
celliğini korur. Bununla birlikte onların bilimsel ilerleme ve teknolojik geliş­
me eşliğinde yeniden ele alınması, çözüm önerilerinin de değerlendirilmesi
gereklidir. “Varlık nedir?” sorusunun mu, yoksa “bilgi nedir?” sorusunun mu
önceliği noktasında filozoflar arasında bir uzlaşma yoktur. Ancak şurası bir ger­
çektir ki, varlık ve bilgi problemleri diğer problemler tartışılırken daima iç içe
geçerek merkezi bir konumda yer alırlar. Çünkü eğer gerçekliğin ne olduğuna
dair elimizde güçlü bir tez yoksa felsefenin alanında sağlam bir düşünce ortaya
koymak mümkün görünmemektedir. Bu bağlamda çalışmamızın birinci bölü­
münde algının ne olduğu, duyum ve algı arasındaki farklar ve dış dünyanın
nasıl algılandığı konusunda farklı bilgi alanlarındaki yaklaşımlar sunulacaktır.
İkinci bölümde Hume’un felsefesinde algı ve dış dünya problemlerinin nasıl ele
alındığını göstermeye çalıştık. Üçüncü bölümde ise Hume’un felsefesinin ken­
dinden sonraki dönemde nasıl anlaşıldığını göstermeye çalıştık. Bu bölümde
Hume’un düşüncelerine olumsuz eleştiri getiren Thomas Reid ve yapıcı eleştiri
getiren İmmanuel Kant’a yer verdik.
On söz |l İX
Bu tezin ortaya çıkmasında emeğini hiçbir zaman esirgemeyen, sadece ça­
lışmanın toparlanmasına ve tamamlanmasına değil aynı zamanda benim de zi­
hinsel gelişimime daima destek olan değerli hocam ve danışmanım Prof. Dr.
Abdüllatif TÜZER’e teşekkürü her zaman bir borç bilirim. Bir hoca olmanın
çok ötesinde bir teveccüh göstererek şahsıma yaklaştığı için daima minnettar
kalacağım değerli hocam Prof. Dr. Ali TAŞKIN’ın, üzerimdeki ve bu çalışma­
nın tamamlanmasındaki hakkını hiçbir zaman ödeyemem. Tez izleme komite­
sine sonradan katılmasına rağmen, çalışmamın gidişatına değerli görüşleriyle
katkıda bulunan Doç. Dr. Haşan ÖZALP’e de ayrıca teşekkür ederim. Tezin
hazırlanma sürecinde hem okumalarıyla hem de düşünceleriyle destek veren
Dr. Öğr. Üyesi Yakup HAMDİOGLU’na da teşekkürlerimi burada ifade etmek
isterim. Son olarak teşekkür etmenin yetmeyeceği, eğer varlıklarıyla hayatımda
ve dolayısıyla da bu çalışmanın içinde olmasalar ideallerimi gerçekleştireme­
yeceğim; onlara ayırmam gereken zamanları ayıramadığımda daima bana hoş
görü gösteren ve manevi destekleriyle her zaman yanımda olan değerli kızıma
ve eşime tüm kalbimle sevgilerimi sunarım.
Adem Ökten