arap dilinde sesler

26 Pages·2006·1.18 MB·Turkish

T.C.
ULUDAG ÜNİVERSİTESİ
İLAHİYAT FAKÜLTESi
Sayı :5. Ciıt:5. 1993
ARAP DİLİNDE SESLER
Ahmet BULUT
İnsan, ictimii! bir varlıktır. Yalnız değildir.
İnsanların anlaşma vasıtalarından biri de dildir.
İnsan konuşur ve dinler, yazar ve okur. Maksadını anlatır.
Varlığında konuşma ve dinleme için cillazlar bulunduğu gibi, konuşmanın
mümkün olmadığı durumlarda da yazma ve okumaya müracaat eder.
Bu çalışma, tarih! yapısı içerisinde arapçadaki sesleri ele almaktadır. Yer
yer tavsifi bir bakış da yapılacaktır.
Konu aşağıdaki plan dahilinde işlenıneye çalışılacaktır:
Konuşma Cihazı,
Sesin Tarifi,
Sesler ve Harfler,
Seslerin Meydana gelişi,
Mahrec Tayini,
Mahrec Adedi,
* Doç. Dr.; U. O. İlrJhiyat Fakültesi, Arap Dili ve Belagatı Anabilim Dalı Oğretim
Üyesi.
331
Harflerin Lakabları,
Harfierin Sıfatları,
Sıfatıarın Lakablan,
Bazı Mülahazalar.
Konuşma Cihazı
Konuşma için kullanılan insan uzuvları şunlardır1:
l- Akciğer/ler, pulma/pulınanes,er-ri'etan mü. er-ri'e,
2- Nefes borusu, trachca, cl-kasbatu '1-heva'iyye,
3-Hançerc, larynx, el-hancere,
4- Ses telleri, plica vocalis, el-evtaru's-savtiyye,
5-Boğaz, fauces, cl-halk,
a) Boğazın en ucu "ses tellerine en yakın olan kısmı" aksa'l-halk,
b) Boğazın ortası, vasatu'l-halk,
c) Boğazın ağ:za en yakın yeri, ednii'l-halk,
d) Küçük dil, epiglottis, lisanü'l-mizmar,
e) Küçük dil, uvula palatina, el-leha(t),
6) Ağız, oris, fem,
7) Dil, lingua, el-lisan,
a) Dil kökü, radix iinguage, aslu'l-lisan,
b) Dilin boğaz tarafındaki ucu, aksa'l-lisiin, muahharu'l-lisan,
c) Dilin ortası, vasatu'Hisün, ınukaddemu'l-lisan,
d)Dilin iki yanı, kenan, marg o lint,ruage, tarafu '1-lisan, hafetu 'l-lisan,
e) Dilin ucu, apex linguage, zcleku'l-lisan,
8) Çene, el-fekkan,
a) Üst çene, maxilla, el-fckku'l-a'l<i,
b) Alt çene, mandibula, el-fekku'l-esfel,
9) Daınak, palatum, el-hanek,
a) Üst damak, el-haneku'l-a'lü, sakfu'l-fcm,
aa) Üst damağın boğaz tarafındaki ucu, palatum moUe, eHabak, el·
haneku'l-leyyin, aksa'l-hanek,
ab) Üst damağın ön tarafı, palatum durum, el-Gar, el-haneku's-sulb,
vasatu'l-hanek, nit'u'l-fem,
b) Alt daınak, el-haneku'l-csfel,
lO) Dişler, dentcs, tceth el-esnün, m. es-sinn,
aa) Üst dişler,maxillar teeth, e!-esnanu'Pulya,
ab) Alt dişler, mandibular teeth, el-esnanu's-süfla,
1 Seslerin tarifi dolayısıyla zikredilen veya konuşma cihazı hakkında doğrudan verilen
bilgiler için: Bk. K. el-'Ayn, s., 51-52, 57-58; ei-Kittlb ',II, 404-405; 2 IV, 433-434; el
,
Muktedab, I, 192-194; İbmı'l-Enbüri, K. esrari'l-'arabiyye, s. 419-421; es-Salih, Dirilsat
fi fıkhi'l-luga, s. 276; Hasan, Menilhicu'l-bahs fı'l-luga, s. 64; el-Antiiid, Dirasat, s. 125-
127; Ra dv an, Nazarfıt 11'1-luga, s. 16 2; el-Mubfırek, Fıkhu'l-luga, s. 46-48; Dirfu:, Efyii'u
efniln, s. 283-4.
332
b) Ön dişler, anterior teeth, dentes incisivi, es-senaya, m. e~H;eniyye,
ba) Üst ön dişler, es-senaya'l-'ulya,
baa) Üst ön dişierin kcnarı,etnü\.ı's-senilya'l-'ulya,
bab) Üst ö~ı Jişlerın kökü, usUiu's-seııfıya'l-'ulya,
bac) Üst ön dişierin az üstü, fuveyku's-sem'iya'l-'ulya
bb) Alt ön dişler, es-senaya's-süfla,
bba) Alt ön dişierin kenan, etrafu's-senaya's-sufla,
bbb) Alt ön dişierin az üstü, fuveyk u's-sem'lya's-sufla,
c) Köpek dişi ile ön dişler arasındaki diş, er-reba 'yye,
d) Köpek dişi denen diş, dentes canini, en-nab, c. el-cnyab,
e) Azı ile sivri dişler arasında bulunan dişler,ed-dahik, c. ed-devahik,
:t) Azı dişler, dentes premolares, dentes ınolares, el-edras,
g) Diş kökleri, radix dentis, usfılu'l-esnan, el-lise(t),
ll) Dudaklar, labia oris, eş-şefetan, m. eş-şefe,
a) Üst dudak, labium superius, eş-şefetu'l-'ulya,
b) Alt dudak, labium inferius, eş-şefetu's-sufla,
ba) Alt dudağın içi, fremılum !abii inferioris, biitınu'Nefeti's-sufla,
c) İki dudak arası, beync'ş-şefeteyn,
12) Burun, nasus, el-enf,
a) Burun deliği, naris, fethatu'l-enf,
b) Geniz, nasoplıarynx, el-hayşüın c. el-hayiişlm, aksa'l-enf, eHecvifu'l-
enfi,
13) Boğaz ve ağız boşluğu, fauces and emritas oris, el-cevf.
Sesin Tarifi:
Ses (savt c. asviit), kaynağı canlı veya cansız olup, kendisinde düzenli ve
devamlı titreşim bulunan işitıneye ait tesirdir2.
Diğer bir tarif ise ses, "havanın dalgalanması"dır3.
Bu tarifler ışığında arapçadaki "lugavi sesler" (el-asvatu'l-lugaviyye) ele
alınacaktır.
Sesler ve Hm:fler:
Arap dilinde kısa seslileri gösteren müstakil harfler yoktur. Sami
dillerinden arapçaya intikal eden alfabe, sessizler üzerinde kunıludur. Kısa
seslileri gösteren işaretler venidir.
Alfabenin Nasr ·b. 'Asım el-Leysi (v. 89 h.) tarafından düzenlenen
şeklinde, dikkat çeken bir husus vardır. Sessiz harfler şekli benzerliğe göre
dizilmesine rağmen; hem sessiz hem de uzun seslileri ifade edecek üç harf de sona
eklenmiştir.
Arap dili bu alfabede verilen seslerden ibaret değildir.
2 Radviiıı, Nazarfıt, s. 150: ... ı_,...., 'ô.:ı_;h.ı ~~~.lı~ ..ı..ı <jill ı~JI y"'JI JA w~ll
• 4,?.::>.. ) Y.:,. 0 .J.1...::ı..<l L,ıtS ;b k. Hasan, Meııiilıicu'l-bahs fi 'J .. !uga, s. 59 vd.
3 et··Tehaııev'i, Keşşill~ ll, 811: .,.1~1 <:::~ JA J# w~\
Daha h. ikinci asırda bu asli seslerin yanında "fer'i" sesler bulunduğu
belirtilmiştir.Arap dili için "hoş karşılanmayan" (gayru mustahsen) sesler de
zikredilmiştir.
Harf tabirini. "teleffuz" anlamında kullanmak mümkün olduğu gibi.
"seslerin yazılı rumuzları" (rumfız kitcibiyye) tarzında da kullanabiliriz. Ayrıca
lafzı meydana geti re şeye de harf denilir4•
Burada asli seslerin adı ve harfleri sırayla verilecek, bilalıere fer'i harfiere
geçilecek olup, gayru mustahsen olanlar da zikredilecektir.
Asli Sesler:
Asli sesleri gösteren Nasr b. •Asım el-Leysi'nin tertibi şudur5:
Adı
1- el-Hemze
2- el-Bıl.'
3- et-Tıl'
4- C§-Şii'
5- el-Cim
6- el-l:;:la'
7- el-!j.a'
8- ed-Dal
9- e~-~aı
10-er-Ra'
11-ez-Zay
12-es-Sin
13-eş-Ş!n
14-eş-Şact
15-eğ-J?ad
16-e!-Ta'
17-e'?·?-a'
18-el-'Avn
19-el-G~yn
20-el-Fa'
21-el-I_(af
22-el-Kaf
23-el-Lam
24-el-Mim
25-en-Nfın
26-el-Ha'
27-el-Vav
28-el-Ya'
29-el-Elif
Bu yirmi dokuz harfe ilave edilen fer'i sesler şunlardır6:
4 et-Tdıılnevi, Keşşaf, I, 318: Ml «Ü.A yS.ft.ı lA~ ~ uy>JI
5 Husihnuddin, UsUl Turasiyye, s. 55.
334
30- en-Nfın el-hafife7/en-Nün el-hafıyye/en-Nfın el-enfiyye/el-Gunne,
31- el-Hemze beyne beyne8 /el-Hemze el-musehhele/el-Hemze el-muhaffefe
32- el-Eiif el-mıımale9/Eiifıı'l-imale/Ya'ya meylettirilen elif
33-eş-Şin elieti ke'l-cim, cim gibi Şin
34- es-Sad elieti tekunu lte'z-Zay10, zay gibi okunan Siid
35-Elif et-teflıim1 1, kalın okunan elif
Gayru mustahsene harfler ise, Arap dilinde çok kullanılmaz, Kur'an
kıraatİ ve şiirde hoş karşılanmaz. Bunlar farklı rivayetleriyle şöyledir12:
36- el-KM elieti beyne'I-Cim ve'l-Kaf, Cim ve Kafarası teleffuz edilen
KM,
37- a) el-Cim elieti ke'l-Kiif, KM gibi Cim,
b) el-Cim elleti ke'ş-Şin, Şin gibi Cim,
38- ed-Diid ed-da'ife13,
39- es-Sad elieti ke's-Sin, Sin gibi Sad,
ra·.
40- C!· Ta' elieti ke't-Ta', Ta' gibi
41- e~-?ii' elletl ke'~-Şii', Şii' gibi ?a',
42- el-Bii' elieti ke'l-Fa', Fa' gibi B:'i',
43- ei-I}.af elieti beyne'l-I}.af ve'l-Kaf4, ı;::ar ve Kiif arası teleffuz edilen
KM.
Seslerin Meydana Gelişi:
Akciğerlerden çıkan hava, ses tellerinin titremesiyle karşılaşınca çeşitli
sesler hasıl olur.
Ses bu durumda, üç merhale geçirir.
6 el-Kitiib, ',II, 404; 2, IV, 432; el-Muktcdab, I, 194; K. esrari'l-'arabiyye, s. 4 ı 9; el
Mubiirek, Fıklıu'l-luga, s. 49 (İbn Cinnl'nin Sırru sina'ati'l-i'rab, s.51 'den naklen).
7 Kur'an kıraatinde ihfii' esnasında çıkan nfıııdur.
-- - ff
8 ~ı .r;.r .J ~~ ayetindeki ikinci henıze; ifadesi kurra'nın telaffuzuna bağlıdır.
9 iJ'f •f'!lf deki elifleri ya'ya meylettirerek okumak. Sibeveyhi, bunun hakkında
şöyle der: ;;~.1.!; 4..lL.J JW .;,ıı u.fıı .J
10 .)~ , W kelimelerini .)~ , ili tarzında okumak gibi.
11 Ses özelliği bakıınıııdan, viiv'a ıneyleden, yönelen elifiir. ".JI)I _,::ı..l ~ ~ _;.ıı ~ .J11
•t '.)
. Bk. K. esrı1r!'J-·ambi:rye, s. 419; Fethalı ve daıruneli bir harften sonra gelen
ı,y:o· ~~ ,.1 ,J;, •J '(ve .u!l lafzıııın J 'ı fethalı olur ve bunları eliftakip ederse bu
harflerin fethaları kal m okuııur.
12 Bk. el-Kitiib, ı, ll, 404; 2, IV, 432; el-Muktedab, I, 195; K. esrari'l-'arabiyye, s. 419.
13: ı) J~ ı.JA ~ 01 ~ .J • .-.l:i.lı ı.JA 4.1~ı ~ı .)L...::Jı 04 fo. Y.l ~ .J
.".)J....ai
:J_jı• K. esrilri'l-'arabiyye, s. 419.
14 Bu kafı Ebu'I-Berekat İbn'I-Enbiirl zikretmektedir, bk. K. esrilri'l-'arabiyye, s. 419.
335
Birincisi, Konuşma cihazındaki engel olacak bir yerden geçerken ciğerden
gelen hayanın hapsedilmesidir.
İkincisi, geçtiği yerin bir müddet kapı:ıtılmasıdır.
Üçüncüsü, havanm serbest bırakılmaı:ndır.
Havanın, tamamen (külliyyen) veya kısmen (cüz'iyyen) tutulduğu ve
geçişten engellendiği boğaz veya ağızdaki yc;ıre, 11mahrecü'l~harf' (şesin çıkış yeri,
harfin çıkış yeri) denilirl5.
Mahreç kelimesinin anlamını taşıyıuı "ınedrec c. l11edaric" ve biraz
genişletilmiş manasıyla "mevdi' c. mevadi' "·tabirleri de kullanılmıştır.
Lügav'i seslerin meydana gelişleri iki yönden ele alınır:
a) Ses cihazındaki uzvun hareketleri (hııreki udvi),
b) Sese ait teneffüsün durumu (tenefftıııf savti),
a yönü "mahrec c. meharic"le ilgili, b yönü ise, "sıfat c. sıfafl yani harfin
hususiyetleriyle ilgilidir16• ·
Malırecin Tayini:
Harflerin mahreci, ya iskiin (sükunlama, harekesini iptal etme) ya çia
teşdld (şeddeleme) yoluyla tayin edilir.
V asıl hemzesine her hangi bir hareke verilir ve ses c:Unlenir. Verilen
harekeler içinde "kesra" tercih sebebidir. Kudemanm misalleri bu tarzdadır;
6ı ,~\:ı~ gibi.
" ·"Ses kesildiği yer, "eJ.Mahrec el~muh<ıkkak"dır. Sesin bütün içindıı
kesilcbildiği yer ise "el-Malmıc el-ınukadder"dır.
Harflerinnisbet edildiği lakaplar "elkal:ıu'H1uıı1f' ise, konuşma
cihazındaki ınahreçler \'e ınevaki' a göre tayiı1 edHir17.
Malırec Adedi:
Mahrec adedi konusunda görüşler nuıhıeliftir. Onyedi, onalt1, ondört,
onbir, on, dokuz, sekiz gibi miktarlar zikredilir. ·
Aslında bunlar aynı şeyleri anlatmııkHıdır. Sadece tasnif!erin bazısı
bazısından daha teferruatlıı:lır, Sebepleri arasmdıı problemli sesleri de ı.mutmamak
gerekir.
Mahrec adedine göre alimler şöyle sıralııngbilir:
8 diyenler: el-Hıılll b. Ahmed ei-Ferahldi (v. 1754), el-Ezheri (v.370 h.),
İbn Durayd (v. 321 lı.). ·
15 cl-Mubilrck, Fıklıu'l-lugq, s. 46.
16 es-Salih, Dirilsat fi fıkhi'l-Jugıı, s. 277; Hasan, Menilhiı;u'l-bahs fı'l-luga, s. 63-64:
L.,ı.~ :GJ\.:i ~J~) ı_;~ y..':/1 _, ~_r. ~Ai 0r>-~ _,~ 1~1 l;iPI wy.di.S
L,., :iJ.i.i :i..~.ı \ ..;'. -:.ıh3 0.' ~ ~'= L: 1 \ ~~ J • ~~ ' ~. ıı ~ ~.r '\ !il\ J ~~ '-:1\ 4.~ı .Luw. ~-
,~L.ı.i';/1 ~\ j~l.; ~~ı .)t:i_,':ı/1 J ~\ 0:!:
17 es-Salih, Dirusilt fi fıJ.;hi'l-hıga, :ı. f78.
336
9 diyen: Ebü 'Ali el-Kal'i (v.356 h.).
lO diyenler: Tcınmam Hasan, Muhammed el-Mubiirek, Ramadan
· Abduttevvı1b, Muhammed el-Aııtiikı. Dikkaı eailirse bunlar güııümüz dil
alimleri dir.
ll diyen: Muhammed Mustafa Radvan, kudemadan el-Muberred (v. 285
h.) de buna eklenmelidir.
14 diyen: İbn Hişam (v. 761 h.), Ahmed el-Hamlavi.
16 diyen: S!beveyhi (v. 180? h.), er-Rumman1 (v. 384 h.), İbn Cinili (v.
392 h.), ez-Zemahşeri (v. 538), Ebu'I-Berekat İbnu'l-Enbari (v.577 h.)
17 diyenler: et-Tehanevi, Subhi es-Salilı, Tantavı Muhammed Diraz.
8 Mahrec:
el-Halil b. Alımed el-Ferahidi (v. 175 h.) Kit<'ibu'l-'Ayn adlı eserinde,
har11erin sayısı için 29 rakamını zikreder. Bunlardan 25 tanesi "sıhah"dır ve
bunların "medaric"i yani nisbet edilecekleri ''mahrec"leri vardır. Dördünün ise
nisbet ediieceği "mcdrec"leri yoktur. Bu dört harf ''cevf' yani boğaz ve ağız
boşluğunda hasıl olduğu için, saha olarak "cevf' gösterilmiştir. Bunların
mailreeleri yoktur. (s.57)
Harflerin bazısı bir birine yakın yerlerden çıkar. Bunlar bir gurub
oluştururlar. İşte bu gurublann sestendirildiği yere el-Halil, "Hayyiz" tabirini
kullanır.
"Mcdrec"i bulunmayan harfler ;:. r..s J 1 dir. "Hayyiz"i bulunmayan
harf ise ( .. )hemzedir.
Bu durumda "sıhah" harHere ait sekiz mahrec vardır. Hemze hariç diğer
harflerin ise on "hayyiz"i bulunmaktadır
Mahrec taksimi
ur
~:l.,ı~ • .ı :ı.,ıy.ı ~ :J.,ıLJ :l.,ı..,r .~ :l.,ı~ :l.,ıib
i" yu ,) J.) ..:,~.1;, w.ı..k ıY'JLi"" ;,fo 0" !.'.:. <.!l J t. ct
t
--'-·
Mahrec adları, harfin çıkışına başlangıçlık eden yerin (mebde') ismine
göre verilmiştir.
Hayyiz taksimi (on adettir)
r---
~ ~ ~ ~. ~ ~ ~
~..:, .1:. .ı ..k j 0" Li"" ı..r:o 0" !.'.:. ~J tt ..... ct
w
~ ~ jr>.
ı..s 1 J (' '-;.H.• . .iı wJ.J
337
Kitabu'l-'Ayn'da konuyla ilgili bahis şudur:
:J#JI·J~ :~~\ J~
_,Li~\ 4l L:..L:.....:. Uyo. 0J~ _, ~ ~ :Uyo. 0J~ 3 ~ ~yJI <}
~ 3 ı;~\ _, ~\ ufl\ 3 ~>YJI J _,I_,JI :~ _, u_p,. dyo.l ~) 3 ır:)~
ı:).l..o c.ı--o )L.. J 0LJ.ll ı:).l..o c.ı--o 4 .)~ ~ ~ )\.9 d _,..,.ll ÜA ı:..?-~ ~':ı lj-"""
'lJ ~~ ~ _»""'" 4l &S:ı r-li ~>ı~.ıı ~ ~_,I.A. ~ WJ ,ı;4Jll t::.J~ &o '1 _, ıJ.b.ll
.ç.\~1 ~ 4J1 ')\ ~~~ ı:.l~\ _, _,1_,11 _, ~1 ı...ilil :\fo J_j,ı ıj\S _, .u_r,>JI
~':J r. L:..JI ~ :t~~ '1 _,l _, 4-JI ~ ~~ 4-\S d _,_r.JI ~'U : J#JI J~
41-
~tı "~"ı;~ JU .J "4-JI ~ 4.:i.ı. '1) .J ı:-4-\1 ~ ,~\ ı.)A ~ft..<> y_;J ~1
~ C,ı-A ~) ~""'-! .ı:..l_, jp. ~dyo.\ ~)(;j o~ ,ç.bJI ı.)A ~ft..<> y.ft1 ~1
~c-~) uLS.JI 3 •0~~ d\SJI.J uwı ~ ~~ ~ .ı:..I.J _>.ı=..~~~ .J "wı ~
_, r.Ll:.JI ,~\J ~ "#_j "L:i.ll J JI.Lll _,"\.Wl~ .ı:..IJ ._»:.. ~ j\...::J\ _, ~1 _, ~1
J ç.~\ J ıı.Ull ~ ~1_, ~ ~ 0_,_lll J i'')lj\ J ç.\)1 ~ ı.ı:..l_, _>.ı=..~ ı:.lill J Jl~l
~ ı-J ç.\~1 '-Fj ö~l _, .ı:..l_, _>.ı=..~ ıı.Y11 J _,I_,JI _, ~\ ~ ,~.,.1_, _j,p. ı.?g ~\
_»:>. 41
.~1 ~
:J#JI J~ :~\ J~
u~\_, uü.ll_, ıJ.h11 lJ.4 ~.A,\~ 0tı ,~ ~\ _, ı:.WI _,~>Wl_, ~U
.~ı ~&o ~.Aı1~ 0tı ~~ juı_, ~~ _, ~~j .ö4Jll lJ.4 wl~ 0tı ,0~j~
..,~ ~j 0wı :u...,\lJ.4 ~Aıl~ 0ı.ı. ,=\ıL\ ı:.IJll j ~~ j juı .J ,~ı ı:Y... LS\
J ~>U;JI_, .~tıl .JWI ~&o I.A.i~ 0~ ~~ Jljj\ _J ı:.\:i\1 _, ı:.lWI_, ·0L.Jll w_>b
c.ı--o u,\~ 0~ (~-:ı-m 0_,_tiı 3 ~':Y..J' _, ıı.l..rJI_, .~ lJ.4 ~.A.I~ 0':ı) .~p ı:.t:lll _, Jı~ı
ö~ Jü _, ~~~ ~\ J ~>~\ _, ı>U11 _, ·0LJ.ll t3J~ ~_;1. ~~ .Y' J 0WI t3J~
4itı .~ı_, ..>.ı::..~~~~ ı;~ı _, WNI _, _,ı_,ıı _,~'~'-'.~ı lJ.4 ~Aıl~ 0ı.ı. ~
• .ı..l.A ~~li~\ ~Y' j ~.)~ ~1 dyo. JS ~' ı>~ 4-t Jk.:i:ı '1
ı; o' • ,ı .. ~ 1.! \~\-ol\ -: .L~ 1 .:ı.ı. ~- OAI\ Jı.WI •\S
j~ ~ '-T:~ ~~'"T' • ~ ~- (.) j
tt
-A Ct :Uyo. 0J~ J ~ ~J ıı>'l_,ll ~ ~yJI ~ Will ı,?ll w_,_r.JI
d_,_;...-....:JI o~ 'f' y d •0 J j ı (:.ı~ .1:. ıw.) .1. ıj lY' (..}<" ~~ Jı 1: ~~ J ı
.yyJI 1')\S ~~ ~ Uyo. 0J~ J ~o~"'-:?\ _, ır.6......aJI
338
9 Mahrec:
Eb lı 'Ali İsmii'll b. el-Kasim ei-B:ığdiidi el-Kati (288-356 h.), ie:l -Bari' fı 'l-
Luga'da rikcettiği mehôcicu'l-asvaı ıecıibi şöylcdic": ı ~ <l ı ct~~ 1
~ ı ı ~ ı ~ ,-ı ~ '~ ı ı ~C ~ı
1
J t yU H j U J J
Bu durumda dokuz mahrec vardır.
lO Mahrec:
Teınm;lın Hasan, Menahicu'l-bahs fı'I-luga adlı eserinde fasih dilin
mahrecinin on olduğunu ifade eder ve tablo halinde gösterir19•
Buna göre ınahrecler şunlardır:
ı;u. .J ıiJJ .;~1 ıiJJ 'i.J\1;. ~ ıi..ıtl ı}h 'i~
.
<!ı~..l:. <.::.ı.l:...ıu-4 ı.:).) J 'ir:::.. W" tt~ J ct .ıı. ..
U" V"')
ıifo 'i~
~u... ı
u
-' r Y
..
ll Mahrec .
Ebu'l-'Abbas Muhammed b. Yezid el-Muberred'e (v. 285 h.) göre Arap
harfleri otuzbeş ta nedir. Bunlardan 28' inin süreti vardır. Yedi harf dilde
kullanılmakta olup yazıda alametlerle, bunlara delil bulunabilmektedir20•
el-Muberred'in zikrettiği onbir ınahrec şöyledir21•
18 'Abduttevvilb, Fusül, s. 277, et-Ti'iln neşri Mukaddiınetu'l-Bilri', s. 71 'den naklen.
Ayrıca bk. Nassfır, el-Mu'ceın cl-'Arabi, I, 246 vd.; 'Abdullah, Mu'cemu me'ilcimi'l
'arabiyye, s. 127, "Sözlük tertibinde lıeınze en sondadır."
19 Menilhicu'l-bahs fi'l-luğa, s. 124.
20 el-Muktadab, I, 192:
_, . _;~ 4J u.J~ _, ~w 4..i..ı •u . r-- uJ3"X _, ~ ~yJı u _,_y>Jı 01 r1:-1
~L!MJI ~ L.U .('..ıl..~lı ..b.;JI ~ ~ J~ '(,...,.f:il -..k ~.J~ ~~ uyJI
339
:J b..ll u Jl Y">
~J4JI ı...illl ı.A '~' :Jl:>..ll ~ -1
t 'C :~Wl c;:_p...,..ll -2
t ~t :~ı ~! Jh.ll u_,_p. ~~1 :ı.:Jtı\ c;:~}\ -3
c:: 'tY ~~ ıJ :~\(_)u.... J) -4
~=J~l-5
_) •0 ıJ :t)L.J.\1 u.Y"> -6
w ı.l 01 :ıjbJ\ ~J be~ l;ıl..l3.l\ J~\ _, uWI u_;.b-7
j ı (.Y-1 ' IY' : .J:!-L.a.\1 u J Y"> --8
~ , ~ ,_1 : l:ıl:ırJ\ l;ıl..l3.ll wl _;1.1 _, L.JWI u _;.1 -9
o
u :~l\ ylii.ll d\ .;bl J ~1 ~1 -1
( • L;-.ı ı _, : .:i.i.:JI --ll
14 Mahrec:
el-Hamliivi, K şeze'l-'arf fı fenni's-sarf adlı eserinde ondört mahrec
bulunduğunu ifade eder.
Bu listeye göre şu gurublar vardır22:
:4,ı_fo ~ ~) u.,~ı (_)u....
.ı;4JIJ ıö~JIJ ,~....a~)u :L'~I ~~ -1
·&.ı~l ~IJ ıı:.hll :.ı..h...ı_,J -2
21 Age, I, 192-194.
22 K. şezc'l-' arf, s. 15 7 .
340