1 1. Giriş Turbo Pascal bilgisayar programlama dili DOS işletim sistemi altında çalışan bilgisayar

14 Pages·2004·0.42 MB·Turkish

Endüstri Mühendisliği Bölümü Bilgisayar Programlama Ders Notları İrfan MACİT
1. Giriş

Turbo Pascal bilgisayar programlama dili DOS işletim sistemi altında
çalışan bilgisayar programlama dili aracıdır. Genel amaçlı bir programlama
dili ve aynı zamanda gerekli operatör komutları ile hassas hesaplamalar
için kod yazılabilen bir programlama dilidir. Genellikle kullanılan bilgisayar
programlarında programcının bir iki fare tıklaması ile program yapmasına
izin veren programlar tercih edilmektedir. Pascal bu tür bilgisayar dillerinin
temelinde duran aslında yapısal bir bilgisayar programlama dilidir. Yapısal
bilgisayar programlama dilleri nesne yönelimli bilgisayar programlama
dillerinin atası sayılabilir. Nesne yönelimli bilgisayar programlama dili
oluşturulan bir nesnenin özellikleri değiştirilerek defalarca kullanılmasına
olanak tanıyan bilgisayar programlama yaklaşımı olarak tanımlanabilir.
Detaylı olarak bu konu haricinde incelenecektir.

Turbo pascal bilgisayar programlama dilinde yazdığımız program kodlarını
bilgisayarın anlayabileceği program kodlarına (hexadecimal code)
çevirerek yazarız. Kısa bir örnek vermek gerekirse arkadaşımıza bir e-
posta yazdığımızda arkadaşımız yazdığımız yazı dilini biliyor ise e-postayı
açarak okuyacaktır. Biz kendi yazı veya anlatım dilimizde kullanıldığımızı
ilmişimde kullanarak işlerimizi görüyoruz. Bilgisayarlara bir iş veya eylem
yaptırmak istediğimizde bu bir hesaplama veya bir robot kolunun eylemi
de olabilir, bilgisayarın anlayabileceği anlatım (kodlara) diline çevirmemiz
gerekir. Bu işlemi ise derleyici (compiler) denen bilgisayar programlama
araçları yapar. Derleyiciler üretilen firmaların adları veya bu firmaları kolay
hatırlansın diye verdikleri adlar ile anılırlar. Turbo pascal Borland
firmasının (şu anda Inprise) ürettiği bilgisayar programlama aracıdır.

1
Endüstri Mühendisliği Bölümü Bilgisayar Programlama Ders Notları İrfan MACİT

Şekil 1. Turbo Pascal Bilgisayar Programlama Dili Ekran Görüntüsü.

Turbo pascal yapısal bilgisayar programlama dili olarak bahsetmiştik.
Yapısal bilgisayar programlama dilinde program kodları fonksiyon ve alt
programlar olarak yazılırlar. Daha sonra yazılan bu bilgisayar
programlama kodları ana program bloğu içerisinden çalıştırılır. Yazılan
bilgisayar program kodları çalıştırılabilmesi için mutlaka derlenmesi
gerekir. Yapısal programlama dillerinde yazılan bilgisayar programlarında
yazılacak olan kodlar belirli bir şekle göre yazılmaktadır. Programın
başlangıcı, değişkenlerin tanıtılması (deklarasyonu), fonksiyonların ve alt
programların tanıtılması ve yazılması ayrı bölümler halinde yazılmaktadır.

Program Basla; {Burası programın başlangıcı ilk yazılan kod
parçası}
type {Programın içerisinde kullanılacak olan değişkenlerin
yeniden tanımlanması veya kullanıcı tanımlı tiplerin
tanımlandığı bölüm}
var {Programın içerisinde kullanılacak olan değişkenlerin
tanımlandığı bölüm}
function us(x); {Fonksiyonların yazıldığı bölüm}
2
Endüstri Mühendisliği Bölümü Bilgisayar Programlama Ders Notları İrfan MACİT
procedure tekrar(x,t); { altprogramları yazıldığı bölüm}
BEGIN
{Bu bölümde programın çalışması sırasında işletilecek olan
komut, fonksiyon veya alt programlar belirlenen bir
algoritmaya göre yazılır}
END.

Program durum bildirgecinden (statement) sonra verilen isim pascal
bilgisayar programının adıdır. Bu verilen ad yazılan başka bir pascal veya
üçüncü kuşak dillerinin herhangi birinden yazılan pascal bilgisayar
programının çağırmak için kullanılır. Örneğin bir pascal bilgisayar programı
yazıyoruz daha sonra yazdığımız bu programa önceden yazmış olduğumuz
ve dizin yerini bildiğimiz yerden çağırmamız gerektiği durumda yazarak
çağırmak için kullanırız. Bu örneğe ek olarak önceden yazmış olduğumuz
pascal programının içerisindeki herhangi bir fonksiyon veya alt programı
da çağırmak için burada yazan program adına ihtiyacımız vardır.
type ve var ile belirlenen bölümlerde program içerisinde kullanılacak olan
değişkenlerin tanımlandığı veya kullanıcı tarafından tanımlanan
değişkenlerin oluşturulduğu ve kullanıma hazır hale getirilen değişken
tanımlama bölümüdür.
Function ve procedure ile pascal bilgisayar programı içerisinde
kullanacağımız fonksiyonlar ve alt programların yazıldığı ve kullanıma
hazır duruma getirildiği bölümdür. Yapısal bilgisayar programlama
dillerinde fonksiyon ve alt programları kullanmak için mutlaka programın
ana bloğundan önce tanımlanması gerekir. Bir fonksiyon veya alt programı
başka bir alt program veya fonksiyonda kullanmadan öncede mutlaka
tanımlamalıyız. Aksi takdirde yazdığımız bilgisayar programı tanımlı
olmayan fonksiyon ve alt program hatası verecek ve program
derlenmeyecektir.
BEGIN ve END blokları arasında pascal bilgisayar programlama dilinde
ana program bloğu olarak adlandırdığımız yerdir. Ana program bloğu
içerisine programın yapacağı işlevler ile birlikte program kodları ve
3
Endüstri Mühendisliği Bölümü Bilgisayar Programlama Ders Notları İrfan MACİT
fonksiyon veya alt programın çalışma sıraları yazılır. Bilgisayar programını
yazarken ana blok içerisinde belirlediğimiz algoritmaya uygun olarak
geliştirdiğimiz program kodlarını yazarız.

Şekil 2. Pascal Bilgisayar Program Kodları.

Şekil 2’de görüldüğü gibi Program ad verilmiştir. Daha sonra
değişkenlerin tipleri tanımlanmıştır. Bir sonraki bölümde fonksiyon veya alt
programlar olmalıdır. Burada gerek olmadığından yazılmamıştır. En son
kısımda ise pascal bilgisayar programının belirlenen bir algoritmaya göre
yazılması görülmektedir.

1.1 Program Kodlarının Derlenmesi
Pascal bilgisayar program kodlarını geliştirdikten sonra artık sıra
derlenmeye gelir. Bu derlenme aşamasında yazmış olduğumuz program
kodlarını bilgisayarın anlayacağı kodlara çevrilecektir. Turbo Pascal 7.0
sürümünde bu işlemi yapmak için bilgisayarımızın ALT+C tuşlarına birlikte
basarak yapabiliriz. Şekil 3’te tuşlara bastıktan sonraki ekran görüntüsü
vardır.
4
Endüstri Mühendisliği Bölümü Bilgisayar Programlama Ders Notları İrfan MACİT

Şekil 3 Turbo Pascal’da Derleme İşlemi.

Eğer menü açılmasını istemeden direk derleme işlemini yapmak istiyorsak
ALT+F9 tuşlarına birlikte basarak direk derleme işlemini yapabilir. Bu
menü açılmadan direk derleme işlemini yaparak bize Şekil 4’te görünen
sonucu verecektir.

Şekil 3 Turbo Pascal’da Derleme İşleminin Sonucu.

5
Endüstri Mühendisliği Bölümü Bilgisayar Programlama Ders Notları İrfan MACİT
1.2 Program Kodlarının Çalıştırılması
Yazdığımız kodları derledikten sonra kodlarımız artık bilgisayar tarafından
anlaşılabilir duruma gelmiştir. Şimdi program kodlarımızı çalıştırmamız
gerekmektedir. Bunun için ALT+R tuşlarına birlikte basarak çalıştırırız.
Şekil 5’teki ekran görüntüsünden programımız çalıştırılmadan önceki
görüntüsü gelmektedir.

Şekil 5 Turbo Pascal’da Derlenen Programın Çalıştırılması.
Program kodlarının buraya anlatılan kadar ile sadece yazılması ve
çalıştırılması ile ilgili temel bilgileri verdik. Bundan sonraki bölümlerde
daha çok program yazılırken kullanılan pascal komutlarını vereceğiz.
Pascal bilgisayar programlama kodları Turbo Pascal 7.0 sürümüne göre
anlatılacaktır. Bir çok dağıtılan derleyicide bu yazacağımız programlar
çalışmaktadır. Bazı bilgisayarların donanımsal özelliklerinden dolayı
çalışmayabilir. Bu durumlarda Turbo Pascal 7.0 Fix Tool yardımcı programı
ile bilgisayarınızı yamalamanız önerilmektedir. Bu durum Pentium MMX
tabanlı bilgisayarlardan sonra geliştirilen Pentium işlemcilerde gereklidir.
Eğer Pentium III veya Pentium 4 işlemcili bilgisayarlarda derleme
yapılacak ise “tp-patch” adlı klasörü “C:\TP7\BIN” klasörü altına
kopyalayarak “TPFIX.EXE” programını “TURBO.EXE” den önce
çalıştırmak gerekmektedir.
6
Endüstri Mühendisliği Bölümü Bilgisayar Programlama Ders Notları İrfan MACİT
1.3 Kaynak Kodların .exe Uzantılı Duruma Getirilmesi
Pascal bilgisayar programlamada yazdığımız kaynak kodlar derlendikten
sonra disk alanında saklanmazlar. Derlediğimiz kodlar çalışması bittikten
sonra geçici hafızadan (RAM) silinirler. Kalıcı olarak disk alanında
kalmasını istediğimizde “Destination Memory” seçeneğini “Disk” olarak
işaretlemek gereklidir. Bu bize derlediğimiz programları pascal programını
derlediğimiz disk alanı üzerinde kaydetmemize yarayacaktır. Komut
satırından pascal kaynak kodlarını derlemek istediğimizde aşağıdaki komut
ve parametrelerini vererek derleme işlemini yapabiliriz.
C:\tp7\bin\tpc.exe /l /m program.pas
Kaynak kodlarımız “C:\tp7\bin\” klasöründe “program.exe” olarak
kaydedilecek ve “program” diye yazdığımızda programımız çalışacaktır.

1.4 Turbo Pascal Programlamada Kullanılmayacak Kelimeler
Turbo Pascal bilgisayar programlama dilinde bazı kelimeler derleyici
tarafından kullanıldığından dolayı program yazarken kullanılmazlar. Bu
kelimelere ayrılmış kelimeler (Reserved Words) denir. Aşağıda Tablo 1’de
bahsedilen kelimelerin hangileri olduğu görülmektedir.

Tablo 1. Ayrılmış Kelimeler
absolute destructor if object self uses
and div implementation of set var
array do in on shl while
asm downto inherited operator shr with
begin else inline or string xor
break end interface packed then
case file label procedure to
const for mod program type
constructor function nil record unit
continue goto not repeat until

7
Endüstri Mühendisliği Bölümü Bilgisayar Programlama Ders Notları İrfan MACİT

Tablo 2. Turbo Pascal Değiştiricileri
absolute default forward override public saveregisters
abstract export fpccall pascal published softfloat
alias external index popstack read stdcall
assembler far name private register virtual
cdecl far16 near protected safecall write

1.5 Turbo Pascal’da Kullanılan Operatörler

a) Aritmetik Operatörler: Turbo Pascal’da aritmetik operatörler altı
adettir. Bunlar bilinen matematiksel işlemleri yapmak için kullanılan
operatörlerin yanı sıra pascal’da kullanılan veri tiplerinin işlemlerinde
kullanılan operatörlerdir.

Tablo 3. Aritmetiksel Operatörler
Operatör İşlem Operand Tipi Sonucun Tipi
+ Toplama real,integer real,integer
- Çıkarma real,integer real,integer
* Çarpma real,integer real,integer
/ Bölme Real,integer Real
Div Tamsayı Bölme integer İnteger
Mod Kalan Bulma integer İnteger

Matematiksel operatörlerin bazı durumlarda bizlere kısa yoldan sonuç
vermesini isteyebiliriz.
Div operatörü buna örnek olarak verilebilir. Bu operatör iki tam sayının
bölümünden kalan tam sayı kısmını verir.

Örnek:
32 / 5 = 6.4
32 div 4 = 6

8
Endüstri Mühendisliği Bölümü Bilgisayar Programlama Ders Notları İrfan MACİT
Mod operatörü iki tam sayıdan kalanı bulmaya yarayan matematiksel
operatördür. İki tamsayı bölümü yapıldıktan sonra sonuçtan kalan sayının
tam sayı olanını verir.
32 / 5 = 6.4
32 mod 5 = 2
programlamada kaynak kod yazarken dikkat edeceğimiz önemli
konulardan birisi olan operatörler elde ettiğimiz sonuçları direk
etkilediğinden operatör kullanırken sonuçları göz önüne alarak kullanmak
gereklidir. Normal bölüm işleminde işlemlerin sonucu real tipte
olabileceğinden sonuç değişkeninin değeri real olabilir.

b) İlişkisel Operatörler: Turbo Pascal bilgisayar programlama dilinde
iki veya daha fazla değişken arasındaki ilişkilerin belirlenmesinde
kullanılan operatörlerdir. İki değişken arasında küçüklük, eşitlik veya diğer
karşılaştırma ilişkisi olması durumunda kullanılır. Karşılaştırılan işlemlerin
sonucu Doğru (True) veya Yanlış (False) olarak verilir.

Tablo 4. İlişkisel Operatörler
Operatörler Anlamı
= Eşit
<> Eşit Değil
>= Büyük Eşit
< Küçük
> Büyük
<= Küçük Eşit

9
Endüstri Mühendisliği Bölümü Bilgisayar Programlama Ders Notları İrfan MACİT
c) Mantıksal Operatörler: Turbo Pascal değişkenlerin mantıksal
olarak karşılaştırılmasına olanak vermektedir. Klasik Bool cebrindeki gibi
bu operatör işlemleri aynı sonuçları vermektedir.

Tablo 5. Mantıksal Operatörler

Operatör Anlamı
AND İki operatör doğru ise sonuç doğru,
OR İki operatörden en az biri doğru ise
sonuç doğru,
XOR İki operatörün sadece birinin doğru
olması hali için sonuç doğru,
NOT Operatör yanlış ise sonuç doğru,
operatörün veya sonucun değili alınır

Mantıksal operatörlere Tablo 5’e göre iki değişken arasında işlem
yaptırdığımızdaki sonuçları aşağıdaki şekilde olmaktadır.
Tablo 6. AND Mantıksal Operatör İşlemleri
D1 D2 Sonuç
Yanlış Yanlış Yanlış
Yanlış Doğru Yanlış
Doğru Yanlış Yanlış
Doğru Doğru Doğru

Tablo 7. OR Mantıksal Operatör İşlemleri
D1 D2 Sonuç
Yanlış Yanlış Yanlış
Yanlış Doğru Doğru
Doğru Yanlış Doğru
Doğru Doğru Doğru

Tablo 8. XOR Mantıksal Operatör İşlemleri
D1 D2 Sonuç
Yanlış Yanlış Yanlış
Yanlış Doğru Doğru
Doğru Yanlış Doğru
Doğru Doğru Yanlış

10