KUTADGU BİLİG’DE MUTLULUK İLE AHLAK İLİŞKİSİ

204 Pages·2015·1.04 MB·Turkish

KUTADGU BİLİG’DE MUTLULUK
İLE AHLAK İLİŞKİSİ
(PSİKOSOSYAL BİR ANALİZ)
Sümeyye ÇAKICI
Yüksek Lisans Tezi
(Eskişehir, 2015)
KUTADGU BİLİG’DE MUTLULUK İLE AHLAK
İLİŞKİSİ
(PSİKOSOSYAL BİR ANALİZ)

Sümeyye ÇAKICI

T.C.
Eskişehir Osmangazi Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü

Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı
YÜKSEK LİSANS TEZİ

Eskişehir
2015
T.C.
ESKİŞEHİR OSMANGAZİ ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTİSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE

Sümeyye ÇAKICI tarafından hazırlanan “KUTADGU
BİLİG’DE MUTLULUK İLE AHLAK İLİŞKİSİ(PSİKOSOSYAL BİR
ANALİZ)” başlıklı bu çalışma 05.05.2015 tarihinde Eskişehir Sosyal Bilimler
Enstitüsü Lisansüstü Eğitim ve Öğretim Yönetmeliğinin ilgili maddesi uyarınca
yapılan savunma sınavı sonucunda başarılı bulunarak, Jürimiz tarafından
Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalında Yüksek Lisans Tezi olarak kabul
edilmiştir.

Başkan: Prof.Dr. Ejder OKUMUŞ
Akademik Ünvanı ve Adı Soyadı

Üye: Yrd.Doç.Dr. M.Naci KULA
(Danışman)

Üye: Doç.Dr. Köksal BÜYÜK

ONAY
…/ …/ 2015

Doç. Dr. Hasan Hüseyin ADALIOĞLU
Enstitü Müdürü
Tarih :05.05.2015

ETİK İLKE VE KURALLARA UYGUNLUK BEYANNAMESİ

Bu tezin/projenin Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Bilimsel Araştırma ve
Yayın Etiği Yönergesi hükümlerine göre hazırlandığını; bana ait, özgün bir çalışma
olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu
aşamalarında bilimsel etik ilke ve kurallara uygun davrandığımı; bu çalışma
kapsamında elde edilen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu
kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; bu çalışmanın Eskişehir Osmangazi
Üniversitesi tarafından kullanılan bilimsel intihal tespit programıyla taranmasını
kabul ettiğimi ve hiçbir şekilde intihal içermediğini beyan ederim. Yaptığım bu
beyana aykırı bir durumun saptanması halinde ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki
sonuçlara razı olduğumu bildiririm.

Öğrenci Adı Soyadı

İmzası
ÖZET

KUTADGU BİLİG’DE MUTLULUK İLE AHLAK İLİŞKİSİ

ÇAKICI, Sümeyye
Yüksek Lisans-2015
Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı

Danışman: Yrd. Doç. Dr. M.Naci KULA

Bu çalışma, m.s 1019 – 1077 yılları arasında yaşamış olan Yusuf Has
Hacib’in Türk dili ve edebiyatı tarihinde temel bir eser kabul edilen Kutadgu Bilig
(Kutlu kılan bilgi ) adlı eserini mutluluk ve ahlak psikolojisi bağlamında tespit ve
değerlendirmeyi amaç edinmiştir. Bu amaç ile ilk olarak yazarın eseri oluştururken
hangi çevresel ve tarihsel koşullarda yaşadığı ele alınmış, daha sonra eserin
yazılmasında yazarı etkileyen faktörlere değinilmiştir. Birinci bölümde ise kitabı
incelememize temel oluşturan mutluluk, ahlak, din gibi kavramlar temellendirilmeye
çalışılmıştır. Son aşamada yazarın bu kavramları algılayışı üzerinde durularak
eserinde mutluluk ahlak ilişkisi bağlamına yaklaşımına dair bulgular elde edilmiştir.
Burada yazarın ahlak ve mutluluk arasında kurduğu ilişki din psikolojisi bağlamında
incelenmiştir. Buna bağlı olarak eserdeki her bir ahlaki özelliğin mutluluk ile ne
şekilde ilişkilendirildiği din psikolojisi bağlamında izah edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar kelimeler: Mutluluk, Ahlak, Psikoloji
ABSTRACT
HAPPINESS AND MORAL RELATION IN KUTADGU BİLİG
(A Psychosocial Analysis)

ÇAKICI, Sümeyye
Master Degree-2015
Department of Philosophy and Religious Studies

Adviser: Assist.Prof.Dr. M.Naci KULA

This study aims to make clear and evaluate Kutadgu Bilig, which is accepted
as a fundamental source of Turkish Literature, written by Yusuf Has Hacip, who
lived between the years A. D 1019-1077, in the context of happiness and moral
psychology. For this reason firstly surrounding factors and historical conditions in
which the writer lived while writing this work were dealt with. And then factors
which affected the writer were mentioned. In the first part, the fundamental concepts
like happiness, morality, and religion were studied. Then, in the last part, how the
writer looked at those concepts and appoached to the connection of happiness and
morality was focused on and concluded. In addition; in this study the relationship
between happiness and morality and how it affected religious beliefs was examined.
Furthermore, it is aimed to explain how moral properties are related with happiness
in terms of religious pscychology..

Key words: Happiness, morality and pychology
İÇİNDEKİLER
ÖZET...................................................................................................................... v
ABSTRACT .......................................................................................................... vi
İÇİNDEKİLER .................................................................................................... vii
KISALTMALAR LİSTESİ .................................................................................... x
ÖNSÖZ ................................................................................................................. xi
GİRİŞ ..................................................................................................................... 1

BİRİNCİ BÖLÜM
YUSUF HAS HACİP VE KUTADGU BİLİG

1.1. Karahanlı Devleti ................................................................................................ 6
1.2. Yusuf Has Hacip ve Kutadgu Bilig .................................................................... 8
1.3. Kutadgu Bilig’in Beslendiği Kaynaklar……………………………...……….11

İKİNCİ BÖLÜM
TEORİK ÇERÇEVE, TANIMLANAN KAVRAMLAR, MUTLULUK VE
AHLAK İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER

2.1. Ahlak, Mutluluk ve Din Kavramları ............................................................ 13
2.2. Ahlakın Temellendirilmesi .......................................................................... 19
2.2.1. Kaynağı Açısından Ahlakın Temeli ............................................... 19
2.2.1.1. Din Dışı Temellendirme .................................................... 19
2.2.1.1.1. Mutluluk Ahlakı (Eudaimonizm) ................................... 19
2.2.1.1.2. Hazcılık (Hedonizm) ...................................................... 24
vii

2.2.1.1.3. Ödev Ahlâkı ............................................................................ 26
2.2.1.1.4. Toplumsal Faydacılık (Utilitarizm) ......................................... 29
2.2.1.2. Din İle Temellendirme ................................................................ 32
2.2.1.2.1. Yahudilik Hristiyanlık ve İslam’da Ahlak ................... 32
2.2.1.2.1.2.Yahudilikte Ahlak Anlayışı ......................... 35
2.2.1.2.1.3 Hristiyanlıkta Ahlak Anlayışı ...................... 36
2.2.1.2.1.3. İslam’da Ahlak Anlayışı ............................. 37
2.2.1.2.2. İslam İtikat Mezheplerinin Ahlak Anlayışı ................. 38
2.2.1.2.3. İslam Filozoflarının Ahlak Anlayışları ....................... 41
2.2.1.2.4. Ahlakın Temel Sorunları ............................................. 51
2.2.1.2.4.1. İrade Özgürlüğü ve Sorumluluk Problemi .. 51
2.2.1.2.4.2. Yükümlülük................................................. 54
2.2.1.2.4.3. Yaptırım ...................................................... 54
2.2.1.2.4.4. İyi ve Kötü Problemi .................................. 58
2.2.1.2.4.5. Niyet ........................................................... 60
2.2.1.2.5. Ahlakın Diğer Alanlarla İlişkisi .............................................. 61
2.2.1.2.5.1. Ahlak ile Psikoloji İlişkisi .................................................... 61
2.2.1.2.5.1.1. Psikoloji’de Ahlak’a Kuramsal Yaklaşım
Modelleri ................................................................................ 64
2.2.1.2.5.1.2. Psikolojide Ahlak Gelişimi .............................. 65
2.2.1.2.5.2. Sosyoloji Ahlak İlişkisi ....................................... 67
2.2.1.2.5.3. Ahlak Hukuk İlişkisi ........................................... 68
2.3. Mutluluğun Temellendirilmesi ............................................................. 71
2.3. 1. Felsefede Mutluluk................................................................... 72
2.3. 2. Psikolojide Mutluluk ................................................................ 73
2.3.2.1. Psikolojide Mutluluk Kuramları ..................................... 77
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
KUTADGU BİLİG’DE MUTLULUK İLE AHLAK İLİŞKİSİNE DAİR
BULGULAR

3.1. Kutadgu Biligdeki Temel Kavramlar ve Bakış Açısı ...................................... 84
3.2. Kutdagu Bilig’de Yer Alan Ahlak İlkeleri ile Mutluluk İle İlişkilendirilmesi.110
3.2.1 Diline Sahip Olabilmek ile Mutluluk İlişkisi ................................................ 110
3.2.2. Doğruluk ile Mutluluk İlişkisi ..................................................................... 112
3.2.3. İyilik ile Mutluluk İlişkisi ............................................................................ 116
3.2.4. Sabır ile Mutluluk İlişkisi ............................................................................ 118
3.2.5. Haya ile Mutluluk İlişkisi ............................................................................ 122
3.2.6. Yalan ile Mutluluk İlişkisi ........................................................................... 126
3.2.7. Anne ve Babaya İyilik ile Mutluluk İlişkisi ................................................ 129
3.2.8. Cimrilik ile Mutluluk İlişkisi ....................................................................... 131
3.2.9. Alçakgönüllülük ile Mutluluk İlişkisi .......................................................... 134
3.2.10. Erdem ile Mutluluk İlişkisi ........................................................................ 140
3.2.11. Özdenetim ile Mutluluk İlişkisi ................................................................. 143
3.2.12. Cömertlik ile Mutluluk İlişkisi .................................................................. 149
3.2.13. İnsanlarla İyi Münasebet ile Mutluluk İlişkisi ........................................... 154
3.2.14. Kıskançlık ile Mutluluk İlişkisi ................................................................. 158
3.2.15. Eş Seçimi ile Mutluluk İlişkisi .................................................................. 161
3.2.16. Görgü Kuralları ile Mutluluk İlişkisi ......................................................... 164
3.2.17. Ölçülü Olmak ile Mutluluk İlişkisi ............................................................ 167
3.2.18. Açgözlülük ile Mutluluk İlişkisi ................................................................ 171
3.2.19. İyi Niyet ile Mutluluk İlişkisi .................................................................... 174
3.2.20. Merhamet ile Mutluluk İlişkisi .................................................................. 176
3.2.21. Oburluk ile Mutluluk İlişkisi ..................................................................... 180
SONUÇ .................................................................................................................... 183
KAYNAKÇA .......................................................................................................... 187
KISALTMALAR

Akt. : Aktaran
Çev. : Çeviren
No. : Numara
SS. : Sayfa Sayısı
TDK : Türk Dil Kurumu
Vb. : Ve Benzeri
Vd. : Ve Diğerleri