Żywoty świętych polskich

126 Pages·1986·29.075 MB·Polish

by  Piotr Skarga

o
ŻYWOTY
W F
s iętyg
POLSKICH
Piotr Skarga urodził się w lutym
1536 roku w Grójcu. Kształcił się
najpierw w szkole parafialnej w
rodzinnej miejscowości, a potem
(1552—1555) w Akademii Kra­
kowskiej, w której uzyskał sto­
pień bakałarza. Po studiach przez
dwa lata prowadził szkołę przy
kolegiacie św. Jana w Warsza­
wie, a następnie wstąpił na dwór
kasztelana krakowskiego Jędrze­
ja Tęczyńskiego; jako wycho­
wawca jego syna 'Jana przeby­
wał w Wiedniu na dworze Fer­
dynanda I. W 1564 r. Skarga
przyjmuje święcenia kapłańskie
we Lwowie i zostaje mianowany
kanonikiem, a wnet kanclerzem
kapituły. Już wtedy ujawnia się
niepospolity talent kaznodziejski
Skargi i otwiera się przed nim
szeroka droga działalności i ka­
riery duchownej. Skarga docho­
dzi jednak do przekonania, że
więcej będzie mógł zdziałać w
szeregach Towarzystwa Jezuso­
wego. W 1569 r. rozpoczyna
dwuletni nowicjat u jezuitów w
Rzymie i oddaje się pogłębieniu
studiów teologicznych. Po po­
wrocie do kraju zostaje nauczy­
cielem w kolegium prowadzo­
nym przez zakon w Pułtusku. W
1573 r. przełożeni kierują go do
h Wilna. Jest tu kaznodzieją, anga­
żuje się w polemiki z innowier­
cami, umacnia wśród katolików
tak zwalczane przez protestan­
tów nabożeństwo do Najświęt­
szego Sakramentu, zakładając w
tym celu Bractwo Najświętszego
Sakramentu; działa na rzecz zjed­
noczenia ruskiej Cerkwi prawo-
p . ' . . ' ; -:. ■' /-S
- • •■ . . • ' ;«
v -
.: \ < |gg|
W5&sSiBm®HiS
z-,A't:T;l

R i&aa^
h
£
u
POLS CH
5:
■s
'*!'■
i
i
I
I
•;
i
i.■
w
8
ks. Piotr Skarga SI
i
i
i
i
Św WOJCIECH
i
^lySo^^
OTY
^Ś^^^HSŁAW^^
Y^
oxndrzej
| £^
kj g
G
OLSKIC
a
T1 ^
śv tąnisl w kostka CZ>Y^
B
1
SW. WACŁAW
1
| CŚ^K JAD\X?I Y .
g iąs
^Ć\Vr T A
uW. LaIn Ix/\1N 1 I
ŚW SALO. wruvi
I
Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy
Kraków
I
i ___________________________________ I
1
%
XxVŁ<
cg ?Yi
*
Przygotowanie tekstu
JOANNA DUSKA
ANNA KARASIOWA
Słowo wstępne
MIECZYSŁAW BEDNARZ SI
Wprowadzenie do ilustracji
MACIEJ BÓBR
Objaśnienia
JOZEF ZUKOWICZ SI Ignacjańskie hasło „służyć Bogu i duszom" zapadło głęboko
RYSZARD DUDEK
w serce ks. Piotra Skargi w nowicjacie u św. Andrzeja na
Reprodukcja rycin Kwirynale. Zapragnął być i był przez całe swoje życie za­
ZBIGNIEW KOS
konne sługą Bożego Słowa.
RYSZARD KUBICZEK
Najpierw Słowa Wcielonego — Jezusa Chrystusa, głosząc
LILIANA KOZŁOWSKA-PYTEL
Jego ewangelię i broniąc jej przed wypaczeniami, sprawując
Opracowanie graficzne
Jego Ofiarę i rozdając Jego Ciało duszom spragnionym. Służyć
BARBARA SZCZERB1NSKA
Jezusowi Chrystusowi pod sztandarem krzyża w Jego Kościele
Redaktor książki na polskiej ziemi, w polskiej mowie — oto w wielkim stresz­
JOZEF ZUKOWICZ SI
czeniu całe pracowite życie ks. Piotra Skargi.
Skarga wiedział, że Słowo Wcielone objawia się i mówi do
I
nas w swoich świętych, którzy z Niego, z Jego pełni, czerpią
łaskę świętości. Skarga był sługą sług Bożych — świętych
i
Pańskich. Pisząc ich Żywoty czuł się ich pokornym bratem,
służką, głosicielem świętości Jezusowej w nich — objawionej
światu spragnionemu świętości. Żywoty Świętych Pańskich to
owoc tej miłości i pracy służebnej, zrodzony z gorącego pra­
gnienia, by ukazując przykłady świętości „pomagać duszom" do
wstępowania w ślady świętych — dla większej chwały Boga,
dla większego dobra Kościoła Chrystusowego i Ojczyzny, dla
pożytku dusz, aby dobro było powszechne i promieniowało
i
i było coraz większe. Ten cel przyświecał Skardze przy pisaniu
ISBN 83-85032-18-5 Żywotów. Nie miał żadnego innego celu.
Ale Skarga był także (czy w pełni świadomie?) sługą słowa
& polskiego, sługą mowy polskiej. Dwóch poetów — Wierzyński
423/86, dnia 18 lutego 19P.6. i Miłosz — napisało piękne i mądre wiersze o mowie polskiej,
gen., ks Jan Dyduch, kanclerz
£
“ W0,n'°ŚCi CZ.Y nie' Zastroskany o prawdę i piękność polskiej mowy poeta
czuje się za nią odpowiedzialny:
woli. Bo mowa, bo słowo jest wierne i trwa, póki go naród sam
„Moja wierna mowo,
nie zeszpeci i nie zdradzi. może to jednak ja muszę ciebie ratować..".
- Po co?
r Dla Wierzyńskiego mowa polska to mowa od dziecka „przy­ „bo w nieszczęściu potrzebny jakiś ład czy piękno".
i ■-
g łożona do ucha", z którą idzie się w jasność dnia i w ciemność
Czesław Miłosz, Mo/a wierna mowo
f nocy, przez „ogromne obszary wiosen i zim", idzie się w przy­
szłość „pytać proroków, którego dnia prawdę nam o nas po­ Skarga niczym prorok przepowiadał narodowi klęski i nie­
I wiedzą". A gdy było ciemno i pusto, „tylko jeden ocalał nam szczęścia, ale zostawiając nam Kazania i Żywoty świętych zo­
I szept (Idzie za nami jak dawniej szedł). I nigdy nas nie opuści". stawił ład wiary, świętości i piękności słowa, piękności wiernej
To szept polskiego słowa, polskiej mowy. mowy polskiej, której był sługą — wielkim między wielkimi.
I cóż wiemy o tej mowie, o tym szepcie? „O tej słodyczy (...) Mieczysław Bednarz SI
?■ niedocieczonej to jedno wiem, (2e jestem w niej zakochany".
Jakaż to miłość? „Miłość niezmienna, zasiana w krew".
„I tak idziemy, mowa i ja,
Do ostatniego przed nami dnia
Z ziemią przyłożoną do ucha".
£ K. Wierzyński, Mowa i ziemia
T- Idziemy z ziemią, która mówi i szepce, po polsku.
Skarga zapewne zgodziłby się z Wierzyńskim. Była w nim
ta sama miłość niezmienna do mowy i zasiał ją narodowi
ii
w krew na tyle pokoleń — aż do naszego, kiedy się pochylamy
nad jego Kazaniami i Żywotami świętych.
i
,,Byłaś moją ojczyzną, bo zabrakło innej.
Wysiałem, że będziesz także pośredniczką
pomiędzy mną i dobrymi ludźmi,
chocby ich było dwudziestu, dziesięciu,
§
o nie urodzili się jeszcze".
6
i
s
I"* -r t ■-»
I
&3S2#
U
M
Zyje jeszcze pokolenie, dla którego Żywoiy Świętych Piotra
Skargi wchodziły w podstawowy kanon lektur. Były pozna­
wane indywidualnie lub w czasie głośnej lektury w gronie
domowników lub sąsiadów. Szybko postępująca nowoczesność
wyparła obyczaj głośnego czytania, a także spowodowała tak
duże zmiany w obyczajowości i umysłowości, że Żywoty
Świętych zaczęto uważać za teksty tak bardzo anachroniczne,
że aż niezrozumiałe. Przestali je czytać nie tylko świeccy,
lecz także zakonnicy. A przecież „proza Skargi stanowi szczy­
towy punkt ewolucji literackiej polszczyzny XVI wieku,
będącej osiągnięciem zbiorowym wspólnie wypracowanym
przez pisarzy złotego wieku" (Janusz Tazbir, Piotr Skarga.
Szermierz kontrreformacji, Warszawa 1983, s. 270). Równo­
.i
cześnie zaś poszczególne żywoty stanowią mniej lub bardziej
I
zwarte opowiadania podane w sposób żywo przemawiający
do wyobraźni czytelnika. Ich treść mogła być także źródłem
fi
pomysłów dla nowych utworów epickich. Mogły być także
ia
g inspiracją artystów. O wielkiej niegdyś popularności Żywo­
ES tów świadczy fakt, że doczekały się trzydziestu kilku wydań,
w tym siedmiu za życia ks. Piotra Skargi. Ostatnie wydanie
Żywotów Świętych pochodzi z lat 1933—1936, a więc sprzed
ponad 50 lat. Obecnie w 450 rocznicę narodzin ks. Piotra
Skargi pragniemy pokusić się o wydobycie Żywotów Świę­
f tych, oczyszczenie ich z kurzu zapomnienia i niezrozumienia,
aby zajaśniały nowym blaskiem potoczystej prozy staropol­
I
skiej.
I Żywoty Świętych Piotra Skargi ukazały się po raz pierwszy
w r. 1579 w drukarni Mikołaja Radziwiłła w Wilnie, zaś ostat­
i
nie wydanie tego dzieła za życia jego autora wydrukowane
w Krakowie przez Andrzeja Piotrkowczyka było siódmym
9
I
I
S
z kolei. Niniejsze wydanie jest wyborem dwunastu żywotów
ZYWOTOW świętych polskich (wśród nich św. Floriana, który z „wyboru"
l
został mianowany patronem Polski, a także św. Wacława,
którego silny ośrodek kultu powstał w Krakowie już w XI
Pi
l ŚWIĘTYCH wieku i który w ikonografii do XVI w. występuje w otoczeniu
trzech innych patronów Polski: św. Stanisława, św. Wojciecha
i św. Floriana). Przygotowując kolejne edycje swego dzieła,
Wtóra Część. Skarga powiększał zasób zawartych w nim żywotów. Także
-- i polscy święci nie wszyscy pojawili się już w pierwszym
Starego y Nowego Zakonu, na ka- wydaniu. W 1585 r. (II wydanie) dodał żywoty bł. Salomei
i św. Kunegundy, zaś św. Kazimierza, bł. Jana Kantego i św.
śdy dzieti przez cal'y rok.
Stanisława Kostki dopiero w siódmym wydaniu.
Wybór niniejszy pochodzi z wydania z 1610 roku, a więc
7
Wy brane z poyaśnych Pifarzowy Dokto­ ostatniego za życia ks. Piotra Skargi. Korzystano z egzempla­
rza będącego własnością Księży Jezuitów w Krakowie, oraz,
rów Kościelnych, których imiona
ponieważ ten jest częściowo uszkodzony, z egzemplarza Biblio­
niscy fąpolośone,
teki Czapskich znajdującego się w Bibliotece Czartoryskich
pod sygnaturą XVII MNK 2. Nie jest to pierwszy wybór żywo­
r. Do którychprjyddnefi niektóre duch diunę obrokijn Mi prjcćiw, I
tów świętych polskich z dzieła Skargi. Ukazały się już takowe
kdcerjhuom d^iśicyfym, tam gdjiefajywot klorego Do­
w 1855 r. w Sanoku i w 1912 r. w Krakowie.
ktora ftdrojytnego położył.
W tekście niniejszym starano się wiernie zachować właści­
Ktcmu Kazania krotkic na tc święta które pewny wości językowe zabytku, nie stwarzając równocześnie współ­
i dzień w Micśiacu mui^. czesnemu czytelnikowi nadmiernych trudności w zetknięciu
z językiem staropolskim. Z pewnością ułatwi ten kontakt sto­
Pr]<D- Piotr aSocietacis htr, prjebrdne^Jcjynioney wiejyk. sowana tu współczesna interpunkcja, całkowicie odbiegająca
Pobtyprjetojone.y teraj jnowu od mego po bodmy raj do druty frjeyrjant,
od stosowanej w drukach dawnych. Współczesna jest także
) fJtytnemidjieymi Koićitlnemi Cardynala Barom ujsaporowM-
r. ortografia tekstu. Nie zachowuje się oznaczenia samogłosek
net iprpydattym nietyoiychjywoloiu M tyńcu.
pochylonych — w tym wypadku d, natomiast ó wprowadza
Z dozwoleniem - Surfzych.
i się zgodnie ze stanem dzisiejszym (także w wypadku używa­
nej w pierwodruku pisowni pu/-). Również — zgodnie ze sta­
Cum Gratia &Priuilcgio S. R. M.
nem dzisiejszym — piszemy litery -i-, y, -j, które w zabytku
pełnią często inną niż dziś funkcję (np. Moyźesz, ieden itp.)
W KRAKOWIE, Samogłoski nosowe w zabytku na ogół zgodne są ze stanem
W Drukarni zdndrjeia Piotrkoiuczyka Typogrdpbd K. I. M. dzisiejszym. Jedyny wypadek en zamiast ę (Kenty) oddano
'Roku Pańskiego, 1 6 i o. , jako ę. Natomiast zachowano brak nosowości w wyrazach ta­
>,x
kich jak: miedzy, tęsknić, częstować. Według stanu dzisiejsze-
10
11