zwanger Helga D. Hentzepeter-van Ravensberg fi t Begeleiding van de actieve vrouw tijdens en na haar zwangerschap Een naslagwerk voor fysiotherapeuten volgens ® NVFB-ZwangerFit ZwangerFit: begeleiding van de actieve vrouw tijdens en na haar zwangerschap 1 EennaslagwerkvoorfysiotherapeutenvolgensNVFB-ZwangerFit voor Erik een nieuw leven begint ZwangerFit: begeleiding van de actieve vrouw tijdens en na haar zwangerschap Een naslagwerk voor fysiotherapeuten 1 volgens NVFB-ZwangerFit Helga D. Hentzepeter-van Ravensberg Bohn Stafleu van Loghum Houten, 2008 (cid:2) 2008 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagenineengeautomatiseerdgegevensbestand,ofopenbaargemaakt,inenige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopiee¨n of opna- men, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voorzoverhetmakenvankopiee¨nuitdezeuitgaveistoegestaanopgrondvanartikel 16b Auteurswet 1912 jo het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Repro- recht(Postbus3051,2130KBHoofddorp).Voorhetovernemenvan(een)gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN 978 90 313 5336 1 NUR 890 Ontwerp omslag: Nanja Toebak, ’s-Hertogenbosch Ontwerp binnenwerk: Studio Bassa,Culemborg Automatische opmaak: Pre Press, Zeist Inhoud Voorwoord 17 Over de auteur 18 Verantwoording 19 deel 1 zwangerfit algemeen 21 1 Historie 23 1.1 Zwangerschap en bevallen in vroegere tijden 24 1.2 Ontstaan van zwangerschapsbegeleiding 28 Diverse vormen van zwangerschapsbegeleiding 31 1.3 Zwangerschapsbegeleiding 34 1 2 Opzet NVFB-ZwangerFit 41 1 2.1 Kenmerken NVFB-ZwangerFit 41 2.2 Doelgroep en doelstelling ZwangerFit 42 Doelgroep 42 Doelstelling 43 2.3 Kenmerken ZwangerFit 44 Scheiding van theorielessen en actieve lessen 44 Opbouw theorielessen (zie deel 2) 44 Opbouw actieve lessen (zie deel 3) 45 Specifieke opbouw actieve lessen in drie blokken (zie deel 3) 46 Muziekgebruik (zie deel 3) 46 2.4 Variatiemogelijkheden 47 Variatiemogelijkheden actieve lessen 47 Variatiemogelijkheden actieve en theorielessen 48 2.5 Pr ZwangerFit (public relations) 49 Product 49 Plaats 49 Persoon 50 Proces 50 Promotie 50 Prijs 51 3 Voorwaarden ZwangerFit 53 3.1 Benodigde kennis ZwangerFit-docent 53 Competenties ZwangerFit-docent 53 3.2 Inrichtingseisen 54 3.3 Hulpmiddelen 55 4 Groepsprocessen 57 4.1 Omgaan met groepen 58 Groepsgrootte 58 6 zwangerfit Groepssamenstelling 58 Rol van de docent 58 Gedrag van de docent 59 Groepsgedrag 60 Eigen gedrag 60 4.2 Groepsontwikkeling 60 Groepsfasen 61 4.3 Groepsdynamiek 63 Nadrukkelijk aanwezige cursist 63 Praters 63 Negatieve cursist 63 Angstige cursist 64 Stille cursist 64 Groepspotentieel 64 4.4 Slechtnieuwsgesprek 65 Emoties cursist 65 Reactie docent 66 Contact houden? 66 5 Intake 67 5.1 Intakeformulier 68 Intake prepartum 68 Intake postpartum 71 5.2 Scorelijst 73 Borg-schaal (Borg Scale) 73 Tampa-schaal 74 Quebec-vragenlijst 75 Prafab-scorelijst 76 deel 2 achtergrond: zwangerfit theorie 79 1 Theorielessen 81 2 Tijdens de zwangerschap 83 2.1 Veranderingen 83 Aambeien 84 Ademhaling 85 Baarmoeder (invloed op mictie) 85 Bandenpijn 86 Bekkenpijn en lage rugklachten 87 Blaas, nieren en urinewegen 87 Bloedsamenstelling 88 Bloedsomloop 89 Borsten 89 Cardiovasculair 90 Carpaletunnelsyndroom 91 Drukkend gevoel onderbuik 91 Flauwvallen (collaberen) 91 Gewichtstoename 92 Harde buiken 93 Houding en beweging 93 Hoofdpijn 94 Huidveranderingen 94 Hyperventilatie 95 inhoud 7 Kindsbewegingen 95 Kramp 96 Misselijkheid, brandend maagzuur 96 Nek en schouderklachten 97 Oedeem 97 Obstipatie 98 Onrustige benen (restless legs) 98 Osteoporose (zwangerschapsgerelateerd) (Pregnancy and Lactation-associated Osteoporosis, PLO) 99 Psychische veranderingen 99 Slaapproblemen 100 Slijmvliezen 100 Spataders (varices) 100 Spijsvertering 101 Stofwisseling 102 Urineverlies,vaker plassen 102 Vaginale afscheiding en infecties 104 Vena cava syndroom 104 Vermoeidheid 104 Vocht vasthouden 105 2.2 Complicaties 106 Afwijkende groei 106 HELLP-syndroom 106 Hoge bloeddruk 107 Resusfactor (resussensibilisatie) 107 Vroegtijdige weee¨n 108 Voorliggende placenta 109 Zwangerschapsdiabetes 109 Zwangerschapsvergiftiging (pre-eclampsie) 110 3 Na de bevalling 111 3.1 Veranderingen 111 Baarmoeder 111 Babyblues 112 Bekken 112 Bekkenbodem 113 Borsten 114 Buik 115 Conditie en herstel 115 Depressie 116 Genieten 117 Hechtingen 118 Moe 118 Moedergevoel 119 Nawee¨en 120 Ontlasten 121 Osteoporose (borstvoedinggerelateerd) 121 Plassen 122 Seksualiteit 123 Veranderde gezinssituatie 123 Vloeien, kraamzuivering, kraamvloed (lochia) 124 3.2 Kraamweken 125 Kraamtijd 125 Kraamverzorgende 125 Kraamperiode 126 8 zwangerfit Postpartumperiode (‘ontzwangering’) 126 3.3 Oefeningen en adviezen in de kraamtijd 126 Buikademhaling 127 Het bekken 128 Darmfunctie postpartum 129 Hoesten en niezen 129 Zitten 129 Liggen 129 4 Emoties en seksualiteit 131 4.1 Emotionele veranderingen 131 Postnatale depressie 131 Baby 132 4.2 Seksualiteit in de zwangerschap 133 Seksuele respons man 133 Seksuele respons vrouw 133 4.3 Seksualiteit na de bevalling 136 Borsten 136 Littekens, striae 137 Vagina 137 Zin maken (stimuleren libido) 137 4.4 Belasting-belastbaarheid 138 5 Toilethouding 141 5.1 Toilethouding en toiletgedrag 141 6 Bekken 147 6.1 Structuur van het bekken 147 SI-gewricht 147 Schaambeen 148 Ligamenten 149 Spieren 149 6.2 Afname stabiliteit 150 Veranderde passieve stabiliteit 151 Veranderde actieve stabiliteit 151 Bekkentrauma 151 Hormonen 152 Coo¨rdinatiestoornis 152 6.3 Bekkenpijn 153 Napijn 156 Bevalling 156 Bekkenfysiotherapie 156 6.4 Belasting-belastbaarheid 159 Belasting 159 Belastbaarheid 159 Adviezen 160 7 Bekkenbodem 163 7.1 Aanleren bewuste aanspanning bekkenbodemspieren 163 Holistische benadering 164 7.2 Bekkenbodemspieren 164 Spieren en innervatie 165 Orgaan 166 Bodem = basis 166 7.3 Functie bekkenbodem 167 inhoud 9 Functies bekkenbodemspieren 167 Nevenfuncties bekkenbodemspieren 167 Belang goede functie bekkenbodem peripartum 167 7.4 Disfunctie bekkenbodem 168 Functiestoornis bekkenbodem 168 Stoornissen en klachten bij bekkenbodemdisfunctie 168 Risicofactoren 169 ZwangerFit-docent – bekkenfysiotherapeut 169 7.5 Relatie bekkenbodem met ademhaling en buikdruk 170 Relatie bekkenbodem en ademhaling 170 Relatie bekkenbodem en buikdruk 171 7.6 Perineummassage 172 8 Ontspanning 177 8.1 Methoden om te ontspannen 177 8.2 Bewuste ontspanning 177 Nut angst-spanning-pijnsyndroom 178 Nut psychoprofylaxe 178 Methode Jacobson (progressieve relaxatie) 179 Methode Laura Mitchell (reciproke inhibitie, Simple Relaxation) 179 Methode volgens Schultz (autogene training) 180 Elementen uit de yoga 182 Elementen uit de haptonomie 183 8.3 Ademhaling 183 Inademen (inspiratie) 183 Uitademen (expiratie) 183 Lage en hoge ademhaling 184 Kortademigheid 184 Hyperventilatie 185 8.4 Ademhalingstechnieken om weee¨n op te vangen 185 Technieken 185 Beginfase van de ontsluiting 186 Middenfase van de ontsluiting 186 Eindfase van de ontsluiting 186 Persfase 186 9 Het begin van de bevalling 189 9.1 Thuis of ziekenhuis 189 Ongecompliceerde bevalling: keuze thuis of poliklinisch 189 9.2 Het aankondigen van de bevalling 192 Lichamelijk onrust 192 Verliezen van de slijmprop (‘tekenen’) 192 Breken van de vliezen 192 Weee¨n (ontsluitingsweee¨n) 193 9.3 Stimuleren van de bevalling 194 Breken van de vliezen (‘doorprikken’) 194 Strippen 194 Inleiden 195 9.4 Eerste fase van de bevalling: ontsluiting 195 Eerste fase: ontsluiting 195 10 De geboorte 201 10.1 Tweede fase van de bevalling: uitdrijvingsfase 201 Persweee¨n 201 10 zwangerfit Hoe moet je persen? 203 Spildraai baby 203 10.2 Derde fase van de bevalling: nageboorte 204 Nageboorte: vliezen, navelstreng en moederkoek (placenta) 204 Nawee¨en 205 10.3 Ingrepen en handelingen bij de baring 205 Knip of epi (episiotomie) 205 Inscheuren (ruptuur) 206 Meeduwen op de buik (expressie) 208 Pijnbestrijding 208 Weee¨n-ondersteunend infuus 209 Vacuu¨mpomp (vacuu¨mextractie) 209 Verlostang (forceps) 210 Keizersnede (sectio caesarea) 211 Manuele verwijdering van de placenta (curettage) 212 10.4 Controle pasgeborene, apgar-score, reflexen 212 Apgar-test 213 Reflexen en testen 213 11 Partner 215 11.1 Rol van de partner 215 Rollen partner in de verschillende fasen 216 11.2 Samen weee¨n opvangen, massage 219 Houdingen voor samen 220 Samen weee¨n wegzuchten 220 Massage 220 12 Voeding van de baby 223 12.1 Borstvoeding 223 Voordelen borstvoeding 224 Nadelen borstvoeding 224 12.2 Aandachtspunten bij borstvoeding 224 Aanleggen 225 Afkolven 225 Colostrum 226 Darmkrampjes 226 Ingetrokken tepels 227 Pijn bij voeden 227 Toeschietreflex 228 Kwaliteit van de moedermelk 228 Voedingsbeha, zoogkompressen 229 Voedingshoudingen borstvoeding 229 12.3 Flesvoeding 231 Voordelen flesvoeding 231 Nadelen flesvoeding 231 12.4 Aandachtspunten bij flesvoeding 231 Eropuit trekken 232 Flessen 232 Hygie¨ne 233 Koemelkallergie 233 Voeding ’s nachts 233 Voedingshouding flesvoeding 234 13 Baby 235 13.1 Ongeborene 235