Zorg voor de oudere migrant

95 Pages·2017·2.415 MB·Dutch

by  Bas Steunenberg

Zorg voor de
oudere migrant
n i n gen
e (cid:129)
ef h
o o
o
(cid:129) r
n extras.bsl.nl co
e l
l
t e
h g
c e
a s
rdpost e o t (cid:129)
Bas Steunenberg
Zorg voor de oudere migrant
Bas Steunenberg
Zorg voor de oudere
migrant
ISBN 978-90-368-1757-8 ISBN 978-90-368-1758-5 (eBook)
DOI 10.1007/978-90-368-1758-5
© Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media B.V. 2017
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een
geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij
elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder
voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j° het
Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel
17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting
Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave
in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever
te wenden.
Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen.
Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die
eventueel in deze uitgave voorkomen.
NUR 748
Basisontwerp omslag: Studio Bassa, Culemborg
Automatische opmaak: Scientific Publishing Services (P) Ltd., Chennai, India
Dit project wordt mogelijk gemaakt door:
Bohn Stafleu van Loghum
Het Spoor 2
Postbus 246
3990 GA Houten
www.bsl.nl
V
Voorwoord
Ik herinner me nog goed de oudere man die met spoed bij ons op de afdeling opgenomen
werd. Hij sprak geen Nederlands en het was onduidelijk waar hij precies vandaan kwam. Hij
had een familielid bij zich dat Duits sprak. Het ene na het andere onderzoek vond plaats en
alle communicatie ging in gebrekkig Duits. Gelukkig leverde geen van de onderzoeken een
afwijking op, dus het leek allemaal mee te vallen. Toch had ik het gevoel dat de boodschap
niet overkwam. De man kwam me angstig over en in de gesprekjes met de steeds gunstige
uitslagen zag ik geen opluchting of geruststelling. Ik besloot via de tolkentelefoon iemand te
zoeken die zijn taal sprak. Dat lukte gelukkig en in het gesprek dat volgde via de tolk bleek
geen van de boodschappen van de twee dagen daarvoor goed doorgekomen te zijn. Na het
gesprek met behulp van een tolk waarin we alle zaken goed op een rij konden zetten zag ik
een hele andere patiënt.
Ik herinner me nog goed de oudere vrouw die langdurig bij ons was opgenomen met veel
pijn als gevolg van diabetische neuropathie. Ze liep maar rond terwijl ze riep, luid huilde en
zichzelf soms in het gezicht sloeg. Het team wist niet goed raad met haar uitingen van pijn.
Sommige verpleegkundigen vonden dat ze zich aanstelde, anderen vonden het vooral lastig
voor de andere patiënten. Al met al was er weinig begrip voor haar gedrag. Er kwam geluk-
kig veel bezoek en ik had de indruk dat dat haar dat steun gaf, zij begrepen haar wel.
Twee totaal verschillende oudere mensen die niet in Nederland geboren en getogen waren.
En die in taal en gedrag voor ons als gezondheidszorgprofessionals moeilijk te begrijpen
waren. Twee mensen bij wie ik ervaren heb dat elkaars taal en cultuur verstaan wezenlijk is
voor het verlenen van goede zorg. Als je de taal en cultuur van je patiënten niet (h)erkent,
kun je ze niet bijstaan in situaties waarin ze kwetsbaar zijn, is het stellen van een goede diag-
nose en het bepalen van passende behandeling en zorg moeilijk.
We weten te weinig van de ouderen die soms al tientallen jaren in Nederland wonen maar
die vanuit een andere cultuur hun leven invulling geven. Letterlijk zijn velen van hen voor
gezondheidszorgprofessionals onbekend. En dat is een probleem, zeker als je bedenkt dat
de kansen op gezond oud worden voor hen vaak kleiner zijn dan voor veel ouderen die
in Nederland geboren en getogen zijn. Ik ben dan ook blij dat er nu een boek is dat je als
aankomend professional in de gezondheidszorg helpt om meer te leren over ouderen met
een migratieachtergrond. Ik hoop dat het boek je inspireert om ook deze ouderen beter
te begrijpen, hun zorgen en problemen te herkennen en te erkennen. En dat je hiermee je
collega’s op de werkvloer meeneemt, zodat ook zij meer bekend raken met deze groeiende
groep ouderen.
Prof. dr. Marieke J. Schuurmans
Hoogleraar Verplegingswetenschap UMC Utrecht en Lector Chronisch zieken
Hogeschool Utrecht
Inhoud
1 Iedereen heeft een cultuur! .........................................................1
1.1 Inleiding ...............................................................................3
1.2 Allochtoon en autochtoon .............................................................3
1.3 Identiteit en cultuur ....................................................................4
1.4 Gezondheid en diversiteit ..............................................................5
1.5 Gezondheidsvaardigheden en zelfredzaamheid ........................................7
1.6 Diversiteit in zorgopleidingen ..........................................................8
1.7 Intercultureel vertrekpunt voor dit boek ...............................................9
1.8 Migratiegeschiedenis: de herkomst van de oudere migranten in Nederland ...........11
1.8.1 Van Nederlands-Indië naar Indonesië ....................................................11
1.8.2 Gastarbeiders uit de mediterrane landen ................................................13
1.8.3 Surinamers. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
Literatuur .............................................................................14
2 Ouder worden in een kleurrijke omgeving .......................................15
2.1 De kleurrijke vergrijzing ...............................................................17
2.2 Kleurrijke kenmerken .................................................................17
2.3 Ervaren gezondheid ...................................................................19
2.4 Verandering in het risicoprofiel .......................................................20
2.4.1 Etnisch-genetische verschillen in ziekte. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
2.4.2 Leefstijl ................................................................................22
2.4.3 Lichamelijke inactiviteit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
2.5 Diabetes ..............................................................................23
2.6 Kanker bij oudere migranten ..........................................................24
2.6.1 Acceptatie van de ziekte ................................................................24
2.7 Pijn bij migranten: somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten (SOLK) .....25
2.8 Farmacotherapeutische zorg aan oudere migranten: therapietrouw en veilig
medicatiegebruik .....................................................................26
2.9 Drempels tot goed gebruik van de thuiszorg ..........................................28
2.10 Verzorgingshuis .......................................................................29
Literatuur .............................................................................30
3 Cultureel sensitieve communicatie ...............................................33
3.1 Inleiding ..............................................................................34
3.2 Wat is communicatie? .................................................................34
3.3 Inhouds- en betrekkingsniveau .......................................................35
3.4 Non-verbale communicatie ...........................................................37
3.4.1 Non-verbale cultuurverschillen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
3.5 Culturele diversiteit en betekenisgeving ..............................................39
3.6 Cultuursensitieve gespreksvoering ....................................................40
3.7 Werken met een tolk ..................................................................42
3.7.1 Professionele tolk ......................................................................42
3.7.2 Informele tolken .......................................................................43
3.8 Aanbevelingen voor cultureel sensitieve communicatie ...............................44
Literatuur .............................................................................45
VII
Inhoud
4 Palliatieve zorg: puzzelen met levensvragen ....................................47
4.1 Inleiding ..............................................................................49
4.2 Open houding en een veilige sfeer ....................................................49
4.3 Het slechte nieuws ....................................................................50
4.4 Hoe te sterven? .......................................................................52
4.4.1 Hindoeïsme ............................................................................52
4.4.2 Boeddhisme ...........................................................................52
4.4.3 Islam ..................................................................................53
4.5 Geen gebruik palliatieve zorg .........................................................53
4.6 Cultuursensitieve aandachtspunten voor zorgverleners in de palliatieve fase .........54
4.6.1 Pijn en palliatieve fase ..................................................................54
4.6.2 Doorgaan met eten en drinken in de palliatieve fase .....................................55
4.6.3 Schaamte ..............................................................................55
4.6.4 Privacy en rust .........................................................................56
4.6.5 Beslissingen rond het levenseinde. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
4.7 Omgang en rol van de familie .........................................................56
Literatuur .............................................................................57
5 Feiten en cijfers over dementie bij oudere migranten ..........................59
5.1 Inleiding ..............................................................................61
5.2 Geheugenproblemen en veroudering .................................................61
5.3 (H)Erkenning van de klachten bij oudere migranten ...................................62
5.4 Herkenning van dementie door de professionals ......................................63
5.5 Barrières in de diagnostiek en behandeling van oudere migranten ....................64
5.5.1 Taalbarrière ............................................................................64
5.5.2 Cultuurbarrière .........................................................................64
5.5.3 Laagopgeleid ..........................................................................65
5.6 Interventies en methoden .............................................................65
5.6.1 Vaardig in Zelfzorg .....................................................................66
5.6.2 SignaLeren: grenzeloos dementie herkennen ............................................66
5.6.3 Meer dan Vergeten .....................................................................66
5.6.4 Mogelijke oplossingen en aanbevelingen ................................................67
5.7 Onbekendheid met het fenomeen ‘dagverzorging’ ....................................67
5.8 V en V-sector ..........................................................................68
Literatuur .............................................................................69
6 Achter een lachend gezicht: Somberheid en Eenzaamheid bij oudere
migranten ...........................................................................71
6.1 Inleiding ..............................................................................73
6.2 Een algemeen ongelukkiger beeld ....................................................73
6.3 Emotionele problemen als nasleep van de migratie en acculturatie ...................74
6.3.1 Acculturatie en geestelijke gezondheid ..................................................74
6.4 Hulpvraag bij geestelijke gezondheidsproblemen .....................................75
6.5 Houding tegenover depressie .........................................................76
6.6 Hulp zoeken ...........................................................................77
6.7 Diagnostiek van depressie ............................................................77
VIII Inhoud
6.8 Preventieve interventies gericht op oudere migranten ................................78
6.8.1 Effectiviteit behandeling depressie ......................................................79
6.9 Eenzaamheid onder oudere migranten, een serieus probleem. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
6.10 De beleving van eenzaamheid ........................................................82
6.10.1 Sterke gezinsband ......................................................................82
6.10.2 Taboe ..................................................................................82
6.11 Interventies ...........................................................................83
6.11.1 Feitelijk bereik van oudere migranten met deze eenzaamheidsinterventies ................84
6.12 Knelpunten in het bereiken van eenzame oudere migranten ..........................85
6.13 Succesvolle interventies ...............................................................85
Literatuur .............................................................................86
Bijlagen ..............................................................................89
Register ................................................................................90
IX
Over de auteurs
Bas Steunenberg is docent aan de opleiding Management in de Zorg en onderzoeker bij het Lectoraat
Innovatie van Zorgprocessen in de Farmacie. Bas studeerde Psychologie en promoveerde in 2006 in de
psychologie op zijn epidemiologische proefschrift (Vrije Universiteit Amsterdam) over de longitudinale
relatie tussen depressie en persoonlijkheid bij ouderen (Longitudinal Ageing Study Amsterdam). Bas
werkte 10 jaar als afstudeerbegeleider en docent onderzoeksmethoden aan de Vrije Universiteit bij de
Afdeling Klinische Psychologie. Sinds 2010 is hij verbonden aan de opleiding Management in de Zorg aan
de HU Amersfoort. Hij verzorgt colleges over gezondheid, gedrag en leefstijl en organisatie van de zorg
en ethiek. De afgelopen jaren hield hij zich bezig met wetenschappelijk onderzoek op het terrein van de
organisatie en doelmatigheid van de brede ouderenzorg en welzijn, onder meer bij het NUZO (7 www.
nuzo-utrecht.nl). Hij was projectleider voor een project over de toeleiding tot de zorg en het welzijn van
oudere migranten en een multidisciplinaire leefstijlinterventie voor pre-kwetsbare ouderen.
Binnen het Lectoraat Innovatie van Zorgprocessen in de Farmacie is hij projectleider van een aantal
onderzoeksprojecten binnen de onderzoekslijn ‘Communicatie met de patiënt’ en ‘Farmaceutische
processen’. Als hogeschoolhoofddocent probeert hij de ‘evidence-based’ brug te slaan tussen onderwijs,
onderzoek en de beroepspraktijk.
Nadezda Broshuis (maatschappelijk werker en theoloog) en Vanessa Scholtens (maatschappelijk
werker en communicatietrainer) (auteurs 7 H. 3) waren jarenlang collega’s bij een organisatie ter
ondersteuning van slachtoffers van mensenhandel en werken momenteel beiden aan de Hogeschool
Utrecht. Hun ervaringen in het werken met andere culturen in hun werk hebben zij omgezet in lesmateriaal
en trainingen.
1
1
Iedereen heeft een cultuur!
Samenvatting
Ieder individu heeft een eigen identiteit, ofwel de kenmerken die jou als
persoon karakteriseren. Die identiteit is voor een deel cultureel bepaald. Je laat
immers gedrag zien passend bij de cultuur waar jij je mee identificeert en je
benoemt jezelf als lid van een bepaalde cultuur of culturele groep. Etniciteit
verwijst naar de bevolkingsgroep waar jij je mee verwant voelt of identificeert.
Identiteit, cultuur en etniciteit heeft een relatie met je gezondheid. In definities
van gezondheid heeft identiteit en omgeving of cultuur een plek. Je gezond of
ziek voelen wordt dus door individuele factoren beïnvloed, zoals je opvoeding
en de sociaaleconomische status. Een zorgprofessional doet er goed aan
kennis te hebben van deze verschillende factoren. Naast invloed op de
gezondheidsbeleving heeft cultuur en identiteit ook invloed op de kennis en
vaardigheden hoe de eigen gezondheid in stand te houden of te bevorderen.
Een zorgprofessional heeft tot taak adequate zorg en hulp te kunnen verlenen
aan cliënten of patiënten met een andere etnische of culturele achtergrond dan
zijzelf. Dit noemen wij interculturele competenties, die onderdeel zijn van het
professionele handelen van een zorg- en welzijnsprofessional. Het zogenaamde
intercultureel sensitief werken.
1.1 I nleiding – 3
1.2 A llochtoon en autochtoon – 3
1.3 I dentiteit en cultuur – 4
1.4 G ezondheid en diversiteit – 5
1.5 G ezondheidsvaardigheden en zelfredzaamheid – 7
1.6 D iversiteit in zorgopleidingen – 8
© Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media B.V. 2017
B. Steunenberg, Zorg voor de oudere migrant, DOI 10.1007/978-90-368-1758-5_1