Ziya Gökalp, Kemalizm ve Türkiye’de Korporatizm

233 Pages·1993·3.99 MB·Turkish

by  Taha Parla

TAHA PARLA • Ziya Gökalp, Kemalizm ve Türkiye'de Korporatizm
YAZARIN ÔTEKl ESERLERİ
Türhiye'nin Siysal Rejimi, Onur Yayınan, Ankara-lstanbul 1986
Ziya Gôıalp, Kmalin ve Tü rkiye'u Koporıin, iletişim Yayınlan, lsıanbul 1989
Türıiye'de Anayasalar, iletişim Yayınlan Cep Üniversitesi, lsıanbul 1991
Türkiye'de Siysal Kültüün Resmi Kaynaklan· Cilt 1 Atalürk'ün Nutuk'u,
iletişim Yayınlan, lsıanbul 1991
Türkiye'de Siyasal Kültürün Resmi Kaynaklan· Cilt 2 Atatürk'ün Söylv ve Dmeçlei,
iletişim Yayınlan, İstanbul 1991
Türkiye'de Siysal Kültüün Resmi Kaynaklan· Cilt 3 Kmalist Tek-Parti ideolojisi ve
CHP'nin Altı Ok'u, lleıişim Yayınlan, lsıanbul 1992
iletişim Yaınları 76 • Araştıma-inceleme Dizisi 9
!SBN 975-470-000-l
The Social and Political Thought of Ziya Gökalp,
E. J. Brill, Le iden I Hollanda 1985
l. BASKI ll\etişim Yayıncılık A. Ş. 1989
2. BASKI Olletişim Yaıncılık A. Ş. Ocak 1993
KAPAK Ümit Kıvanç
KAPAK FOTOÔAfl Cumhuriyet'in ilk
yıllannda skişehir'de tann kursu
DiZGi Maraton Dizgievi
DÜZELi Ahmet Abbas
KAPAK BASKISI Ayhan Matbaası
iÇ BASKI ve CiLT Şefik Matbaası
tletişim Yayınları
Klodfaer Cad. iletişim Han No. 7 340 Cağaloğlu sanbul
Tel. [phone] • Fax: [phone]
TAA PARLA
Ziya Göalp,
Kemalzm ve
Türiye'de
Korporatin
The Social and Political Thought
f Ziya Gökalp
YAYINA HAZIRAYANLAR
Füsun Üstel I Sabir Yücesoy
'
g t m

İÇİNDEKİLER
nsöz 7
I. Thsel ve Toplumsal Otam 77
il. Yaşmı ve Siyasi Kiyei 30
Il. Düşnsel Gelişmi 4
IV. Sosyal ve Siyasal Felsefesi 54
"Hars" ve "Medeniyet" 54
Kültürel Türkçülük 72
Ahlakçı Tasauf 9
Çağdaş Batı Korporatizmi 86
Sentez: "İçtimai Mekurecilik" 100
V. Siyasetin Toplumsal Temellei 117
Ahlak Türleri ve Dayanışma Zümreleri 117
Mesleki Ahlak, Meslek Zümreleri, Koporasyonlar 121
Birey ve Toplum, Korporasyonlar ve Devlet 125
Seçkinler ve Halk 733
5
VI. Siyaset ve Siyasal rgütlenme Krmı 142
Siyasetin Tanımı 142
"6 Ok"un Kökenleri 146
İdeolojiler, Rejimler, "İnkılapçılık" 152
Koporatif Millet Meclisi ve Çıkarlaın Temsili 163
Şef, Parti, Devlet 167
Milli Demokrasi ve Uluslararası Barış 16
VII. Gökalp'in Siyaset Teoisnin oblemlei 13
Siyaset Felseesi ve Siyaset Teorisi 183
Gökalp'in Ekonomi Politii 186
1. Mülkiyet ve Çıkarlar 186
2. Milli İktisat ve "İktisadi Devlet" 192
Trk "Üçüncü Yol"u 195
I. Göalp'in Ekilei veTemsil Ettii Düşncenn
Trkiye'deki nemi 07
Bibliyoraya 221
ÖNSÖZ
Türkiye'nin düşün ve siyaset yaşamı için bence hayati önem
taşıyan bir konuya ilişkin basit bir "teori-ideoloji yorumu"
olan bu incelemenin tezini, her özet için geçerli bedeli de gö­
ze alarak, kısaca iade edeyim: 20. yüzyıl egemen Türk siya­
sal düşüncesi, hatta daha yüksek bir soyutlama dzeyinde
Türk kamu felseesi korporatisttir. (İdeolojik ve kültürel ya­
pılar gibi, tek parti döneminde yerleştirilen ve 1980'den
sonra da başta 1982 Anayasası olmak üzere o döneme
önemli geri dönüşleri temsil eden yeni düzenlemelere uğra­
tılmış kuumsal yapılar da esas olarak korporatisttir. Ge­
nelde solidarist- dayanışmacı; zaman zaman, yer yer de a­
şizan ve aşist tonları ve dozlarıyla korporatisttir. Bu ne­
denle de Türkiye'de politik-ideoli_"me"kez" otada deil,
hep sağda olagelmiştir.
Her iki alt-türü le anti-Marksist ve anti-sosyalist olan ve
kapitalizme anti-liberal bir teorik-moral rasyonel sağlamaya
çalışan korpo:atiz. tanımı gereği sağ bir ideoloji ve dünya
göüşüdür. Koporatizm, toplumu, Atatürk'ün deyişiyle bir-
7
birlerinin "lazımı ve melzumu" olan, birbirlerini uyum içinde
tamamlayan organlardan (meslek zümrelerinden) oluşan bir
organizma olarak görür. Heı_ l_b�raliznin bireyciliğini, hem
de sosyal sınıların varlığını, sınıf çatışmasını, emek-serma­
ye çelişkisini reddeder. Bütünsel bir "kamu çıkarı"nı ve "ulu­
sal çıkarı" meydana getiren mesleki çıkarların toplamının,
devlet-işveren-işçi üçgeni içinde gerçekleştiğini ileri sürer.
Bu da, siyasal temsil ve karar alma düzeyinde gevşek ya da
sıkı korporatif kurumsal yapılarla sağlanır. İki alt türünden
biri olan solidarist korporatizm daha çoğulcu ve ılımlı devlet­
çi, öbür alt-türü aşist korporatizm ise tekçi ve totaliterdir.
Değişen derecelerde otoriter ve devletçi ara-biçimler teoride
ve pratikte çeşitlilik gösterir. Korporatizm, rekabetçi bireyci
liberal kapitalizme Marksizm'in yönelttiği üretim anarşisi ve
sınıfsal sömürü eleştirisindeki isabet payını görüp, kapitaliz­
min sınıf çatışması riskini gidermeye yönelik korporatist ka­
pitalist bir kuram geliştirmiştir. Korporatizm, liberal kapita­
lizmin bencil bireyciliğinin ve parlamentarizminin "anarşik
demokrasi"ye yolaçtığını ileri sürmüş; ya doğrudan doğruya
korporasyonlara ve korporatif meclislere, ya da daha gevşek
kama ekonomik konseylere ve idari devletçiliklere başvur­
muştur. (Tanımlar, teorik karşılaştırmalar, solidarizm ve a­
şizm arasındaki ilişkiler için bkz. "Çağdaş Arupa Korpora­
tizmi" başlıklı bölüm.)
Türkiye'deki egemen koporatist düşüncenin ilk ve hala
en yetkin sistematik düşünürü ise Ziya Gökalp'tir. Türki­
ye'deki aşırı ve ılımlı sağ akımlar ve partiler, silahlı kuvvet­
ler, klasik Kemalistler, "Kemalist sol" ve "sosyal demokrat­
lar" (SHP ve DSP), hatta belli ölçülerde bazı sol gruplar, ay­
rıntılardaki arklılıkların ötesinde, son tahlilde sahip olduk­
ları temel düşünsel kategoriler bakımından, bu koporatist
şemsiyenin altındadırlar ya da korporatist düşünceden na­
siplerini değişen derecelerde almışlardır. (Tabi, son üçünün
8
bu bakımdan tutarsızlığının ve "sentez sakathğı"nın vaha­
meti de ergeç ortaya çıkmak zorundadır.)
Ben bu küçük incelemede Türkiye'deki egemen kopora­
tist dünya görüşü ve siyasal ideolojinin spektrumunda yera­
lan tüm akım ve grupların anntılı ve yeterli bir çözümleme­
sini yapma savını ve amacını taşımıyorum. Yalnızca -ve ken­
dimce- bunlann hangi "Palto''nun içinden çıktıklarına işaret
ediyor ve önemli bir tartışma zeminindeki karamsal taşlan
ayıklamaya çalışıyorum. Buna da Ziya Gökalp'i vesile ediyo­
rum. Aynca "vesile"nin çözümlemesinin kendi içinde yeterli­
ce ele ahndığını da düşünüyorum. (Bu arada, ben de belki
ciddi ve dürüst bir düşünce adamının "sol"un bazı yanlış ve
haksız yergilerinden, beri yandan sağın yine yanlış ve temel­
siz, onu "kullanma''ya yönelik övgülerinden hiç değilse bir öl­
çüde annmasına vesile olabileceğimi, ancak çalışmam ilerle­
dikçe görebildiğimi belirtmek isterim.)
Sosyal bilimlerde, özellikle de düşünce/düşünür incele­
mesi çalışmalarında nesnellik sağlamak için gerekli sayılan
ve kimilerince "azami sempati", kimilerince de "asgari anti­
pati" diye adlandırılan yöntem, bu çalışmada da kendini his­
settirecektir sanıyorum. Yöntemin tek amacı "iyi ve tam an­
lama"dır. Bu durumda doğru anlaşılması gereken, Ziya Gö­
kalp'ten ibaret olmayıp, Türk siyasal yaşamının en önemli ve
en problematik konularından biri olan Kemalizm'dir. "Hissi­
min babası Namık Kemal, ikrimin babası Ziya Gökalp" di­
yen Atatürk'ün düşüncesiyle Ziya Gökalp'in düşüncesi ra­
sındaki mesafe bir-iki adımdır. Kemalizm/Atatürkçülük ise
27 Mayıs 1960'dan sonra tekrar yarı-resmi ideoloji, 12 Eylül
1980'den sonra ise artık mutlak-resmi ideoloji yapılmıştır.
(Bu ktapçıkta, ideolojisi, kurumlan, iktisat ve sınıf politika­
larıyla Kemalist tek-parti dönemine ilişkin kapsamlı bir ça­
lışmanın yalnızca kimi ipuçları bulunuyor.)
Bir noktaı hemen belirtmek isterim. Ziya Gökalp'e bir-
9