Zelf opzetten en uitvoeren van wetenschappelijk onderzoek

177 Pages·2008·3.131 MB·Dutch

by  Mark D. Levin, Ton J. Cleophas (auth.), Mark D. Levin, Ton J. Cleophas (eds.)

Zelfopzettenenuitvoerenvanwetenschappelijkonderzoek
Zelf opzetten en uitvoeren van
wetenschappelijk onderzoek
Onder de redactie van
Mark D. Levin, internist – hematoloog
Ton J. Cleophas, hoogleraar medische statistiek, Claude
Bernard Universiteit van Lyon
Wetenschapscommissie
Opleidingscommissie
Medisch Ethische Toetsingscommissie
BohnStafleuvanLoghum
Houten2008
(cid:2)2008BohnStafleuvanLoghum,onderdeelvanSpringerUitgeverij
Allerechtenvoorbehouden.Nietsuitdezeuitgavemagwordenverveelvoudigd,opge-
slagenineengeautomatiseerdgegevensbestand,ofopenbaargemaakt,inenigevormof
openigewijze,hetzijelektronisch,mechanisch,doorfotokopiee¨nofopnamen,hetzijop
enigeanderemanier,zondervoorafgaandeschriftelijketoestemmingvandeuitgever.
Voorzoverhetmakenvankopiee¨nuitdezeuitgaveistoegestaanopgrondvanartikel16b
Auteurswet1912johetBesluitvan20juni1974,Stb.351,zoalsgewijzigdbijhetBesluitvan
23augustus1985,Stb.471enartikel17Auteurswet1912,dientmendedaarvoorwettelijk
verschuldigdevergoedingentevoldoenaandeStichtingReprorecht(Postbus3051,2130
KBHoofddorp).Voorhetovernemenvan(een)gedeelte(n)uitdezeuitgaveinbloem-
lezingen,readersenanderecompilatiewerken(artikel16Auteurswet1912)dientmenzich
totdeuitgevertewenden.
Samensteller(s)enuitgeverzijnzichvolledigbewustvanhuntaakeenbetrouwbare
uitgaveteverzorgen.Nietteminkunnenzijgeenaansprakelijkheidaanvaardenvoor
drukfoutenenandereonjuisthedendieeventueelindezeuitgavevoorkomen.
ISBN9789031352524
NUR870
Ontwerpomslag:A-GraphicsDesign,Apeldoorn
Ontwerpbinnenwerk:TEFF(www.teff.nl)
Automatischeopmaak:PrePress,Zeist
BohnStafleuvanLoghum
HetSpoor2
Postbus246
3990GAHouten
www.bsl.nl
Inhoud
Voorwoord 1
1 Hetschrijvenvaneenonderzoeksprotocol 3
1.1 Inleiding 3
1.2 Hetschrijvenvanhetprotocol 3
1.3 Verschillendetypenwetenschappelijkonderzoek 5
1.4 Case-controlonderzoek 6
1.5 Cohortonderzoek 8
1.6 Oddsratio(OR)alssurrogaatvoorriskratio(RR)
bijcase-controlstudies 10
1.7 Anderevormenvanobservationeelonderzoek 10
1.8 Experimenteelonderzoek 11
1.9 Verzamelenvandata,ExcelofSPSS 12
1.10 Conclusies 16
Literatuur 17
2 Analysevanonderzoeksdata,engebruikersvrien-
delijkestatistischesoftware 19
2.1 Inleiding 19
2.2 Tweetypendata,wetenschappelijkehypothesen 21
2.3 Eerstdatasamenvatten 22
2.4 Statistischehypothese:hypothese0,metals
voorbeelddeonesamplet-test 25
2.5 Two-samplest-test(ongepaardet-toets) 30
2.6 Gepaardet-toets(one-samplet-toetsvoor
gepaardeobservaties) 32
2.7 Dezelfdetrialalsdevorigemeteenanderewijze
vanberekenen(defoutemanier) 35
2.8 Ongepaardevariantieanalyse(one-wayANOVA) 38
2.9 GepaardeANOVA 40
2.10 Niet-parametrischetoetsen 43
VI Zelfopzettenenuitvoerenvanwetenschappelijkonderzoek
2.11 Gepaardenon-parametrischetoets(Wilcoxon-
test) 44
2.12 Ongepaardetest,Mann-Whitney-test 45
2.13 Toetsenvoordeanalysevansafetydata 47
2.14 z-test(t-testvoorproporties) 49
2.15 Chi-kwadraattest 52
2.16 Chi-kwadraatmetpocket-calculator-methode
voor262tabellen 59
2.17 Oddsratiotest 62
2.18 Simpelelineaireregressie 68
2.19 Multipelelineaireregressie 75
2.20 Doelenmultipelelineaireregressie 81
2.21 Oefenvoorbeeldenmultipelelineaireregressie 86
2.22 Anderdoelvanmultipeleregressie:meer
precisie 88
2.23 Beperkingenvanlineaireregressie 90
2.24 Anderedoelenmultipeleregressie:beoordeel
confoundingeninteractie 91
2.25 Confoundingaanpak 92
2.26 Interactieaanpak 95
2.27 Anderepopulaireregressiemodellen 101
2.28 Logistischeregressie 102
2.29 Logistischeregressievoorefficacy-data-analyse 108
2.30 Multipelelogistischeregressievoorefficacy-
data-analyse 110
2.31 Logistischeregressieexploratiefdoel 112
2.32 Cox-regressie 114
2.33 RegressieanalysemetLaplace-transformaties
(farmacologie) 118
2.34 Markow-modellen 120
2.35 Eindconclusiesbijregressiemodellen 122
2.36 Samenvatting 122
3 Steekproefgrootteberekenen 123
3.1 Definitiestatistischepower 123
3.2 Watisnoupreciespoweroftewelstatistische
bewijskracht? 124
3.3 Hoeberekenenwepower? 128
3.4 Hoeveelwaarnemingenvoorrepresentatieve
steekproef? 132
3.5 Meernauwkeurigemethode:powerindex
methode 133
3.6 Non-inferioritytesten 136
3.7 Conclusies 137
3.8 Oefenvoorbeelden 138
Inhoud VII
4 Hetopzettenvandiagnostischonderzoek 139
4.1 Inleiding 139
4.2 Statistiekisgeenbloodlessalgebra 140
4.3 Statistischeprincipesverbeterenkwaliteitvan
trial 142
4.4 Interimanalyses 143
4.5 Statistiekhelptbeperkingenresearchte
begrijpen 146
4.6 Beperkingenvanstatistiek 146
4.7 Statistiekbijnietgoedtedetecterengemanipu-
leerdedata 148
4.8 Beoordelingvandiagnostischetests 151
4.9 Indelingenbeoordelingvanvaliditeitvandiag-
nostischetests 152
4.10 Validiteitvankwalitatievediagnostischetests 153
4.11 Reproduceerbaarheidvankwalitatievediagnos-
tischetests 155
4.12 Precisievankwalitatievediagnostischetests 156
4.13 Validiteitvankwantitatievediagnostischetests 156
4.14 Reproduceerbaarheidvankwantitatievediag-
nostischetests 158
4.15 Precisievankwantitatievediagnostischetests 163
4.16 Conclusies 164
4.17 Voorbeeldenvanzelfoptezettenonderzoek 165
Appendix 167
Chi-squaredistribution 168
F-distribution 169
Voorwoord
HetAlbertSchweitzerZiekenhuisinDordrechtiseen‘teachinghospital’met
1050beddenmeteen‘patie¨ntenflow’waarmenigacademischziekenhuis
alleenmaarvankandromen. Hetziekenhuisleverthigh-qualitygezond-
heidszorg,endoortoenemendeactiviteitenophetgebiedvanwetenschap-
pelijkonderzoekwordtgestreefdnaareenhogerevormvangeneeskunde
waarevidencevoortdurendgetoetstwordt. Daarnaasthuisvesthetzieken-
huismultipeleopleidingen,nietalleenvoorspecialisten(bijvoorbeeldin-
ternegeneeskunde,chirurgie,radiologie,anesthesiologie,cardiologie,gy-
naecologie,klinischechemie,psychologie,maag-darm-leverziekten,neuro-
logie,pathologie,farmacie),maarookvoorparamedischeopleidingen.Visi-
tatiecommissiesvereisenvanhunopleidingskliniekenterechthetfaciliteren
vanwetenschappelijkonderzoek.
BijdetopdrievanwetenschappelijkonderzoekinhetAlbertSchweitzer
Ziekenhuishorenonderanderethuis:
1 evaluatievandiagnostischetechniekenenbeeldvorming;
2 evaluatievantherapeutischeinterventies;
3 evaluatievanbijwerkingenvanbehandelingendiegegevenworden.
Omvoorstafleden,arts-assistentenenanderemedewerkersdeactiviteiten
vanwetenschappelijkonderzoektekunnenstimuleren,isverderedeskun-
digheidsvergrotingnodigdoormiddelvanhetleren
– zelfeenonderzoeksprotocolteschrijven;
– zelfeenzinvollesteekproefgrootteteberekenen;
– zelfenigszinsmetgebruikersvriendelijkestatistischesoftwareoverwegte
kunnen;
– zelfdiagnostischetestsoptezettenentevalideren.
ViahetLeerhuisvanhetAlbertSchweitzerZiekenhuisgeefteeninternist-
klinischfarmacoloogmeteenstatistischeachtergrondtweemaalperjaarvan
17.00-19.00uurviercursussenoverdevierhiervoorgenoemdeonderwerpen.
Dezespecialistislidvandeopleidingscommissieenhoudtwekelijks
spreekuur,waaronderzoekersopafspraakhulpkunnenkrijgenmethet
opzettenenuitvoerenvanhunonderzoekenmetdedata-analyse.
2 Zelfopzettenenuitvoerenvanwetenschappelijkonderzoek
Hethuidigeblokboekvormtdebasisvandeeerdergenoemdecursussenen
kandoorwetenschappelijkeonderzoekersgebruiktwordenalsleidraadvoor
hunonderzoek.Hetisgeschreveninopdrachtenmetmedewerkingvande
wetenschappelijkecommissie,deopleidingscommissieendemedischethi-
schetoetsingscommissievanhetAlbertSchweitzerZiekenhuis.
j
1 Het schrijven van een
onderzoeksprotocol
j
1.1 Inleiding
Eengoedonderzoeksprotocoliseenvolledigehandleidingvoorhetopzetten
enuitvoerenvaneenonderzoek,inclusiefdegeplande(statistische)analyse
enverslaglegging(enpublicatie).Eenprotocolmoetookdebelangrijke
afsprakenmethulpverlenendeinstantiesbevatten,zodatnietsoverhet
hoofdgezienwordt.
Eenbondigprotocolisbovendieneengoedebasisvooreeneersteversie
vanhetartikelofproefschriftwaarinhetonderzoekwordtbeschreven.
Bijhetschrijvenvaneenprotocolishetgebruikvaneenchecklisteen
handigemanierombelangrijkeaspectennietoverhethoofdtezien.Be-
langrijkeaspectenvormen:
– hettypepatie¨ntendatineenonderzoekwordtopgenomen(dezogeheten
in-enuitsluitingscriteria)endewijzewaaropdepatie¨ntengeworvenen
geselecteerdworden;
– detevergelijkenbehandelingen;
– dewijzewaaropdebehandelingsresultatenbijeenpatie¨ntwordenvast-
gesteld(gebruikmakendvangevalideerdediagnostischetests,zieverderin
hoofdstuk4);
– dewijzewaaropderesultatenwordensamengevat;denkaangrafiekenen
tabellen;
– destatistischetoetsenomdebehandelingsgroepenmetelkaarenmetde
baselinetevergelijken;
– hetaantalpatie¨nten,uitlegwaaromditaantalnodigis.
j
1.2 Hetschrijvenvanhetprotocol
Samenvatting
Elkesamenvattingdientdemeestessentie¨leinformatietebevattenover
achtergrond,doel,methodiek,teverwachtenresultaten,endiscussiepunten
betreffendedestudie.