Zadania i wyzwania medycyny – diagnostyka i leczenie

255 Pages·2017·3.28 MB·English

Zadania i wyzwania medycyny
– diagnostyka i leczenie

Zadania i wyzwania medycyny
– diagnostyka i leczenie

Redakcja:
Monika Maciąg
Kamil Maciąg

Lublin 2018
Wydawnictwo Naukowe TYGIEL składa serdecznie podziękowania
dla zespołu Recenzentów za zaangażowanie w dokonane recenzje
oraz merytoryczne wskazówki dla Autorów.

Recenzentami niniejszej monografii byli:
 prof. dr hab. n. farm. Jolanta Rzymowska
 dr n. o zdr. Joanna Fidut-Wrońska
 dr n. o zdr. Mariola Janiszewska
 dr n. med. Małgorzata Kozioł
 dr n. med. Joanna Pawlus
 dr Dorota I. Piechocka
 dr n. med. Łukasz Pilarz
 dr Ewa Sajnaga
 dr inż. Katarzyna Skrzypczak
 dr Bartosz Słomiński
 dr Kamilla Stach
 dr n. o kult. fiz. Anna Stolecka-Warzecha
 dr Marta Wójcik
 dr n. med. Izabela Zakrocka
 dr n. med. Dorota Żołnierczuk-Kieliszek

Wszystkie opublikowane rozdziały otrzymały pozytywne recenzje.

Skład i łamanie:
Monika Maciąg

Projekt okładki:
Marcin Szklarczyk

© Copyright by Wydawnictwo Naukowe TYGIEL sp. z o.o.

ISBN 978-83-65932-20-4

Wydawca:
Wydawnictwo Naukowe TYGIEL sp. z o.o.
ul. Głowackiego 35/341, 20-060 Lublin
www.wydawnictwo-tygiel.pl
Spis treści
Katarzyna Kmiecik
4KScore Test – nowoczesna metoda wczesnej diagnostyki i profilaktyki raka prostaty .... 7
Patrycja Kopytko, Joanna Bujak
CIRS-7 nowym markerem diagnostycznym? ..................................................................... 15
Stanisław Kwiatkowski, Beata Joanna Osiecka
Zastosowanie diagnostyki i terapii fotodynamicznej w dermatologii onkologicznej
z uwzględnieniem obszarów zagrożenia nowotworowego ................................................ 25
Edyta Knap, Beata Jakubowska-Solarska, Krzysztof Szewczak
Diagnostyka niedokrwistości spowodowanej niedoborem żelaza .................................... 34
Anna Czajkowska-Żelazko, Beata Jakubowska-Solarska, Magdalena Nieśpiałowska
Zastosowanie techniki LC-MS/MS w diagnostyce laboratoryjnej .................................... 45
Piotr Okrzeja, Krzysztof Zieliński, Marek Darowski
Symulator układu krążeniowo-oddechowego jako platforma badawcza systemów
wspomagających pracę płuc i serca .................................................................................. 59
Natalia Ambroży, Helena Bieniek, Jakub Morawski
Wykorzystanie technologii VR w analgezji i radzeniu sobie z bólem ............................... 75
Joanna Skonieczna, Paweł Koczkodaj, Ilona Cieślak, Aleksandra Kielan, Dominik
Olejniczak
Korzystanie ze zdrowotnych aplikacji mobilnych ............................................................. 83
Paulina Chmielewska, Marcin Ciesielka, Barbara Miziak
Migrena – nowe metody i potencjalne cele leczenia ......................................................... 91
Krzysztof Kędzierski, Jarosław Sieczkarek, Monika Nastaj, Joanna Wysokińska-
Miszczuk
Grzybice jamy ustnej – etiologia, różnicowanie i leczenie ............................................. 117
Monika Podhorecka, Justyna Muzyka-Kasietczuk, Agnieszka Szymczyk, Anna Wrona,
Anna Orzeł
Wrodzone patologie krwinki czerwonej .......................................................................... 131
Bożena Muszyńska, Katarzyna Kała, Jan Lazur, Katarzyna Sułkowska-Ziaja
Grzyby jadalne stare/nowe surowce lecznicze jako odpowiedź na potrzeby medycyny
XXI wieku ......................................................................................................................... 145
Alicja Mełgieś, Justyna Joniec-Wiechetek, Magdalena Kwiatek, Aleksander Michalski,
Leszek Lisowski
Wektory AAV – wiodąca technologia w terapii genowej ................................................ 176
Patrycja Gierszon, Joanna Milanowska, Izabela Morawska, Julita Poleszak
Nowoczesne metody leczenia raka piersi ........................................................................ 193
Anna Kornaś
Długotrwałe leczenie zaawansowanej choroby nowotworowej
– spojrzenie wieloaspektowe ............................................................................................ 205
Anna Walter, Maja Nowacka-Kłos, Agnieszka Drozd, Rita Hansdorfer-Korzon
Joga – jako uzupełnienie kompleksowej fizjoterapii po operacyjnym leczeniu
raka piersi......................................................................................................................... 212
Paula Chechła, Iga Hołyńska- Iwan
Medycyna spersonalizowana w terapii nowotworów...................................................... 228
Joanna Bujak, Patrycja Kopytko
Nowotworowe komórki macierzyste ................................................................................ 234
Katarzyna Kowal, Aleksandra Kosztyła, Agnieszka Szymczyk, Monika Podhorecka
Przeciwciała monoklonalne w leczeniu choroby przeszczep przeciwko gospodarzowi
(GvHD) ............................................................................................................................. 244
Indeks Autorów ................................................................................................................ 255
Katarzyna Kmiecik1
4KScore Test – nowoczesna metoda wczesnej
diagnostyki i profilaktyki raka prostaty
1. Wstęp
Rak gruczołu krokowego, potocznie nazywany rakiem prostaty, to nowotwór
złośliwy, którego częstość występowania jest silnie związana z wiekiem. Dotyka
przede wszystkim mężczyzn po 65 roku życia, choć coraz częściej obserwuje się
wzrost zachorowalności już po 50. roku życia. Średni wiek w momencie rozpoznania
wynosi około 66 lat [16, 17, 23]. Liczba zgonów w związku z rozwojem tego
nowotworu jest wysoka i, niestety, stale rośnie. Według najnowszych statystyk
opracowanych przez American Cancer Society, rak gruczołu krokowego jest obecnie
trzecim pod względem zachorowalności i szóstym pod względem umieralności
nowotworem [Tab.1, Tab.2]. W Polsce rocznie na raka prostaty zapada około 9 tys.
mężczyzn, a około 4-4,5 tys. umiera na ten nowotwór.
Tab.1 Szacowane nowe przypadki zachorowań Tab.2. Szacowane zgony w 2018 r. [21]

Mimo iż, rozwój nowoczesnych technik diagnostycznych wciąż postępuje,
obserwuje się wzrost współczynnika zachorowalności w porównaniu z latami
2010-2014 [Tab.3] Prognozy dla mężczyzn z rakiem prostaty różnią się w zależności
od stadium nowotworu – wskaźniki przeżycia są wyższe dla mężczyzn we
wcześniejszym stadium raka. Jednakże wiele innych czynników może wpływać na
rozwój choroby. Do głównych czynników ryzyka zalicza się wiek i predyspozycje
genetyczne. Ważnym aspektem jest także pochodzenie etniczne, co stało się
przedmiotem badań epidemiologicznych, które wykazały największy odsetek
umieralności wśród Afroamerykanów i Afrykańczyków, a najmniejszą pośród
Azjatów. Do czynników sprzyjających rozwojowi raka prostaty należy także dieta

1 [email protected], Studenckie Koło Naukowe Chemii Klinicznej, Katedra Patobiochemii i Chemii
Klinicznej, Wydział Farmaceutyczny, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu.
7
Katarzyna Kmiecik

wysokotłuszczowa, bogata w nasycone tłuszcze zwierzęce, czerwone mięso i otyłość,
cukrzyca, palenie tytoniu, a także czynniki chemiczne, jak: pestycydy, dym tytoniowy
i kadm. Ważnym aspektem jest również dodatni wywiad rodzinny w kierunku raka
prostaty i czynniki hormonalne [15, 18]. Na podstawie badań udowodniono, że
przyjmowanie dużych ilości wapnia, zwiększa ryzyko rozwoju nowotworu gruczołu
krokowego [17].
Tab. 3 Współczynniki zachorowalności poszczególnych nowotworów w latach 2010-2014 wg danych
American Cancer Society [21]

W przypadku raka prostaty z reguły nie obserwuje się agresywnego rozwoju
choroby, która rozwija się bardzo powoli, a pierwsze objawy mogą pojawić się nawet
po kilku latach. Do najbardziej charakterystycznych objawów należą: ból w czasie
oddawania moczu i zwiększona częstotliwość jego oddawania, uczucie niecałkowicie
opróżnionego pęcherza moczowego, bolesny wytrysk, a przy powstawaniu przerzutów
do kości, ból w okolicach miednicy czy pleców [23].
Baza danych SEER grupuje nowotwory na stadium lokalne, regionalne i odległe.
Stadium lokalne oznacza, że nie ma oznak przerzutów. Względne 5-letnie przeżycie
dla lokalnego raka prostaty wynosi prawie 100%. Regionalne stadium oznacza, że rak
rozprzestrzenił się z prostaty na pobliskie obszary, natomiast odległe obejmuje
nowotwory, które rozprzestrzeniły się na węzły chłonne, kości lub inne narządy.
Względne 5-letnie przeżycie dla odległego stadium raka gruczołu krokowego wynosi
około 29% [21].
2. Diagnostyka raka prostaty
Częstość występowania tego rodzaju nowotworu zwiększa się o około 3% rocznie.
Obserwuje się rosnącą liczbę zdiagnozowanych przypadków, co jest ściśle związane
z rozwojem biochemicznych i diagnostycznych technologii obrazowania. Podstawową
czynnością w zdiagnozowaniu raka gruczołu krokowego jest wywiad z pacjentem
i ocena obciążenia genetycznego. Nie istnieje jedna skuteczna metoda diagnostyczna,
dlatego też, diagnostyka tego schorzenia opiera się na zastosowaniu badań
przesiewowych, których czułość i swoistość przedstawia poniższa tabela [Tab.4]. Przy
obecnie stosowanych metodach diagnoza na wczesnym etapie zwykle prowadzi do
wyleczenia [14].
8
4KScore Test – nowoczesna metoda wczesnej diagnostyki i profilaktyki raka prostaty

Tab. 4. Poziom czułości i swoistości podstawowych metod diagnostyki raka gruczołu krokowego [1]
Metoda Czułość [%] Swoistość [%]
Palpacyjna ocena gruczołu 45 98
krokowego przez odbytnicę
Oznaczenie stężenia PSA w 75 91
surowicy krwi
Ultrasonografia 91 65
przezodbytnicza
2.1. Badanie per rectum – DRE (ang. Digital Rectal Examination)
Gruczoł krokowy jest umiejscowiony tuż przed odbytnicą. W badaniu palpacyjnym
przez odbyt lekarz może stwierdzić obecność wszelkich guzów lub twardych obszarów
gruczołu krokowego, które mogą być nowotworem. Zabieg zazwyczaj jest bezbolesny,
choć pacjent najczęściej odczuwa znaczny dyskomfort. W trakcie badania
proktologicznego często stosowane są środki kontrastujące, które dzięki użyciu aparatu
dopplera znacznie poprawiają wykrywalność nowotworu [18, 20].
2.2. Oznaczenie poziomu markera specyficznego dla prostaty – PSA
PSA czyli swoisty antygen sterczowy oznaczany w surowicy krwi pacjenta. Jest to
marker swoisty tkankowo, ale nie nowotworowo, tzn. że jego stężenie wzrasta nie
tylko w chorobach prostaty, ale zarówno w chorobie nowotworowej jak i w zapaleniu
prostaty czy łagodnym przeroście prostaty. Należy pamiętać, że przebyte badanie per
rectum także zwiększa stężenie PSA we krwi. W osoczu występuje w postaci:
 wolnej – 10%;
 związanej z inhibitorami proteaz serynowych 90% (głównie α -antychy-
1
motrypsyną).
Wczesnemu wykryciu raka stercza może służyć powszechne oznaczanie poziomu
PSA, dzięki któremu można wykryć rozrastający się nowotwór już we wczesnej fazie
rozwoju klinicznego i w stadiach bezobjawowych, co zwiększa nadzieje na radykalne
wyleczenie chorego [1, 17]. Normy PSA zmieniają się wraz z wiekiem, choć
przyjmuje się, że wynik powyżej 4 ng/ml może być sygnałem rozwijającego się
nowotworu, zwłaszcza dla mężczyzn w przedziale wiekowym miedzy 40 a 50 rokiem
życia. Jednorazowy, nawet znaczny wzrost stężenia PSA we krwi nie jest
jednoznaczny z rakiem prostaty, samo oznaczanie PSA nie może stanowić
samodzielnego testu diagnostycznego, dlatego ważne jest monitorowanie kinetyki
zmian jego poziomu [18]. Tempo wzrostu stężenia PSA (PSAV, ang. PSA velocity)
i czasu podwajania PSA (PSA-DT, ang. PSA doubling time) stanowią istotne
przesłanki do zdefiniowania wskazań dla przeprowadzenia biopsji stercza. Niestety, ze
względu na stosunkowo słabą swoistość, badania przesiewowe oparte na PSA mogą
również zwiększać wykrywanie nieistotnych klinicznie nowotworów, które
w przeciwnym razie nie wymagałyby leczenia [1].
Najbardziej powszechnym badaniem w diagnozowaniu raka prostaty jest oznaczanie
stężenia swoistego antygenu sterczowego – PSA. Jednakże jego podwyższony poziom
nie jest jednoznaczny z procesem nowotworzenia w gruczole krokowym. PSA jest
czułym biomarkerem stosowanym do wstępnej identyfikacji mężczyzn o podwyższonym
ryzyku wystąpienia agresywnego raka prostaty [7]. Współczesne podejmowanie decyzji
9
Katarzyna Kmiecik

przy pomocy testów PSA ma niską swoistość i wysoką częstość wyników fałszywie
dodatnich w przypadku agresywnego raka prostaty (określanego w skali Gleasona ≥7)
[6]. Dowodem na to jest częste występowanie nowotworów u mężczyzn około 40 roku
życia przy prawidłowym stężeniu PSA. U wielu mężczyzn, u których wykluczono
obecność raka prostaty obserwuje się wyższy niż normalny poziom PSA. Poddawanie
inwazyjnej biopsji pacjentów z rakiem gruczołu krokowego w skali 6 Gleason’a wiąże
się z niepotrzebnym narażaniem na komplikacje wynikające z operacji, jak: nietrzymanie
moczu, zaburzenia erekcji, impotencja i zmiany w jakości życia związane z zabu-
rzeniami funkcji psychicznych, seksualnych i moczowych [5, 6, 12]. Sama procedura
biopsji prostaty jest inwazyjna i wiąże się ze znacznymi kosztami i powikłaniami, takimi
jak: krwawienie, zatrzymanie moczu i infekcje zagrażające życiu [5, 11].
2.3. Ultrasonografia przezodbytnicza – TRUS (ang. Transrectal Ultrasound)
TRUS należy to metod małoinwazyjnych, tanich, i łatwo dostępnych. Jest metodą
powszechnie stosowaną w celu oceny wielkości gruczołu krokowego Badanie
wykonywane jest także u pacjentów z łagodnym przerostem gruczołu i w połączeniu
z biopsją prostaty. Wielomiejscowa biopsja rdzeniowa, pod kontrolą TRUS stanowi
wiarygodną metodę potwierdzającą obecność raka gruczołu krokowego [21, 22-25].
2.4. Biopsja stercza
Do wykonania biopsji stercza, czyli nakłucia i pobrania zmienionej nowotworowo
tkanki, predysponują nieprawidłowości stwierdzone podczas badania per rectum,
ultrasonografii przezodbytniczej oraz zwiększenie stężenia swoistego antygenu
sterczowego PSA w surowicy. Lekarz pobiera około 10-12 wycinków
histopatologicznych z różnych obszarów gruczołu krokowego, jednakże ich liczb jest
zależna od objętości gruczołu. Materiał powinien zostać ze strefy obwodowej gruczołu
i z miejsc, w których wykryto nieprawidłowości w czasie badań TRUS i per rectum.
Pobrany materiał ocenia się zgodnie ze skalą Gleasona, odpowiednio 2-4, 5-6, 7 i 8-10.
Opiera się ona na ocenie złośliwości poszczególnych obszarów guza. Rozróżnia się
dziesięć stopni skali Gleasona, gdzie stopnie 2-4 oznaczają niski stopień agresji
nowotworu, 5-6 – średnio zróżnicowane komórki, 7 – agresywny rak prostaty, a wynik
8-10 dotyczy komórek guza o najwyższym stopniu złośliwości, które mają tendencję
do szybkiego wzrostu i łatwiej się rozprzestrzeniają [19].
Wyróżnia się kilka rodzajów biopsji, wśród których wymienić można biopsję
„mappingową”, „celowaną w zmianę”, „celowaną i stagingową” oraz biopsję
„formalną” wykonywaną u chorych niepredysponujących do leczenia radykalnego [1].
2.5. Dodatkowe badania
Do badań uzupełniających wykonywanych w diagnostyce raka prostaty są zaliczane:
 Tomografia komputerowa;
 mpMRI czyli obrazowanie metodą wieloparametrycznego rezonansu magnetycznego;
 USG;
 Rezonans magnetyczny;
 Limfadenopatia zaotrzewnowa.

10