Yega Okusoma ni Okuwandiika Olusoga. Olusoga Olusookelwaaku 1. Ekitabo Ekisooka PDF
Preview Yega Okusoma ni Okuwandiika Olusoga. Olusoga Olusookelwaaku 1. Ekitabo Ekisooka
Yega Okusoma ni Okuwandiika Olusoga Olusoga Olusookelwaaku 1 Eidaala 5, Eisomyo 1 EKITABO EKISOOKA Cornelius Wambi Gulere Lusoga Language Academic Board (LLAB) Plot 84 Ivukula Road P.O. Box 116 Busembatia Uganda Email: [email protected] © The Author First Published 2007 ISBN 9970-718-06-1 EAN 9789970718061 All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise, without prior permission of the copyright holder. This publication was produced with the generous support of Norad, W.K. Kellogg Foundation and Open Society Initiative for Southern Africa (OSISA) Okusaaka Ekitabo kino kyaghandikiibwa mu nkola ye ennimi dha Africa yonayoona. Mu luse luno mulimu ebitabo kikumi na musobyo. Nsaaka Nabirye Minah eyandobolayo okubighandiika ni Saudah Namyalo eyanhambaku okubisengeka mu nkola eno. Ebfaananie bya ©Gulere 2 EBILI MUNDA Olusoma Olusooka Ekimega 1: Okuwaya 2 Ekimega 2: Olulimi olugemagana ni embeela eya amaka 9 Ekimega 3: Olulimi olugemagana ni eiyegelo 12 Ekimega 4: Enhukuta endhatuza 15 Olusoma Olwokubili Ekimega 1: Olulimi olwa okutana 17 Ekimega 2: Olulimi olwa okubala esaawa 19 Ekimega 3: Ebiliibwa, ebitaliibwa ni ebya okunhwa 21 Olusoma Olwokusatu Ekimega 1: Envuuma 23 Ekimega 2: Amaina aga abantu, ebifo ni ebintu 25 Ekimega 3: Abitundu ebya omumubili ni ebyokungulu 26 Ekimega 4: Abantu, ebifo ni ebintu 29 3 Omusengo Eli buli mwana ni bazaile be Abenda okwega ni okufuuka abantubalamu. 1 Olusoma Olusooka EKIMEGA 1 OKUWAYA Okusobozesa omusomi okukozesa olulimi olusainhe mu kuwaya ni omugeni ali eka oba ku iyegelo. I Okusangaaza, okulamusa, ni okusiibula omugeni A. Okusangaaza omugeni I Malita : Koodhi! Abeno koodhi! Kateme : Kalibu! Tusangaile okukubona, Inhabo! Malita : Kaale, Inhabo. Kateme : Tusagaile inho! Tusangaliile ilala! Malita : Kaale! 2 II Biita : Nsangaile, Malita. Malita : Ni nze asinze. Biita : Nsagaile inho! Malita : Ni okukwagaana! III. Biiso : Mbona kwani? Malita : Ni nze Baaba! Biiso : Malita! Isuuka ngila! Malita : Kaale Isebo. Biiso : Isuuka ebitambula! IV. Besi : Ayiyiyiyiyiyiyiyiyi! Malita : Yiii Besi : Mwana wange, nsangaile! Malita : Zeena ntyo Besi : Eh! Kibumba yekaza ku kukuuma! Malita : Kaale Maama Besi : Isuuka ngila! Malita : Kaale; ntuuse bukalamu. V. Kantono : Ha! Omwana oweika! Leelo ganaagwa! Kasaadha : Nga obaile otubuze ku maiso? Malita : Mboneike! Kantono : Oti ibonamulala? Malita : Kantono! (bagwangana mu bifuba) Kantono : Wangi! Malita : Kasaadha! (bagwangana mu bifuba) Kasaadha: Malita! Malita : Nsangaile bukina! 3 B. Okulamusa omugeni I. Kateme : Elaile, Inhabo? Malita : Elaile, Inhabo! Kateme : Hm! Malita : Hm! Kateme : Batya eyo? Malita : Baliyo babalamwisa. Kateme : Bakalamu? Malita : Batyobatyo! Kateme : Hm! Malita : Hm! II. Biita : Gemutusinza? Malita : Ezila, koodhi musana. Biita : Ah! Ife amaadhi gatusinie! Malita : Mwebale gye mukolaku Biita : Kaale, mwena. Malita : Kale, Isebo; mwebale kukuuma wano. Biita : Tukola batala Malita : Hm! Ife tusiima! III. Biiso : Koodhi eyo? Malita : Tuliyo Isebo! Biiso : Hm! Malita : Koodhi eyo? Biiso : Tubaileyo bakalamu Malita : Edhibaluma? Biiso : Ah! Muna, bya twena! Malita : Webale kuwaya nabo Biiso : Kaale; mwino ali atya? Malita : Aliyo mulungi, abalamwiisa Biiso : Yebale inho! 4 IV. Besi : Elaile? Malita : Elaile, Inhabo. Besi : Koizi eyo? (aila mu Lulamoogi) Malita : Tuliyo Nyabo. Besi : Mwebale eitamba? Malita : Tukola. Besi : Abeika bali batya? Malita : Babasugiilye. Besi : Basa? Malita : Basa inho, babasaasiile inho omukufeelwa Ni obubaluma. Besi : Mwana wange kyabaile kibiibi ihno. Omwana atali mutomuto naafa mu ngeli embiibi! Malita : Kitalo! Besi : Omwinaho ali atya? Malita : Abasugiilye. Abaheelezelye akasaabuuni Ni busukaali buno. Besi : Yebale kimo, mwana wange! V. Kasaadha : Oliyo? (bagwidhagana mu bifuba) Malita : Ndiyo, Kasaadha! Kasaadha : Koodhi eyo? Malita : Tuliyo! Kasaadha : Isuuka bwoidye? Malita : Kale muna! Kantono : Osiibye otya ye? (bagemagana mu ngalo) Malita : Bulungi, Kantono. Kantono : Nga ogeedye? Malita : Ndya bulungi. Kantono : Bwoleka! Kasaadha : Nkobela amayaka? Malita : Nzila kyenkoba Kasaadha : Ha! Oti ni ali ku iba yenka? Malita : Ndobela! 5 KY Okusiibula omugeni Malita : Mbaboineku! Beesi : Mwana wange, tolinze kulya? Emele eli kumpi kuya! Malita : Mukoilumewo yantumye Kubaletela mataaba gano me male tugye ku iyegelo tubone ibaawo. Beesi : Eh! Yebale; wa Lataawo! Biiso : Mwebale kupakasa. Beesi : Mwebale kimo. Biiso : Mubyagaile, tusiimye; kabili kyongelo! Malita : Mufumbenga, ndilya olundi. Beesi : Ooo! Mbo nga ekali wano! Mbawe mwaidhanga bugubugu timutyama, waile kulya. Mwana iwe, oyenda kuba otya? Kasaadha : Ife mutwewele emele tweliile. Bya kufa kuleka Beesi : Ah! Emele ya munaimwe, wakili aidha kuwuutaku supu me male agye. Kolya ku nkyo koogwa nako. Eno twalila omusaadha wange. Malita : Weebale inho, Maama, obyagaile. Webale kufumba. Beesi : Bikalu bityo! Imwe aba ekibuga mulya bino? Malita : Ebiseela bingiileku, munsoniwe; baasi yiiyo eli kufuuwa engombe. Kantono : Kale Malita, weelaba, mulamu mulamuse; otela okwila. Malita : Kale bambi, Mukuume abazeeyi. 6 Okwinhonola empisa edhokulamusa Omwana omuwala afukamila nga alamusa abantu abakulu abamusinga. Asobola okuleeta omukonogwe yagema mu gwa omuntu gwali kulamusa singa omuntu amuwa omukono gwe. Omukulu bwatakuwa mukono toleeta gugwo. Omwana omulenzi ayemelela ku magulu ge gombi bwemeka yalamusa abantu abamusinga obukulu. Yeena akola nga omuwala bwakola nga alamusa, agema mu bwala omukuzi mulala oba emikuzi esatu bwayogela ebigambo ebilamusa. Bwoba nga togemye mu bwala, emikono gite ku bisambi. Ti kilungi kwewumba mu kifuba okutolaku nga olamusa bantu ku lumbe oba waligho ebizibu. Ti kikalamu kuta mikono mu nsawo dha mpale nga olamusa oba oyogela ni abantu. Engeli eyindi, oyinza iwe omulenzi okuta emikono gyo einhuma weewombeeka bukalamu nga olamusa. Bwe muba nga mwagayaga, muyinza okugwangana mu bifuba, okugemagana mu bwala emikuzi esatu ni okusobawo. Ate ela muyinza ni okukolawo ebisaizi ebindi ebilaga obumanhe bwa imwe. Kiba kilungi oluwayo okuba olumpimpi mu kusangaza, okulamusa ni okusiibula olwokuba nti ebiseela biba bitono kale oli ni okulekelawo baino akabanga boona basangaaze, balamuse ela ni omugeni asiibule agolole. Tikitela kuba kilungi okuva mu maka nga toliile, ela abantu mu maka omwo batela okukitwala bubi inho. Bwokyalanga awantu wonawona, waile ka waimwe, pima akaseela otyame wansi olye oba onhwe ku maadhi wakili me male ogolole yoogya. Abaana batela okukoopa empisa dha abazaile oba abakulu baibwe; kale mwegendeleze engeli ye mwebisaamu nga musangaaza, mulamusa ela nga musiibula abantu, abaana boona beege ebikalamu okuva ye imwe. 7
The list of books you might like
