yavuz özkan sinemasında türk aile yapısı ve değerlerinin temsili PDF
Preview yavuz özkan sinemasında türk aile yapısı ve değerlerinin temsili
T.C. EGE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ Radyo – TV – Sinema Anabilim Dalı YAVUZ ÖZKAN SİNEMASINDA TÜRK AİLE YAPISI VE DEĞERLERİNİN TEMSİLİ YÜKSEK LİSANS TEZİ Diler KOŞAR DANIŞMAN Yrd.Doç.Dr. Alev Fatoş PARSA İZMİR - 2007 İÇİNDEKİLER GİRİŞ......................................................................................................................3 I.BÖLÜM: KÜLTÜREL AÇIDAN TÜRK TOPLUMUNUN AİLE YAPISI VE DEĞERLERİ...................................................................................................9 1) AİLE KURUMU VE ÖNEMİ....................................................................10 A) Bir Toplumsal Kurum Olarak Aile......................................................10 B) Toplumsal Yaşamda Aile ve Önemi......................................................15 C) Toplumsal Yaşamda Aileyi ve Önemini Reddeden Görüşler.............17 D) Toplumsal Yaşamda Aile Tipleri ve Fonksiyonları.............................20 2) TARİHSEL SÜREÇTE AİLE YAPISI VE DEĞERLERİ.....................29 A) Aile Kurumu Üzerine İlk Bilimsel Araştırmalar.................................29 B) Cumhuriyet Dönemi Türk Aile Yapısı.................................................34 C) Modern ve Postmodern Süreçte Toplum-Aile Yapısı ve Değerleri...35 II. BÖLÜM: TÜRK SİNEMA SANATI VE YAVUZ ÖZKAN SİNEMASI.62 1) TÜRK SİNEMA SANATI..........................................................................62 A) Türk Sinema Tarihine Genel Bakış......................................................63 B) Türk Sinema Sanatı'nda Aile Yapısı ve Değerleri...............................72 a) Aile Olgusunun Doğuşu......................................................................73 b) Türk Sinema Sanatı’nda Aile Kurumu ve İşleniş Biçimi................74 2) YAVUZ ÖZKAN SİNEMASININ ÖZELLİKLERİ................................80 A) Yavuz Özkan Biyografisi.......................................................................80 B) Yavuz Özkan Filmografisi.....................................................................81 a) Yönetmen Filmografisi.......................................................................81 b) Yapımcı Filmografisi..........................................................................86 c) Senaryo Filmografisi...........................................................................87 d) Oyuncu Filmografisi...........................................................................88 e) Sanat Yönetmeni Filmografisi............................................................88 f) Ödülleri.................................................................................................89 C) Yavuz Özkan Sinemasının Üslubu........................................................90 a) Yavuz Özkan Sinemasında Zaman ve Mekan..................................90 b) Yavuz Özkan Sinemasında İnsan......................................................96 c) Yavuz Özkan Sinemasında Oyunculuk...........................................106 d) Yavuz Özkan Sinemasında Tema....................................................109 e) Yavuz Özkan Sinemasında Dil.........................................................111 f) Yavuz Özkan Sinemasında Toplumsal ve Kişisel Yansımalar......114 D) Yavuz Özkan Sineması’nın Sinemasal Özellikleri............................116 III. BÖLÜM: YAVUZ ÖZKAN FİLMLERİ ARASINDAN SEÇİLEN ÖRNEK FİLMLER ÇERÇEVESİNDE TÜRK AİLE YAPISI VE DEĞERLERİNİN SUNUMU...........................................................................120 1) ARAŞTIMANIN HİPOTEZİ, TEKNİĞİ, YÖNTEMİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ.............................................................................120 1 A) Araştırmanın Hipotezi.........................................................................120 B) Araştırmanın Yöntem ve Tekniği.......................................................121 C) Araştırmanın Değerlendirilmesi.........................................................123 2) YAVUZ ÖZKAN FİLMLERİ ARASINDAN SEÇİLEN ÖRNEK FİLM ÇÖZÜMLEMELERİ....................................................................................125 A) Maden (1978)........................................................................................126 B) Büyük Yalnızlık (1989).........................................................................139 C) Yengeç Sepeti (1994)............................................................................150 D) Bir Kadının Anatomisi (1995).............................................................167 E) Bir Sonbahar Hikayesi (1994).............................................................179 F) Bir Erkeğin Anatomisi (1996)..............................................................194 SONUÇ...............................................................................................................208 IV. KAYNAKÇA...............................................................................................219 EK -1...................................................................................................................226 2 GİRİŞ Yavuz Özkan Sinemasında Türk Aile Yapısı ve Değerlerinin Temsili konulu bu araştırma, Türk toplumundaki aile yapısı ve değerlerini geçmişten günümüze kadar geçirdiği yapısal değişimlerle ortaya koymayı amaçlamakta ve Yavuz Özkan sinemasında bu değerlerin nasıl ve hangi ölçüde ele alındığını tespit etmeye çalışmaktadır. Bu tespitin yapılabilmesi amacıyla, Yavuz Özkan sinemasından seçilen örnek filmler çerçevesinde incelemeye alınan “Türk aile yapısı ve değerlerinin temsili” konusu, Türk Sinemasının tarihsel bağlamından kopartılmadan incelenmektedir. “Yavuz Özkan sinemasında Türk Aile Yapısı ve Değerlerinin Temsili” konulu bu araştırmada, ilk önce, temsil düzeyinin değerlendirilebilmesi amacıyla Türk aile yapısı ve değerleri bağlamında inceleme yapılmaktadır. Bu nedenle, aile ve tarihsel bazda gösterdiği değişim toplumsal yapı ve kültürel değerler dikkate alınarak incelenmektedir. Aile, insan neslinin devamını sağlayan biyolojik ilişkilere bağlı yapısı ile birlikte, üyesi açısından toplumsallaşma sürecinin ilk ortaya çıktığı, bireylere toplumsal cinsiyet rollerinin aktarıldığı ve toplumsal değer yargılarının kültür, inanç, örf-adet, gelenek-görenek aracılığıyla nesilden nesile iletiminin gerçekleştirildiği sosyal bir kurumdur. Aile aynı zamanda, üyeleri arasında duygusal ilişkilerin yoğun olarak yaşandığı birincil grup olma özelliği nedeni ile psikolojik, ürettiği kadar tüketen yapısıyla ekonomik, toplumsal düzenin korunmasına hizmet eden yönüyle siyasal ve kuruluş şekliyle de hukuksal özelliği bulunan bir toplumsal alt kurumdur. Aile varlığı ile hem toplumsal yapı üzerinde egemen düzenin sürekliliğinin sağlanması yönünde bir etki yapmakta hem de kendi yapısal özelliklerinin değişimine neden olan içinde bulunduğu toplumun sosyal, kültürel ve ekonomik yapısından etkilenmektedir. Bu süreç içinde aile ve toplum karşılıklı olarak birbirleri üzerinde etki yaratırken birey hem aile kurumunun hem de toplumun 3 yapısal özelliklerinden etkilenmektedir. Bu karşılıklı etkileşim sürecinde her iki taraf içinde baskın olan temel güç, kültürdür. Kültür gerek aile gerekse toplum üzerinde bir baskı mekanizması olarak toplumu alt kurumları ile birlikte kontrol altına almaktadır. Kültürün genelde toplum üzerinde sahip olduğu bu güç, özelde ailenin yapısını ve işleyişini de etkilemektedir. Bu nedenle aile, üyelerinin birbirine kan bağı ile bağlandığı, çıkara dayalı olmayan duygusal ilişkilerin hakim olduğu birincil bir grup olmakla birlikte aynı zamanda toplumsal bir kurum olarak da adlandırılmaktadır. Toplumsal bir varlık olarak birey temel karakteristik özelliklerini bu toplumsal kurumdan, aileden, almaktadır. Bu nedenle aile, bireyin doğumuyla elde ettiği en büyük sosyal güç olarak değerlendirilmektedir. Doğumla kazanılan bir hak olarak insanın dünyaya geldiği ilk andan itibaren ölümüne kadar geçen sürede aile, bireyin kişilik özelliklerinin oluşumunda ve yaşantısının şekillenmesinde cinsiyet, vatandaşlık, din, kültür gibi kişisel tercih içermeyen diğer kazanılmış haklara oranla çok büyük ve önemli bir etkiye sahiptir. Bireyin aile kurumuna bağlı olarak edindiği davranış kalıpları ve düşünce tarzı, ailenin de içinde bulunduğu toplumun kültürel özellikleri başta olmak üzere gelenek, görenek, örf ve adetlerine bağlı olarak değişmektedir. Kültürler yani toplumlar arası değişime bağlı olarak ortaya çıkan bu fark aynı toplum içinde coğrafi bölgelere göre değişebildiği gibi aynı toplumda zaman içinde de değişime uğrayabilmektedir. Sözkonusu bu değişim, yaşanan toplumsal sorunların belirlenmesinde önemli rol oynamaktadır. Yavuz Özkan, filmlerinde toplumsal sorunları temel alarak bu sorunların bireyler ve aileler üzerinde neden olduğu değişimleri göstermeyi amaçlamaktadır. Bu değişim sürecinde birey filmde anlatılmak istenen temel düşünce karşısında kendinin ve ailesinin hayata karşı duruşunu fark edecek ve farklı bir dünyada yaşantısına anlam kazandırmaya çalışacaktır. Sinema, izleyicisine içinde yaşadığı hayata farklı bir çerçeveden bakarak kendi yaşantısını yeniden sorgulama imkanı vermektedir. Sinema sanatının izleyicisine sunduğu bu imkan sayesinde kişi kendini ve hayatını film süresince 4 tekrar kurgulamakta belki de hayal ettiği yerde ve şekilde yaşama şansını elde etmektedir. Bu duyguyu yaratacak temel unsur izleyicinin perdedeki kendisiyle özdeşim kurmasından kaynaklanmaktadır. Bir yönetmeni meslektaşları arasında farklı kılan ve onu başarılı yapan unsur, perdeye yansıttığı çerçevede kompozisyonu nasıl kurduğuna, mizanseni oluşturma becerisine ve bunu izleyicisine sunma yeteneğine bağlıdır. Bu yetenek ölçüsünde izleyici perdedeki kendini görme olasılığını yakalamaktadır. Yavuz Özkan sinemasının temel özellikleri Şükran Kuyucak Eser’in “Sinemamızda Bir Auteur Ömer Kavur” adlı kitabındaki biçimsel yapı temel alınarak araştırılmıştır. Bu araştırma modelinde Yavuz Özkan sinemasında üslup zaman-mekan, oyunculuk, insan, tema, dil, filmlerdeki toplumsal ve kişisel yansımalar olmak üzere temel altı kriter üzerinden değerlendirilmekte buna bağlı olarak Özkan sinemasının üslup özellikleri yani sinemasal dili belirlenmektedir. Yavuz Özkan Sineması’nda Türk aile yapısı ve değerlerinin temsili konulu araştırma, sürekli değişim gösteren toplumun dinamik yapısına bağlı olarak meydana gelen değişimlerin, sosyal bir kurum olan ailenin yapısı ve işleyişi üzerinde de değişimlere neden olacağı hipotezini savunmaktadır. Bu hipotezin sinema sanatında sorgulanması amacıyla Özkan filmleri, göstergebilimsel çözümleme yöntemindeki gösterge çözümlemeleri aracılığıyla içerik analizi yapılarak incelenmiştir. Modernizm kuramının desteği ile yapılan örnek film çözümlemelerinde içerik analizinin kullanılması konunun, mantıksal açıdan sorgulanmasından, kompozisyona ve dil yapısına kadar geniş bir perspektiften incelenmesinde önemli rol oynamaktadır. Göstergebilimsel metodoloji, temel anlam sorgulaması yapan içerik analizi ile birlikte anlamlandırma sürecinde yan anlam olarak izleyiciye sunulan göstergelerin anlaşılmasında etkili olmaktadır. Yavuz Özkan sinemasında Türk aile yapısı ve değerlerinin temsil sorununu inceleyen bu araştırma, aile kurumunu toplumsal bağlam içinde ele almakta ve gelişim sürecini de toplumsal olaylarla açıklamaya çalışmaktadır. 5 Araştırmanın birinci bölümünde, sosyal bir boyuta sahip olan aile kurumu ve önemi iki düzeyde ele alınmaktadır. İlk olarak toplumsal bir kurum olarak aile kavramı üzerinde durulmakta, ve yine sosyal bir kurum olarak ailenin amaçları belirlenmektedir. Aile kavramının toplumsal çerçevede belirli bir temele dayandırılmasından hemen sonra toplumsal yaşam sürecinde aile ve aile kurumunun önemi açıklanmaktadır. Bu başlık altında hem aile kurumunun toplumsal düzenin sürdürülmesi açısından gerekliliği savunulmakta hem de işlevleri sorgulanmaktadır. Bu amaca hizmet edecek şekilde ilgili başlık altında, toplumsal yaşamda aileyi ve önemini reddeden görüşlere yer verilmekte ve ailenin gereksiz olduğu savını ileri süren araştırmacıların görüşleri çerçevesinde aile kurumunun hem kendi bünyesindeki üyeleri açısından hem de toplumsal yaşamdaki önemi açısından gerekliliği pekiştirilmektedir. Toplumsal yaşamda aile kurumunun varlığı, önem ve gereklilik açısından incelenerek açıklandıktan sonra yapısal yönüyle incelenmek üzere tarihsel bağlamda ele alınmaktadır. Geçmişten günümüze kadar geçen sürede aile kurumunun yapısında meydana gelen değişiklikler ve bu değişikliklerin toplumsal yapı ile arasında arasındaki bağın tespit edilmesi, ailenin tarihi süreç içinde yapısında meydana gelen değişikliklerde sosyal, ekonomik, kültürel ve çevresel koşulların ne derece etki sahibi olduğunun anlaşılmasını sağlamaktadır. Farklı şekillerde isimlendirilen ve niteliksel açıdan farklılıklar gösteren aile modellerinin incelenmesini de sağlayan bu bölümden sonra, günümüz aile kurumunun işlevsel ve yapısal özelliklerinin modern ve post- modern süreçte değerlendirilmesi yapılmaktadır. Bu amaçla ilk önce kavramların anlamları ve adını verdikleri dönemin toplumsal açıdan taşıdığı özelliklerin açıklaması yapılmaktadır. Modern ve post-modern dönemin toplumun ve bireylerin yapısında meydana getirdiği değişimlerden sonra bu dönemin aile kurumu üzerindeki etkisi açıklanarak toplumsal bir kurum olarak modern ve post- modern ailenin yapısal özellikleri ve fonksiyonel amaçlarının anlatımı yapılmaktadır. Araştırmanın ikinci bölümünde ilk olarak Türk sinema sanatının tarihi üzerinde durulmaktadır. Türk aile yapısı ve değerlerinin sinema sanatı içinde 6 incelemesinin yapılabilmesi için aile kurumu, yapısal özellikleri ve fonksiyonları ile birlikte Türk sinema sanatı hakkında da bilgi sahibi olunması gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Aile yapısı ve değerlerinin temsil düzeyinin sorgulanacağı bir sanat dalı olarak Türk sinemasının günümüzde geldiği noktanın doğru belirlenmesinde tarihsel açıdan bakış zorunlu hale gelmektedir. Bu nedenle araştırmanın ikinci bölümünde öncelikli olarak Türk sinema tarihi hakkında bilgiler aktarılmış ve Türk sinemasının değişim çizgisi belirlenmiştir. Türk sinema tarihi üzerine yapılan incelemelerden sonra araştırmanın ikinci bölümü, hipotezin sorgulanmaya başlandığı ve yanıtların arandığı Türk sinema sanatında aile yapısı ve değerlerinin temsil düzeyinin sorgulanmasıyla devam etmektedir. Bu başlık altında yer alan bölümün amacı, aile olgusunun doğuşundan başlayarak günümüze kadar gelen sürede Türk sinema sanatında aile kurumu ve işleniş biçiminin nasıl ve hangi düzeyde ele alındığının tespit edilmesidir. Aile yapısı ve değerlerinin Yavuz Özkan sineması içinde nasıl ve ne ölçüde temsil edildiğinin incelendiği bölüme geçmeden önce Yavuz Özkan’ın yönetmen olarak sahip olduğu sinemasal dilin yani üslubunun bilinmesi gerekmektedir. Yavuz Özkan’ın ilk önce birey olarak biyografisinin aktarılmasından sonra mesleki açıdan değerlendirilmesinin yapılması amacıyla yönetmen, oyuncu, yapımcı, senarist, sanat yönetmeni filmografileri ve ödülleri aktarılmaktadır. Mesleki geçmişinin incelendiği bölümden sonra Y. Özkan’ın filmlerindeki anlatısal özellikler İstanbul Ihlamur Kasrı’nda 15.07.2006 tarihinde kendisiyle yaptığımız röportaj çerçevesinde detaylıca incelenerek sinemasal anlatı yapısının belirlenmesi amaçlanmıştır. Özkan’ın filmlerindeki biçimsel ve anlatısal özelliklerin belirlenmesi, seçilen örnek filmlerde çözümlemelerin nasıl yapılması gerektiği konusunda belirleyici rol oynamaktadır. Araştırmanın üçüncü bölümünde Türk aile yapısı ve değerlerinin temsili Yavuz Özkan filmlerinden seçilen örnek film incelemeleri ile sunulmaktadır. Bu filmler “Maden” (1978), “Büyük Yalnızlık” (1989), “Yengeç Sepeti”(1994), “Bir Sonbahar Hikayesi” (1994), “Bir Kadının Anatomisi” (1995) ve “Bir Erkeğin Anatomisi” (1996) adlı filmlerdir. Bu nedenle üçüncü bölümde araştırmanın 7 hipotezi, yöntem ve tekniği belirtilerek araştırmanın değerlendirilmesi yapılmıştır. Film seçiminde, toplumun farklı kesimlerini temsil etmesi amacıyla farklı gelir ve çevre grubuna dahil olan ailelerin yer aldığı filmler göz önünde tutulmuştur. “Maden” (1978) filminde, toplumun belirli bir kesimini temsil eden işçilerin, hakları için verdikleri mücadele toplumsal yansımaları ile birlikte anlatılmaktadır. Bu anlatım içerisinde geleneksel ve sosyo-ekonomik düzeyi düşük ailelerin yapılanmaları ve aile üyelerinin aile içindeki rolleri incelenebilmektedir. “Büyük Yalnızlık” (1989) adlı film, postmodern kültürün gerekli kıldığı tüm tüketim öznelerine sahip olan ve yine postmodern kültürün sonuçlarından biri olarak görülen parçalanmış bir aileyi inceleme imkanı vermektedir. Yengeç Sepeti (1994), Özkan filmleri arasındaki tam bir aile filmi olması nedeniyle tercih edilmiştir. Sosyo-ekonomik düzeyi belirli bir seviyede olan ve özünde geleneksel bir aile yapılanmasına sahip bir ailede üç farklı kuşak arasındaki çatışma anlatılmaktadır.“Bir Sonbahar Hikayesi” (1994) adlı filmde, anarşi ve kaos içindeyken devrim ve sonrasında değişim sürecini yaşayan bir toplumun yapısında meydana gelen değişikliklerin ortaya çıkardığı sonuçların gelir ve çevre grubu yüksek olan eğitimli bir aile açısından yansımaları incelenebilmektedir. “Bir Kadının Anatomisi” (1995) ve “Bir Erkeğin Anatomisi” (1996) adlı filmler, geleneksellikten modernliğe ve modernlikten postmodernliğe geçiş aşamalarında toplumlarda meydana gelen değişimlerin aile içi yansımalarını kadın ve erkek açısından doğurduğu sonuçları iki farklı cins üzerinden inceleme imkanı vermektedir. 8 I.BÖLÜM: KÜLTÜREL AÇIDAN TÜRK TOPLUMUNUN AİLE YAPISI VE DEĞERLERİ Toplumlar, tarihi kökenleri üzerinde temellenen kültürel özellikleri ve bu kültürel özelliklerine bağlı olarak oluşan toplumsal yapıları ile diğer toplumlardan farklılık gösterebilen ve gösterdiği farklılığın niteliksel ve niceliksel boyutuna bağlı olarak toplumsal çapta gerçekleşen sürekli değişim yönünü belirleyerek uluslararası platformda kendine yer edinmektedir. Bu nedenle kültürel açıdan bir toplumu yada topluma ait bir alt kurumu incelerken oluşabilecek anlam karmaşasını önlemek için toplum, kültür ve kurum kavramlarının içeriğinin bilinmesi önem kazanmaktadır. Toplum, aynı toprak parçası üzerinde bir arada yaşayan ve temel çıkarlarını sağlamak için işbirliği yapan insanların tümü olarak adlandırılmaktadır.1 Buna bağlı olarak Türk toplumu, Türkiye Cumhuriyeti Devletinin sınırları içinde yaşayan ve temel çıkarları doğrultusunda milli birlik ve beraberlik duygusu aracılığıyla bir araya gelmiş bireylerin oluşturduğu bir kültürel-toplumsal yapılanma olarak değerlendirilir. Kültür kavramının kullanım alanlarına göre birbirinden farklı çok sayıda tanımları bulunmakla birlikte, sosyal psikolojide en yaygın anlamında, belirli bir grubun, değerlerini, inançlarını, eşyalarını, davranış ve iletişim tarzlarını da içine alan özel yaşam tarzı şeklinde tanımlanabilir.2 Dünya arenasında farklı grupları temsil eden toplumların kültürel yapıları ve değişimleri yine toplumun geçmişte sahip olduğu kültüre ve toplumsal yapıya bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. Toplumsal bir kurum olan aile yapılanmasının incelenebilmesi için kurum kavramının da anlamsal olarak belirlenmesi gerekmektedir. Kurum (ing.institution) sözcüğü, etimolojik kökeninde kalıcı bir şekilde tesis etmek anlamındaki Latince instituere sözcüğünden gelmektedir. Kurum, insanların 1TDK, Türk Dil Kurumu Sözlüğü, http://www.tdk.gov.tr/TR/SozBul 2007. 2 Nuri Bilgin, Sosyal Psikoloji Sözlüğü, Bağlam Yayıncılık, İstanbul, 2003, s.213. 9
Description:The list of books you might like
