Yavuz AKÇİ1 ALTERNATİF ALIŞVERİŞ MEKÂNI OLAN GELENEKSEL SEMT PAZARLARININ ...

19 Pages·2015·0.88 MB·Turkish

Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 3, Sayı: 17, Eylül 2015, s. 229-247

Yavuz AKÇİ1
ALTERNATİF ALIŞVERİŞ MEKÂNI OLAN GELENEKSEL SEMT
PAZARLARININ YAPISI, İŞLEYİŞİ ve SORUNLARININ
İNCELENMESİ (Adıyaman Örneği)2
Özet
Değişen yaşam koşulları hayatın birçok alanında etkisini göstermektedir. İhtiyaçlar
hiyerarşinin en temel basamağını oluşturan beslenme, barınma ve giyinme gibi
ihtiyaçlar süreklilik arz eden ihtiyaçlardır. Bu ihtiyaçların karşılanmasında çok
uzun bir geçmişe sahip olan semt pazarlarının geleneksel bir rolünün olduğu
düşünülmektedir. Bu çalışmada Adıyaman il merkezindeki geleneksel semt
pazarlarındaki alıcı ve satıcılar incelenmiştir. İncelemede alıcıların bu alışveriş
mekânlarını tercih nedenleri, memnuniyet düzeyleri, karşılaştıkları sorunlar ve
beklentileri belirlenmiştir. Daha sonra da aynı pazarlardaki satıcıların bu mesleği
tercih nedenleri, bu meslekteki çalışma süreleri, karşılaştıkları sorunlar ve
beklentileri belirlenmiştir. Veri toplama için iki ayrı semt pazarı ölçeği (alıcı-satıcı)
oluşturulmuştur. Anketler yüz yüze görüşme yöntemiyle uygulanarak geçerli 1.000
alıcı ve 200 satıcı verisi elde edilmiştir. (Her pazar yerinden tesadüfi olarak seçilen
ve anketi cevaplamaya gönüllü olan kişilere uygulanmıştır.) Uygulama sonuçları
SPSS 20.0 programında analizlere tabi tutulmuştur. Araştırma sonucunda
satıcıların pazarcılık mesleğiyle ilgili sorunları belirlenmiş ayrıca alıcıların da semt
pazarlarından alış veriş yapma nedenleri, alış veriş şekilleri ve pazarlara ilişkin
memnuniyet durumları belirlenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Semt Pazarları, Alıcı, Satıcı
STRUCTURE, PROGRESS, and PROBLEMS of THE TRADITIONAL
DISTRICT BAZAARS AS AN ALTERNATIVE MARKET PLACE
(Sample of Adiyaman)
Abstract
Changing living conditions show the effects in many areas of life. Requirements of
nutrition, harboring, and clothing which are the most basic steps of the hierarchy of
needs are the continuous needs. It is believed in that there is a traditional and

1 Yrd. Doç. Dr., Adıyaman Üniversitesi, Üretim Yönetimi ve Pazarlama ABD., [email protected]
2 Bu çalışma Adıyaman Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi Tarafından Desteklenmiştir.
Yavuz Akçi 230
historical role of District Bazaars to satisfy the needs and requirements. Buyers and
sellers in traditional District Bazaars in Adiyaman were examined in this study.
The reasons of choosing these shopping areas, the levels of satisfaction, problems
and expectations of buyers were clearly determined in this research. After that, the
reasons of choosing this profession, working hours, problems, and expectations of
sellers in the same bazaars were also examined. Two different district bazaar
samples (buyer-seller) were established for collecting data. Face to face interview
was used for conducting a survey and effectual 1000 survey from buyers and 200
survey from sellers (who were randomly selected and willing to answer the
questions in each district bazaar) were obtained. Results were analyzed by the
software of SPSS 20.0. Based on the survey results, sellers’ problems about their
profession were identified and also buyers’ reasons and forms of shopping from
district bazaars and levels of satisfaction were determined in this research.
Key Words: District Bazaar, Buyer, Seller
1. GİRİŞ
Semt pazarlarının çok uzun bir tarihi geçmişinin olduğu düşünülmektedir.
Perakendeciliğin olmadığı zamanlarda üreticiler (ağırlıklı olarak tarım ve hayvancılık yapanlar)
ürettikleri ürünleri satmak için şehirlere getirmişlerdir. Alıcı ve satıcıların buluşabilmelerine
olanak sağlayan ortak bir alana ihtiyaç duyulduğundan pazarlar doğmuştur. Zamanla üreticilerin
tüm pazarlara hatta uzak pazarlara ulaşması güçleştiğinden aracılara ihtiyaç duyulmaya
başlanmıştır. Bu durum semt pazarlarının gelişmesindeki ikinci önemli adımı oluşturmuştur.
Özellikle sanayi devrimi sonrasında artan üretim ve tüketim miktarlarının sonucunda aracıların
sayısı artmış komisyoncu, toptancı, ithalatçı, bayi gibi aracılar da sistemin içine girerek semt
pazarlarının günümüzdeki halini almasını sağlamıştır.
Semt pazarı veya haftalık pazar, alıcı ve satıcıların düzenli aralıklarla, otoriteler
tarafından belirlenen yerlerde bir araya gelmeleri olarak tanımlanabilir (Özgüç ve Mitchell,
2000:37). TÜSPAF semt pazarını, üreticiler ve pazarcılar tarafından satışa sunulan mallar ile
belediyece müsaade edilen diğer gıda ve ihtiyaç maddelerinin doğrudan tüketicilere perakende
olarak satıldığı açık veya kapalı pazar yerleri olarak tanımlamaktadır.
Temelde meyve, sebze, bakliyat, peynir, yumurta gibi tarım ve hayvancılık ürünlerinin
satıldığı semt pazarlarında zamanla ürün çeşitliliği artmış giyim, tekstil, ayakkabı, mutfak
eşyaları, plastik ürünler, zücaciye, temizlik ürünleri, kırtasiye, oyuncak, elektronik gibi
insanların ihtiyaç duyacağı çok çeşitli ürünler de yer almaya başlamıştır. Başlangıçta tamamen
yerel ürünlerin alınıp satıldığı semt pazarlarında zamanla yurt içindeki diğer şehirlerde üretilen
ürünler de pazarda yer almaya başlamış ve hatta yurt dışından ithal edilen ürünler de semt
pazarlarındaki tezgahları doldurmaya başlamıştır.
Semt pazarlarının ve pazarcılık kültürünün fakir ülkelerle veya yoksullukla
ilişkilendirilmesi doğru bir yaklaşım olmamaktadır. Çünkü dünyanın en zengin ülkelerinde de
semt pazarları bulunmaktadır. Semt pazarlarından yalnızca gelir seviyesi düşük olan insanların
alış veriş yaptığı düşüncesi de doğru bir bakış değildir. Çünkü semt pazarlarından herkes alış
veriş yapmakta hatta “sosyete pazarı” gibi isimlerle adlandırılan pazarlar bile bulunmaktadır.
Ülkeler veya kültürler farklı olsa bile semt pazarları birbirlerine oldukça
benzemektedirler. Düzenli olarak haftanın belirli bir günü kurulması, pazarın yerleşim şekli,
The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 17, Eylül 2015, s. 229-247
231
Alternatif Alışveriş Mekânı Olan Geleneksel Semt Pazarlarının Yapısı, İşleyişi ve
Sorunlarının İncelenmesi (Adıyaman Örneği)

pazarlama ve satış şekilleri çoğu ülkede birbirlerine benzemektedirler. Satılan ürünlerde

farklılıklar olsa da şekil benzerlik göstermektedir. Ayrıca semt pazarları değişen teknolojiden de
kendine pay çıkarmaya çalışmaktadır. Semt pazarlarında genellikle peşin alış verişler

yapılmasına rağmen bazı satıcılar kredi kartıyla da satış yapmaktadırlar.
Bu çalışmada semt pazarlarının yapı ve işleyişinin belirlenmesi amacıyla hem satıcılardan

hem de alıcılardan veriler toplanmıştır. Toplanan veriler ışığında satıcıların pazarcılık mesleği
ile ilgili görüşleri, tutumları ve çeşitli konulardaki memnuniyetleri belirlenmeye çalışılmıştır.
Aynı şekilde alıcılardan toplanan verilerle de neler satın aldıkları, pazarı tercih nedenleri neler
olduğu ve alış veriş şekilleri nasıl gibi soruların cevapları belirlenmeye çalışılmıştır.
Geleneksel alışveriş mekânı olan semt pazarları halkla ilişkiler ve reklamcılık, iktisat,
tarım ekonomisi, coğrafya ve sosyoloji gibi bilim alanlarının inceleme konusu olmuştur. Fakat
işletme biliminin pazarlama ana bilim dalının konusu olarak pek irdelenmemiştir. Bu açıdan da
bu araştırmanın diğer araştırmalardan farklılaşacağı beklenmektedir.
2. Literatür
Semt pazarları hemen tüm dünyada, tarih boyunca çeşitli alışveriş süreçlerinin değişim ve
dönüşüm mekanizması içinde önemlerini hep koruyarak günümüze dek gelebilmiş mekânlardır.
Günlük yaşamda ekonomik, sosyal ve kültürel açıdan yadsınamaz bir yeri olan semt pazarı
(periyodik pazar, haftalık pazar) denildiğinde, genellikle ailelerin sebze, meyve, giyim-kuşam,
ayakkabı, zücaciye gibi çeşitli ihtiyaçlarını uygun fiyatlarla alabildikleri; belirli günlerde ve
belirli yerlerde kurulan alışveriş organizasyonu akla gelir (Tunçel, 2003: 50).
Pazarlar, tarihi süreç içinde üreticiler ile tüketicilerin bir araya geldikleri alanlar/mekanlar
olmuştur. Kırsal yerleşim alanlarında pazarlar genellikle haftada bir defa ve haftanın belirli bir
gününde kurulmaktadır. Bazen de mevsimlik veya yıllık düzenlerle de kurulmaktadır. Bazen
şölen, panayır gibi etkinlilerle de birleştirilmektedir. Kentlerde ise insanlar ihtiyaçlarını sıklıkla
perakendecilerden (bakkal, market, mağaza, çarşılar vb) karşılamaktadırlar. Bazen de özellikle
meyve sebze ağırlıklı ihtiyaçlarını geleneksel alışveriş mekanı olan haftalık kurulan semt
pazarlarından karşılamaktadırlar.
Çalışma konusu tek boyutlu olmayıp, birçok boyutu olan bir konudur. Semt pazarlarının
kültürel, iktisadi ve ticari boyutları bulunmaktadır. Özgüç ve Michael, semt pazarlarının kültürel
boyutuyla ilgili olarak, market ve AVM’lere karşılık hala devam ediyor olduğunu fakat yavaş
yavaş değişimden etkilendiğini belirtmektedirler (Özgüç ve Michael, 2000). Koçak ve Çakmak,
semt pazarlarının ekonomik boyutlarıyla ilgili olarak özellikle kayıt dışı ekonomiyi etkilemesi,
yapılan ticaretin kayıt altına alınamayıp vergilendirilememesi konularını ön plana
çıkarmaktadırlar (Koçak ve Çakmak, 2011). Aynı şekilde Yıldız, seyyar satıcı ve işportacılar ile
semt pazarcıları arasındaki benzerliklere değinmekte, kayıt dışı ve göç ile bunları
ilişkilendirmektedir (Yıldız, 2008).
Maruyama ve Trung (2010:1) enformel satıcılardan gıda ürünü alış verişi yapılmasının en
önemli nedeni olarak düşük fiyatlı olmalarını göstermektedir. Ayrıca bunun satıcıların sağladığı
hizmetlerle de bir ilişkisinin olmadığını belirtmektedirler. Semt pazarlarının ticari ve coğrafi
boyutuna yönelik olarak da Akpınar vd, 2009 & Yulafçı ve Cinemre, 2007 & Bulut, 1980 &
Çalışkan, 2007 & Koday ve Çelikoğlu, 2011 & Özkul ve Kanyılmaz, 2012 & Albayrak vd, 2010
& Akbay vd, 2005 & Tunçel, 2003 çalışmalar yapmışlardır. Semt pazarlarının ticari ve coğrafi
boyutlarının araştırıldığı bu çalışmalar incelendiğinde coğrafi boyutta özellikle semt
The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 17, Eylül 2015, s. 229-247
Yavuz Akçi 232
pazarlarının şehirlerdeki yerleşim şekilleri ve pazarların haftalık değişim periyodları incelendiği
görülmektedir.
Çok uzun bir tarihi geçmişe sahip olan semt pazarları her dönemde insanların ihtiyaçlarını
karşılamak için uğradıkları geleneksel alışveriş mekânları olmuşlardır. Asya kıtasının büyük bir
bölümü Afrika kıtasının bazı bölümleri ve Latin Amerika’nı birçok yerinde özellikle gelir
seviyesi düşük olan insanlar için semt (periyodik) pazarları önem taşımaktadır (Tunçel, 2009:
36). Yurtseven, Türkistan coğrafyasındaki pazar esnafının da diğer pazarlardakilere benzer
karakteristikler gösterdiğini belirtmektedir (Yurtseven, 2012: 199-200). Tarihsel süreçte
alışveriş mekanları/alanları ekonomik boyuttaki ticari gelişimle sınırlı kalmamış aynı zamanda
teknolojik ve sosyolojik değişimlerden de etkilenmiştir (Mert, 2000: 282). Suryadarma vd,
Endonezya’daki geleneksel satıcılarda görülen düşüşün ana sebebinin süpermarketler
olmadığını daha çok iç problemler ve sokak satıcıları olduğunu belirtmişlerdir (Suryadarma vd,
2010:79).
Kentleşme sürecindeki yeni tüketim kalıpları periyodik semt pazarlarını birçok açıdan
etkilemiştir. Özellikle de ürünlerin evlerde uzun süre saklanabilmesine olanak sağlayan
teknolojilerin de etkisiyle süpermarketler de çoğalmıştır. Bu durum insanların sık sık alışveriş
yapma gereksinimini ortadan kaldırmıştır (Tümertekin ve Özgüç; 1998: 420). Türkiye,
dünyadaki diğer ülkeler gibi hızlı bir kültürel değişimden geçmektedir. Bu değişim içinde
tüketim alışkanlıkları ve yaşam tarzlarındaki değişim doğal olarak başka kurumların da
değişmesini tetiklemiştir (Başfırıncı, 2011: 115). Fakat büyük perakendeci olan süpermarketler
ve AVM’lere rağmen semt pazarları hala etkinliğini sürdürebilmektedir (Çalışkan, 2007: 52).
Tüketicilerin ihtiyaçlarını karşılayacak alternatif perakendecilerden (bakkal, market,
mağaza, AVM) karşılama olanağı olmasına rağmen kültürel bir değer olması veya kişilerin
alışkanlıklarından dolayı geleneksel alış veriş mekânı olan semt pazarlarına olan ilgi
azalmamıştır. Semt pazarları ülkelerin veya şehirlerin kültürlerinin, geleneklerinin bir parçası
durumundadır. Pazarların kuruldukları yerler, alınıp satılan ürünler, pazarlama ve satış şekilleri,
satıcıların giyim kuşamları hatta pazarın dokusu ve kokusu bile geleneksel özellikler
taşımaktadır (Tümertekin ve Özgüç, 1998: 26). Bu özellikleri taşıyan pazarlardaki ürünlerin
satış fiyatları da ürün miktarı ile doğrudan ilişkilendirilmektedir. Ürün miktarının yüksek
olduğu dönemlerde fiyatlar düşük, ürün miktarlarının düşük olduğu dönemlerde ise yüksek
fiyatlar oluşmaktadır (Yulafçı ve Cinemre, 2007: 264).
Konu ile ilgili yapılan çalışmalar incelendiğinde Akpınar vd (2009), yaş meyve ve sebze
ihtiyacını süper-hipermarketlerden karşılayan kişileri demografik özellikleri açısından
incelemişler. Araştırma sonucunda bu ihtiyaçlarını süper marketlerden karşılayan kişilerin 35
yaş üstünde, eğitim ve gelir seviyesi yüksek olan hane halkı kişileri olduğu sonucuna
ulaşmışlardır. Bu kişilerin süper marketleri tercih nedenleri de inceleyen araştırmacılar
tüketicilerin tercihini etkileyen birçok faktörün (kredi kartıyla ödeme, otopark, temizlik, kalite
ve toplu alışveriş yapabilme olanağı) olduğunu belirlemişlerdir (Akpınar vd, 2009: 216).
Albayrak vd (2010), Türkiye’de tarım ve gıda ürünlerinin pazarlama sistemlerini
inceledikleri çalışmalarında firmaların yapılarından kaynaklanan sorunların öne çıktığını
belirmektedirler. Pazarlama izleyemeyen, gecikmeleri önleyemeyen, finansal güçlükleri olan ve
teknolojiyi kullanamayan firmaların önemli sorunlar yaşadıklarını belirtmektedirler (Albayrak
vd, 2010: 1305).
The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 17, Eylül 2015, s. 229-247
233
Alternatif Alışveriş Mekânı Olan Geleneksel Semt Pazarlarının Yapısı, İşleyişi ve
Sorunlarının İncelenmesi (Adıyaman Örneği)

Gavcar vd.,(2006), Muğla ilindeki semt pazarlarında satış yapan satıcıların sorunları

belirlemek amacıyla yaptıkları çalışmada satıcıların orta yaşlarda, gelir seviyesi yüksek
olmayan, özellikle belediye hizmetlerinden pek memnun olmayan, eğitim seviyeleri ilköğretim

ve lise düzeyinde olan kişilerden oluştuğunu belirlem işlerdir. Ayrıca satıcıların yaklaşık yarısı
kendi ürettikleri ürünleri satmakta ve şehirde kurulan tüm pazarları da dolaşmamaktadır.

Çalışmalarının sonucunda buradaki satıcıların daha geleneksel özellikler taşıdığı söylenebilir
(Gavcar vd., 2006: 136-141).
Literatür incelendiğinde yapılan çalışmalar genellikle bu farklılıklar üzerine
odaklanılmıştır. Bu çalışmada değişim üzerine odaklanılmayıp semt pazarlarının hem
alıcılarının hem de satıcıların davranışları belirlenmiştir. Ayrıca alıcıların ve satıcıların
geleneksel alışveriş mekânı olan semt pazarlarını tercih nedenleri ve pazarların yapı ve
işleyişlerine ilişkin beklenti ve sorunlar tespit edilmeye çalışılmıştır.
3. Uygulama
Çalışmanın konusu semt pazarlarının yapısı, işleyişi, sorunları, beklentileri ile
çözümlerden oluşmaktadır. Bu çalışmanın kapsamı Adıyaman il merkezindeki semt
pazarlarından alışveriş yapan alıcılar ile buralarda satış yapan satıcıların algılarından
oluşmaktadır.
3.1.Araştırmanın Amacı ve Önemi
Bu çalışmanın ana amacı geleneksel semt pazarlarının birçok yönüyle fotoğrafını
çekmektir. Pazarlardan alışveriş yapan kişileri demografik özellikleri ile tanımak, satıcıları
tanımak, alıcı ve satıcıların memnuniyet düzeylerini belirlemek ve sorunlar ile beklentilere
ilişkin çözüm önerilerinde bulunmaktır. Kültürel ve tarihi özellikleri de olan semt pazarlarının
yapı ve işleyişini pazarlama bileşenleri açısından da inceleyebilmektir.
Günlük hayattaki birçok değişime rağmen semt pazarlarının hala birçok işlevini yerine
getiriyor olması kültürel açıdan olumlu görünmesine rağmen iktisadi açıdan bazı olumsuzlukları
da devam etmektedir. Bu çalışmada özellikle inceleme konusu olan Adıyaman’daki semt
pazarlarının alıcı ve satıcı profilleri belirlendikten ve bunların semt pazarlarına ilişkin algıları
nicelleştirildikten sonra özellikle sorunlar ve beklentilere ilişkin çözümler ortaya konmaya
çalışılmıştır.
3.2.Yöntem ve Veri Toplama Aracı
Bu çalışmada nicel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Araştırma verilerinin toplanması için
hem alıcılara hem de satıcılara anket uygulanmasına karar verilmiştir. Uygulanacak anketin
geliştirilmesi için öncelikle literatür incelenmiş ve daha sonra da semt pazarlarındaki alıcı ve
satıcılarla görüşülerek bu pazarların yapısı, işleyişi, sorunlar ve beklentilere ilişkin fikirleri
alınmıştır. Daha sonra bu görüşlerden açık uçlu sorular oluşturularak farklı bir pazardaki alıcı ve
satıcılara sorulmuştur. Alınan cevapların mantık ilişkileri, tutarlılıkları ve benzerlikleri dikkate
alınarak iki bölümden oluşan anketler oluşturulmuştur. Satıcılara uygulanan anket 35 madde,
alıcılara uygulanan anket ise 38 maddeden oluşmuştur. 50 satıcıya ve 200 alıcıya pilot anket
uygulanmıştır. Pilot uygulama sonucunda cevapların tutarlılığının testi için güvenirlik analizi
yapılmıştır (Ural ve Kılıç, 2006: 286). Satıcı anketleri için hesaplanan Cronbach’s Alpha
güvenirlik değeri 0,654 alıcılar için ise 0,742 olmuştur. Güvenirlik analizi sonucunda
güvenirliği düşük olan sorular incelenerek düzeltilmiştir. Ayrıca problemli sorular revize
The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 17, Eylül 2015, s. 229-247
Yavuz Akçi 234
edilerek veya anketten tamamen çıkarılarak ana anket oluşturulmuştur. Anketlere son şekli
verilerek esas uygulamaya geçilmiştir.
Anketin uygulanacağı alıcı ve satıcılar rastgele seçilmiştir. Her semt pazarında gün
içerisinde 3 farklı saatte uygulama yapılmıştır. İlk grup 09:00 – 12:00 arası, ikinci grup 12:00 –
15:00 saatleri ve üçüncü grup da 15:00 – 18:00 saatleri olmuştur. Uygulanan anketler SPSS 20.0
istatistik programının veri kütüklerine girilerek istatistiki analizler yapılmıştır. Öncelikle
güvenirlik analizi daha sonra frekans, yüzde, faktör, anova, t-test ve korelasyon analizleri
yapılmıştır. Analizler sonucunda alıcı ve satıcıların profilleri belirlenmeye çalışılmıştır. Daha
sonra semt pazarlarının yapı ve işleyişine ilişkin algılar belirlenerek bunlar arasındaki ilişkiler,
farklılıklar ortaya konmaya çalışılmıştır.
3.3.Ana Kütle ve Örnekleme
Araştırmanın evrenini Adıyaman il merkezindeki haftanın her günü farklı yerlerde
kurulan semt pazarlarından alış veriş yapan kişiler ile satış yapan satıcılar oluşturmaktadır.
Örneklem seçiminde satıcılar için basit tesadüfi örneklem kullanılmıştır. Çünkü satıcıların
büyük bir çoğunluğu farklı semt pazarlarının hepsinde bulunduklarından onların tamamına
uygulanmaya çalışılmıştır. Alıcılara ilişkin örneklem seçimi yapılırken evreni temsil gücünün
yükseltmek için şöyle bir yol izlenmiştir. Öncelikle 1.000 alıcıya anket uygulanmasına karar
verilmiştir. Daha sonra Şehrin farklı mahallelerinde yaşayan alıcıların örnekleme girebilmesi
için haftanın her günü için ayrı anket uygulanmıştır. Her semt pazarında yaklaşık 130-150
arasındaki alıcıya anket uygulanmıştır. Daha sonra günün farklı saatlerinde semt pazarlarından
alışveriş yapacak alıcıların da örnekleme katılmasını sağlamak amacıyla gün içinde 3 dilim
oluşturulmuş (sabah, öğlen ve akşama doğru) ve bu dilimlerinin hepsine yaklaşık aynı sayıda
(40-50 arası) anket uygulanmıştır. Alıcılara anket uygulaması yapılırken tesadüfi olarak seçilen
ve anket sorularını cevaplamaya gönüllü olan kişilere (alıcılara) yüz yüze uygulanmıştır.
Esas uygulama 200 satıcı ile 1.000 alıcıya yapılmıştır. Uygulama sonucunda istatistiki
analizlere geçmeden önce ölçeklerin güvenirliklerinin belirlenmesi için Cronbach’s Alpha
değerleri hesaplanmıştır.
Tablo 1: Güvenirlik Analizleri
Ölçekler Madde Sayısı Cronbach's Alpha
Satıcı pilot anket 26 0,654
Alıcı pilot anket 27 0,742
Satıcı Ana Anket 25 0,706
Alıcı Ana Anket 25 0,785
Güvenirlik analizi ölçmede kullanılan testlerin, anketlerin ya da ölçeklerin özelliklerini ve
güvenilirliklerini değerlendirmek üzere geliştirilmiş bir yöntemdir. Alfa (α) katsayısına bağlı
olarak ölçeğin güvenilirliği aşağıdaki gibi yorumlanır:
 0,00≤α<0,40 ise ölçek güvenilir değildir,
 0,40≤α<0,60 ise ölçeğin güvenilirliği düşük,
 0,60≤α<0,80 ise ölçek oldukça güvenilir ve
 0,80≤α<1,00 ise ölçek yüksek derecede güvenilirdir (Kayış, 2010: 403-404).
Analizde satıcı anketleri için güvenilirlik katsayısı, 0,706; alıcı anketleri için güvenilirlik
katsayısı, 0,785 bulunmuştur. Bu sonuçlara göre araştırmada kullanılan tüm anket formları
“oldukça güvenilir” seviyesinde olduğu söylenebilir.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 17, Eylül 2015, s. 229-247
235
Alternatif Alışveriş Mekânı Olan Geleneksel Semt Pazarlarının Yapısı, İşleyişi ve
Sorunlarının İncelenmesi (Adıyaman Örneği)

3.4.Araştırma Bulguları

Bu bölümde araştırma kapsamında elde edilen bulguların analizi yer almaktadır. Bu
bölüm; demografik bulgular ile semt pazarlarındaki satıcı ve alıcılara ilişkin diğer istatistiki

bulgulardan oluşmaktadır.
3.4.1. Satıcılara İlişkin Bulgular
Tablo 2: Satıcıların Yaşlarına Göre Dağılımı
Yaş Dağılımı Frekans % Eğitim Frekans %
25'ten küçük 8 4,0 Okuryazar 26 13,0
26-35 arası 38 19,0 İlköğretim 139 69,5
36-45 arası 72 36,0 Lise 31 15,5
46-55 arası 56 28,0 Ön lisans 1 0,5
56 + 26 13,0 Lisans 3 1,5
Toplam 200 100,0 Toplam 200 100,0
Çocuk Sayısı Frekans % Mesleki Kıdem Frekans %
Bekar 15 7,5 1-5 yıl 27 13,5
Evli çocuksuz 2 1,0 6-10 yıl 65 32,5
1 çocuk 11 5,5 11-15 yıl 64 32,0
2 çocuk 18 9,0 16+ 44 22,0
3 çocuk 73 36,5 Toplam 200 100,0
4+ çocuk 81 40,5
Toplam 200 100,0

Anketlerin uygulandığı satıcıların yaşlarına göre dağılımı incelendiğinde yaklaşık
%77’sinin 35 yaşından büyük olduğu görülmektedir. Genç sayılabilecek satıcıların ise yaklaşık
%23 olduğu görülmektedir.
Satıcıların medeni durumu ve çocuk sayıları incelendiğinde bekar olanların %7,5
olduğu, özellikle 3 çocuktan daha fazla çocuğa sahip olanların yaklaşık %77 olduğu
görülmektedir. Semt pazarlarında satış yapan kişilerin fazla çocuk sahibi olduğu söylenebilir.
Satıcıların eğitim seviyeleri incelendiğinde ağırlıklı olarak yaklaşık %70’lik bir
kısmının ilköğretim mezunu olduğu görülmektedir. Sadece okuryazar olanların oranı %13
olduğu lise ve üst eğitim seviyelerinde olanların ise yaklaşık %17,5 olduğu görülmektedir.
Satıcıların genel olarak eğitim seviyelerinin düşük olduğu söylenebilir.
Satıcılara bu mesleği kaç yıldır yaptıklarına ilişkin sorulan soruya verilen cevaplar
incelendiğinde satıcıların yaklaşık %54’ü 10 yıldan daha uzun bir süredir bu mesleği
yaptıklarını belirtmişlerdir. %46’sı ise 10 yıldan daha az bir süredir bu mesleği yaptıklarını
belirtmişlerdir.
Anket uygulanan satıcıların aylık kazançlarına ilişkin verdiği soru incelendiğinde
yaklaşık %99’u 2.000 TL’den daha az bir kazançlarının olduğunu belirtmişlerdir. %55,5’i 1.000
– 2.000 TL arası bir kazançlarının olduğunu belirtirken, %43,5’u ise 1.000 TL’den daha az bir
kazançlarının olduğunu belirtmiştir.
Satıcıların hangi ürünleri sattığının belirlenmesi için sorulan soruya alınan cevaplar
incelendiğinde, satıcıların büyük bir bölümü (%56) semt pazarlarının temel ürünü olan meyve
sebzeyi sattıkları görülmektedir. Bunun dışında yaklaşık %19’u giyim ürünlerini satmaktadırlar.
Satıcıların %7’si plastik eşyalar, %6’sı peynir, yumurta, %4,5’i zücaciye ürünleri, %3,5’u
The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 17, Eylül 2015, s. 229-247
Yavuz Akçi 236
kırtasiye malzemeleri satmaktadırlar. Ayrıca satıcıların yaklaşık %4’ü kendi ürettikleri ürünleri
satmaktayken geriye kalan kısmı ise üreticilerden veya toptancılardan satın aldıkları ürünleri
satmaktadırlar.
Satıcıların %95’i sürekli olarak aynı ürünleri satmaktadırlar. Yine satıcılara mevsimsel
ürünleri satıp satmadıklarına ilişkin sorulan soruya satıcıların %59’u hiçbir zaman cevabı
vermiş, %34’ü genellikle cevabı vermişlerdir.
Tablo 3: Pazar ve Ürün Alımındaki Peşin Ödeme Durumlarına Göre Dağılım
Peşin Ödeme Frekans % Tüm Pazarlarda Satış Frekans %
Hiçbir zaman 7 3,5 Hiçbir zaman 1 0,5
Nadiren 12 6,0 Nadiren 2 1,0
Ara sıra 22 11,0 Genellikle 36 18,0
Genellikle 72 36,0 Her zaman 161 80,5
Her zaman 87 43,5 Toplam 200 100,0
Toplam 200 100,0

Satıcıların yaklaşık %80,5’i her zaman tüm pazarlarda satış yapıyorken, %18’i
genellikle tüm pazarlarda satış yaptığını belirtmektedirler. Bu sonuçlardan hareketle aynı
satıcıların neredeyse tüm semt pazarlarında satış yaptıkları söylenebilir.
Semt pazarlarındaki satışların çok büyük bir ağırlıkla peşin (nakit) satışlardan oluştuğu
bilinmektedir. Bu durum satıcılar için olumlu olarak değerlendirilebilir. Satıcıların aldıkları
ürünlerin bedellerini peşin ödeme durumları sorulduğunda yaklaşık %80’ini peşin ödeme
yaptıklarını belirtmişlerdir. Buradan hareketle satıcıların peşin alıp, peşin sattıkları söylenebilir.
Tablo 4: Ürünlerinin Satış Fiyatlarına İlişkin Uygulamaların Dağılımı
Alış Temelli Rekabet Temelli Sabit Fiyat
Sıklık
Frekans % Frekans % Frekans %
Hiçbir zaman 2 1,0 36 18,0 110 55,0
Nadiren 1 0,5 19 9,5 16 8,0
Ara sıra 3 1,5 15 7,5 16 8,0
Genellikle 64 32,0 99 49,5 27 13,5
Her zaman 130 65,0 31 15,5 31 15,5
Toplam 200 100,0 200 100,0 200 100,0
Satıcıların satacakları ürünlerinin fiyatını belirlerken alış fiyatı + kar (maliyete dayalı
fiyatlandırma) yöntemini her zaman kullananların oranı %65 genellikle kullananların oran ise
%32’dir. Neredeyse tamamının bu fiyat modelini kullandıkları söylenebilir.
Satıcıların satış fiyatı belirlerken rakiplerin fiyatlarını dikkate alıp almadıkları
(Rekabete dayalı fiyatlandırma) sorusuna verilen cevaplar incelendiğinde her zaman dikkate
alanları oranı %15,5 genellikle dikkate alanların ise %49,5 olduğu görülmüştür. Satıcıların
yaklaşık %65’inin fiyatlarını belirlerken rakiplerin fiyatlarını dikkate aldıkları söylenebilir.
Ayrıca rakiplerin fiyatlarını hiç dikkate almayan satıcıların oranı ise %18 olmuştur. Bu
gruptakilerin maliyete dayalı fiyatlandırmayla yetindikleri görülmektedir.
Satıcıların gün içinde ürünlerinin satış fiyatlarını değiştirip değiştirmediklerine ilişkin
sorulan soruya (Talebe dayalı fiyatlandırma) verdikleri cevaplar incelendiğinde hiçbir zaman
değişiklik yapmayanların oranı %55 her zaman değişiklik yapanların oranı %15,5 genellikle
değiştirenlerin oranı ise %13,5’dur. Bu oranları incelendiğinde satıcıların yarısından daha
fazlası gün içinde fiyatlarını değiştirmedikleri söylenebilir.
The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 17, Eylül 2015, s. 229-247
237
Alternatif Alışveriş Mekânı Olan Geleneksel Semt Pazarlarının Yapısı, İşleyişi ve
Sorunlarının İncelenmesi (Adıyaman Örneği)

Tablo 5: Satıcıların Belediyeye İlişkin Görüşlerine Göre Dağılımı

Belediyenin Belediyeden Belediye Denetim Pazar Yerinden
Sıklık Tutumu İyidir Memnunum Yapar Memnunum

Frekans % Frekans % Frekans % Frekans %

Hiçbir zaman 2 1,0 2 1,0 3 1,5 3 1,5
Ara sıra 18 9,0 24 12,0 22 11,0 42 21,0
Her zaman 180 90,0 174 87,0 175 87,5 155 77,5
Toplam 200 100,0 200 100,0 200 100,0 200 100,0
Semt pazarlarında satış yapan kişilere belediye ve hizmetlerine ilişkin sorulan sorulara
verilen cevaplar incelendiğinde, belediyenin satıcılara karşı tutumunun iyi olduğunu
düşünenlerin oranı yaklaşık %90’dır. Belediye hizmetlerinden memnun olanların oranı %87’dir.
Bu iki oran birbirini destekler nitelikte görünmektedir.
Belediyenin satıcıları denetleyip denetlemediğine ilişkin sorulan soruya satıcıların
%87,5’u her zaman cevabı vermişlerdir. Semt pazarının kurulduğu yerlerden memnun olup
olmadıklarına ilişkin soruya ise satıcıların %77,5’u her zaman memnun olduklarını, %21’i ise
ara sıra memnun olduklarını belirtmişlerdir. Bu soru grubuna verilen cevaplar genel olarak
incelendiğinde satıcıların belediye ve hizmetlerinden memnun oldukları görülmektedir.
Tablo 6: Satıcıların Semt Pazarcılığı Mesleğine İlişkin Değerlendirmeleri
Süreklilik Öneri Başka iş
Frekans % Frekans % Frekans %
Evet 120 60,0 1 0,5 1 0,5
Belki 30 15,0 2 1,0 - -
Hayır 50 25,0 197 98,5 199 99,5
Toplam 200 100,0 200 100,0 200 100,0
Semt pazarcılığı mesleğini yapan kişilere mesleklerine ilişkin sorulan üç soruya verilen
cevaplar incelendiğinde; bu mesleği sürekli olarak yapmayı düşünüyor musunuz? Sorusuna evet
diyenler %60 hayır diyenler ise %25 olmuştur. Bu mesleği başkalarına önerir misiniz? Sorusuna
neredeyse tamamı hayır demişlerdir. Semt pazarcılığı dışında başka bir işiniz veya mesleğiniz
var mı sorusuna da neredeyse tamamı hayır demişlerdir. Bu oranlar incelendiğinde semt
pazarcılarının bu meslekten çok memnun olmadıkları, başkalarına önermedikleri ama yapacak
başka bir işleri olmadığından dolayı bu mesleği yapmaya devam ettikleri söylenebilir.
Tablo 7: Müşteri Şikâyetleri Dağılımı
Müşteriler Şikâyet ediyor mu? Frekans %
Evet 27 13,5
Bazen 56 28,0
Hiçbir zaman 117 58,5
Toplam 200 100,0
Satıcılara müşterilerinin şikâyetlerinin olup olmadığına ilişkin sorulan soruya verilen
cevaplar incelendiğinde, müşterilerinden şikayet alan satıcıların oranı %13,5 bazen şikayet
alanların oranı %28 ve hiçbir zaman şikayet almaların oranı ise %58,5 olmuştur. Genel
itibariyle müşterilerden çok fazla şikayet almadıkları görünmektedir.

The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 17, Eylül 2015, s. 229-247
Yavuz Akçi 238
Tablo 8: Pazarcılık Mesleğinin Sorunları Dağılımı
Kötü hava
Gelir düşük İş sürekli değil Ağır çalışma Sosyal koşullarında
koşulları var Güvence Yok çalışma
Frekans % Frekans % Frekans % Frekans % Frekans %

K.K.mıyorum 52 26,0 66 33,0 19 9,5 1 0,5 7 3,5
K.mıyorum 25 12,5 57 28,5 16 8,0 0 0,0 13 6,5
Kararsızım 4 2,0 10 5,0 8 4,0 2 1,0 10 5,0
Katılıyorum 62 31,0 44 22,0 96 48,0 28 14,0 120 60,0
K. K.lıyorum 57 28,5 23 11,5 61 30,5 169 84,5 50 25,0
Toplam 200 100,0 200 100,0 200 100,0 200 100,0 200 100,0
Pazarcılık mesleğinin sorunları ile ilgili satıcıların verdiği cevaplar incelendiğinde; bu
mesleği yapan kişilerin gelirlerinin düşük olduğu fikrine katılanlar yaklaşık %60 katılmayanlar
ise yaklaşık %40 civarındadır. İşin sürekliliğinin olmaması, geleceğin belirgin olmaması fikrine
katılanlar yaklaşık %34 katılmayanlar ise yaklaşık %62 olmuştur. Ağır çalışma koşullarının
olduğu düşüncesine katılanlar yaklaşık %79 katılmayanlar ise yaklaşık %18’dir. Satıcıların
neredeyse tamamı sosyal güvencenin olmamasını önemli bir sorun olarak görmektedirler. Kötü
hava koşullarında çalışmak zorunda kalmaya satıcıların yaklaşık %85 katılmakta, %10’u ise
katılmamaktadır. Bu sonuçlardan hareketle pazarcılık mesleğinin yapanların bu mesleğin
gelirinin düşük olduğunu, ağır çalıma koşullarının olduğunu, sosyal güvencelerinin olmadığını
ve kötü hava koşullarında çalışmak zorunda oldukları söylenebilir. Buna karşılık işlerinin
sürekli olmaması önemli bir sorun olarak görünmemektedir.
Satıcılara sabit pazar kurulmasına ilişkin düşüncelerinin sorulduğu soruya verilen
cevaplar incelendiğinde %69’u bu fikrin iyi bir fikir olduğunu, %14,5’u fark etmediğini ve
%16,5’i ise bunun iyi bir fikir olmadığını belirtmişlerdir.
3.4.2. Alıcılara İlişkin Bulgular
Semt pazarlarından alış veriş yapan kişilere sorulan çeşitli sorular ve bu sorulara
verdikleri cevaplar bu kısımda incelenmeye çalışılmıştır.
Tablo 9: Alıcıların Yaş ve Cinsiyet Dağılımları
Cinsiyet Frekans % Çocuk sayısı Frekans %
Kadın 353 35,3 Bekâr 52 5,2
Erkek 647 64,7 Evli çocuksuz 13 1,3
Toplam 1000 100 1 çocuk 74 7,4
Yaş Frekans % 2 çocuk 300 30
20 den küçük 10 1 3 çocuk 304 30
21-30 125 12,5 4+ çocuk 257 26
31-40 323 32,3 Toplam 1000 100
41-50 339 33,9 Eğitim Frekans %
50'den büyük 203 20,3 Okuryazar 161 16
Toplam 1000 100 İlköğretim 494 49
Aylık gelir Frekans % Lise 274 27
1.000 TL'den az 470 47 Önlisans 13 1,3
1.001-2.000 475 47,5 Lisans 58 5,8
2.001-3.000 40 4 Toplam 1000 100
3.001-4.000 9 0,9
4.000 + 6 0,6
Toplam 1000 100

The Journal of Academic Social Science Yıl: 3, Sayı: 17, Eylül 2015, s. 229-247