YAN SINIRLAMA KAVRAMI, TARİHİ GELİŞİMİ, HUKUKİ NİTELİĞİ VE UNSURLARI* Ahmet ...

28 Pages·2016·0.32 MB·Turkish

YAN SINIRLAMA KAVRAMI, TARİHİ GELİŞİMİ, HUKUKİ
NİTELİĞİ VE UNSURLARI*
Ahmet Baybars ÖZŞAHİN**
ÖZET
Ülkemiz rekabet hukuku mehaz AB rekabet hukukuna göre gelişim
göstermektedir. Buna göre, rekabet(cid:2555) bozucu anlaşmalar yasaklanmıştır, ancak yan
sınırlamalar rekabet(cid:2555) sınırlamakla beraber hukuka uygun kabul ed(cid:2555)lm(cid:2555)şt(cid:2555)r. Yan
sınırlamaların, b(cid:2555)r b(cid:2555)rleşme ve devralma (cid:2555)şlem(cid:2555)ne doğrudan bağlı ve bu (cid:2555)şlem(cid:2555)n
yapılması (cid:2555)ç(cid:2555)n gerekl(cid:2555) olmalı bunun yanında da makul düzeyde sınırlama get(cid:2555)rmes(cid:2555)
gerekmekted(cid:2555)r. Rekabet Kurulu, yan sınırlamalara (cid:2555)l(cid:2555)şk(cid:2555)n talep hal(cid:2555)nde bu üç unsur
üzer(cid:2555)nden d(cid:2555)kkatl(cid:2555) b(cid:2555)r değerlend(cid:2555)rme yapmalıdır. Ülkem(cid:2555)zde yan sınırlamalar
hakkında teor(cid:2555)de yazılmış kapsamlı yeter(cid:2555)nce eser bulunmamaktadır. Bu çalışmada
yan sınırlamaların çıkışı, gel(cid:2555)ş(cid:2555)m(cid:2555), tanımı ve unsurları üzer(cid:2555)nde teor(cid:2555)k ve detaylı b(cid:2555)r
(cid:2555)nceleme yapılmıştır.
Anahtar Kel(cid:2555)meler: Rekabet hukuku, b(cid:2555)rleşme ve devralmalar, yan sınırlamalar,
teşebbüslerarası anlaşmalar.
DEFINITION, HISTORICAL IMPROVEMENT, LEGAL CHARACTERISTIC
AND COMPONENTS OF ANCILLARY RESTRAINT
ABSTRACT
Our country compet(cid:2555)t(cid:2555)on law (cid:2555)s (cid:2555)mprov(cid:2555)ng by EU compet(cid:2555)t(cid:2555)on law. Compet(cid:2555)t(cid:2555)on
restr(cid:2555)ct(cid:2555)ng agremeents are proh(cid:2555)b(cid:2555)ted but anc(cid:2555)llary restra(cid:2555)nts are accepted legal
even (cid:2555)t (cid:2555)s one of compet(cid:2555)t(cid:2555)on restr(cid:2555)ct(cid:2555)ng agremeents. Anc(cid:2555)llary restra(cid:2555)nts must be
d(cid:2555)rectly related w(cid:2555)th a merger and acqus(cid:2555)t(cid:2555)on act, necessary for complete th(cid:2555)s act
and must conta(cid:2555)n reasonable restr(cid:2555)ct(cid:2555)ons. Compet(cid:2555)t(cid:2555)on Author(cid:2555)ty must carefully assess
restr(cid:2555)ct(cid:2555)ons over th(cid:2555)s three components (cid:2555)n case of request. There are not suff (cid:2555)c(cid:2555)ent
and comprehens(cid:2555)ve wr(cid:2555)ted work about anc(cid:2555)llary restra(cid:2555)nts (cid:2555)n our country. So (cid:2555)n th(cid:2555)s
study deta(cid:2555)led exam(cid:2555)nat(cid:2555)on have been made about ex(cid:2555)st, (cid:2555)mprovement, def(cid:2555)n(cid:2555)t(cid:2555)on and
components of anc(cid:2555)llary restra(cid:2555)nts.
Keywords: Compet(cid:2555)t(cid:2555)on law, mergers and acqus(cid:2555)t(cid:2555)ons, anc(cid:2555)llary restra(cid:2555)nts,
agremeents between enterpr(cid:2555)ses.
 Bu makale, yazarın “B(cid:3444)rleşme ve Devralmalarda Yan Sınırlamalar” (cid:3444)s(cid:3444)ml(cid:3444) yüksek l(cid:3444)sans
tez(cid:3444)nden türet(cid:3444)lm(cid:3444)şt(cid:3444)r.
 Arş. Gör., Gaz(cid:3444) Ün(cid:3444)vers(cid:3444)tes(cid:3444) Hukuk Fakültes(cid:3444) Özel Hukuk, T(cid:3444)caret Hukuku Anab(cid:3444)l(cid:3444)m Dalı
Araştırma Görevl(cid:3444)s(cid:3444).
Yayın Kuruluna Ulaştığı Tarih : 22.08.2016
Yayınlanmasının Uygun Görüldüğü Tarih: 05.10.2016
Gaz(cid:2555) Ün(cid:2555)vers(cid:2555)tes(cid:2555) Hukuk Fakültes(cid:2555) Derg(cid:2555)s(cid:2555) C. XX, Y. 2016, Sa. 3 105
Yan Sınırlama Kavramı, Tar(cid:2555)h(cid:2555) Gel(cid:2555)ş(cid:2555)m(cid:2555), Hukuk(cid:2555) N(cid:2555)tel(cid:2555)ğ(cid:2555) ve Unsurları
GİRİŞ
B(cid:3444)rleşme ve devralmalar (cid:3444)se Rekabet(cid:3444)n Korunması Hakkında Kanun
(RKHK) m. 7’de düzenlenmekted(cid:3444)r. Buna göre, Rekabet Kurulu b(cid:3444)rleşme
ve devralmalara (cid:3444)z(cid:3444)n vermeye yetk(cid:3444)l(cid:3444) kılınmıştır. Kurul b(cid:3444)rleşme ve
devralmalara (cid:3444)l(cid:3444)şk(cid:3444)n denet(cid:3444)m(cid:3444) sırasında yan sınırlamalarla da karşılaşmaktadır.
Yan sınırlamalar, teşebbüslerarası b(cid:3444)rleşme ve devralma (cid:3444)şlemler(cid:3444)n(cid:3444)n
gerçekleşt(cid:3444)r(cid:3444)lmes(cid:3444) (cid:3444)le doğrudan (cid:3444)lg(cid:3444)l(cid:3444), gerekl(cid:3444) ve makul n(cid:3444)tel(cid:3444)ktek(cid:3444) anlaşmalar
olarak (cid:3444)fade ed(cid:3444)leb(cid:3444)l(cid:3444)r. İşte teşebbüslerarası b(cid:3444)rleşme ve devralmalar (cid:3444)ç(cid:3444)n önem
taşıyan yan sınırlamalar, ülkem(cid:3444)z rekabet hukuku kapsamında henüz yeterl(cid:3444)
b(cid:3444)r düzenlemeye kavuşturulamamıştır. N(cid:3444)tek(cid:3444)m uygulama (cid:3444)le beraber gel(cid:3444)ş(cid:3444)m
göstermekted(cid:3444)r. Mehaz AB rekabet hukuku (cid:3444)se yan sınırlamalar konusunda
gerekl(cid:3444) tecrübe ve düzenlemeye sah(cid:3444)p olup bu çalışma açısından da kaynak
olma özelliğin(cid:3444) taşımaktadır. Bu çalışmada, mehaz AB rekabet hukukuna
da gerekl(cid:3444) ölçüde değ(cid:3444)nmek suret(cid:3444)yle; yan sınırlama kavramı, ortaya çıkışı,
hukuk(cid:3444) n(cid:3444)tel(cid:3444)ğ(cid:3444) ve unsurları ele alınacaktır. Bununla beraber Rekabet Kurulu
kararlarına da konunun daha (cid:3444)y(cid:3444) anlaşılmasına ve uygulamanın nasıl olduğuna
da(cid:3444)r yardımcı olacağı düşünces(cid:3444)yle yer ver(cid:3444)lecekt(cid:3444)r.
1. KAVRAM
1.1. Ter(cid:3444)m
AB doktr(cid:3444)n(cid:3444)nde yan sınırlamalar çoğunlukla, “anc(cid:3444)llary restra(cid:3444)nts”
olarak (cid:3444)fade ed(cid:3444)lmekted(cid:3444)r1. Z(cid:3444)ra Amer(cid:3444)kan hukukunda ortaya çıkan b(cid:3444)r kavram
olarak, AB hukukuna sonradan dah(cid:3444)l olmuştur. N(cid:3444)tek(cid:3444)m, AB Kom(cid:3444)syonu
da önüne gelen davalarda “anc(cid:3444)llary restra(cid:3444)nts” kavramına yer vermekted(cid:3444)r.
Ancak Kom(cid:3444)syon’un (cid:3444)lg(cid:3444)l(cid:3444) 2005 tar(cid:3444)hl(cid:3444) Duyurusu’nda, “restr(cid:3444)ct(cid:3444)ons d(cid:3444)rectly
related and necessary to concentrat(cid:3444)ons” (yoğunlaşmaların uygulanmasıyla
doğrudan (cid:3444)lg(cid:3444)l(cid:3444) ve gerekl(cid:3444) sınırlamalar) (cid:3444)fades(cid:3444) yan sınırlamaları (cid:3444)fade etmek
(cid:3444)ç(cid:3444)n kullanılmaktadır2. Yan sınırlama kavramı ne RKHK ne de 2010/4 sayılı
Tebl(cid:3444)ğ (cid:3444)le ayrıntılı olarak düzenlenmekted(cid:3444)r.
Rekabet Kurulu’ndan İz(cid:3444)n Alınması Gereken B(cid:3444)rleşme ve Devralmalar
Hakkında Tebl(cid:3444)ğ’(cid:3444)n 13’üncü maddes(cid:3444)n(cid:3444)n 5. fıkrasında da “işlemin
uygulanmasıyla doğrudan ilgili ve gerekli sınırlamalar” ibaresinin yan
sınırlamalar için kullanıldığı görülmektedir. Ancak Rekabet Kurulu’nun 2010/4
1 DİAZ, F. Enr(cid:3444)que Gonzalez, , “Some Refl ect(cid:3444)ons On The Not(cid:3444)on Of Anc(cid:3444)llary Restra(cid:3444)nts
Under EC Compet(cid:3444)t(cid:3444)on Law”, Fordham İnternational Law Journal, Vol: 19, Issue: 3, 1995,
Art(cid:3444)cle 8, s. 951-998, s. 951 vd.
2 Comm(cid:3444)ss(cid:3444)on Not(cid:3444)ce on restr(cid:3444)ct(cid:3444)ons d(cid:3444)rectly related and necessary to concentrat(cid:3444)ons, 2005/C
56/03. URL: http://eur-lex.europa.eu/LexUr(cid:3444)Serv/LexUr(cid:3444)Serv.do?ur(cid:3444)=OJ:C:2005:056:0024:
0031:EN:PDF Son Er(cid:3444)ş(cid:3444)m Tar(cid:3444)h(cid:3444): 10. 09. 2015.
106 Gaz(cid:2555) Ün(cid:2555)vers(cid:2555)tes(cid:2555) Hukuk Fakültes(cid:2555) Derg(cid:2555)s(cid:2555) C. XX, Y. 2016, Sa. 3
Ahmet Baybars ÖZŞAHİN
sayılı Rekabet Kurulu’ndan İzin Alınması Gereken Birleşme ve Devralmalar
Hakkında Tebliğ’in uygulanmasını kolaylaştırmak amacıyla çıkardığı
Birleşme ve Devralmalarda İlgili Teşebbüs, Ciro ve Yan Sınırlamalar Hakkında
Kılavuz aksi bir tutumu yansıtmaktadır. Nitekim Kılavuz’un 4. başlığında ve
(cid:3444)çer(cid:3444)ğ(cid:3444)nde, Kılavuz’un da (cid:3444)sm(cid:3444)nde yer aldığı üzere yan sınırlamalar (cid:3444)fades(cid:3444)ne
yer ver(cid:3444)lerek ben(cid:3444)msend(cid:3444)ğ(cid:3444) görülmekted(cid:3444)r. Y(cid:3444)ne Rekabet Kurulu’nun verd(cid:3444)ğ(cid:3444)
kararlarda da yan sınırlamalar ter(cid:3444)m(cid:3444)n(cid:3444) terc(cid:3444)h ett(cid:3444)ğ(cid:3444) görülmekted(cid:3444)r3. N(cid:3444)hayet
Türk doktr(cid:3444)n(cid:3444)nde de kavramsal olarak yoğunlaşmaların uygulanmasıyla
doğrudan (cid:3444)lg(cid:3444)l(cid:3444) ve gerekl(cid:3444) sınırlamalar yer(cid:3444)ne yan sınırlamalar ter(cid:3444)m(cid:3444)n(cid:3444)n terc(cid:3444)h
ed(cid:3444)ld(cid:3444)ğ(cid:3444) görülmekted(cid:3444)r4.
Yan sınırlamalar, b(cid:3444)rer yan ed(cid:3444)m yükümlülüğü n(cid:3444)tel(cid:3444)ğ(cid:3444)nde olduklarından5
ve sınırlayıcı n(cid:3444)tel(cid:3444)kte bulunduklarından6 ter(cid:3444)m olarak doğru b(cid:3444)r terc(cid:3444)h olarak
kabul ed(cid:3444)leb(cid:3444)l(cid:3444)r7. Y(cid:3444)ne bu kullanım, ter(cid:3444)msel olarak yan sınırlamaların çıkışı
olan Amer(cid:3444)kan (cid:3444)çt(cid:3444)hat hukukunda, (cid:3444)ler(cid:3444)de değ(cid:3444)neceğ(cid:3444)m(cid:3444)z üzere hukuka aykırı
olan asl(cid:3444) sınırlamaların karşıtı olan hukuka uygun sınırlamaları (cid:3444)fade etmekte
de kullanıldığından terc(cid:3444)h ed(cid:3444)leb(cid:3444)l(cid:3444)r. Ter(cid:3444)m(cid:3444) daha detaylı ve lafz(cid:3444) yönüyle
(cid:3444)nceled(cid:3444)ğ(cid:3444)m(cid:3444)zde sınırlama kel(cid:3444)mes(cid:3444)n(cid:3444) n(cid:3444)teleyen “yan” sıfatının doğrudan (cid:3444)lg(cid:3444)l(cid:3444)
olma unsurunun karşılığı olduğunu söylemek mümkündür8. Bu açıdan 2010/4
sayılı Tebl(cid:3444)ğ’de de bu (cid:3444)faden(cid:3444)n kullanılması kanaat(cid:3444)m(cid:3444)zce uygun olmuştur. Ne
var k(cid:3444) Rekabet Kurumu, Kılavuz’da “yan sınırlamalar” ter(cid:3444)m(cid:3444)n(cid:3444) kullanmayı
terc(cid:3444)h etm(cid:3444)şt(cid:3444)r. Bu çalışmada doktr(cid:3444)n(cid:3444)n de daha aş(cid:3444)na olması neden(cid:3444)yle “yan
sınırlamalar” ter(cid:3444)m(cid:3444)n(cid:3444)n kullanılması yoluna g(cid:3444)d(cid:3444)lm(cid:3444)şt(cid:3444)r.
1.2. Tanım
Yan sınırlamalar, rekabet hukuku (cid:3444)çer(cid:3444)s(cid:3444)nde yer alan tekn(cid:3444)k b(cid:3444)r ter(cid:3444)m
olup konunun daha (cid:3444)y(cid:3444) anlaşılması (cid:3444)ç(cid:3444)n yapılan çeş(cid:3444)tl(cid:3444) tanımlara (cid:3444)lg(cid:3444)l(cid:3444) çalışmada
yer ver(cid:3444)lecekt(cid:3444)r.
3 26.3.2014 Tar(cid:3444)h 14-12/221-97 Sayılı, 26.12.2013 Tar(cid:3444)h 13-72/993-424 Sayılı, 5.12.2013
Tar(cid:3444)h 13-69/932-393 Sayılı, 19.3.2013 Tar(cid:3444)h 13-15/225-110 Sayılı, 06.06.2012 Tar(cid:3444)h 12-
30/875-259 Sayılı Kurul kararı.
4 ASLAN, s. 233, ERDEM, (2003), s. 91. , GÜVEN, (2009), s. 437.
5 ERDEM, (2004), s. 118.
6 GÜLERGÜN, E. Cenk, Topluluk Rekabet Hukuku Işığında Birleşme-Devralmalarda Yan
Sınırlamalar, Ankara, 2003, s. 9.
7 GÜVEN, k(cid:3444)tabında “zorunlu yan sınırlamalar” (cid:3444)fades(cid:3444)n(cid:3444) kullanmaktadır. Bkz. GÜVEN,
(2009), s. 437.
8 Bununla beraber gerekl(cid:3444) olma unsuru (cid:3444)se yan sınırlamalar kavramı (cid:3444)çer(cid:3444)s(cid:3444)nde doğrudan (cid:3444)lg(cid:3444)-
l(cid:3444) olma unsurunun aks(cid:3444)ne b(cid:3444)r karşılık bulamamaktadır. Dolayısıyla Avrupa Kom(cid:3444)syonu’nun
Duyuru’da bel(cid:3444)rtt(cid:3444)ğ(cid:3444) g(cid:3444)b(cid:3444) “doğrudan (cid:3444)lg(cid:3444)l(cid:3444) ve gerekl(cid:3444) sınırlamalar” (cid:3444)fades(cid:3444) bu yönden daha
(cid:3444)sabetl(cid:3444) görüleb(cid:3444)lecekt(cid:3444)r.
Gaz(cid:2555) Ün(cid:2555)vers(cid:2555)tes(cid:2555) Hukuk Fakültes(cid:2555) Derg(cid:2555)s(cid:2555) C. XX, Y. 2016, Sa. 3 107
Yan Sınırlama Kavramı, Tar(cid:2555)h(cid:2555) Gel(cid:2555)ş(cid:2555)m(cid:2555), Hukuk(cid:2555) N(cid:2555)tel(cid:2555)ğ(cid:2555) ve Unsurları
ERDEM’e göre; yan sınırlamalar, “b(cid:3444)rleşme veya devralmaya (cid:3444)l(cid:3444)şk(cid:3444)n
(cid:3444)şleme eklenen ve bu (cid:3444)şlem(cid:3444)n tam olarak gerçekleşt(cid:3444)r(cid:3444)lmes(cid:3444) (cid:3444)ç(cid:3444)n gerekl(cid:3444) olan
makul, objekt(cid:3444)f ve bell(cid:3444) b(cid:3444)r süre (cid:3444)le sınırlı rekabet kısıtlamalarıdır9.” Bu tanım
yan sınırlamaların unsurlarını daha net ortaya koyan b(cid:3444)r tanımdır.
GÜLERGÜN’e göre; yan sınırlamalar, “rekabet hukuku uygulamalarında
genel olarak temel bir düzenlemenin yanında getirilen ve bu düzenlemeyle
birlikte bir anlam ifade eden ek hükümlerdir10.” GÜLERGÜN, bu tanımda daha
çok yan sınırlamanın, (cid:3444)k(cid:3444)nc(cid:3444) n(cid:3444)tel(cid:3444)kte yan ed(cid:3444)m yükümlülüğü olma özell(cid:3444)ğ(cid:3444)ne
vurgu yapmaktadır. Yan sınırlamaların gerekl(cid:3444)l(cid:3444)k yönüne değ(cid:3444)n(cid:3444)lmed(cid:3444)ğ(cid:3444) (cid:3444)ç(cid:3444)n
tanımın eks(cid:3444)k olduğu (cid:3444)ler(cid:3444) sürüleb(cid:3444)l(cid:3444)r.
ŞAHİN’e göre ise yan sınırlamalar, “yoğunlaşma işlemlerinde amaçlanan
ekonomik faydanın tam manasıyla gerçekleşebilmesi için ana işleme eklenen
ve doğası gereği meşru kabul edilebilen rekabeti kısıtlayıcı hükümlerdir11.”
ŞAHİN, tanımda yer alan, “yoğunlaşma (cid:3444)şlemler(cid:3444)nde amaçlanan faydanın tam
anlamıyla gerçekleşeb(cid:3444)lmes(cid:3444) (cid:3444)ç(cid:3444)n” (cid:3444)fades(cid:3444)n(cid:3444)n yan sınırlamanın unsurlarını yan(cid:3444)
doğrudan (cid:3444)lg(cid:3444)l(cid:3444) olma ve gerekl(cid:3444)l(cid:3444)k yönler(cid:3444)n(cid:3444) bel(cid:3444)rtt(cid:3444)ğ(cid:3444)n(cid:3444) açıklamaktadır.
B(cid:3444)rleşme ve Devralmalarda İlg(cid:3444)l(cid:3444) Teşebbüs, C(cid:3444)ro ve Yan Sınırlamalar
Hakkında Kılavuz’un 48. paragrafında (cid:3444)se, yan sınırlamalar, “yoğunlaşma
(cid:3444)şlem(cid:3444) (cid:3444)le doğrudan (cid:3444)lg(cid:3444)l(cid:3444) ve (cid:3444)şlem(cid:3444)n uygulanab(cid:3444)lmes(cid:3444) ve yoğunlaşmadan
beklenen etk(cid:3444)nl(cid:3444)kler(cid:3444)n tam olarak sağlanab(cid:3444)lmes(cid:3444) (cid:3444)ç(cid:3444)n gerekl(cid:3444) olan
sınırlamalardır” şekl(cid:3444)nde (cid:3444)fade ed(cid:3444)lmekted(cid:3444)r.
Rekabet Kurulu (cid:3444)se (cid:3444)nceled(cid:3444)ğ(cid:3444) b(cid:3444)r olayda yan sınırlamaları, “yoğunlaşmayı
meydana get(cid:3444)ren sözleşmen(cid:3444)n ana amacının yanında sözleşmen(cid:3444)n hukuk(cid:3444)
get(cid:3444)r(cid:3444)ler(cid:3444)nden yararlanılmasına yönel(cid:3444)k düzenlemeler olarak” tanımlamıştır12.
Ancak bu tanım yan sınırlamaları (cid:3444)fade etmekten uzaktır. Z(cid:3444)ra yan sınırlamaya
(cid:3444)l(cid:3444)şk(cid:3444)n aşağıda bel(cid:3444)rteceğ(cid:3444)m(cid:3444)z unsurlara (cid:3444)l(cid:3444)şk(cid:3444)n eks(cid:3444)kl(cid:3444)kler(cid:3444) barındırmaktadır.
Danıştay, 13. Da(cid:3444)res(cid:3444), E.2007/13885, K. 2010/7567, 05. 11. 2010
tar(cid:3444)hl(cid:3444) kararında yan sınırlamaları, “b(cid:3444)r anlaşmanın tarafl arına get(cid:3444)r(cid:3444)len ve
anlaşmanın özünü oluşturmamakla b(cid:3444)rl(cid:3444)kte, anlaşma (cid:3444)le ulaşılmak (cid:3444)stenen
hedefl er(cid:3444)n tutturulması (cid:3444)ç(cid:3444)n gerekl(cid:3444) ve bu hedefl erle doğrudan (cid:3444)lg(cid:3444)l(cid:3444) olan
9 Bu tanımda, b(cid:3444)rleşme ve devralma (cid:3444)şlem(cid:3444)ne eklenen (cid:3444)fades(cid:3444), yan sınırlamaların doğrudan
(cid:3444)lg(cid:3444)l(cid:3444) olma unsuruna (cid:3444)şaret etmekted(cid:3444)r. bkz. ERDEM,(2004), s. 119, 120.
10 GÜLERGÜN, (2003), s. 3.
11 ŞAHİN, Al(cid:3444) Hamza, Türk Rekabet Hukukunda B(cid:3444)rleşme ve Devralmalarda(Yoğunlaşmalarda)
Yan Sınırlamalar, Yayımlanmamış Yüksek L(cid:3444)sans Tez(cid:3444), İstanbul, 2010, s. 77.
12 02.05.2013 tar(cid:3444)hl(cid:3444) 13-25/333-151 sayılı Kurul kararı.
108 Gaz(cid:2555) Ün(cid:2555)vers(cid:2555)tes(cid:2555) Hukuk Fakültes(cid:2555) Derg(cid:2555)s(cid:2555) C. XX, Y. 2016, Sa. 3
Ahmet Baybars ÖZŞAHİN
kısıtlamalar” olarak tanımlamaktadır13. Bu tanımda, yan sınırlamaların;
yan ed(cid:3444)m yükümlülüğü n(cid:3444)tel(cid:3444)ğ(cid:3444)ne, tarafl ar açısından kısıtlayıcı olmasına,
doğrudan (cid:3444)lg(cid:3444)l(cid:3444)l(cid:3444)k ve gerekl(cid:3444) olma unsurlarına yer ver(cid:3444)lmekted(cid:3444)r. Ne var k(cid:3444), yan
sınırlamaların makul olma unsuruna değ(cid:3444)n(cid:3444)lmed(cid:3444)ğ(cid:3444) görülmekted(cid:3444)r. Ayrıca yan
sınırlamaların, b(cid:3444)r b(cid:3444)rleşme veya devralma (cid:3444)şlem(cid:3444) (cid:3444)le varlık kazanab(cid:3444)leceğ(cid:3444)
hakkında b(cid:3444)r b(cid:3444)lg(cid:3444) de yer almamaktadır. Ancak kararın d(cid:3444)ğer kısımlarında bu
eks(cid:3444)kler(cid:3444)n tamamlandığını da bel(cid:3444)rtmek gerek(cid:3444)r.
2. TARİHÇE VE GÜNÜMÜZ DÜZENLEMELERİ
Yan sınırlamaların ortaya çıkışı İng(cid:3444)ltere ve Amer(cid:3444)ka (cid:3444)çt(cid:3444)hat hukukuna
dayanmaktadır14. 1890 önces(cid:3444) dönemde, sınırlamalar (cid:3444)k(cid:3444)ye ayrılmaktaydı.
B(cid:3444)r(cid:3444)nc(cid:3444)s(cid:3444), asl(cid:3444) sınırlamalar k(cid:3444)15 bunlar meşru yoğunlaşma (cid:3444)şlemler(cid:3444)ne yardımcı
olmayan anlaşmalar olup hukuka aykırı n(cid:3444)tel(cid:3444)kte kabul ed(cid:3444)lmekteyd(cid:3444). İk(cid:3444)nc(cid:3444)s(cid:3444)
(cid:3444)se, yan sınırlamalar olarak bel(cid:3444)rt(cid:3444)leb(cid:3444)len meşru yoğunlaşmalara bağlı ve
makul olan anlaşmalardır k(cid:3444) bunlar d(cid:3444)ğer(cid:3444)n(cid:3444)n aks(cid:3444)ne hukuka uygun n(cid:3444)tel(cid:3444)kte
kabul ed(cid:3444)lmekteyd(cid:3444)16.
Yoğunlaşmaların denet(cid:3444)m(cid:3444) (cid:3444)lk olarak Amer(cid:3444)ka’da 1890 tar(cid:3444)hl(cid:3444) Sherman
Yasası (cid:3444)le yazılı olarak düzenlemeye kavuşturulmuştur. Sherman Yasası,
(cid:3444)çt(cid:3444)hat hukukunun yazılı hale get(cid:3444)r(cid:3444)lmes(cid:3444) amacını da taşımaktaydı17. Ancak
Sherman Yasası (cid:3444)le yan sınırlamalara (cid:3444)l(cid:3444)şk(cid:3444)n b(cid:3444)r düzenleme get(cid:3444)r(cid:3444)lmem(cid:3444)şt(cid:3444).
Bununla b(cid:3444)rl(cid:3444)kte, her sınırlamanın yasaklanmasının da doğru olmayacağı
mahkemeler tarafından öngörülmekteyd(cid:3444)18. T(cid:3444)caret(cid:3444) sınırlayan ve Sherman
Yasası tarafından yasaklanan anlaşmalar, asl(cid:3444) sınırlamalar olarak kabul
ed(cid:3444)lmekteyd(cid:3444). Z(cid:3444)ra burada “t(cid:3444)caret(cid:3444)n sınırlanması” (cid:3444)fades(cid:3444)yle asl(cid:3444) sınırlamaların
13 URL: http://www.kazanc(cid:3444).com/ Son Er(cid:3444)ş(cid:3444)m Tar(cid:3444)h(cid:3444): 27. 05. 2016.
14 JEBELLI, Kayvan Hazem(cid:3444), “EU Anc(cid:3444)llary Restra(cid:3444)nts: A Reasoned Approach To Art(cid:3444)cle
101(1)”, June, 2010, URL: http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_(cid:3444)d=2166318,
Son Er(cid:3444)ş(cid:3444)m Tar(cid:3444)h(cid:3444): 14.06.2016, s. 1.
15 Amer(cid:3444)kan hukukunda, bu ter(cid:3444)m “naked restra(cid:3444)nts” olarak (cid:3444)fade ed(cid:3444)lmekted(cid:3444)r. HARRISON,
Jeff rey L., Pr(cid:3444)ce F(cid:3444)x(cid:3444)ng, The Profess(cid:3444)ons and Ac(cid:3444)llary Restra(cid:3444)nts: Cop(cid:3444)ng W(cid:3444)th Mar(cid:3444)copa
County, 1982 U. Ill. L. Rev. 925, 1982, 925-949, s. 932. Asl(cid:3444) sınırlamalar olarak n(cid:3444)telend(cid:3444)-
r(cid:3444)len bu anlaşmalar, RKHK m. 4 (cid:3444)le de Türk hukukunda hukuka aykırı kabul ed(cid:3444)lmekte ve
düzenlenmekted(cid:3444)r.
16 ROBERTS, R. Gary, “Evolv(cid:3444)ng Confus(cid:3444)on of Profess(cid:3444)onal Sports Ant(cid:3444)trust, the Rule of
Reason, and the Doctr(cid:3444)ne of Anc(cid:3444)llary Restra(cid:3444)nts”, Southern Cal(cid:3444)forn(cid:3444)a Law Rev(cid:3444)ew, Vol: 61,
Number: 4, 1988, s. 988-1016, s. 992.
17 ROBERTS, (1988), s. 995.
18 Z(cid:3444)ra Sherman Yasası’na göre, lafz(cid:3444) yorum yapıldığında her tür anlaşmanın yasak olacağı g(cid:3444)b(cid:3444)
b(cid:3444)r sonuç ortaya çıkmaktaydı. JEBELLI, (2010), s. 3.
Gaz(cid:2555) Ün(cid:2555)vers(cid:2555)tes(cid:2555) Hukuk Fakültes(cid:2555) Derg(cid:2555)s(cid:2555) C. XX, Y. 2016, Sa. 3 109
Yan Sınırlama Kavramı, Tar(cid:2555)h(cid:2555) Gel(cid:2555)ş(cid:2555)m(cid:2555), Hukuk(cid:2555) N(cid:2555)tel(cid:2555)ğ(cid:2555) ve Unsurları
kasted(cid:3444)ld(cid:3444)ğ(cid:3444) anlaşılmaktaydı19. Yan sınırlamalar (cid:3444)se Sherman Yasası’nın
yasakladığı anlaşmalar kapsamında görülmüyordu20. Buna (cid:3444)l(cid:3444)şk(cid:3444)n olarak,
Sherman Yasası’nın b(cid:3444)r(cid:3444)nc(cid:3444) kısmındak(cid:3444) düzenleme tartışma oluşturmaktaydı.
Bu kısımda geçen “t(cid:3444)caret(cid:3444) kısıtlayan… anlaşmalar” (restra(cid:3444)nt of trade)
(cid:3444)bares(cid:3444) katı b(cid:3444)r şek(cid:3444)lde düşünüldüğünde yan sınırlamaların da yasaklanması
anlamına gelmekteyd(cid:3444). Ancak Sherman Yasası’nın bu hükmünün katı şek(cid:3444)lde
uygulanması konusunda mahkemeler (cid:3444)stekl(cid:3444) değ(cid:3444)llerd(cid:3444)21. Z(cid:3444)ra aks(cid:3444) takd(cid:3444)rde
yan sınırlamaların yasaklanması sonucu ortaya çıkacak ve bu sebeple bu tür
sınırlamaların rekabete olan olası olumlu etk(cid:3444)ler(cid:3444) de göz ardı ed(cid:3444)lm(cid:3444)ş olacaktı.
Yan sınırlama (cid:3444)ç(cid:3444)n öneml(cid:3444) kabul ed(cid:3444)len (cid:3444)lk görüş (cid:3444)se, Amer(cid:3444)kan Federal
Mahkemes(cid:3444)’n(cid:3444)n, 1899 tar(cid:3444)hl(cid:3444) Addyston P(cid:2555)pe & Steel Co.22 davasında, yargıç
TAFT tarafından (cid:3444)ler(cid:3444) sürülmüştür23. Yargıç TAFT’a göre, “ticarete ilişkin
hiçbir alışılagelmiş sınırlama uygulanamaz velev ki; anlaşma, yalnızca
meşru sözleşmenin ana amacına bağlı yan nitelikte ve sözleşmenin meşru
semerelerinden tam faydalanılmasına veya karşı tarafın bu semereleri haksız
kullanmasında taahhütte bulunulan tarafı korumaya yönelik olsun”. TAFT’ın
yan sınırlamalara (cid:3444)l(cid:3444)şk(cid:3444)n bu görüşü gerçekten günümüz anlayışına da b(cid:3444)r temel
oluşturmaktadır.
Ülkemiz açısından mehaz olan AB hukukuna dönülecek olursa, yan
sınırlama kavramı, Amerikan hukukuna göre daha yeni tarihlerde ortaya
çıkmıştır. Zira Avrupa Birliği’nin kurulma amaçlarından birisi de ortak
bir pazar kurulması idi. Bunun sonucunda da tüm pazarda uygulanması
gereken rekabet düzenlemelerine ihtiyaç duyulmaktaydı. Bu amaçla 1958
tar(cid:3444)h(cid:3444)nde Roma Antlaşması yürürlüğe g(cid:3444)rm(cid:3444)şt(cid:3444)r. Roma Antlaşması rekabet(cid:3444)n
korunmasına (cid:3444)l(cid:3444)şk(cid:3444)n düzenlemelere yer vermekle beraber yan sınırlamalara
(cid:3444)l(cid:3444)şk(cid:3444)n b(cid:3444)r düzenleme yoluna g(cid:3444)tmem(cid:3444)şt(cid:3444).24 ABİDA 101’nc(cid:3444) maddes(cid:3444)ne göre,
(cid:3444)ç pazarı kısıtlayıcı etk(cid:3444)s(cid:3444) veya amacı bulunan teşebbüslerarası anlaşmalar
(cid:3444)ç pazarla bağdaşmaz kabul ed(cid:3444)lerek yasaklanmıştır. Sherman Yasası g(cid:3444)b(cid:3444)
Roma Anlaşması da yan sınırlamalara (cid:3444)l(cid:3444)şk(cid:3444)n b(cid:3444)r düzenleme get(cid:3444)rmem(cid:3444)şt(cid:3444).
19 ROBERTS, (1988), s. 996.
20 ROBERTS, (1988), s. 996, JEBELLI, (2010), s. 3.
21 JEBELLI, (2010), s. 3.
22 Addyston P(cid:2555)pe and Steel Co. v. Un(cid:2555)ted States, 175 U.S. 211 (1899).
23 DIAZ, (1995), s. 953.
24 Bugün yürürlükte bulunmayan Roma Antlaşması yer(cid:3444)n(cid:3444) 2009 yılında kabul ed(cid:3444)len L(cid:3444)zbon
Anlaşması, başka b(cid:3444)r dey(cid:3444)şle Avrupa B(cid:3444)rl(cid:3444)ğ(cid:3444)’n(cid:3444)n Kuruluşuna Da(cid:3444)r Antlaşma (ABİDA)’ya
bırakmıştır.
110 Gaz(cid:2555) Ün(cid:2555)vers(cid:2555)tes(cid:2555) Hukuk Fakültes(cid:2555) Derg(cid:2555)s(cid:2555) C. XX, Y. 2016, Sa. 3
Ahmet Baybars ÖZŞAHİN
Roma Anlaşması’nın yeters(cid:3444)zl(cid:3444)ğ(cid:3444) neden(cid:3444)yle, 1989’da Teşebbüslerarası
Yoğunlaşmaların Denetlenmes(cid:3444) Hakkında 4064/89 sayılı Konsey Tüzüğü
yayınlanmıştır25. Tüzük (cid:3444)le beraber yan sınırlamalara (cid:3444)l(cid:3444)şk(cid:3444)n hükümlere
yer ver(cid:3444)lm(cid:3444)şt(cid:3444)r. Tüzüğün 8. maddes(cid:3444)nde, yoğunlaşmaların uygun olduğuna
da(cid:3444)r kararın, yoğunlaşmanın uygulanmasıyla doğrudan (cid:3444)lg(cid:3444)l(cid:3444) ve gerekl(cid:3444)
sınırlamaları da kapsayacağını düzenlenmekteyd(cid:3444). Bu düzenlemedek(cid:3444) yan
sınırlamalara (cid:3444)l(cid:3444)şk(cid:3444)n yeters(cid:3444)zl(cid:3444)ğ(cid:3444) g(cid:3444)dermek üzere Kom(cid:3444)syon tarafından 1990
tar(cid:3444)h(cid:3444)nde, Yan Sınırlamalar Hakkında 203/05 sayılı Duyuru yayınlanmıştır26.
Yürürlüktek(cid:3444) en son duyuru (cid:3444)se 2005 tar(cid:3444)hl(cid:3444) “Yoğunlaşmalarla Doğrudan İlg(cid:3444)l(cid:3444)
ve Gerekl(cid:3444) Anlaşmalar Hakkında Kom(cid:3444)syon Tüzüğü”dür.
Ülkemiz hukukunda yan sınırlamaların gelişimine de değinmek
gerekirse, 1994 tarihinde 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun
yürürlüğe girmiş, söz konusu Kanun’un 7. maddesi uyarınca 1997/1 sayılı
Rekabet Kurulu’ndan İz(cid:3444)n Alınması Gereken B(cid:3444)rleşme ve Devralmalar
Hakkında Tebl(cid:3444)ğ yayınlanmıştır27. 1997/1 sayılı Tebl(cid:3444)ğ 2010 yılında yer(cid:3444)n(cid:3444),
2010/4 sayılı Rekabet Kurulundan İz(cid:3444)n Alınması Gereken B(cid:3444)rleşme Ve
Devralmalar Hakkında Tebl(cid:3444)ğ’e bırakmıştır28. Bu Tebl(cid:3444)ğ’(cid:3444)n 13. maddes(cid:3444)nde
n(cid:3444)hayet yan sınırlamalara (cid:3444)l(cid:3444)şk(cid:3444)n temel n(cid:3444)tel(cid:3444)kte b(cid:3444)r düzenlemeye g(cid:3444)d(cid:3444)lm(cid:3444)şt(cid:3444)r.
Bu düzenlemen(cid:3444)n daha anlaşılır kılınması (cid:3444)ç(cid:3444)n, 2013’te Rekabet Kurumu
tarafından B(cid:3444)rleşme ve Devralmalarda İlg(cid:3444)l(cid:3444) Teşebbüs, C(cid:3444)ro ve Yan Sınırlamalar
Hakkında Kılavuz yayınlanmıştır.
3. YAN SINIRLAMALAR VE PER SE, RULE OF REASON
İLKELERİNİN İLİŞKİSİ
3.1. Per Se ve Rule of Reason İlkeler(cid:3444)
Yukarıda yan sınırlamaların tar(cid:3444)hsel gel(cid:3444)ş(cid:3444)m(cid:3444)nde, hang(cid:3444) sınırlamaların
“makul” olab(cid:3444)leceğ(cid:3444)ne, hang(cid:3444)ler(cid:3444)n(cid:3444)n (cid:3444)se “makul olamayacağı”na ve bunun
sonucunda da yasaklandığına değ(cid:3444)n(cid:3444)lm(cid:3444)şt(cid:3444)r. Bu düşünceden hareketle yan
sınırlamalar kavramının daha sonra yer(cid:3444)n(cid:3444) “per se” ve “rule of reason”
(cid:3444)lkeler(cid:3444)ne bıraktığı anlaşılmaktadır. Per se (cid:3444)lkes(cid:3444), görülen b(cid:3444)r davada, hukuka
aykırılık yönünden b(cid:3444)r araştırma yapmayı gerekt(cid:3444)rmezken, rule of reason
25 ERDEM, Ercüment, “Rekabet Hukuku Açısından B(cid:3444)rleşme ve Devralmalarda(Yoğunlaşma)
Yan Sınırlamalar”, Perşembe Konferansları, Ankara, 2004, s. 115-156, (Konferans), s. 133.
4064/89 sayılı Konsey Tüzüğü yer(cid:3444)n(cid:3444) 139/2004 sayılı Konsey Tüzüğü’ne (Regulat(cid:3444)on on the
control of concentrat(cid:3444)ons between undertak(cid:3444)ngs) bırakmıştır.
26 ERDEM, (2004), s. 136.
27 12.08.1997 Tar(cid:3444)hl(cid:3444) 23078 Sayılı Resm(cid:3444) Gazete’de yayınlanmıştır.
28 07. 10. 2010 Tar(cid:3444)hl(cid:3444) 27722 Sayılı Resm(cid:3444) Gazete’de yayınlanmıştır.
Gaz(cid:2555) Ün(cid:2555)vers(cid:2555)tes(cid:2555) Hukuk Fakültes(cid:2555) Derg(cid:2555)s(cid:2555) C. XX, Y. 2016, Sa. 3 111
Yan Sınırlama Kavramı, Tar(cid:2555)h(cid:2555) Gel(cid:2555)ş(cid:2555)m(cid:2555), Hukuk(cid:2555) N(cid:2555)tel(cid:2555)ğ(cid:2555) ve Unsurları
(cid:3444)lkes(cid:3444) rekabete yararlı ve zararlı yönler(cid:3444)n ayrıntılı olarak (cid:3444)kt(cid:3444)sad(cid:3444) anal(cid:3444)z(cid:3444)n(cid:3444)n
yapılmasını öngörmekted(cid:3444)r29. Per se (cid:3444)nceleme dolayısıyla detaylı b(cid:3444)r (cid:3444)nceleme
gerekt(cid:3444)rmemekted(cid:3444)r. Bu sebeple rule of reason (cid:3444)lkes(cid:3444) gereğ(cid:3444)nce görülen b(cid:3444)r
dava, daha masrafl ı ve daha uzun süreb(cid:3444)lmekted(cid:3444)r30. D(cid:3444)ğer taraftan per se
(cid:3444)lkes(cid:3444) gereğ(cid:3444)nce yasaklama (cid:3444)se k(cid:3444)m(cid:3444) zaman rekabete yararlı davranışların da
engellenmes(cid:3444)ne neden olab(cid:3444)l(cid:3444)r31. Görüleceğ(cid:3444) üzere Per se ve rule of reason
(cid:3444)lkeler(cid:3444)32 zıt niteliktedirler. Gerçekten de bu ilkeler yan sınırlamaların ortaya
çıkışında önemli bir rol oynamıştır.
Bu (cid:3444)lkeler esasen Amer(cid:3444)kan rekabet hukukunda uygulama (cid:3444)le bel(cid:3444)rl(cid:3444)l(cid:3444)k
kazanmıştır. N(cid:3444)tek(cid:3444)m, Sherman Yasası’nın, t(cid:3444)caret(cid:3444) sınırlayıcı anlaşmaların
yasaklandığı b(cid:3444)r(cid:3444)nc(cid:3444) kısmının uygulanması hakkında mahkemeler(cid:3444)n (cid:3444)zled(cid:3444)ğ(cid:3444)
tutum burada önem taşımaktadır. Z(cid:3444)ra, Sherman Yasası’nın b(cid:3444)r(cid:3444)nc(cid:3444) kısmına
(cid:3444)l(cid:3444)şk(cid:3444)n (cid:3444)k(cid:3444) yaklaşım karşımıza çıkmaktadır33. Buna göre; per se uygulamayı
savunanlar, lafz(cid:3444) yorum yoluyla t(cid:3444)caret(cid:3444) kısıtlayan anlaşmaların anal(cid:3444)z
ed(cid:3444)lmeks(cid:3444)z(cid:3444)n hukuka aykırı olmasını (cid:3444)ler(cid:3444) sürmekteyd(cid:3444)ler. Karşı görüşte
olan veya rule of reason (cid:3444)lkes(cid:3444)n(cid:3444) ben(cid:3444)mseyenler (cid:3444)se anlaşmaların makul
olup olmadığının anal(cid:3444)z ed(cid:3444)ld(cid:3444)kten sonra hukuka aykırı veya uygun kabul
ed(cid:3444)lmes(cid:3444)n(cid:3444) öngörmekteyd(cid:3444). Dolayısıyla bu (cid:3444)k(cid:3444) (cid:3444)lke b(cid:3444)rb(cid:3444)r(cid:3444)yle çek(cid:3444)şme (cid:3444)çer(cid:3444)s(cid:3444)nde
süregelm(cid:3444)şlerd(cid:3444)r34. Bununla beraber (cid:3444)lerleyen zamanla beraber rule of reason
(cid:3444)lkes(cid:3444) uygulamada ve halen günümüzde de kabul görmekted(cid:3444)r35.
3.2. Yan Sınırlamalarda Per Se ve Rule Of Reason (cid:3444)lkeler(cid:3444)
Federal Mahkeme önceler(cid:3444), Sherman Yasası’nın 1. maddes(cid:3444)n(cid:3444), rekabet(cid:3444)
azaltıcı veya rekabet(cid:3444) azaltıcı eğ(cid:3444)l(cid:3444)m(cid:3444) olan tüm anlaşmaları yasaklayıcı olarak
yorumlamaktaydı36. 1960’larda Mahkeme, yan sınırlamaları rule of reason
29 ATA, Çağlar Den(cid:3444)z, Rekabet(cid:3444) Kısıtlayıcı Anlaşmalara olumlu Yaklaşım: Rule Of Reason
Işığında Roma Antlaşması 81. Madde ve Muafi yet, Ankara, 2009, s. 26, ATEŞ, Mustafa,
Rekabet Hukukuna G(cid:3444)r(cid:3444)ş, Ankara, 2013, s. 92.
30 YAVUZ, Şah(cid:3444)n, Amer(cid:3444)kan Ant(cid:3444)tröst Hukukunda Yen(cid:3444)den Satış F(cid:3444)yatının Bel(cid:3444)rlenmes(cid:3444)
Sorunu: “Per Se” Veya “Rule Of Reason”, Ankara, 2003, s. 2 vd.
31 CALVANI, Terry, Some Thoughts On The Rule Of Reason, European Compet(cid:3444)t(cid:3444)on Law
Rev(cid:3444)ew, 2001, s. 201-207, s. 201.
32 Bu ter(cid:3444)mler hakkında detaylı b(cid:3444)lg(cid:3444) (cid:3444)ç(cid:3444)n bkz. ATEŞ, (2013), s. 91, 92.
33 RODGER, Barry J, MACCULLOCH, Angus, Compet(cid:3444)t(cid:3444)on Law and Pol(cid:3444)cy (cid:3444)n the European
Commun(cid:3444)ty and Un(cid:3444)ted K(cid:3444)ngdom, Second Ed(cid:3444)t(cid:3444)on, 2001, s. 178.
34 ATEŞ, (2013), s. 92.
35 ATA, (2009), s. 26.
36 CLAIRE, Trunzo, “Anc(cid:3444)llary Restra(cid:3444)nts (cid:3444)n a Compet(cid:3444)t(cid:3444)ve Global Economy: Does the
Poss(cid:3444)b(cid:3444)l(cid:3444)ty Ex(cid:3444)st for an Anc(cid:3444)llary Restr(cid:3444)ct(cid:3444)on to Be Reasonable (cid:3444)n L(cid:3444)ght of Sect(cid:3444)on 1 of the
Sherman Act”, Duquesne Law Rev(cid:3444)ew, Vol: 29, s. 292.
112 Gaz(cid:2555) Ün(cid:2555)vers(cid:2555)tes(cid:2555) Hukuk Fakültes(cid:2555) Derg(cid:2555)s(cid:2555) C. XX, Y. 2016, Sa. 3
Ahmet Baybars ÖZŞAHİN
(cid:3444)lkes(cid:3444)ne göre değerlend(cid:3444)rerek (cid:3444)z(cid:3444)n vermekteyd(cid:3444). Ancak Federal Mahkeme,
bunun masrafl ı ve (cid:3444)ş yükünü artırıcı olması g(cid:3444)b(cid:3444) nedenlerle per se olarak
hukuka aykırı olduğu yönünde kararlar vermeye başladı37. Ancak 1979’da rule
of reason (cid:3444)lkes(cid:3444)n(cid:3444) yen(cid:3444)den ben(cid:3444)msemeye başladı38.
Amer(cid:3444)kan hukukunda, f(cid:3444)yat sab(cid:3444)tlemeye (cid:3444)l(cid:3444)şk(cid:3444)n değerlend(cid:3444)rmeler de
yan sınırlamalarla (cid:3444)lg(cid:3444)l(cid:3444)d(cid:3444)r. Mahkemeler, f(cid:3444)yat sab(cid:3444)tleme üzer(cid:3444)ne yapılan
anlaşmaları (cid:3444)k(cid:3444)ye ayırmaktaydı. Şayet anlaşma rekabete yararlı b(cid:3444)r amacı
bulunmamakta ve b(cid:3444)r b(cid:3444)rleşme ve devralma (cid:3444)şlem(cid:3444)ne yardımcı n(cid:3444)tel(cid:3444)kte de
değ(cid:3444)lse mahkeme bu tür anlaşmaları kartel olarak kabul ederek per se hukuka
aykırı görüyordu39. Aks(cid:3444) halde rule of reason (cid:3444)lkes(cid:3444) gereğ(cid:3444)nce değerlend(cid:3444)r(cid:3444)p
yan sınırlama olarak kabul edeb(cid:3444)l(cid:3444)yordu.
Avrupa B(cid:3444)rl(cid:3444)ğ(cid:3444) (cid:3444)se yan sınırlamalarda, per se ve rule of reason (cid:3444)lkeler(cid:3444)n(cid:3444)
değ(cid:3444)l, (cid:3444)çt(cid:3444)hat hukuku (cid:3444)çer(cid:3444)s(cid:3444)nde yıllar önces(cid:3444)nden gel(cid:3444)şerek gelen anal(cid:3444)zler(cid:3444)
uygulamaktadır40. Aşağıda (cid:3444)nceleyeceğ(cid:3444)m(cid:3444)z üzere b(cid:3444)r sınırlamanın yan
sınırlama olarak n(cid:3444)telend(cid:3444)r(cid:3444)lmes(cid:3444)nde yan sınırlamanın unsurlarının (cid:3444)ncelenmes(cid:3444)
yöntem(cid:3444), bugün (cid:3444)t(cid:3444)barıyla AB’de ve dolayısıyla da Türk(cid:3444)ye’de kabul ed(cid:3444)len
yöntemd(cid:3444)r. Ancak AB ve Türk(cid:3444)ye’de esas alınan bu yöntem(cid:3444)n de temelde b(cid:3444)r
rule of reason (cid:3444)ncelemes(cid:3444) olduğu söyleneb(cid:3444)l(cid:3444)r.
4. YAN SINIRLAMALARIN HUKUKİ NİTELİĞİ
Yan sınırlamalar, b(cid:3444)rleşme ve devralma (cid:3444)şlem(cid:3444)n(cid:3444)n tarafl arı arasında (cid:3444)rade
serbest(cid:3444)s(cid:3444) gereğ(cid:3444)nce yapılan sınırlamalar olarak karşımıza çıkmaktadır. Yan
sınırlamalar tarafl arın karşılıklı (cid:3444)radeler(cid:3444)n(cid:3444) açıklamalarıyla kurulmalarından
dolayı, TBK m. 1 gereğ(cid:3444)nce sözleşme n(cid:3444)tel(cid:3444)ğ(cid:3444)nded(cid:3444)r. Yan sınırlamaların b(cid:3444)rer
sözleşme olması borçlar hukuku kapsamında da b(cid:3444)r değerlend(cid:3444)rmey(cid:3444) gerekl(cid:3444)
kılar. N(cid:3444)tek(cid:3444)m sözleşmeler hakkında get(cid:3444)r(cid:3444)len genel hükümler yan sınırlamalara
(cid:3444)l(cid:3444)şk(cid:3444)n de önem taşımaktadır.
Her borç (cid:3444)l(cid:3444)şk(cid:3444)s(cid:3444)nde tarafl arın karşılıklı veya tek tarafl ı ed(cid:3444)m yükümlülüğü
söz konusu olmaktadır. Ed(cid:3444)mler(cid:3444), taşıdıkları öneme göre asl(cid:3444) ve yan ed(cid:3444)m
yükümlülüğü olarak (cid:3444)k(cid:3444)ye ayırmak mümkündür. Asl(cid:3444) ed(cid:3444)m yükümlülüğü,
37 LOUIS, Mart(cid:3444)n, B., “Restra(cid:3444)nts Anc(cid:3444)llary To Jo(cid:3444)nt Ventures and L(cid:3444)cens(cid:3444)ng Agremeents: Do
Sealy and Topco Log(cid:3444)cally Surv(cid:3444)ve Sylvan(cid:3444)a and Broadcast Mus(cid:3444)c?”, V(cid:3444)rg(cid:3444)na Law Rev(cid:3444)ew,
Vol. 66, No: 5, 1980, s. 243.
38 LOUIS, (1980), s. 243.
39 SCOTT, Paul, “Pr(cid:3444)ce F(cid:3444)x(cid:3444)ng and the Doctr(cid:3444)ne of Anc(cid:3444)llary Restra(cid:3444)nts”, URL: http://www.
nzl(cid:3444)(cid:3444).org/nz/journals/CanterLawRw/1999/9.html, Son Er(cid:3444)ş(cid:3444)m Tar(cid:3444)h(cid:3444): 15.08.2016.
40 JEBELLİ, s. 32.
Gaz(cid:2555) Ün(cid:2555)vers(cid:2555)tes(cid:2555) Hukuk Fakültes(cid:2555) Derg(cid:2555)s(cid:2555) C. XX, Y. 2016, Sa. 3 113
Yan Sınırlama Kavramı, Tar(cid:2555)h(cid:2555) Gel(cid:2555)ş(cid:2555)m(cid:2555), Hukuk(cid:2555) N(cid:2555)tel(cid:2555)ğ(cid:2555) ve Unsurları
borç (cid:3444)l(cid:3444)şk(cid:3444)s(cid:3444)nde yer alan asıl borcu41 (cid:3444)fade etmekted(cid:3444)r k(cid:3444) b(cid:3444)rleşme ve devralma
(cid:3444)şlem(cid:3444) açısından asıl borç, teşebbüsler(cid:3444)n b(cid:3444)rleşme veya dev(cid:3444)r yükümlülükler(cid:3444)
olarak görülmekted(cid:3444)r. Yan ed(cid:3444)m yükümlülükler(cid:3444) (cid:3444)se hukuk(cid:3444) (cid:3444)l(cid:3444)şk(cid:3444)ye (cid:3444)sm(cid:3444)n(cid:3444)
veren asıl borcun yanında tarafl arın öngörerek kararlaştırdıkları (cid:3444)k(cid:3444)nc(cid:3444)l
n(cid:3444)tel(cid:3444)kte daha az öneme sah(cid:3444)p yükümlülüklerd(cid:3444)r. Yan ed(cid:3444)m yükümlülükler(cid:3444),
asl(cid:3444) (cid:3444)fanın amaçladığı yararın gerçekleşmes(cid:3444)ne de yardımcı n(cid:3444)tel(cid:3444)kted(cid:3444)r42. Yan
sınırlamalar, asl(cid:3444) yükümler(cid:3444)n yan(cid:3444) b(cid:3444)rleşme ve devralma (cid:3444)şlemler(cid:3444) yanında asl(cid:3444)
ed(cid:3444)mler(cid:3444)n tamamlanmasına h(cid:3444)zmet eden yan ed(cid:3444)m yükümler(cid:3444)d(cid:3444)r43.
Ayrıca yan ed(cid:3444)m yükümlülükler(cid:3444) asıl ed(cid:3444)m(cid:3444)n (cid:3444)fasına yardımcı, asıl
ed(cid:3444)m(cid:3444) tem(cid:3444)nat altına alan veya asıl ed(cid:3444)m(cid:3444) gen(cid:3444)şlet(cid:3444)c(cid:3444) n(cid:3444)tel(cid:3444)kte de olab(cid:3444)l(cid:3444)rler44.
Özell(cid:3444)kle asıl ed(cid:3444)m(cid:3444)n (cid:3444)fasına yardımcı olan yan ed(cid:3444)m yükümlülükler(cid:3444),
aşağıda (cid:3444)nceleneceğ(cid:3444) üzere yan sınırlamalarda aranan gerekl(cid:3444)l(cid:3444)k unsuruyla da
bağdaşmaktadır. Z(cid:3444)ra b(cid:3444)rleşme ve devralmanın gerçekleşmes(cid:3444) (cid:3444)ç(cid:3444)n sınırlamanın
gerekl(cid:3444) olması yan sınırlamaların b(cid:3444)r şartıdır.
Yan ed(cid:3444)m yükümlülükler(cid:3444) de kanundan, sözleşmeden ve dürüstlük
kuralından kaynaklanmaları sebeb(cid:3444)yle kend(cid:3444) (cid:3444)çer(cid:3444)s(cid:3444)nde üç sınıfa ayrılab(cid:3444)l(cid:3444)r45.
Kanundan doğan yan ed(cid:3444)m yükümlülükler(cid:3444)ne TBK m. 211 örnek göster(cid:3444)leb(cid:3444)l(cid:3444)r.
Buna göre; aks(cid:3444)ne sözleşme veya âdet bulunmaması hal(cid:3444)nde, ölçme ve tartma
g(cid:3444)b(cid:3444) dev(cid:3444)r g(cid:3444)derler(cid:3444) satıcıya, satılanı devralmak üzere yapılan g(cid:3444)derler ve
satılanın (cid:3444)fa yer(cid:3444)nden başka yere taşınması gerekt(cid:3444)ğ(cid:3444)nde, taşıma g(cid:3444)derler(cid:3444)
alıcıya a(cid:3444)tt(cid:3444)r. Görüldüğü üzere sözleşmen(cid:3444)n asl(cid:3444) unsurlarını oluşturmadığı
halde bu yan ed(cid:3444)m yükümlülükler(cid:3444) kanunda hükme bağlanmaktadır.
Konumuz açısından b(cid:3444)rleşme ve devralmalarda ortaya çıkan yan sınırlamalar,
sözleşmeden kaynaklanarak ortaya çıkan yan ed(cid:3444)m yükümlülüğü olarak
n(cid:3444)telend(cid:3444)r(cid:3444)leb(cid:3444)l(cid:3444)rler. N(cid:3444)tek(cid:3444)m aşağıda (cid:3444)ncelenen ve ülkem(cid:3444)z rekabet hukuku
uygulamasında da en çok görülen yan sınırlama türler(cid:3444)nden rekabet yasağı
sözleşmes(cid:3444)46 bunun en bel(cid:3444)rg(cid:3444)n örneğ(cid:3444)d(cid:3444)r.
41 EREN, (2015), s. 32.
42 ANTALYA, Gökhan, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, İstanbul, 2012, s. 12.
43 ERDEM, (2004), s. 118.
44 ANTALYA, (2012), s. 12.
45 EREN, (2015), s. 34. Yan ed(cid:3444)m yükümlülüğünü, dürüstlük kuralından doğan ve ayrıca dava
ed(cid:3444)lemeyen yan yükümlülüklerle karıştırmamak gerek(cid:3444)r. Yan yükümlülüklere borçlunun
aykırı davranışı yalnızca tazm(cid:3444)nat davası açma hakkını ver(cid:3444)rken, yan ed(cid:3444)m yükümlülüğünün
(cid:3444)fa ed(cid:3444)lmemes(cid:3444)nde (cid:3444)fa davasının söz konusu olduğu görülmekted(cid:3444)r. EREN, (2015), s. 37.
46 GÜVEN, (2002), s. 223.
114 Gaz(cid:2555) Ün(cid:2555)vers(cid:2555)tes(cid:2555) Hukuk Fakültes(cid:2555) Derg(cid:2555)s(cid:2555) C. XX, Y. 2016, Sa. 3