xvı-xıx. yüzyıllar türk dili PDF
Preview xvı-xıx. yüzyıllar türk dili
T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 2716 AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 1679 XVI-XIX. YÜZYILLAR TÜRK DİLİ Yazarlar Prof.Dr. Gürer GÜLSEVİN (Ünite 1) Prof.Dr. Fikret TURAN (Ünite 2, 5, 6) Doç.Dr. Yavuz KARTALLIOĞLU (Ünite 3) Prof.Dr. Hayati DEVELİ (Ünite 4) Prof.Dr. Musa DUMAN (Ünite 7) Editörler Prof.Dr. Musa DUMAN Yrd.Doç.Dr. Dilek ERENOĞLU ANADOLU ÜNİVERSİTESİ İçindekiler iii İçindekiler Kısaltmalar ......................................................................................................... viii Önsöz .................................................................................................................. ix XVI-XIX. Yüzyıllarda Türk Dili...................... ................................. 2 1. ÜNİTE XVI-XIX. YÜZYILLARDA OSMANLI İMPARATORLUĞU DIŞINDAKİ TÜRK YAZI DİLİ ........................................................................................................ 3 XVI. Yüzyıla Kadar Türk Yazı Dilinin Genel Durumu .......................................... 3 XVI-XIX. Yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğu Dışındaki Türk Yazı Dili ............ 4 XVI-XIX. Yüzyıllarda Çağatay Türkçesi ............................................................. 4 XVI-XIX. Yüzyıllarda Türkmen Türkçesi Lehçe Özelliklerinin de Yer Aldığı Metinler ...................................................................................................... 13 XVI-XIX. Yüzyıllarda Kıpçak Türkçesi ve Edebiyatı .............................................. 15 EVLİYA ÇELEBİ’NİN XVII. YÜZYIL TÜRK LEHÇELERİ HAKKINDA VERDİĞİ BİLGİLER ................................................................................................. 16 Azerbaycan Türkçesi (Evliya Çelebi’nin Tabiriyle Türkmence) ............................ 16 Kıpçak Lehçeleri (Tatarca, Nogayca) ........................................................................ 16 Çağatay Türkçesi ......................................................................................................... 17 Özet ............................................................................................................................... 18 Kendimizi Sınayalım ................................................................................................... 19 Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı ........................................................................ 20 Sıra Sizde Yanıt Anahtarı ............................................................................................ 20 Yararlanılan Kaynaklar ............................................................................................... 21 Batı Türkçesi ................................................................................... 22 2. ÜNİTE BATI TÜRKÇESİ ......................................................................................................... 23 XVI. YÜZYIL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATININ GENEL GÖRÜNÜŞÜ ............ 23 Kültür ve Edebiyat Merkezleri .................................................................................. 26 4. Dönemin Önde Gelen Şairleri ............................................................................... 26 Fuzuli ve Eserleri ................................................................................................... 26 Baki ......................................................................................................................... 28 Bağdatlı Ruhi ......................................................................................................... 28 Hayali ...................................................................................................................... 28 Diğer Önemli Şahsiyetler .................................................................................... 29 Şiirde Yeni Tarz ve Üsluplar ....................................................................................... 29 XVI. Yüzyıl Nesir Yazarları ve Türkçe ...................................................................... 29 Süslü Nesir .............................................................................................................. 29 Orta Nesir ............................................................................................................... 30 Halk Nesri .............................................................................................................. 31 XVI. Yüzyıl Halk Edebiyatı ........................................................................................ 31 Köroğlu .................................................................................................................. 32 Pir Sultan Abdal ................................................................................................... 32 XVII. YÜZYIL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATININ GENEL GÖRÜNÜŞÜ .......... 32 Dönemin Önde Gelen Şairleri ................................................................................... 33 Nef’i ........................................................................................................................ 33 Nabi ......................................................................................................................... 33 Şeyhülislam Yahya ................................................................................................. 33 Sabit ......................................................................................................................... 34 Neşati ...................................................................................................................... 34 Naili ......................................................................................................................... 34 Dönemin Diğer Şairleri ........................................................................................ 34 Mesneviler .................................................................................................................... 34 iv İçindekiler Nesir Edebiyatı ............................................................................................................. 34 Katip Çelebi ............................................................................................................ 35 Evliya Çelebi ......................................................................................................... 35 XVII. Yüzyıl Halk Edebiyatı ....................................................................................... 35 Karacaoğlan ........................................................................................................... 36 Gevheri ................................................................................................................... 36 Âşık Ömer .............................................................................................................. 36 Diğer Halk Şairleri ...................................................................................................... 37 Tekke Şairleri ................................................................................................................ 37 Aziz Mahmud Hüdayi ......................................................................................... 37 Niyazi-i Mısri ......................................................................................................... 37 XVIII. YÜZYIL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATININ GENEL GÖRÜNÜŞÜ ......... 37 Lale Devri ..................................................................................................................... 38 Edebiyatta Mahallîleşme ............................................................................................ 38 Dönemin Önde Gelen Şairleri ................................................................................... 38 Nedim ..................................................................................................................... 38 Şeyh Galib .............................................................................................................. 39 Diğer Önde Gelen Şahsiyetler ve Eserleri .......................................................... 39 XVIII. Yüzyılda Nesir .................................................................................................. 39 XVIII. Yüzyıl Halk Edebiyatı ............................................................................... 40 Tekke Şairleri ................................................................................................................ 40 XIX. YÜZYIL TÜRK DİLİ VE EDEBİYATININ GENEL GÖRÜNÜŞÜ ............ 40 Tanzimat Döneminin Önde Gelen Yazar ve Şairleri .............................................. 42 Şinasi ....................................................................................................................... 42 Ziya Paşa ................................................................................................................. 42 Namık Kemal ......................................................................................................... 43 Ahmet Mithat Efendi ............................................................................................ 43 Şemsettin Sami ...................................................................................................... 43 Dönemin Diğer Şair ve Yazarları ......................................................................... 43 XIX. Yüzyıl Halk Edebiyatı ........................................................................................ 43 Özet ............................................................................................................................... 44 Kendimizi Sınayalım ................................................................................................... 46 Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı ........................................................................ 47 Sıra Sizde Yanıt Anahtarı ............................................................................................ 47 Yararlanılan Kaynaklar ............................................................................................... 49 3. ÜNİTE İmla, Fonoloji ve Morfonoloji..................................................... . 50 İMLA ............................................................................................................................. 51 Arap Harfli ve Çeviriyazılı Eserler ............................................................................ 52 FONOLOJİ ................................................................................................................... 52 Ünlü Uyumları ............................................................................................................. 52 Dil Uyumu ............................................................................................................. 52 Dudak Uyumu ....................................................................................................... 54 Ünsüz Benzeşmeleri ................................................................................................... 56 Kelime Tabanlarında ............................................................................................. 56 Eklerde .................................................................................................................... 56 SES OLAYLARI ........................................................................................................... 57 Ses Düşmesi ................................................................................................................. 57 Ünlü Düşmesi ........................................................................................................ 57 Ünsüz Düşmesi ...................................................................................................... 57 Tekleşme ................................................................................................................. 58 Ses Türemesi ................................................................................................................. 58 Ünlü Türemesi ....................................................................................................... 58 Ünsüz Türemesi ..................................................................................................... 58 Ses Değişmesi ............................................................................................................... 59 İçindekiler v Ünlü Değişmesi .................................................................................................... 59 Ünsüz Değişmesi ................................................................................................... 60 MORFONOLOJİ ......................................................................................................... 61 Yapım Ekleri ................................................................................................................. 61 Çekim Ekleri ................................................................................................................ 62 Özet ............................................................................................................................... 65 Kendimizi Sınayalım ................................................................................................... 67 Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı ........................................................................ 68 Sıra Sizde Yanıt Anahtarı ............................................................................................ 68 Yararlanılan Kaynaklar ............................................................................................... 69 Şekil Bilgisi.................................................................................... 70 4. ÜNİTE KELİME YAPIMI ........................................................................................................ 71 Türetme Ekleri ............................................................................................................. 71 İsimden İsim Türeten Ekler ................................................................................. 71 İsimden Fiil Türeten Ekler ................................................................................... 73 Fiilden İsim Türeten Ekler ................................................................................... 74 Fiilden Fiil Türeten Ekler ..................................................................................... 76 İSİM ÇEKİMİ ............................................................................................................. 77 Çokluk ......................................................................................................................... 77 İyelik Kategorisi ........................................................................................................... 78 Hâl Kategorisi (İsim Çekimi) .................................................................................... 79 Yalın Hâl ................................................................................................................. 79 İlgi Hâli ................................................................................................................... 79 Yükleme Hâli ......................................................................................................... 80 Yönelme Hâli ......................................................................................................... 80 Bulunma Hâli ......................................................................................................... 81 Ayrılma Hâli ........................................................................................................... 82 Vasıta Hâli .............................................................................................................. 82 Eşitlik Hâli .............................................................................................................. 83 FİİL ÇEKİMİ ............................................................................................................... 83 Şahıs Ekleri ................................................................................................................... 84 1. Tipteki Şahıs Ekleri ........................................................................................... 84 2. Tipteki Şahıs Ekleri ........................................................................................... 85 Zaman Ekleri ............................................................................................................... 86 Görülen Geçmiş Zaman ............................................................................................. 86 Öğrenilen Geçmiş Zaman .................................................................................... 86 Geniş Zaman .......................................................................................................... 87 Şimdiki Zaman ...................................................................................................... 88 Gelecek Zaman ...................................................................................................... 90 Kip Ekleri ...................................................................................................................... 91 Şart .......................................................................................................................... 91 Gereklilik ................................................................................................................ 92 İstek ve Emir .......................................................................................................... 93 FİİLİMSİLER ............................................................................................................... 94 İsim-Fiil Ekleri ............................................................................................................. 94 Sıfat-Fiil Ekleri ............................................................................................................. 95 Zarf-Fiil Ekleri ............................................................................................................. 97 Gerçek Zarf-Fiil Ekleri ......................................................................................... 98 Sıfat-Fiillerden Türemiş Zarf-Fiil Ekleri ............................................................ 102 Özet ............................................................................................................................... 104 Kendimizi Sınayalım ................................................................................................... 105 Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı ........................................................................ 106 Sıra Sizde Yanıt Anahtarı ............................................................................................ 106 Yararlanılan Kaynaklar ............................................................................................... 107 vi İçindekiler 5. ÜNİTE Söz Dizimi ...................................................................................... 108 KELİME GRUPLARI .................................................................................................. 109 Tekrar Grupları ............................................................................................................ 109 Aynen Tekrarlar ..................................................................................................... 109 Eş ve Yakın Anlamlı Tekrarlar ............................................................................. 109 Zıt Anlamlı Tekrarlar ............................................................................................ 110 Bağlama Grubu ............................................................................................................ 110 Sıfat Tamlaması ............................................................................................................ 111 İyelik Grubu ve İsim Tamlaması ............................................................................... 111 İyelik Grubu ........................................................................................................... 111 Belirtili İsim Tamlaması ....................................................................................... 111 Belirtisiz İsim Tamlaması ..................................................................................... 111 Aitlik Grubu ................................................................................................................. 112 Birleşik İsim ................................................................................................................. 112 Birleşik Kelime Olarak Birleşik İsimler .................................................................... 112 Birleşik Fiiller ............................................................................................................... 112 Unvan Grubu ............................................................................................................... 112 Ünlem Grubu ............................................................................................................... 113 Sayı Grubu .................................................................................................................... 113 Edat Grubu ................................................................................................................... 113 Son Çekim Edatı Grubu ....................................................................................... 114 İsnat Grubu .................................................................................................................. 116 Datif Grubu .................................................................................................................. 116 Lokatif Grubu .............................................................................................................. 116 Ablatif Grubu ............................................................................................................... 116 Fiil Grubu ..................................................................................................................... 116 Partisip Grubu ............................................................................................................. 116 Gerundium Grubu ...................................................................................................... 117 Kısaltma Grubu ........................................................................................................... 117 SÖZDİZİMİ ................................................................................................................. 117 Secili Cümleler ............................................................................................................. 118 Fiil Cümlesi .................................................................................................................. 118 İsim Cümlesi ................................................................................................................ 118 Basit Cümle .................................................................................................................. 119 Sıralı Basit Cümle (-up/üp Ulaçlı Cümleler) ........................................................... 119 Devrik Cümle .............................................................................................................. 119 Soru Cümlesi ................................................................................................................ 119 Bağımsız Birleşik Cümleler ........................................................................................ 120 Bağımlı Birleşik Cümleler .......................................................................................... 120 Şartlı Birleşik Cümle ............................................................................................. 120 Ki’li Birleşik Cümle ............................................................................................... 121 İç İçe Birleşik Cümle ................................................................................................... 122 Karma Birleşik Cümleler ............................................................................................ 122 Özet ............................................................................................................................... 123 Kendimizi Sınayalım ................................................................................................... 124 Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı ........................................................................ 125 Sıra Sizde Yanıt Anahtarı ............................................................................................ 125 Yararlanılan Kaynaklar ............................................................................................... 125 6. ÜNİTE Leksikoloji ve Anlambilim ............................................................ 126 LEKSİKOLOJİ VE ANLAMBİLİM TERİMLERİ ................................................... 127 OSMANLI TÜRKÇESİNDE EŞ ANLAMLILIK ..................................................... 127 YARDIMCI FİİLLER VE BİRLEŞİK FİİLLERİN YAYGINLIĞI .......................... 129 İçindekiler vii TEKRAR GRUPLARININ YAPISI ........................................................................... 129 “BEN” VE “HAKÎR, BENDE, BENDENİZ” ............................................................ 130 KELİMELERİN GELENEKSEL YAZIMLARI VE TELAFFUZLARI .................. 130 BELİRTİSİZ İSİM TAMLAMALARI VE TERİMLEŞME ..................................... 130 BÜYÜK SAYILAR: “YÜZ BİN” SAYISININ KATLARI VE “KERRE” İLE İFADESİ ................................................................................................................ 130 DOLAYLI ANLATIMDA DÉ- VE EYİT- FİİLLERİ ............................................... 130 BATIDAN GELEN KELİMELER .............................................................................. 131 OSMANLI TÜRKÇESİNDE ÜSLUPLAR ............................................................... 131 DİL, DİN VE KÜLTÜR İÇERİKLİ DOĞRUDAN ALINTILAR .......................... 132 DİN VE DEVLET BÜYÜKLERİNİ DUAYLA ANMAK ....................................... 133 OSMANLI TÜRKÇESİNDE İFADE KALIPLARI .................................................. 133 Selamlaşma ................................................................................................................... 133 Hitaplar ......................................................................................................................... 133 Teşekkür, Dua, Kutlama ve İyi Temenniler Bildiren İfadeler ............................... 134 Beddua, Azarlama, Kızma ve Tehdit ......................................................................... 134 Nasihat .......................................................................................................................... 134 Başsağlığı, Üzüntü ve Keder Bildirme ...................................................................... 135 Rica, İmdat ve Kabul ................................................................................................... 135 Şaşkınlık ve Utanma ................................................................................................... 135 Özet ............................................................................................................................... 136 Kendimizi Sınayalım ................................................................................................... 137 Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı ........................................................................ 138 Sıra Sizde Yanıt Anahtarı ............................................................................................ 138 Yararlanılan Kaynaklar ............................................................................................... 139 Türkçede Sadeleşme ve Dil Tartışmaları ..................................... 140 7. ÜNİTE TANZİMAT DÖNEMİ ÖNCESİNDE GENEL DURUM ..................................... 141 Türkî-i Basît Akımı (Mahallileşme) .......................................................................... 142 TANZİMAT DÖNEMİ SONRASI TÜRKÇE VE DİL TARTIŞMALARI ........... 144 Tanzimat Devrinde Dil ............................................................................................... 144 Dil Konularında Yapılan Çalışmalar, Tartışmalar ............................................. 144 Gramer Çalışmaları .............................................................................................. 145 Sadeleşme Çalışmaları .......................................................................................... 145 Dilde Yenileşme Tartışmaları .............................................................................. 149 SERVET-İ FÜNÛN TOPLULUĞUNUN DİL ANLAYIŞI VE YAPILAN TARTIŞMALAR .......................................................................................................... 150 Servet-i Fünûncuların Dil Anlayışına Karşı Görüşler ............................................ 151 II. Meşrutiyetten Sonraki Dil Tartışmaları ........................................................ 152 Türk Derneği ve Çalışmaları ................................................................................ 152 Fecr-i Âtî Topluluğunun Dil İle İlgili Görüşleri ................................................ 152 ALFABE TARTIŞMALARI VE HARF İNKILABI .................................................. 156 Tartışmalar ve Yeni Çalışmalar .................................................................................. 157 Mustafa Kemal Atatürk ve Latin Harfleri ................................................................. 158 Sarayburnu Açıklaması ........................................................................................ 160 Özet ............................................................................................................................... 161 Kendimizi Sınayalım ................................................................................................... 163 Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı ........................................................................ 164 Sıra Sizde Yanıt Anahtarı ............................................................................................ 164 Yararlanılan Kaynaklar ............................................................................................... 165 viii Kısaltmalar Kısaltmalar Aİ : Ahmet Dürri Efendi, İran Sefaretnamesi, bkz. Uluocak 2007. AP : Azmi Efendi, Prusya Sefaretnamesi, bkz. Uluocak 2007. CK : Cami-i Kasas, bkz. Kapdan 2006. ÇT : Çeşmîzâde Tarihi, bkz. Kütükoğlu 1993. ER : Emin Necati Efendi, Rusya Sefaretnamesi, bkz. Uluocak 2007. HK : Hamiletü’l-Küberâ, bkz. Turan 2000. LN : Letâifnâme, bkz. Eren 2008. MF : Moralı Ali Efendi, Fransa Sefaretnamesi, bkz. Uluocak 2007. MH : Mehmed Emin Paşa, Hindistan Seyahatnamesi, bkz. Uluocak 2007. MN : Musibetnâme, bkz. Aykut 2010. MN : Mustafa Efendi, Nemçe Sefaretnamesi, bkz. Uluocak 2007. Nİ : Nazif Mustafa Efendi, İran Sefaretnamesi, bkz. Uluocak 2007. ST : Selanikî Tarihi, İpşirli 1989. TAO : Anonim Tevarih-i Âl-i Osman, bkz. Çan 2006. TS : Tuhfetü’s-Sulehâ, bkz. Yıldızan 2009. Önsöz ix Önsöz Türkçe bütün lehçeleriyle bu gün çok geniş bir coğrafyada yazı dili ve konuşma dili olarak kullanılıyor. Son yarım yüzyılda bu coğrafyaya işçi göçleri sebebiyle Avrupa da ka- tıldı. Bu genel coğrafya içinde Batı Türkçesi hem yapısal özellikler, hem tarihi süreç bakı- mından önemli bir yer tutuyor. Üretilen eser ve kullanım yaygınlığı bakımından da öyle. Bilindiği gibi, 13. yüzyıldan başlayarak günümüze kadar gelen bu Türkçe, tarihsel bölüm- lemeyle Türkoloji literatüründe “Eski Anadolu Türkçesi”, “Osmanlı Türkçesi”, “Türkiye Türkçesi” terimleriyle karşılanıyor. Elinizdeki kitapta Batı Türkçesinin yedi yüzyıllık tari- hinin bir bölümü, başlangıç ve son bölümü müstakil kitaplar halinde hazırlandığından dı- şarıda bırakılarak orta kesiti işlenmiş ve tanıtılmıştır. İlk olarak, ele alınacak kesite zemin hazırlamak açısından, aynı dönemlerde diğer coğ- rafyalardaki Türkçenin genel bir görünümü ortaya konmaya çalışılmıştır. İkinci ünitede ise Batı Türkçesi yazar ve şairleri, eserleri, kullanılan Türkçenin genel özellikleri verilmiştir. Üçüncü ünitede bu dönemde yazının genel ve karakteristik özellikleri, ses yapısı, ekle- rin seslendirmeleri ve benzeşme kuralları içinde kullanımları ortaya konulmaktadır. Dördüncü ünitede dönemin özellikleri ekler, kelime türleri vb. şekil bilgisi yönünden incelenmektedir. Beşinci ünitede yine dönemin söz dizimi özellikleri çeşitli nitelikte metinlerden derle- nen örneklerle ortaya konmaktadır. Altıncı ünitede kelime ve kullanımlarda görülen anlam özellikleri anlatılmaktadır. Do- ğal olarak karşılaştırma yapılarak verilen örnekler, tarihi metinlerin anlaşılmasını kolay- laştıracak veriler olmak yanında günümüz Türkçesindeki kullanımları da daha yakından tanıma fırsatı sunmaktadır. Yedinci ünitede ise, Batı Türkçesinin tarihi süreç içinde geçirdiği evreler ve metinle- rin Türkçe açısından anlaşılırlık durumları sınıflamalarla verilmiş, örnekler sunulmuştur. Ünitenin devamında da konuyla ilgili tartışmalar, yapılan çalışmalar, kuruluşlar ve konuy- la ilgili farklı gruplaşmalar yer almıştır. Ömer Seyfettin, Ziya Gökalp gibi aydınlarınki baş- ta olmak üzere, dil anlayışlarının ana hatlarıyla gösterildiği bu kısımdan sonra başlangı- cından itibaren 1928’e alfabe tartışmaları da anlatılmıştır. Bu kitapta anlatılan konuların belli tarihi dönemi esas aldığı ve bir ders kitabı sınırı içinde verilmeye çalışıldığı hatırdan çıkarılmamalıdır. Özellikle Cumhuriyet dönemi ön- cesinde ve sonrasında çok canlı olarak devam eden dil ve alfabe tartışmaları ile Türk Dil Kurumu’nun kuruluşu, Güneş Dil Teorisi, Öz Türkçeleşme gibi konular için kitapta veri- len kaynaklardan da yararlanılarak daha fazla bilgi sahibi olunması gerektiği ortadadır. Uzaktan Öğretim yöntemlerine göre hazırlanmış olan bu kitabın ilgili öğrencilerimi- ze olduğu kadar her kesimden okuyucunun da belli ölçüde bilgi ihtiyacını karşılayacağı şüphesizdir. Editörler Prof.Dr. Musa DUMAN Yrd.Doç.Dr. Dilek ERENOĞLU XVI-XIX. YÜZYILLAR TÜRK DİLİ 1 Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladıktan sonra; XVI-XIX. yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğu dışındaki Türk dilinin durumu- nu betimleyebilecek, XVI-XIX. yüzyıllarda Çağatay Türkçesi eserleri ve dil özellikleri hakkında bil- gi verebilecek, XVI-XIX. yüzyıllardaki edebî yazı dillerinin yanı sıra lehçe özelliklerinin de yer aldığı metinlerin dil özelliklerini çözümleyebilecek bilgi ve becerilere sahip olabileceksiniz. Anahtar Kavramlar • Çağatay Türkçesi • Erken Türkmen Türkçesi • Erken Azerbaycan Türkçesi İçindekiler • XVI-XIX. YÜZYILLARDA OSMANLI İMPARATORLUĞU DIŞINDAKİ TÜRK YAZI DİLİ XVI-XIX. Yüzyıllar Türk Dili XVI-XIX. Yüzyıllarda Türk Dili • EVLİYA ÇELEBİ’NİN XVII. YÜZYIL TÜRK LEHÇELERİ HAKKINDA VERDİĞİ BİLGİLER XVI-XIX. Yüzyıllarda Türk Dili XVI-XIX. YÜZYILLARDA OSMANLI İMPARATORLUĞU DIŞINDAKİ TÜRK YAZI DİLİ XVI. Yüzyıla Kadar Türk Yazı Dilinin Genel Durumu VIII. yüzyıldan XI. yüzyıla kadar Türk dilinin, tek yazı dili ile eserler ürettiğini biliyoruz. Bunlar birbirinin doğal devamı olan Göktürkçe, Eski Uygurca ve Karahanlı Türkçesidir. XI. yüzyılda tek bir yazı dili olsa da çeşitli lehçelerin (Oğuzca, Kıpçakça, Uygurca, Kırgız- ca vs.) konuşulmakta olduğunu Kaşgarlı Mahmut’un eserinden öğrenmekteyiz. XIII. yüzyıldan itibaren ise değişik bir tablo ile karşılaşılmaktadır. O güne kadar çeşitli lehçeler konuşulsa da tek bir yazı dili hâlinde devam eden Türk dili, 3 ayrı yazı dili ile eser- ler üretmeye başlamıştır. Bunlar: 1. Orta Asya’da, eski edebî yazı dili geleneğini küçük farklılıklarla devam ettiren yazı dili (Harezm Türkçesi ve Çağatay Türkçesi) 2. Batıya göç eden Oğuzların kendi lehçelerine dayanarak geliştirdikleri Eski Anado- lu Türkçesi (veya Eski Türkiye Türkçesi) 3. Kuzeybatıya yayılmış olan Kıpçakların lehçe özelliklerinin yer aldığı metinlerin dili (Kıpçakça) O dönemin dil özellikleri, Açık Öğretim Fakültesi’nin şu ders kitaplarında ayrıntılı bir şekilde incelenerek anlatılmıştır: “Orhun Türkçesi”, “Eski Uygur Türkçesi”, “XI-XIII. Yüzyıl- lar Türk Dili” ve “XIV-XV. Yüzyıllar Türk Dili”. XVI. yüzyıldan XIX. yüzyıla kadar olan dönemde ise Türk Dünyası bambaşka siyasi ve kültürel ortamlarda gelişmiştir. Batıya giden Oğuzlar Osmanlı İmparatorluğu’nu kur- muş ve üç kıtaya yayılarak çok geniş bir medeniyet dairesine hükmetmişlerdir. Balkanlar ve Anadolu ile Orta Doğu ve Kafkasya’nın bazı bölgelerinde Osmanlı Türkçesi gelişmiş ve yayılmıştır. Bu yazı dili dönemi en fazla eser üretilen tarihî dönem olmuştur. Orta Asya ve Karadeniz’in kuzeyindeki bölgelerde ise, ortak yazı dili olarak Çağatay- ca devam etmiştir. XIV-XV. yüzyıllarda ürünler vermiş olan Kıpçakça ise, XVI. yüzyıldan sonra Doğuda Çağatay Türkçesi, Batıda Osmanlı Türkçesi yazı dillerinin etkisine girmiştir. XVI.-XIX. yüzyıllarda genel durum şudur: İki edebî yazı dili ile eserler üretilmiştir: Batı- da, Oğuzcaya dayalı Osmanlı Türkçesi, Doğuda ise Çağatay Türkçesi. Ancak her iki bölge- de de ölçünlü edebî yazı dillerinin yanı sıra bazı lehçe ve ağız özelliklerini içine alan eser- ler de yazılmıştır.
Description:The list of books you might like
