x. kur'an sempozvumu

22 Pages·2010·0.91 MB·Turkish

/
1 ~[~
/
X. KUR'AN SEMPOZVUMU
Kur'an ve Eğitim
12-13 Mayıs 2007/ Tokat
Tas. I'f.o:
Ankara 2008
Fecr Yayınları: 115
Dizgi-Mizanpaj: CiNAS
Kapak: Ci NAS
Baskı, Cilt: KALKAN MATBAACILIK
Büyük Sanayi 1. Cd. 99/32 iskitler
Tel: [phone] Ankara
ı. Baskı: Ekim 2008
ISBN: 978-975-6004-52-4
FCR YAYlN REKlAM BilGiSAYAR SAN. VE TiC. lTD. ŞTi.
Rüzgarlı Cad. Rüzgarlı işhanı No: 2 Kat: S Ulus/ANKARA
Tel: (O 312) 310 08 60-Fax: (O 312) 311 47 89
Web: www.fcr.com.tr-e-mail: [email protected]
ŞEYHÜLiSLAM KEMAL PAŞAZADE VE TEFSiR ANLAYlŞI
Dr. Enver ARPA*
[email protected]
The Ottoman Şeyhulislam Kemal Paşazade and his intertpretation
Understanding.
Kemal Paşazade had a big role in the Otoman Empire and studied on a
lot of different subjects and he is an encyclopedic person. Same of his
works have been published but same haven't yet. One of them is the Kur'an
i nt e rp retatio n.
in this article, the life of this famous person is dealt with and same
information is given about his work to enlighten world of thought and his
approach to Kur'an and interpretation is examined. His interpretation
source and his principles of making interpretation and determined and by
his efforts how to ta kes place in interpretation tradition is studied.
~~ ""! 4.l.ı...foj.J (,f]kJı ~.ıljl..!:.t-! J...S !"'~~~ ~
w'i.?.-J w'iy..:> .;J , ~w.JI ~:ı.J..,hl...»-'il.! :l....t..a <...J.j\.l.:,J: ~\.! t~ü ~ o~\jl.:;~ Jt...S
.~ 0--.J ·~ rl t... ~\:ıAJ ·~ t...... ~\ .ı.:;..J:l •fo ~~.......:...:.. 0--.J .~1 e;.. -&~.lLL. w'il:;.... ı)
.u• 1 .Y ~"~', ~•• ._• ,\:iS ~• y..ı.w. i. 1 1.# :il\ l..•. .iiS.ll
\....,_,......,.;. .:ı.,u ~J ~ u-- "--! r.ı.9 ~ ··l:ıi.Jj ~ u-- rlt.J\ ~ ö~ ~\1...11 .~ w.l.Jü:i
~ ı).J .ı)_;JI ~ı) .ı.:i,ı~ ı) k.,.y.J üSy ~ ı;:ı.ll _fijll rlLc ı) I.JJ-i ~J .ı.....l!~
uc
~~Wl ~ ı).c. rlWI ~ .ı.:;. ~1 lY-"''ii.J ı.s~4-JIJ ~~~ o. J.ıt....,... ~_,.i:ill ~ Jy....ll
.~1 rlLc ı) yly:. 'il e;.. .ı.,.!J A JA \... J ı ö. Jtı;.... 4Jl.IJ
* 1963 ytlında Bingöl'de doğmuştur. 1988 y1lında Ankara Üniversitesi ilahiyat Fakültesin
den mezun oldu. 1991-1994 y1flan arasında Ürdün Üniversitesi ilahiyat Fakültesinde
Yüksek Lisans yapti. 2001 y1lında Ankara Üniversitesi ilahiyat fakültesinde Tefsir doktoru
ünvanıni ald1. Telif Tercüme kitaplarının yant s1ra çeşitli dergilerde yayınlanmiŞ makale
leri bulunmaktadir.
195
Giriş
Cenabı Allah, u onu indiren ve onu koruyacak olan biziz." diyerek Kur'an'ı
sonsuza dek koruyacağını ifade etmiştir. Bu muhafazai rabbanl çeşitli şekiller­
de tecelli etmektedir. inişinden itibaren her asırda Kur'an'ı okuyan, ezberle
yen, kendinden sonraki nesle aktaran, anlaşılması için gayret sarf eden, barın­
dırdığı esrar ve hikmetleri açığa çıkarmaya çalışan binlerce alim
varolagelmiştir. Bu alimierin gösterdiği çabalar sonucunda ortaya çıkan eser
ler, kütüphanelerin raflarını doldurmuş ve halkın istifadesine açık olmuştur.
Kur'an'a hizmeti görev edinmiş alimlerden biri de Osmanlı
impratorluğu'nda önemli görevler ifa etmiş bulunan ansiklopedik alim Şey­
hülislam ibn Kemal Paşa'dır. ibn Kemal, birçok alanda eserler kaleme almış
son derece münbit bir ilim adamıdır. Ancak pek çok alimimizin akıbeti oldu
ğu gibi onun da telif ettiği eserlerin çoğu, yazma eserler barındıran kütüp
hanelerin tozlu raflarında yok olmaya terk edilmiş bulunmaktadır.
ibn Kemal Paşa'nın telif ettiği eserlerin çoğu Arapça olup el yazması ha
linde bulunmaktadır. Bunlar henüz tahkik edilerek okuyucunun hizmetine
sunulamamıştır. Biz yurtdışındaki yüksek lisans öğrenimimiz sırasında, onun
telif etmiş olduğu tefsirinin Türkiye kütüphanelerinde bulunan el yazması
nüshalarını toplayarak diğer öğrencilerle birlikte ortak bir çalışmayla tahkik
ederek kütüphaneye kazandırdık. Zaman ve imkan olursa bu tefsiri yayım­
lamak en büyük arzumuzdur.
ibn Kemal Paşa'nın tefsiri son derece kıymetli bir eserdir. Bir yandan
meşhur Mutezill müfessir Zemahşeri'ye yapılan itirazlar, öbür yandan Kadı
Beydavl başta olmak üzere Zemahşerl'nin metodunu takip eden alimler ara
sında cereyan eden tartışmalarla dolu olan bu tefsir, son derece zevkli bir
ilmi münazaralar manifestosu gibidir. ibn Kemal'in mücadeleci ve eleştirel
kişiliği, tefsirini baştan sona süslemekte ve okuyucuyu derin bir ilim deryası­
na gark etmektedir. işte biz bu çalışmamızda bu değerli alimimizin hayatını,
ilmi faaliyetlerini, eserlerini ele alıp bu tefsirinde takip ettiği metoddan ha
reketle onun müfessir kişiliğini açığa çıkarmaya çalışacağız.
Hayatı
Baba tarafından dedesi olan Kemal Paşa'ya nisbetle ibn Kemal veya ·
Kemal Paşazade olarak anılan ibn Kemal'in asıl adı Şemseddin Ahmet'dir.1
1 ibn Kemal'in biyografisi için bkz. Taşköprüzade, Ahmed Mustafa, eş-Şakaiku'n-nu'maniyye,[i
ulemai'd-devleti'J-osmaniyye, Daru'I-Kitabi'I-Arabiyye, Beyrut, 1975, s. 266; et-Temiml, Ta
.kiyyuddin b. Abdulkadir ed-Dar!, et-Tabakatu's-seniyye flteracümi'I-Hanefiyye, thk. Abdulfettah
Muhammed ei-Hulv, Kahire, 1970, 1/409; ei-Guzzl, Necmuddin Muhammed b. Muhammed, ei
Kevakibu's-saire, thk. Cebrail Süleyman Cebur, Daru'I-Afaki'I-Cedlde, 1979, 2/118; ibnu'l imad
el-Hanbel!, Şezeratu'z-zeheb [i ahbari men zeheb, Daru'I-Meslre, 2.baskı, Beyrut, 1979, 8/238;
196
Şemseddin Ahmet, 873/1468 yılında doğmuştur.2 Kaynaklar, onun do
ğum yeri hakkında ihtilafa düşmüşlerdir. Çoğunluk, Tokat'ta doğduğunu ka
bul etmektedir. Bazı kaynaklar ise Edirne'de doğduğunu ileri sürmüştür.3 Bu
hususu inceleme konusu yapan tarihçi ismet Parmaksızoğlu, onun Tokat'ta;4
Şerafettin Turan ise Edirne'de doğduğunu savunmaktadır.5
Mustafa Fayda, 1985 yılında Tokat'ta düzenlenen "Şeyhülislam ibn Ke
mal Paşa Sempozyumu"nda sunduğu "ibn Kemal'in Hayatı ve Eserleri" isimli
tebliğinde bu görüşleri tahlil ederek bütün kaynakların menşe itibariyle Tokat
lı olduğunu kabul etse de Edirne'de neşet ettiği hususundaki ittifakından ha
reketle onun Edirne'de doğmuş olabileceğini tercih etmiştir. Zira -Fayda'ya
göre- neşet dönemi genellikle viiadet mahalline iktiran etmektedir.6
ibn Kemal'in babası Süleyman Çelebi, devrinin tanınmış kumandanla
rından biri olup Osmanlı imparatorluğu'nda önemli görevler üstlenmiştir.
879/1474 yılında Amasya muhafızlığına, 883/1478 yılında ise Tokat Sancak
beyliği'ne atanmıştır. Çelebi, bu vazifeden ayrıldıktan sonra istanbul'a yer
leşmiş ve orada vefat etmiştir.7
ibn Kemal'in dedesi Kemal Paşa, Fatih Sultan dönemi ümerasından olup
870/1465 yılında Fatih'in oğlu Şehzade Bayezit Han'ın hocalığına tayin edil
miş ve bundan dolayı "Paşa" ünvanını almıştır.8
ei-Leknevl, Muhammed Abdulhayy b. Muhammed, ei-Fevaidu'J-behiyye fi teracümi'I-Hanefiyye,
Mektebetu Nedvetu'I-Mearif, Hindistan, 1967, s. 61; Süreyya, Muhammed, Sicilli Osman/, Mat
baatu Amire, istanbul, 1308h., 1/197; ei-Bağdadl, Hediyetu'l-ôrifin ve esmau'J-müelli[in, Mekte
betu'I-Müsenna, Bağdat, 1951, 1/141; Bursalı, Mehmet Tahir, Osman/i Müellif/eri, Matbaatu
Amire, istanbul, 1333h., 1/223; Cemil Bey, Ukudu'l-cevher fi terôcümi men lehum hamsune
tasn/fen fe mietu fe ekser, ei-Matbaatu'I-Ehliyye, Beyrut; 1326 h. s.217; ibnu'I-Guzzl, Şemsuddin
Muhammed b. Abdurrahman, thk. Seyyid Kisravl Hasan, 0/vanu'J-islam, Daru'I-Kutubi'l-ilmiyye,
Beyrut, 1990, 4/84; Kehhale, Ömer Rıza, Mu'cemu'l-müellifin, Mektebetu'I-Müsenna, Beyrut,
1/238; ez-Zirikll, Hayruddin, ei-A'Jam, Daru'l-ilm li'I-Melayln, 4.baskı, Beyrut, 1979, 1/133; islam
Ansik/opedisi, M.E.B. 1955, 6/561; The Encyclopaedia of islam, V-11, luzac. Co. 11/85; Altınsu,
Abdulkadir, Osman/i Şeyhulis/am/an, Ayyıldız Mat. Ankara, 1974, s. 17; Babinger, Franz, Osmanlt
Tarih Yazarlan ve Eserleri, tre. Coşkun Üçok, 2.baskı, Ankara, 1992, s. 69. Şeyhülislam ibn Kemal,
(Sempozyum bildirileri) T.D.V.Y. ll. Baskı, Ankara, 1989.
2 islam Ansik/opedisi, M.E.B., 6/561; Altınsu, asmanit Şeyhu/islamlan, s. 17; Şeyhülis/am ibn
Kemal, s. 47.
3 Süreyya, Sicilli Osman/, 1/197; Altınsu, asmanit Şeyhu/is/amlan, s. 17; Şeyhülislam ibn Kem
al, s. 47. Babinger, Franz, asmanit Tarih Yazar/an, s. 69.
4Şeyhülislam ibn Kemal, s. 47.
5 A.g.e. aynı yer.
6 A.g.e. aynı yer.
7islam Ansik/opedisi, M.E.B., 6/561. Şeyhü/is/amibn Kemal, s. 49.
8 islam Ansiklopedisi, M.E.B., 6/562; Şeyhülislam ibn Kemal, s. 49.
197
ibn Kemal'in annesi ise Fatih Sultan Mehmet döneminin meşhur alim
lerinden biri olan ibn Küpeli'nin kızıdır.9
ibn Kemal; baba tarafından, askeri yeteneklerle ünlü bir aileye, anne ta
rafından ise ilmi kariyerle tanınmış bir aileye mensuptur. Askeri eğilimleri b;;ı­
basından, ilmi eğilimleri ise anne tarafından kesbetmiştir. Ancak baba mesleği
ağır basmış olacak ki, ibn Kemal, başlangıçta orduya intisap etmiş ve ll.
Bayezit Han'la birlikte bir çok savaşa katılmıştır. 10 Bununla birlikte, başından
geçen bir hadise, hayata bakışını değiştirmiş ve ordudan ayrılarak ilim tahsili
ne yönefmiştir. Kendisinin anlattığına göre, ll. Bayezit devrinde 8971 1492 yı­
lında genç bir sipahi olarak katıldığı Arnavutluk seferi dönüşünde ordu Fili
be'de konaklar. Ordu kumandanı ibrahim Paşa'nın huzurunda bir toplantı ter
tip edilir. Bu toplantıda şan ve şöhretiyle ünlü Evrenas-zade Ali Bey de hazır
bulunmaktadır. Toplantı sırasında, Filibe'de müderrislik yapmakta olan Molla
Lütfı, va kur adımlarla içeri girerek paşa ve beylere hiç aldırış etmeden· Ali
Bey'in üst tarafında bir yere oturur ve kimse kendisini bu tavrından alıkoymaz.
Hayretler içerisinde kalan ibn Kemal, arkadaşlarından birine sorar:
-Emir Evrenas-zade Ali Bey'i aşarak üst tarafta oturan bu adam kimdir?
Arkadaşı:
-Bu, Molla Lütfı isminde bir alimdir. ibn Kemal:
-Bunun ücreti ne kadardır? Arkadaşı:
-Otuz dirhemdir. ibn Kemal:
- Otuz dirhemlik maaşla bu kadar muazzam bir mevkiyi nasıl elde et-
miştir? Arkadaşı:
-Alimler, maaşlarıyla değil ilimleriyle itibar kazanırlar. Eğer kendisi geri
lerde bir yerde otursaydı bile, ne Vezir ne de Emir buna razı 'olmazdı. ibn
Kemal, bunun üzerine şöyle düşünmeye başlar: Ne kadar gayret edersem
Emir Ali Bey'in askeri rütbesine ulaşamam, ancak çalışır gayret edersem bu
alimin mertebesini elde etmem mümkün olabilir. ibn Kemat bu muhasebe
nin ardından ordudan ayrılarak ilmiye sınıfına intisap etmeye karar verir.11
Sefer dônüşünde Edirne'ye ulaşır ulaşmaz ordudan ayrılır ve kendisin
den çok etkilendiği Molla Lütfı'nin12 derslerine katılır. Daha önceleri temel
9 A.g.eserler, aynı yerler.
10A.g.eserler, aynı yerler.
11 ibn Kemal'in biyografisini veren kaynakların tümü bu hikayeyi nakletmektediri er. Bkz. Me
sela, Taşköprüzade, eş-Şakaiku'n-nu'maniyye, s. 266
12 Döneminin ünlü bilginlerinden biri olan Molla Lütfü, çeşitli medreselerde müderrislik
yapmış bir alimdir. Sahip olduğu ilmi kariyer ve mevkiyi kıskanan hasımları, aleyhinde çeşitli
söylentiler yaymış ve onu ilhadla suçlamışlardır. Bu ithaml.ar üzerine zındıklığına hükmedile-
198
ilmi bilgiler tahsil etmiş olan ibn Kemal,13 Molla Lütfi'nin yanında Şerhu'l­
metali' ve haşiyelerini okur14 ve buradaki eğitimi sırasında diğer öğrenciler
içerisinden bilgi ve muhakemesiyle temayüz eder. ibn Kemal'in hayatını ve
ren kaynakfar onun gençliğinde iyi bir eğitim gördüğü konusunda hemfikir
dirter. Başkalanndan da dersler aldığı ifade edilmekle birlikte hocalanndan
sadece Molla Lütfi', Molla Muslihuddin el-Kastalanl, Molla Hatipzade
Muhyiddin Muhammed, Molla Marufzade Sinanuddin Yusuf ve Molla
Müeyyidzade Abdurrahman Efendi'nin isimleri geçmektedir.15
Hızlı bir kavrayış sahibi olan ibn Kemal aldığı eğitim sonunda döneminin
seçkin alimleri arasına katılır. Ünlü tabakat bilgini Temiml, et-Tabakatu's
seniyye isimli kitabında bu hususu şu cümlelerle ifade etmektedir: "Çok ça
lıştı, gayret etti, okudu, bütün vaktini ilim tahsiline ve müzakereye ayırarak
yararlandı ve başkalarına faydalı oldu; arkadaşlarını geride bırakarak döne
mimin seçkin insanı haline geldi."16
Tahsil basamaklarını hızla tırmanan ibn Kemal, döneminin en, meşhur
alimlerinden tefsir, usul ve diğer alanlarda da dersler alarak eğitimini ta
mamlamıştır. Taşköprüzade eş-Şakôiku'n-nu'maniye adlı ünlü eserinde onun
ulaşmış olduğu bilimsel karlyeri şu sözlerle ifade etmektedir: "ilim dünyası­
nın engin zirvesi, ulaşılmaz kalesiydi. O, dünyanın ender görülen varlıkların­
dan olup yüksek ilimierin kaynağıydı.)/17
ibn Kemal, ulaştığı bu yüksek mertebe sonucu ilim dünyasında bir sem
bol haline dönüşmüş ve darbı mesellere kaynak olmuştur. Sözgelimi ünlü ta
rihçi Cevdet Paşa öldüğü zaman ka bir taşına:
Asnmızın ibni Kemali idi,
Hayfa ki terk-i hayat eyledi.18
mısraı yazılarak ilimdeki kariyeri ve değeri yönüyle ibn Kemal'e benze
tilmiştir.
rek hicri 900 yılında idam edilmiştir. Biyoğrafisi için bkz. Taşköprüzade, eş-Şekaiku'n­
nu'maniyye, s.169.
13 Cemi! Bey, Ukudu'l-cevher, s.217 ..
14 Taşköprüzade, eş-Şekôiku'n-nu'maniyye, s.226; ei-Guzzi, e/-Kevakibu's-saire, 2/107; Cemi!
Bey, Ukudu'/-cevher, s. 217.
15 Bkz. ibnu'l-imad, Şezeratu'z-zeheb, 8/238; et-Temiml, et-Tabakatu's-seniyye, 1/410; Cemi!
Bey, Ukudu'l-cevher, s. 217; ei-Bağdadl, Hediyetu'l-ôrifin, 1/141; The Encyclopedia Of islam,
11/851; Altınsu, Osman/1 Şeyhülislamlan, s. 17; islam Ansiklopedisi, M.E.B., 6/562.
16 et-Temiml, et-Tabakatu's-seniyye, 1/409.
17 s. 227.
18 Şeyhulislam ibn Kemal, s.126.
199
Ulaştığı bu mertebe o kadar abartılmıştır ki bazı kaynaklarda onun hem·
insanlara hem de cinlere fetvalar verdiği19 ve bu yüzden "Müfti's-sekaleyn"
olarak isimlendirildiği iddia edilmektedir.
ibn Kemal daha önce işaret edildiği gibi medreseden medreseye naklolan
bir müderris olduğu için pek çok talebesi olmuş ve bu yüzden "ilk Muallim"{ei
Muallimu'I-Evvel); onun öğrencilerinin arasından en çok şöhret bulmuş olan
Ebu Suud Efendi ise "ikinci Muallim"{ei-Muallimu's-Sanl) olarak isimlendiril
mişlerdir.20 ibn Kemal'in tefsirinden Fatiha ve Bakara surelerini, yüksek lisans
tezi olarak sunmak üzere tahkik eden Nuh Rebabia, Taşköprüzade'nin eş­
Şekaiku'n-nu'maniyye isimli kitabındaki biyoğrafileri teker teker ineelediğini
ve bunlar arasından ibn Kemal'e talebelik eden yedi kişiyi tespit edebildiğini
21
söylemektedir. Mustafa Kılıç ise İbn Kemal Paşa ve Tefsirindeki Metodu isim
li doktora tezinde, ibn Kemal'den ders almış, aralarında ünlü alim Ebu
Suud'un da bulunduğu 20 öğrencinin ismini zikretmektedir.22
ibn Kemal, ilminin yanı sıra keskin zekası, dikkatli intacı ve güzel ahla
kıyla da şöhret bulmuş ve bu meziyetleriyle geçmişte ve günümüzde pek çok
23
kişi tarafından, Taftazanl, Şerif Cürcanl, Eb~ Suud ve Suyutl gibi ünlü bazı
bilim adamlarından daha üstün olarak kabul edilmesini sağlamıştır. et
Tabakatu's-seniyye müellifi Temiml şöyle demektedir: "ibn Kemal {Allah
rahmet eylesin)çok eser sahibi ve süratli tasnifte bulunan, pek çok il me mut
tali biri ve bu özelliğiyle Mısır diyarındaki Suyutl'nin Rum diyarında yaşayan
bir naziri idi. Bana göre, ikisi de asrının şaheseri ve övünç kaynağı olup ken
disinden sonra kimsenin benzerini bırakamadığı bir miras bırakmış olsa da
ibn Kemal, Suyutl'den daha dikkatli, anlama yönünden daha ileri ve daha
24
üretici idi." Temiml'nin bu görüşünü ihtiyatla karşılamak gerekir. Kanaati
mizce Suyutl, özellikle hadis alanında ibn Kemal'den daha dikkatli ve daha
bilgilidir. Gerek hadisle ilgili bıraktıkları eserler ve gerekse kaleme aldıkları
diğer eserlerdeki hadis birikimi değerlendirildiğinde bu durum açıkça ortaya
çıkmaktadır. Sözgelimi, ibn Kemal'in tefsirinde kullandığı hadislerin büyük
çoğunluğu Zemahşerl'nın Keşşafından alınmış ve herhangi bir değerlendir-
19Bursalı, Osmanli Müe/lifleri, 1/223; islam Ansiklopedisi, M.E.B., 6/566; Şeyhulislam ibn
Kemal, s. 52.
20 Osmanli Şeyhülislamlan, s. 29.
21 Bkz. Rebabia, Nuh, Tefsiru ibn Kemal Paşa suretey el-Fatiha ve'I-Bakara, Master tezi,
Ürdün Üniversitesi, Amma n, 1992, s. 15.
22 Bkz. Kılıç, Mustafa, ibn Kemal Paşa ve Tefsirindeki Metodu, Doktora tezi, Atatürk Üniversi
tesi, Erzurum, 1981, s.74-81.
23 islam Ansiklopedisi, M. E. B., 6/565.
24 s.1/412.
200
meye tabi tutulmadan olduğu gibi istihdam edilmiştir. Tahkikini yaptığımız
bölümdeki hadislerin büyük bir bölümü, hadis kriterlerine göre zayıf ve asıl­
sız hadisler olarak çıkmıştır. Bu durum bazı ilim adamları tarafından da ifade
edilmiştir. Örneğin, ünlü alim ei-Leknevl, bu hususa şu sözlerle dikkat çek
mektedir: "Usul ve edebi konulardaki derin bilgisiyle, Suyutl'nin bir dengi ol
sa da hadis ilmi alanında onunla aynı denklikte sayılamaz. Suyutl, bu alanda
25
ondan daha geniş görüşlü ve daha dikkatlidir."
Orhan Karmış, ibn Kemal Paşa Sempozyumunda "Kemal Paşazadenin
Tefsir ilmine Getirdiği Yenilikler" ismiyle sunduğu tebliğde, ibn Kemal'i, tef
sir dünyasında daha çok şöhret bulmuş olan talebesi Ebu Suud'la karşılaştı­
rarak şöyle demektedir: 11Bütün bu söylenenlerden sonra Kemal
Paşazade'nin genel tefsir tarihi içinde ekol olabilecek ölçüde yepyeni bir me
todun sahibi olmamakla birlikte dikkati çekecek çok önemli bir karakteristi
ğe sahip olduğunu ifade edebiliriz. O, belki de Kur'an'ın maksat ve hedefini
en veciz şekilde ifade edebiimiş olması, ciddi tenkitçiliği ve terkipçi özelliğiy­
le halefi Ebu Suud Efendi'ye bile tercih edilebilecek müstesna bir Osmanlı
müellifidir. Bu bakımdan onu genel tefsir tarihinin değil ama, Osmanlı tefsir
26
· tarihinin çok büyük (belki de en büyük) müfessiri sayabiliriz.
ibn Kemal, ulaşmış olduğu bu muazzam ilmi kariyeri sayesinde yönetici
lerin dikkatini çekmiş ve kendisine devletin en üst dini görevi olan şeyhülis­
lamlık27 başta olmak üzere çeşitli görevler tevdi edilmiştir. Sultan Bayezit
Han'a sahip olduğu meziyetler anlatılınca onu "Ali Bey Medresesi" müder
risliğine atayarak, kendisinden idris-I Bitlisl'nin Farsça olarak kaleme aldığı
"Heşt bihişt" isimli Osmanlı tarihi hakkındaki kitabına nazire olmak üzere
28
Türkçe bir Osmanlı tarihi telif etmesini talep eder. ibn Kemal, böylece
meşhur tarih kitabını yazmaya başlar.
917/1511 yılında Üsküp'teki "is hak Paşa Medresesi" müderrisliğine
naklen atanan ibn Kemal, 918/1512 yılında Edirne'deki "Halebiye Medrese-
25 ei-Leknevl, ei-Fevaidu'l-behiyye, s. 22.
26 Şeyhulislam ibn Kemal, s.143.
27 Şeyhülislam kavramı, hicri 4. asırda yüksek ilmi payeler için kullanılmak üzere ortaya
çıkmıştır. Başlangıçta daha çok fakihler için kullanılan bu kavram, hicri 7. asırdan itibaren
meşhur olan bütün fetva vericiler (müftller) için kullanılmaya başlamıştır.
Osmanlı Devletinde ise istanbul Müftüsüne bir lakap olarak kullanılmaya başlanınca en
yüksek ilmi payeye ulaşan şeyhülislamlık makamı, böylece ülkedeki bütün fetva kurumlarının
başkanlığı haline dönüşmüştür. Şeyhülislamlık, Osmanlıda bütün dini meselelerin
çözümünden sorumlu tek kuruluş olarak varlığını sürdürmüş ve Cumhuriyetin kurulmasıyla
birlikte 1922 yılında ilğa edilmiştir. (Bkz. Dairetu'l-meôrifi'l-islamiyye, iran, trh, 13/471; islam
Ansiklopedisi, M.E.B., 11/485.)
28islam Ansik/opedisi, M.E.B., 6/563; Şeyhulislam ibn Kemal, s. 50.
201
si"ne tayin edilir. Bir müddet sonra yine Edirne'de bulunan "Üç Şerefeli
Medreseleri"nde ders verdikten sonra istanbul'da bulunan "Sahn-ı Sernan
Medresesi"ne nak!edilir. Oradan da tekrar Edirne'de bulunan ve o dönemde
en yüksek düzeydeki medrese olan "Sultan Bayezit Medresesi" müderrisli
ğine atanır.29
922/1516 yılında ise önce Edirne kadıfığına; ardından Anadolu Kazasker
fiği'ne getirilir. Bu dönemde Yavuz Sultan Selim ile birlikte Anadolu Kazaskeri
olarak, Mısır'ın Osmanlıya il hak edildiği ünlü Mısır seferine iştirak eder. 30
Bu sefer sırasında cereyan eden bir hadise, ibn Kemal'in yönetim katın­
daki saygınlığının ne yüksek düzeyde olduğunu açıkça ortaya sermektedir. ibn
Kemal, bu seferden dönüş sırasında Sultan Yavuz Selim ile birlikte ordunun
başında yürürken atının ayağından bir çamur sıçrayarak Yavuz'un harmanisini
kirletir. ibn Kemal, bundan rahatsızlık duyarak üzüntüye kapılır. Bunu fark
eden Yavuz, "Uiemanın atının ayağından sıçrayan çamur, medar-ı ziynel ve
bais-i mefharet olur" diyerek ibn Kemal'i teselli eder. Yavuz bu çamurlu har
maninin, öldükten sonra sandukası üzerine örtülmesini tavsiye eder.31
925/1519 yılında Anadolu Kazaskerfiğinden alınarak Edirne'deki "Daru'I
Hadis" medresesine atanır. Daha sonra ikinci defa olarak "Sultan Bayezit
Medresesi" müderrisliğine atanır. Bu dönemde ise Kanuni Sultan Süleyman ile
birlikte çeşitli seferlere iştirak eder. 32 Nihayet 932/1525 yılında selefi Ali
Zembilll'nin vefatı üzerine, Osmanlı Devleti'nin 9. şeyhülislamı olarak atanır.33
ibn Kemal, bu görevi vefatma kadar sürdürmüş ve bu dönemde devletin en
üst düzey dini otoritesi olarak bozgunculuğa, bidatlere ve sapkınfıklara karşı
kalemi, lisanı ve fetvalanyla amansız bir mücadele sürdürmüştür.
ibn Kemal, Hanefı mezhebine mensup bir alimdir.34 Ancak Hanefı olmakla
birlikte zaman zaman diğer mezhepleri de taklid edip onları kentli mezhebine
tercih ettiği olurdu.35 Akidev! konularda ise ehli sünnet mezhebi üzeredir. Özel
likle şeyhülisfamlık görevini üstlendikten sonra sapık olarak kabul ettiği ehli
sünnet dışındaki fırkalarla büyük bir mücadeleye girişir. Bunlardan özellikle
29 A.g.e, aynı yerler.
30 islam Ansiklopedisi, M.E.B., 6/563; Altın su, Osmanli Şeyhulislamlan, s. 18.
31 Altın su, Osmanli Şeyhulislamlan, s. 18; Şeyhulislam ibn Kemal, s. 50.
32 islam Ansiklopedisi, M.E.B., 6/563-564.
33 Bkz. Süreyya, Sici!li Osman/, 1/197; Altınsu, Osmanli Şeyhülislamlan, s. 18; islam Ansiklope
disi, M.E.B., 6/563~564.
34 et-Temiml, et-Tabakatu's-seniyye, 1/410; ibnu'l-imad, Şezeratu'z-zeheb, 8/238; ei-Bağdad7,
Hediyetu'l-ôriftn, 1/141.
35 Bu hususta sözgelimi bkz. Tefsiru ibn Kemal Paşa suretey et-Tevbe ve Yunus, thk. Tahsin
Ahmed, Master tezi, Ürdün Üniversitesi, 1994, s. 37.
202