Table Of Content

Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi MİNNƏTDARLIQ HİSSİ İLƏ... Əbdül Əlizadə “Azərbaycan məktəbi” jurnalının redaksiya heyətinin üzvü, psixologiya elmləri doktoru, professor Sevimli yazıçımız İlyas Əfəndiyev Dövlət Rəssamlıq məktəbində psixo logiya gözəl əsərlərindən birini “Geriyə baxma, qo- və pedaqogika müəllimi işləyirdim. ca” adlandırıb. Gənclik illərinin allı-güllü 1953-cü ildə, III kursda oxuyarkən uni- ov qa tında bu sözlərin hikməti, bəlkə də ada- versitetin elmi əsərlərində məqaləm dərc mın diqqətini cəlb etmir. Sən demə, yaşın öz olunmuşdu. İlk yaradıcılıq sevincimin xoş mən tiqi varmış: ömrün romantikası qo calı- ovqatında həyatımı psixologiya elminə həsr ğın xatirəli günlərində imiş. Yaşlandıqca öz- etmək istəyi ilə yaşayırdım. Rəssamlıq mək - özünə geriyə baxmaq istəyirsən, baxanda isə təbində, necə deyərlər, cəmi-cümlətanı 6 saat gah uşaqlaşıb xatirələrin xoş ilğımında təs- dərsim vardı. Həmin illərdə psixologiya sahə- kinlik tapırsan, gah ilk məhəbbətin sən gi miş sində iş tapmaq əslində mümkün de yildi. odunda-alovunda kövrəlirsən, gah qay ğısız Psixologiyanın imici nəinki yox dərə cəsində tələbəlik illərinin həsrətini çəkirsən, gah ata idi, həm də başlıcası çox adam bu qeyri-adi olduğun ilk günlərin fərəhli sevin ci nə qərq elmin hətta nə demək olduğunu bilmirdi. Bu olursan, gah da... şəraitdə universitetin psixolo gi ya şöbəsini Kim bilir, insan həyatının böyük mə- seçimli qiymətlərlə bitirmiş mə zun ların çoxu na sını ömrün hansı məqamında arayıb-ax- başqa sahələrdə iş axtarmağa məc bur oldular tarırsan... və Azərbaycan psixologiya elmi neçə-neçə Ömrün payızlı günlərində bu munis və istedadlı alimi hiss olunma dan itirdi. Mən isə həzin hislərin axarında geriyə baxanda mən kiçik ailəmlə birlikdə 6 saatlıq məvacibin də həyəcanlanıram, xatirələrin qanadında bütün çətinliklərinə sən giməyən ata-ana qay - özüm-özümlə söhbət edirəm, ancaq ürək ğısı sayəsində dözür düm. Təskinliyi dostları - söz-söhbətinin məhrəm məntiqində sakitlə- mın-sonralar gör kəm li Azərbaycan alimləri şib təskinlik tapıram, qəlbim öz-özünə dağa kimi məşhur laş mış Əliheydər Haşımov və dönür. N.Tusi adına Azərbaycan Dövlət Ək bər Bayramo vun qətiyyətində tapırdım. Pedaqoji Universitetində-evim-eşiyim kimi Bizim üçümüz də müəllimimizlə, görkəmli sevdiyim bu məşhur ali məktəbdə sadə, təva- Azərbaycan psixo loqu, ADU-nun psixologi- zökar və təmənnasız müəllim ömrü yaşasam ya və pedaqogika kafedrasının müdiri dosent da, bu illər ərzində mənim həmişə “Azərbay- M.C.Məhər rəmovla dostluq edirdik. Bu, can məktəbi” adlı böyük bir mənəvi aləmim mahiyyətcə iki nəslin elmi dostluğu idi və psi - olub. Mən bu nurlu aləmdə respublikanın xologiya elmi nin təntənəsinə fanatik inam gör kəmli jurnalistləri ilə bahəm məşhur filo- onun kökünü təşkil edirdi. Dosent M.C.Mə- sofları, psixoloqları və pedaqoqlarının gün- hər rəmov bü tün qəlbilə psixologiya elmi ilə dəlik qayğısı ilə pedaqoji mətbuatın sirlərini bağlı idi və bu bənzərsiz hissi qüdrətli psi xo- öyrənmişəm və böyük Azərbaycan elminə loq məharətilə bizə də aşılayırdı. Mən də bu qovuşmuşam. qayğılı gün lər də öz problemimi axtara-axtara ...1955-1956-cı illər idi. Azərbaycan Bakıdakı 5 nömrəli uşaq poliklinikasına gəlib Dövlət Universitetini fərqlənmə diplomu ilə çıx mışdım. Xeyirxah baş həkimin rüsxəti ilə bitirmişdim. Ə.Əzimzadə adına Azər bay can həftədə üç gün nevropatoloqun qəbul saat la- 102 “Azərbaycan məktəbi” 2014/3 rında mü şahidələr aparırdım və əsəbi uşaq - də müəllimi sayırdılar. ların xü su siyyətlərini öyrənirdim. Bir ildən Redaksiyada yaradıcı bir kollektiv for- çox müd dətdə topladığım klinik materiallar malaşmışdı. Redaksiyanın məsul katibi əsasında “Əsəbi uşaqların tərbiyəsi haqqında” Məmmədəli Əliyev artıq tutumlu pedaqoji məqalə yazdım və poçtla “Azərbaycan mək - oçerk lər müəllifi kimi məşhurlaşmışdı. təbi” jur nalına göndərdim. Onun rus dilindən tərcümə etdiyi pedaqoji 3-4 aydan sonra məqaləm dərc olundu. məqalələr də jurnalda tez-tez nəşr olunurdu. Bu xəbəri eşidəndə heç bilmirdim nə edim. Təcrübəli metodist kimi tanınan Nağı Ça şıb qalmışdım. Elə bil sehrli aləmə düş- Günəşli və Əmiraslan Rəcəbov Azərbaycan müş düm. dili və ədəbiyyat tədrisi sahəsində respublika Redaksiyada məni gülərüzlə qarşıla dı- müəllimlərinin iş təcrübəsini ümumiləşdirən lar. Xoş sözlər dedilər. Əməlli-başlı qonorar sanballı məqalələrlə diqqəti cəlb edirdilər. da verdilər. Və... məni tərifləyə-tərifləyə jur- Nağı Günəşli uşaqlar üçün bir-birindən nalın baş redaktorunun kabinetinə apardılar. gözəl bədii əsərlər də yazırdı və onun ilk Baş redaktoru ilk dəfə görürdüm. Sadə oxucusu şirin söz-söhbəti ilə redaksiyada və qılıqlı adam idi. Əvvəlcə məqaləmi xeyli özü nəməxsus yaradıcılıq ovqatı yaradan təriflədi, tələbəlik illərimlə maraqlandı, III Əmiraslan müəllim olardı. kursda oxuyarkən elmi məqaləmin nəşr olun - Redaksiyada səmərəli elmi mühit bər- masını böyük uğur kimi dəyərləndirdi... qə rar olmuşdu. Respublikanın görkəmli Söhbətin yönümü tədricən dəyişilirdi. Azər - alim ləri tez-tez redaksiyaya gəlir, jurnalın baycanda psixologiya və pedaqogika elm lə ri - əməkdaşları ilə onları narahat edən, düşün- nin inkişafı haqqında şirin söhbət başla mış dı. dü rən problemləri götür-qoy edir, oxucular Sən demə, baş redaktor məni sınayır mış. O, üçün maraqlı olan mövzuları müəyyən edir- mə ni redaksiyaya işə götürmək istə diyini bil - dilər. Mən qısa müddətdə görkəmli psixoloq dirdi. Mən tərəddüd etmədən razı lıq verdim. və pedaqoqlarımızla yaxından tanış olmuş- Ərizə yazdım. Baş redaktor əmri imzaladı. dum, onlarla müxtəlif yönümlərdə elmi- Gözləmədiyim halda həyat yolum da yeni metodik əməkdaşlıq edirdim. Qısa müddət mərhələ - “Azərbaycan məktəbi” mər h ələsi ərzində jurnalda müxtəlif məqalələrim nəşr başladı. Mən qətiyyətlə bunu “mərhələ” olunmuşdu. adlandırıram və fikrimi açıqla maq istəyirəm. 1959-cu ilin oktyabr-noyabr aylarında Redaksiyanın 5 nəfər əməkdaşı vardı. aspiranturaya imtahan verirdim. Rəqibimin Ştat cədvəlində onların çoxu şöbə müdiri təəssüf ki, elə institutun özündə “nü fuz lu” sayılırdı, əslində isə jurnalın səhifələrində havadarı da vardı. Mən bunu ürək ağrı sı ilə dəsti-xətti bilavasitə görünməyən fədakar qeyd edirəm və yenə də öz-özümə vahi mə - ədəbi işçilər idilər. Onların əməyi məşəq qətli lənirəm. 1957-ci ildə də aspirantu ra ya da xil və əzablı olsa da, yaradıcılıq fərəhi ilə on dan olmaq istəyəndə bu adamların haq sız mü qa - seçilirdi. Jurnalın hər dəfə siqnal nüs xəsinin vimətinə tuş olmuşdum və ağrısını çək - çapdan çıxması redaksiyada coşqun əvhali- mişdim. Lakin imtahan komissiyasının sədri ruhiyyə ilə qarşı la nırdı. Redaksiyanın hər bir görkəmli Azərbaycan pedaqoqu pro fes sor əməkdaşı jur nal da çap olunmuş bu və ya M.Mehdizadə idi. Mehdi müəllim hə yatını digər məqalədə öz qələminin qeyri-adi elmə həsr etmək istəyən gənclərin nəinki ca - möcüzələrini görən də məqalənin bəlkə də vablarını diqqətlə dinləyir, həm də onların həm müəllifi kimi fərəhlənirdi. Gənc müə l- ya radıcılığı ilə yaxından maraqla nırdı. Mə - lim lərdən bir çoxu məhz jurnalla əməkdaşlıq nim müxtəlif qəzet və jurnallarda 18 məqa - edə-edə yazmaq öyrənmişdi və redaksiyanın ləm dərc olunmuşdu, rəqibim isə hə lə bir təcrübəli şöbə mü dirlərini özlərinin bu sahə- məqalə belə yazmamışdı. Mehdi müəl limin 103 Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi qətiyyətli sözləri indi də yaxşı xatirim dədir. larının sanballı əsərləri, ilk növbədə, jurnalın O, “aspirantın elmi fəaliyyəti aspiran tu ra dan səhifələrində işıq üzü görmüşdür. Bu işıq əvvəl başlayır” – dedi və məni təbrik etdi. Prometey odu kimi nurlu olmuş, neçə-neçə Aspirantura dövründə mən “IV və VI kitabın ərsəyə gəlməsində, neçə-neçə funda- sinif şagirdlərinin təxəyyül fəaliyyətində mental tədqiqatların başa çatdırıl masında analiz və sintezin xüsusiyyətləri” mövzusun- önəmli rol oynamışdır. Jurnalın müəl lifləri da axtarışlar aparmağa başlamışdım. Bu içərisində respublikanın qabaqcıl müəllimlə- problem üzrə yazdığım elmi-metodik səpki- ri də xüsusi yer tutmuşlar. Bun ların bir çoxu- li məqalələr “Azərbaycan məktəbi” jurnalın- nun böyük elmə - Azərbaycan psixologiyası, da dərc olunurdu. Bir cəhəti də vurğulamaq pedaqogikası və metodikasına yolu elə jur- istəyirəm: aspiranturaya daxil olandan sonra nalda dərc olunmuş məqalələ rin dən başlan- ictimai əsaslarla “Azərbaycan məktəbi” jur- mışdır. nalına əlavə kimi nəşr olunan “Əmək və Mənim də onlarla məqaləm jurnalın poli texnik təlim” məcmuəsinin redaktor sə hi fələrində oxucu qəlbinə yol tapmışdır. müavini təyin olunmuşdum. Məcmuədə san- Bu məqalələrdən hər birinin dərc edildiyi ballı pedaqoji və metodik məqalələr dərc gün mənim üçün sadəcə olaraq yaradıcılıq edilirdi. “Əmək və politexnik təlim” məc- fə rəhi ilə yaşadığım gün olmamışdır, onlar- muəsi respublikamızda əmək psixologiyası dan hər biri mənim üçün sözün əsl məna- məsələlərinin işıqlandırılmasında da önəmli sında yaradıcılıq məktəbi olmuşdur və mən rol oynamışdır. bu əzəmətli məktəbdə jurnalın səmimi, xe- Jurnalın redaksiya heyətinin üzvü kimi yir xah əməkdaşlarının qayğısı ilə möcüzəli fəaliyyət göstərdiyim illərdə də psixologiya bir sənətin – mücərrəd elmi həqiqətləri küt- elminin aktual problemlərinin sistemli işıq- lə viləşdirmək, elmi-kütləvi üslubda ifadə et- landırılmasına yaxından kömək göstərməyə mək sənətinin sirlərini öyrənmişəm. çalışmışam. Bu axtarışlarda həmişə jurnalın 90-cı illər jurnalın həyatında da keçid ayrı-ayrı dövrlərdə baş redaktorları olmuş illəri olmuşdur. Onun nəşrində fasilələr əmə- hörmətli Rüstəm Hüseynovun, Əjdər Ağa- lə gəlmiş, səhifələri azalmış, tirajı əskil miş- yevin və Zəhra Əliyevanın gündəlik qayğı sı- di. Lakin jurnalın əməkdaşları böyük bir yo- nı hiss etmişəm. Onlar yaşadığımız zəma nə- la-müstəqillik və suverenlik yoluna çıxmış də psixologiya elminin əhəmiyyətini müd- respublikamızın nüfuzlu pedaqoji jurna lı nı rik cəsinə dəyərləndirmiş, yaş və pedaqoji fə dakarlıqla yaşatmışlar. Bu illərin əzab lı- psixologiyanın aktual problemlərinin jurnal ağrılı günləri arxada qalsa da, onları xatır la- sə hifələrində səslənməsi üçün əlverişli şəra- yan da həyəcanlanmaya bilmirsən və jurnal- ityaratmışlar. Respublikanın görkəmli psixo - da gecə-gündüz bilmədən Fərhad hünəri ilə loq ları M.Məhərrəmov, Ş.Ağayev, Ə.Bayra - çalışan maarif fədailərinin, ilk növbədə, jur- mov, R.Rəsulov, M.Həmzəyev, Ə.Qədirov və nalın baş redaktoru Zəhra xanımın qətiy- b. sanballı məqalələri ilə təlim-tərbiyə prob- yətinə heyran qalırsan. Jurnalın redaksiya lemlərinin həllində müəllimlərimizə yaxın- heyətinin üzvlərinin də bu təntənələrdə özü- dan kömək göstərmişlər. Bu gün bir böyük nəməxsus sevinc payı vardır. həqiqəti iftixar hissi ilə qeyd etmək lazımdır: Redaksiya heyətinin üzvü kimi mənim 75 yaşlı jurnal XX yüzillikdə Azər baycan də tərcümeyi-halımın və həyat yolumun ən psixoloji və pedaqoji fikrinin əsl salnaməsi parlaq səhifələri “Azərbaycan məktəbi” ilə olmuşdur. Dövrün başlıca psixo lo ji və peda- bilavasitə bağlıdır. Mən özümün bütün uğur- qoji ideyaları “Azərbaycan mək təbi”nin səhi- larıma görə bu jurnala minnətdaram. fələrində özünün dolğun əksini tapmışdır. GörkəmliAzərbaycan psixoloq və pedaqoq- “Azərbaycan məktəbi”, 1999, № 6 104