wilde bijen in relatie tot het groenbeheer in amsterdam

130 Pages·2015·2.38 MB·Dutch

WILDE BIJEN IN RELATIE TOT HET GROENBEHEER
IN AMSTERDAM

Een inventarisatie van wilde bijen in het openbare ruimte

A. Koster

Alterra Research Instituut voor de Groene Ruimte, Wageningen, 2001
REFERAAT

Koster, A. 2000. Wilde bijen in relatie tot het groenbeheer in Amsterdam.
Een evaluatie van het ecologisch groenbeheer.

Dit rapport gaat in op de invloed van het ecologische groenbeheer op de wilde bijenstand in Am-
sterdam. In deze stad zijn in 2000 in openbaar groen 45 soorten wilde bijen waargenomen. Het is
een eerste duidelijke aanwijzing dat het ecologisch groenbeheer effect heeft.

Trefwoorden: evaluatie groenbeheer, wilde bijen, groenbeheer, openbaar groen.

DANKWOORD

Drs. H. Wiering werkzaam bij het Zoölogisch Museum te Amsterdam heeft alle Wespbijen gede-
termineerd en veel andere bijen gecontroleerd. Namens Alterra ben ik hem zeer erkentelijk voor
deze hoog gespecialiseerde dienstverlening.

Arie Koster
2
INHOUD

1 INLEIDING 5

2 WILDE BIJEN IN AMSTERDAM 7
2.1 Overzicht van de terreintypen waar wilde bijen zijn waargenomen 7
2.2 Overzicht van de locaties waar wilde bijen zijn waargenomen 10
2.3 Overzicht milieutypen 11
2.4 Waargenomen soorten wilde bijen 14

3 HISTORISCH OVERZICHT 21
3.1 Groenbeheer in de tweede helft van de 20e eeuw 21
3.2 Chemische onkruidbestrijdingsmiddelen op hun retour 22
3.3 De doorbraak van de jaren negentig 23

4 DISCUSSIE EN CONCLUSIE 27

5 LEVENSWIJZE WILDE BIJEN 29
5.1 Bloembezoek 29
5.2 Nestplaatsen 29
5.3 Koekoeksbijen 30
5.4 Vliegtijden en vliegperiode 30

6 ECOLOGISCH GROENBEHEER EN WILDE BIJEN 31
6.1 Bijen als indicator voor effecten van ecologisch groenbeheer 31
6.2 Uitzonderingen en andere milieus voor wilde bijen in de stad 33

7 BIJEN ALS INSTRUMENT OM HET ECOLOGISCH 35
GROENBEHEER TE EVALUEREN
7.1 Biodiversiteit 35
7.2 Ecologische kwaliteit 35
7.2 Bijen als graadmeter voor de kwaliteit van het groen. 36
7.4 Gebruik van het schema voor de praktijk 39
7.5 Te verwachten aantallen soorten bijen 40

8 ONTWERP EN BEHEER 41
8.1 Faunavriendelijk groenbeheer 41
8.1.1 Variatie in het milieu 42
8.1.2 Gidssoorten 43
8.2 Pioniervegetaties en stenige milieus 43
8.2.1 Beeld en gebruik 44
8.2.2 Betekenis voor flora en fauna 44
8.2.3 Maatvoering 44
8.2.4 Richtlijnen voor het beheer 45
8.2.5 Insectenbeheer 45
8.3 Grazige vegetaties 46
3
8.3.1 Beeld en gebruik 46
8.3.2 Betekenis voor de flora 47
8.3.3 Betekenis voor de fauna 47
8.3.4 Maatvoering 47
8.3.5 Beheer 47
8.3.6 Insectenbeheer 48
8.4 Ruigten 49
8.4.1 Beeld en gebruik 50
8.4.2 Betekenis voor flora en fauna 50
8.4.3 Maatvoering 50
8.4.4 Beheer 50
8.4.5 Insectenbeheer 51
8.5 Beplantingen en zoomvegetaties 51
8.5.1 Beeld en gebruik 51
8.5.2 Betekenis voor de flora en fauna 52
8.5.3 Maatvoering 52
8.5.4 Zoomvegetaties 53
8.5.5 Beheer 54
8.6 Kleinschalige groene elementen 56

9 LITERATUUR 57

BIJLAGEN 65

4
1 INLEIDING

Zoals in iedere plaats in Nederland was het openbaar groen in Amsterdam voor 1990 vooral be-
doeld als verfraaiing van de stad. Veel groene elementen hadden daarbij speciale functies zoals re-
creatie, afscheiding van verkeersstroken en geleding van de stad. Vrijwel alles was aangeplant en
spontane plantengroei werd nauwelijks geaccepteerd. Door schoffelen, wieden en chemische on-
kruidbestrijding werd de kruidachtige begroeiing tegengegaan. Slechts enkele gemeenten elders in
het land waren in een gevorderd stadium bezig om het groen op een meer natuurlijke wijze te
beheren. Dit wordt tegenwoordig ecologisch groenbeheer genoemd

Amsterdam is in de loop van de van de jaren tachtig geleidelijk aan begonnen met ecologisch
groenbeheer. Dat heeft er toe geleid dat het beeld er in het jaar 2000 op heel veel plaatsen totaal
anders uitziet dan in 1980. De egaal groene, vaak wekelijks gemaaide stadsbermen van weleer zijn
op veel plaatsen getransformeerd in bloemrijke en kleurrijke linten. De kale zwarte grond in veel
beplantingen heeft plaatsgemaakt voor een kruidenrijke onderbegroeiing en langs veel oevers ko-
men ruige begroeiingen voor die getooid zijn met bloemrijke plekken. Chemische middelen worden
in het algemeen niet of spaarzaam gebruikt.

Waar het “netheidsbeeld” een belangrijke rol speelt, zijn kruidachtige, meestal wilde planten geïn-
troduceerd of laat men planten die door de bewoners als sier- of tuinplant herkenbaar zijn spontaan
ontwikkelen. De vraag is nu wat ecologisch groenbeheer betekent voor de wilde bijen. De vraag is
relevant omdat wilde bijen kunnen worden gezien als een indicator voor de ecologische kwaliteit
van de openbare ruimte in de stad.

Voor het bijenonderzoek is Amsterdam verschillende keren doorkruist. Er is een poging gedaan om
hierbij zoveel mogelijk deelgemeenten en verschillende milieutypen te betrekken. Door de wissel-
vallige weers, door organisatorische complicaties en het feit dat het ene stadsdeel beter in kaart is
gebracht dan het andere kon de beschikbare onderzoekstijd niet evenredig over alle deelgemeenten
en milieutypen worden verdeeld. Uit de verschillende resultaten per deelgemeenten mag dus niet
worden geconcludeerd dat de ene deelgemeente het beter doet dan de andere. Het onderzoek geeft
stadsbreed aan hoe de wilde bijenstand reageert op ecologisch of ecologisch verantwoord
groenbeheer. Het toont de situaties waarin bijen kunnen leven en laat zien dat op vrijwel iedere plek
in de stad natuurontwikkeling mogelijk is. Zelfs op plekken waar cultuurlijk groen en het
netheidsbeeld prevaleren. Vakmanschap en een ecologische verantwoorde omgang met de
omgeving is vaak al voldoende om de natuur te bevorderen. Als daarbij ook nog eens gebruik wordt
gemaakt van de inheemse flora en er wordt rekening gehouden met de levensvoorwaarden van
diverse groepen planten en diersoorten dan is een natuurlijke stad of stadsdeel een feit. Thans
verkeren we in de fase dat dit geen wetenschap meer is maar het ambacht van de groenbeheerder.
Velen zijn gemotiveerd om dit ambacht uit te oefenen. Bestuurlijke en ondersteunende kaders
hoeven slechts de voorwaarden te scheppen die vaklieden in staat stellen om zich in hun werk
kunnen ontplooien. Dit zal gepaard gaan met een ontplooiing van natuur in de stad en zijn
uitstraling hebben naar de mensen die in de stad leven. Kortom het zal bijdragen aan een leefbare
en gezonde stad. Dit rapport toont aan dat Amsterdam met het groenbeheer op de goede weg is.

Het rapport begint met een overzicht van de locaties, terreintypen en milieus waar wilde bijen zijn
verzameld. In hoofdlijnen worden de locaties en milieutypen beknopt behandel. Daarna volgt een
overzicht van de waargenomen wilde bijen dit zijndus de eigenlijke resultaten. In bijlage 2 zijn per
bijensoort enkele details te vinden over leefwijze en kenmerken. In bijlage 5a. wordt een overzicht
gegeven van alle genoteerde gegevens. Bijlage 5b bevat hetzelfde overzicht, maar nu gesorteerd op
stadsdeel of woonwijk en locatie. In tabel 4 worden de locaties waar meer dan 5 soorten wilde bijen
zijn verzameld (exclusief hommels) samengevat. Een beknopt van commentaar voorzien. Afzon-
5
derlijke beheervoorschriften per locatie worden niet gegeven. Het beheer wordt in de eerste plaats
bepaald door de veelal multifunctionele doelstellingen van het terrein of het gebied. Er worden in
hoofdstuk 8 wel richtlijnen gegeven voor het beheer in het algemeen. In principe zijn deze voor de
meeste situaties in Amsterdam toepasbaar. De richtlijnen zijn afkomstig uit het handboek Ecolo-
gisch groenbeheer (Koster, 2001). Dit boek is gebaseerd op de praktijk van het ecologische groen-
beheer in het stedelijk gebied. De ervaringen in Amsterdam, samen met die van ander gemeenten,
liggen aan dit boek ten grondslag.

In veel situaties worden inheemse en uitheemse plantensoorten uitgeplant en ingezaaid. Vrijwel de
meeste planten worden door insecten bezocht. Als men de bloembezoekende insecten, met name
wilde bijen, wil bevorderen, moeten stuifmeel en nectarproducerende planten worden aangeplant.
In bijlage 3 en 4 wordt een overzicht gegeven van plantensoorten die daarvoor in aanmerking
komen.

6
2 WILDE BIJEN IN AMSTERDAM

Wilde bijen leven van nectar en stuifmeel. Vooral zonder stuifmeel kunnen bijen niet leven. Stuif-
meel wordt uitsluitend geproduceerd door bloemen. Als je bijen zoekt moet je dus eerst plekken
vinden waar bloeiende nectar- en stuifmeel producerende planten aanwezig zijn. Voor 1990 was het
niet gemakkelijk om zulke plekken in de openbare ruimte van Amsterdam te vinden, maar thans
zijn ze in de hele stad aanwezig. Op cultuurplanten, dus exoten en cultivars vliegen ook bijen.
Voorwaarde is dat er geen chemische bestrijdingsmiddelen worden gebruikt en de bodem door
spitten en de natuurlijke bloeiperiode door verkeerd snoeien niet steeds worden verstoord.

2.1 Overzicht van de terreintypen waar wilde bijen zijn waargenomen
De locaties waar bijen zijn gevangen, zijn globaal in de verschillende componenten van het stedelijk
landschap ingedeeld. De begrenzing is niet scherp te trekken, maar het algemene beeld verandert
daardoor niet. Er zijn veel wilde bijen gevangen, maar deze zijn door de beperkte omvang van het
onderzoek niet altijd representatief voor alle overeenkomende terreintypen. De aantallen die in dit
rapport worden genoemd zeggen meer over de tijdsbesteding en de route die is gevolgd, dan over
de verspreiding van wilde bijen in Amsterdam. In tuinrijke buurten komen zeker enkele tientallen
soorten wilde bijen voor, maar om praktische redenen zijn slechts enkele tuinen bemonsterd. Na-
tuurtuinen en begraafplaatsen zijn ook sterk ondervertegenwoordigd. Van de groene zones is veel
gebruik gemaakt om per fiets van het ene stadsdeel naar het andere te komen. Daar werd ook snel-
ler afgestapt om bijen de vangen. De groenarme buurten of stadswijken en de grachtengordel laten
een te rooskleurig beeld zien. Het is geweldig dat er in deze gebieden wilde bijen kunnen leven; het
resultaat is zonder meer positief te noemen. Van de vele kilometers die echter in deze stedelijke
landschappen zijn afgelegd, kwamen maar enkele plekken voor waar wilde bijen werden waargeno-
men. Het voornaamste resultaat is dat is aangetoond dat wilde bijen hier kunnen leven. In de open-
bare ruimte van het centrum, met uitzondering van hommels, zijn geen wilde bijen gevonden.
Ongetwijfeld komen ze er voor, maar zeer dun verspreid en waarschijnlijk het meest in de achter-
tuinen. Grote uitzonderingen vormen de Hortus Botanicus en Artis1 waar zeer waarschijnlijk enkele
tientallen soorten wilde bijen voorkomen. Volgens drs. H. Wiering, voormalig directeur van de
Hortus Botanicus en specialist op het terrein van de wilde bijen, moeten er in de Hortus minstens
10 tot 15 soorten bijen voorkomen. Hommels zijn hier niet bij inbegrepen. De spoorwegterreinen
zijn geheel buiten beschouwing gelaten, maar zeer waarschijnlijk komen daar meer soorten voor
dan in dit onderzoek zijn waargenomen.

Tabel 1. Overzicht de terreintypen

Terreintypen Aantal Vangst eenheden Aantal soorten
locaties
Stads- en wijkparken 8 96 26
Heem- en natuurtuinen 3 15 14
Begraafplaatsen 2 23 12
Groene zones 24 126 31
Groenrijke buurten 34 125 31
Tuinrijke buurten 3 8 5
Groenarme buurten 14 41 15
Grachtengordel en Kaden 4 15 11

1 Ik heb hier vroeger wel bijen waargenomen onder meer Sachembijen, maar nooit verzameld of noties van gemaakt.
7
Stads- en wijkparken
Parken worden gekenmerkt door diverse aaneengesloten groene elementen zoals grasvelden, be-
plantingen, oevers en waterpartijen. De grasvelden worden in het algemeen intensief gebruikt en
zijn daardoor minder geschikt voor wilde bijen. Wilde bijen zijn in hoofdzaak waargenomen langs
de randen van beplantingen en in het vroege voorjaar in de onderbegroeiing. Soms op verhardingen
of in ruigte (Vondelpark). In het algemeen zijn wilde bijen in de parken nog tamelijk schaars tot
matig aanwezig. Pleksgewijs komen ze talrijk voor. Aan de positie van de wilde bijen in de parken
kan nog veel; worden verbeterd. Vooral bloemrijke zomen op zonnig plekken kunnen daar aan
bijdragen. Parken zijn ook zeer geschikte plekken voor de ouderwetse bloemborders. Als dat ge-
paard gaat met ecologisch verantwoord beheer in de omgeving zijn het zeer geschikte foerageer-
plaatsen voor wilde bijen en andere bloembezoekende insecten. een voorbeeld van zo’n
bloemborder is te zien in het Eendrachtspark (Geuzenveld).

Heem- en natuurtuinen
Heem- en natuurtuinen worden in het algemeen gekenmerkt door een grote bloemenrijkdom. Het
lijken daarom de meest aangewezen plekken voor wilde bijen. Toch zijn de wilde bijen in de tuinen
aan de Weeversweg en de Wiedijk nog niet sterk vertegenwoordigd. Enkel soorten zijn frequent
waargenomen, maar in de toekomst zijn hier aanzienlijk meer soorten te verwachten.

Begraafplaatsen
Begraafplaatsen zijn parkachtige terreinen die meestal worden gekenmerkt door een grote diversiteit
aan plantensoorten. Vooral in het verleden werden ze zeer intensief onderhouden. Het intensieve
beheer is er nog steeds, maar minder dan in het verleden. Pleksgewijs is er ruimte voor meer na-
tuurontwikkeling; daarnaast vindt het beheer vrijwel zonder bestrijdingsmiddelen plaats. Begraaf-
plaatsen kunnen daardoor ideale plekken zijn voor wilde bijen. De Nieuwe Oosterbegraafplaats in
het stadsdeel Watergraafsmeer werden wilde bijen op grote delen van het terrein talrijk aangetrof-
fen. Doordat er slechts een uur kon worden verzameld werden er slechts vier soorten waargeno-
men. Door het hele vliegseizoen heen (maart-september) kunnen hier in de huidige situatie enkele
tientallen soorten bijen worden verwacht. De begraafplaats Westgaarde lijken minder wilde bijen
voor te komen. Maar ook hier is een goede potentie voor een diverse bijenstand aanwezig.

Groene zones
Groene zones zijn min of meer aaneengesloten, grotere en veelal lintvormige groene terreinen.
Vaak hebben de vertakkingen in woonwijken of sluiten ze aan op andere grotere groengebieden in
en om de stad. Ze maken vaak deel uit van de groene hoofdstructuur van de stad of het stadsdeel.
In sommige groene zones zijn wilde bijen talrijk waargenomen, maar in het algemeen zijn ze nog
betrekkelijk weinig aanwezig. De potentie voor een rijkere wilde bijenstand is er wel. Onder de
huidige omstandigheden zal die zich verder ontwikkelen, maar deze ontwikkeling kan verder
worden gestimuleerd door de richtlijnen die in hoofdstuk 8 voor het groenbeheer zijn gegeven.

Groenrijke buurten
In groenrijke buurten is veel groen aanwezig. Meestal is dat sterk versnipperd. Het gaat het om
allerlei soorten beplantingen Singels, bosjes, struikbeplantingen en laanbomen, grotere en kleinere
grasvelden. In of tussen de woonwijken zijn vaak kleine en relatief smalle waterpartijen aanwezig.
Door het sterk verbrokkelde groenareaal is de uitgangssituatie voor natuurontwikkeling veel minder
gunstig dan de bovengenoemde terreinen. Maar toch is het verbazingwekkend hoeveel wilde bijen
er hier soms voorkomen. Het groen in waterloop Waterloop in het stadsdeel Westerpark is daar een
aansprekend voorbeeld van. Het gaat hier om kleine bloemrijke volkstuintjes die tussen de
8
woonblokken liggen, in een groene omgeving die niet zo bijster natuurlijk is. Op meer plaatsen in
Amsterdam zijn deze signalen van de natuur aanwezig. Waar een verscheidenheid aan bloemen en
een zekere variatie in het milieu permanent en ‘ongestoord’ aanwezig zijn, kunnen wilde bijen talrijk
voorkomen.

Tuinrijke buurten en woonwijken
In tuinen kunnen wilde bijen talrijk en zelfs massaal voorkomen. De algemene voorwaarde daar-
voor zijn: het hele groeiseizoen veel bloemen; een relatieve rust dus extensief onderhoud en geen
gebruik van bestrijdingsmiddelen. Vroeger kwamen in de meeste tuinen geen of zeer sporadisch
bijen voor. Zie hoofdstuk 3. Overal in Amsterdam is in tuinen gekeken. Met uitzondering van
nieuwbouwwijken (onder meer Nieuw Slotermeer) werden overal wel wilde bijen waargenomen. In
enkele situaties talrijk. Met toestemming van de bewoners zijn er enkele bijen gevangen. Voor de
natuur in de stad kunnen tuinen een enorme bijdrage leveren aan de algemene biodiversiteit.

Groenarme buurten en woonwijken
Groenarme buurten en woonwijken worden gekenmerkt door het ontbreken van grotere groenele-
menten in de openbare ruimte. Oorspronkelijk is het beperkt tot straatbomen, en hier en daar
kleine plantsoentjes die meestal waren en zijn beplant met exotische struiken. Als deze planten
jaarlijks tot bloei kunnen komen (dus zonder incidentele kaalslag), er geen chemische middelen
worden gebruikt en de bodem zo veel mogelijk met rust wordt gelaten kunnen hier bijen voorko-
men. Het Sumatraplantsoen in het stadsdeel zeeburg geeft daar een goed voorbeeld van. Het betreft
hier wel een van de grotere groen gebieden in de woonwijk. Maar het gaat hier uitsluitend om
struikbeplantingen met exotische soorten. Het plantsoen (of plein) wordt door scholen en bewo-
ners zeer intensief gebruikt. Natuurontwikkeling is hier eigenlijk alleen in de struikbeplanting mo-
gelijk. Enkele soorten wilde bijen komen hier talrijk voor. Zelf veel meer dan op veel van de
terreinen die ecologisch worden beheerd. De diversiteit en de mogelijkheden zijn uiteraard in het
geval van het Sumatraplantsoen zeer beperkt, maar allerlei kleine groenelementen kunnen de biolo-
gische verscheidenheid nog aanzienlijk verbeteren. Overal in de groenarme buurten liggen tegen-
woordig tegel- en geveltuinen, bloembakken en andere kleine groene en veelal bloemrijke
elementen. In een aantal gevallen komen hier wilde bijen voor. Een bewustere keuze van de plan-
tensoorten en wat meer aandacht voor de levenswijze van wilde bijen zal er vrijwel zeker toe bijdra-
gen dat de wilde bijenstand toeneemt en zal de andere bloembezoekende insecten

Grachtengordel en kaden
De kaden van Amsterdam kunnen in het algemeen tot de groenarme buurten worden gerekend. Ze
worden hier apart genoemd omdat naast het feit dat ze groenarm zijn ze intensief worden gebuikt.
Tocht blijken kleine groenelementen wilde bijen te herbergen. Dit kan de begroeiing in een boom-
spiegel zijn, een minuscuul plantsoentjes of een aangrenzend tuintje. Het groen van de woonboten
is om reden van de privacy niet onderzocht. Maar zeer waarschijnlijk kunnen ze een substantiële
bijdrage leveren om de wilde bijenstand in het oudere stadsgedeelte verbeteren.
9
2.2 Overzicht van de locaties waar wilde bijen zijn waargenomen
Op de meeste locaties waar stuifmeel- en nectarproducerende planten groeien komen wilde bijen
voor. In het algemeen zijn dat de plaatsen die al langer volgens ecologische principes worden be-
heerd of plaatsen die cultuurlijk, maar ecologisch verantwoord worden beheerd. In het onderstaand
overzicht zijn alleen de locaties genoteerd waar wel bijen zijn waargenomen. Niet op alle plekken
waar de aanwezigheid van wilde bijen werd verondersteld is gezocht.

Amsterdam-Westerpark 1e Hugo de Grootstraat Amsterdam-Gaasperplas Lekmondplein
Amsterdam-Westerpark 2e Hugo de Grootstraat Amsterdam-Osdorp Lelylaan
Amsterdam-Westerpark 3e Hugo de Grootstraat Amsterdam-Gaasperplas Leusdenhof
Amsterdam-Oud Zuid A. Fokkerweg Amsterdam-Noord Markengouw
Amsterdam-Oud Zuid Abbenesstraat Amsterdam-Slotermeer Mechelerstraat
Amsterdam-Noord Alkmaarstraat Amsterdam-Osdorp Meer en Vaart
Amsterdam-Rivierenbuurt Amstelkade Amsterdam-Watergraafsmeer Nieuwe Ooster Begraafplaats
Amsterdam-Bijlmermeer B.Pasternakstraat Amsterdam-Noord Nieuwe Purmerweg
Amsterdam-Noord Baanakkerspark Amsterdam-Watergraafsmeer Nobelweg
Amsterdam-Osdorp Baden Powellaan Amsterdam-Noord Noordhollandkanaal
Amsterdam-Noord Barkpad-marjoleinstraat Amsterdam-Noord Noorzeekanaal bij veerpont
Amsterdam-Buitenveldert Beatrixpark Amsterdam-Duivendrecht omgeving Arena
Amsterdam-Slotermeer Bilderdijkkade Amsterdam-Watergraafsmeer omgeving Dreeshuis
Amsterdam-Westerpark Boetzelaerstraat Amsterdam-Watergraafsmeer Oosterringdijk
Amsterdam-Watergraafsmeer Brinkstraat Amsterdam-Bijlmermeer Opname 4(Koster, 1998)
Amsterdam-Noord Buiksloterdijk Amsterdam-Osdorp Osdorperweg
Amsterdam-Slotermeer Burg.Venig Meizeszlaan Amsterdam-Rivierenbuurt Oude IJssel
Amsterdam-Buitenveldert De Boelelaan Amsterdam-Slotermeer Oudenaardeplantsoen
Amsterdam-Buitenveldert De Borgt Amsterdam-Osdorp Peter Calandstraat
Amsterdam-Westerpark De Wittekade Amsterdam-Duivendrecht Rijksstraatweg
Amsterdam-Rivierenbuurt Dinkelstraat Amsterdam-Osdorp Ringvaartdijk
Amsterdam-Watergraafsmeer Dreeshuis Amsterdam-Noord Ringweg-Noord
Amsterdam-Duivendrecht Duivendrechtse polder viaduct A2 Amsterdam-Watergraafsmeer Rozenburglaan
Amsterdam-Osdorp Eastonstraat Amsterdam-De Pijp Sarphatistraat
Amsterdam-Geuzenveld Eendrachtspark Amsterdam-Noord Schellingwouderdijk
Amsterdam-Bijlmermeer Fietspad Breukelen Amsterdam-Duivendrecht Slingepad
Amsterdam-Osdorp Fietspad T106 Amsterdam-Duivendrecht Slingepad/Gooiseweg
Amsterdam-Zeeburg Flevopark Amsterdam-Slotermeer Slotermeerlaan
Amsterdam-Bijlmermeer Gebied zeskantige flats Amsterdam-Soterdijk Spaarnedammerdijk
Amsterdam-Buitenveldert Gijsbrecht Amstelpark Amsterdam-Zeeburg Sumatraplantsoen
Amsterdam-Rivierenbuurt Graafschapstraat Amsterdam-Gaasperplas Tongerenstraat
Amsterdam-Noord Groenstrook rondweg Amsterdam-Oud Zuid Valschermstraat
Amsterdam-Noord Hilversumsestraat Amsterdam-Oud West Van Hogendorpstraat
Amsterdam-Noord Hoopplein Amsterdam-Watergraafsmeer Veeteeltstraat
Amsterdam-Watergraafsmeer Huismushof Amsterdam-Bijlmermeer Vlierbesdreef
Amsterdam-Osdorp Ingelandenweg Amsterdam-Oud Zuid Vondelpark
Amsterdam-Oud West Jacob van Lennepkade Amsterdam-Slotermeer Vrije Geer
Amsterdam-Osdorp Jan Smitstraat Ecohof Amsterdam-Noord Waddendijk
Amsterdam-Slotermeer Joh. Huizingalaan Amsterdam-Westerpark Waterloop
Amsterdam-Noord Kade Veenpad Amsterdam-Noord Weeversweg, heemtuin
Amsterdam-Oud Zuid Katwijkstraat Amsterdam-Noord Werengouw
Amsterdam-Bijlmermeer Kelbergen Amsterdam-Westerpark Westerpark
Amsterdam-Rivierenbuurt Kennedylaan Amsterdam-Westerpark Westerpark (nieuw deel)-fietspad
Amsterdam-Slotermeer Kortrijk Amsterdam-Osdorp Westgaarde begraafplaats
Amsterdam-Zeeburg Kramatweg Amsterdam-Osdorp Wiedijk natuurpark
Amsterdam-Bijlmermeer Laagbouw Amsterdam-Noord Zuiderzeeweg
Amsterdam-Slotermeer Lanakerstraat
Overzicht van de 93 locaties waar wilde bijen zijn waargenomen

10