Wetenschappelijke verhandeling Tim De Canck

111 Pages·2013·1.51 MB·Dutch

UNIVERSITEIT GENT

FACULTEIT POLITIEKE EN SOCIALE WETENSCHAPPEN

Achter het mistgordijn: De werking en beslissingen van de Belgische
filmkeuringscommissie tussen
2004 en 2012

Wetenschappelijke verhandeling

aantal woor den: 25707

Tim De Canck (00907037)

MASTERPROEF COMMUNICATIEWETENSCHAPPEN
Afstudeerrichting FILM-EN TELEVISIESTUDIES

PROMOTOR: PROF. DR. DIRK VOORHOOF

COPROMOTOR: PROF. DR. DANIËL BILTEREYST

ACADEMIEJAAR 2012 – 2013
2
Voorwoord

Van ganser harte wil ik hier iedereen vermelden die mij doorheen deze scriptie veelvuldig
gesteund en geholpen heeft. Nooit heb ik het gevoel gehad dat ik er alleen voor stond. Het is
een werk van lange adem geworden met veel vallen en opstaan. Toch wil ik het mij
herinneren als een bijzondere ontdekkingstocht waarbij ik mij verdiept heb in uiterst boeiende
materie en waarbij interessante mensen met verhelderende inzichten mijn pad gekruist zijn.
Hun nieuwsgierige reacties naar het eindresultaat hebben mij des te meer gestimuleerd om het
onderste uit de kan te halen. Toch besef ik dat het laatste woord hierover nog niet is
geschreven, ik geef dan ook graag de fakkel door!

Op de eerste plaats wil ik mijn vriendin Charlotte bedanken. Zij was er altijd voor mij en
heeft zowel mijn momenten van euforie als wanhoop van begin tot eind gedeeld. Ook mijn
familie voor de vele steun en het geloof in mij. Mijn vrienden die me vaak hebben moeten
missen maar die wisten dat ik mijn afzondering nodig had.

Mijn promotoren prof. Dirk Voorhoof en prof. Daniël Biltereyst. Zij hebben mij op weg gezet
in dit verhaal en waren altijd bereid mij met goede raad bij te staan als ik het nodig had.

De negen mensen die zo vriendelijk waren tijd vrij te maken om aan mij een interview af te
staan ben ik zeer erkentelijk. Eén commissielid wil ik in het bijzonder bedanken. Dankzij haar
extra inspanningen en enthousiasme kreeg ik toegang tot unieke informatie. Mevr. Depauw
om mij wegwijs te maken met de databases, mevr. Vermeilen en m. Heirman om voor mij
bijkomende informatie op te zoeken, Katia voor het nalezen, tante Mimi voor de koffie, mrs.
Robinson voor de bemoedigende telefoons en al wie zich op deze pagina niet terugvindt maar
toch zijn plaats wil opeisen.

Bedankt allemaal! Ik hoop dat het iets moois is geworden,

Tim

3
Inhoudstabel
Abstract
Inleiding

Literatuurstudie

1 Ontstaan van de Belgische filmkeuring ...................................................... 10
1.1 Aanloop tot filmbeteugeling ............................................................................. 10
1.2 De wet van 1 september 1920 ........................................................................... 11
1.3 Installatie van de keuringscommissie................................................................ 13
1.4 Schending van de goede zeden ......................................................................... 14
2 De werking van de filmkeuringscommissie ................................................ 15
2.1 De samenstelling en afdelingen ........................................................................ 15
2.2 De keuringsprocedure ...................................................................................... 16
2.3 Vermelding en controlemogelijkheden ............................................................. 16
2.4 De commissie start streng ................................................................................. 17
2.5 De commissie lost haar greep ........................................................................... 19
3 Federale of Gemeenschapsmaterie .............................................................. 20
3.1 De tweede en derde staatshervorming ............................................................... 20
3.2 Bijzondere wet op de hervorming der instellingen ............................................ 20
3.3 De Intergemeenschapscommissie voor de filmkeuring ..................................... 20
3.4 Hernieuwingen van het samenwerkingsakkoord ............................................... 21
3.5 De invoering van een filmclassificatiesysteem? ................................................ 22
4 Kritiek op de filmkeuringscommissie ......................................................... 24
4.1 Juridische knelpunten ....................................................................................... 24
4.2 Organisatorische problemen ............................................................................. 25
4.3 Praktische tekortkomingen ............................................................................... 26
5 Initiatieven tot wijziging filmkeuring ......................................................... 27
5.1 Wetsvoorstellen tot wijziging van de wet Vandervelde ..................................... 27
5.2 Voorstellen op Gemeenschapsniveau ............................................................... 29
5.3 Het Kijkadvies-initiatief van Kinepolis............................................................. 30

Empirisch luik

1 Methodologie ................................................................................................ 33
1.1 Algemeen ......................................................................................................... 33
1.2 Het gebruik van databases ................................................................................ 34
1.3 De inventarisdatabase ....................................................................................... 35
1.4 De weigeringsdatabase ..................................................................................... 35
1.5 Codering van de weigeringen ........................................................................... 36
1.6 Semi-gestructureerde interviews ....................................................................... 37
2 Juridische kader van de commissie 2004-2012 ........................................... 40
2.1 Een commissie op “losse schroeven” ................................................................ 40
2.2 Nieuwe wetsvoorstellen ................................................................................... 41
2.3 Opnieuw federale materie................................................................................. 43
2.4 Onder voogdij van de Vlaamse Gemeenschap .................................................. 44
2.5 Het vlinderakkoord van 11 oktober 2011 ......................................................... 46
3 Werking van de commissie 2004-2012 ........................................................ 50
4
3.1 Samenstelling en afdelingen ............................................................................. 50
3.2 De keuringsprocedure ....................................................................................... 53
3.3 Budget van de commissie ................................................................................. 55
3.4 Vermelding en controlemogelijkheden ............................................................. 56
3.5 Klachten ........................................................................................................... 59
4 Beslissingen van de commissie 2004-2012.................................................... 62
4.1 Het nemen van een beslissing ........................................................................... 62
4.2 Het aantal keuringen en voorgelegde titels ........................................................ 65
4.3 Basisclassificatiebeslissingen............................................................................ 67
4.4 De herkeuringen ............................................................................................... 71
4.5 Herkomst van de films ...................................................................................... 73
4.6 Genre van de films ........................................................................................... 76
4.7 Gehanteerde criteria.......................................................................................... 79
4.7.1 Geweld, gruwel en misdaad ........................................................................ 80
4.7.2 Maturiteit en moraal ................................................................................... 83
4.7.3 Angst en spanning ...................................................................................... 84
4.7.4 Andere ........................................................................................................ 86

Discussie en conclusie

Lijst met afkortingen ........................................................................................... 94
Literatuurlijst ...................................................................................................... 95
Bezochte archieven .............................................................................................. 95
Filmografie ........................................................................................................... 97
Internet ............................................................................................................... 100
Kranten .............................................................................................................. 100
Niet-gepubliceerde bronnen .............................................................................. 102
Tijdschriften ...................................................................................................... 102
Grafieken ........................................................................................................... 103

5
Abstract

De filmkeuringscommissie in België is reeds geruime tijd onderwerp van controverse en sinds enkele
jaren ook onderwerp van wetenschappelijk onderzoek. In deze wetenschappelijke verhandeling stellen
we ons tot doel de juridische veranderingen, de werking en de beslissingen van de commissie voor de
periode 2004 tot 2012 in kaart te brengen. In een eerste deel wordt d.m.v. een literatuurstudie nagegaan
hoe de filmkeuring in België ontstaan is, hoe de vroegere werking verliep van de keuringscommissie,
de punten van kritiek op de commissie in de loop der jaren en vroegere wetsvoorstellen tot wijziging
van de filmkeuring, alsook het debat rond het bevoegdheidsniveau. In een tweede empirisch luik
worden a.d.h.v. juridische bronnen de juridische ontwikkelingen sinds 2004 besproken. Verder wordt
de werking van de commissie verduidelijkt a.d.h.v. wetenschappelijke bronnen en wetsartikelen die
getoetst worden aan semi-gestructureerde interviews met administratieve medewerkers,
commissieleden en een vertegenwoordiger van de exploitatiesector. Er werd een database van bijna
3000 gekeurde films opgesteld die geldt als uitgangspunt om enkele kwantitatieve analyses m.b.t.
classificatie, herkomst van de films, genre van de films en redenen van weigering te doen. De
onderzoeksresultaten werden geduid m.b.v. de interviews en enkele artikels uit de geschreven pers
waarbij ook gekeurde films besproken worden. Uit onze conclusie blijkt dat zowel cultureel als
technologisch het juridisch kader hopeloos verouderd is maar men stappen heeft gezet om een nieuw
wettelijk kader te creëeren dat binnenkort ingang zou moeten vinden. De werking van de commissie
verliep dan ook niet steeds volgens de wettelijke voorschriften maar er kon ondanks de vele
moeilijkheden toch een continuïteit in de publieke dienstverlening gegarandeerd worden. Verder zijn
de beslissingen van de commissie eerder liberaal te noemen en bleken de leden vooral gevoelig voor
geweld, films die de moraliteit van jongeren dreigen te verstoren en angstwekkende beelden.

6
Inleiding

Met de tentoonstelling “Kinderen niet toegelaten” die loopt van 29 april tot 31 oktober 2013 toont
het Algemeen Rijksarchief te Brussel fragmenten van wat heel lang verstoken bleef voor de ogen
van het grote publiek, nl. de aangevraagde coupures uit de bijna 100-jarige bestaansgeschiedenis
van de Belgische filmkeuringscommissie. De archieven van de commissie van 1921 tot 2005 zijn
recentelijk allemaal in kaart gebracht en de tentoonstelling biedt ook een blik achter de schermen
van een in mysterie gehulde commissie die weliswaar een grote macht uitoefende over wat
kinderen, maar de facto ook volwassenen, te zien konden krijgen in de Belgische cinemazalen.

Met veranderende waarden en normen binnen de maatschappij maken ook de beslissingen van de
commissie een evolutie door. De tentoonstelling toont dat coupures geleidelijk aan achterwege
werden gelaten en dat het aantal Kinderen Toegelaten-films gestaag steeg. Ondertussen wordt film
al lang niet meer alleen via de bioscoop in omloop gebracht en Lievens (2005) benadrukt dan ook:

“Bescherming van het kind is nog steeds nodig en misschien meer dan ooit een belangrijke
doelstelling in een convergerende mediamaatschappij”

Met de regelmaat van de klok verschijnen publicaties die om hervormingen schreeuwen (Jongen,
2003; Lievens, 2005; Depauw & Biltereyst, 2010; Cruysmans, 2011;Voorhoof, 2012). Op 17
januari van dit jaar verscheen in De Morgen1 zelfs een oproep van professor mediarecht Dirk
Voorhoof om de filmkeuringscommissie af te schaffen wat gevolg kreeg in een wetsvoorstel ter
zake van Jean-Jaques Degucht2. Loopt het tijdperk van de filmkeuring in België hiermee ten einde?

Ondanks het lange bestaan ervan is men pas recentelijk filmcensuur in België gaan onderzoeken
(Biltereyst, Depauw & Desmet, 2008; Depauw, 2009; Biltereyst & Depauw, 2010; Depauw &
Biltereyst, 2005). Reeds vele aspecten van de BeFC tot 2003 werden aan de Universiteit van Gent
blootgelegd. Vorig jaar kwam er een gedeeltelijk aangevulde database beschikbaar voor onderzoek
met de keuringen die gehouden werden van 2004 tot 2012. Dit bood opnieuw een vertrekpunt om
het verhaal van de filmkeuring in België te vervolledigen. In deze wetenschappelijke verhandeling
stellen we ons dan ook tot doel om de werkzaamheden van de filmkeuring tussen 2004 en 2012 in
kaart te brengen. We willen hierbij drie centrale vragen beantwoorden:

1 Krols, N. (2013, 17 januari). “Schaf de filmkeuring toch af”. De Morgen.
2 Wetsvoorstel tot afschaffing van de wet van 1 september 1920 waarbij aan minderjarigen beneden de
zestien jaar toegang tot de bioscoopzalen wordt ontzegd, Parl.St. Senaat 2012-13, nr. 5-2042/2
7
1. Welke juridische stappen zijn er tussen 2004 en 2012 gezet om de filmkeuring te
hervormen?
2. Hoe verliep de praktische werking van de commissie tussen 2004 en 2012?
3. Welke beslissingen nam de commissie tussen 2004 en 2012?

Deze hoofdvragen vallen uiteen in enkele deelvragen:

Deelvraag 1.1: Welke voorstellen van wet of decreet werden er ingediend die de commissie wilden
wijzigen tussen 2004 en 2012?
Deelvraag 1.2: Welke wetten, decreten of koninklijke besluiten zijn er doorgevoerd die de
commissie gewijzigd hebben tussen 2004 en 2012?

Deelvraag 2.1: Hoe was de commissie samengesteld tussen 2004 en 2012?
Deelvraag 2.2: Hoe verliep de procedure om een film te laten keuren tussen 2004 en 2012?
Deelvraag 2.3: Hoe verlopen de controles op het naleven van de wet tussen 2004 en 2012?

Deelvraag 3.1: Welke keuringscriteria bestonden er tussen 2004 en 2012?
Deelvraag 3.2: Welke keuringscriteria hanteerden de leden tussen 2004 en 2012?
Deelvraag 3.3: Hoeveel titels werden er gekeurd tussen 2004 en 2012?
Deelvraag 3.4: Welke classificatie kende de commissie toe tussen 2004 en 2012?
Deelvraag 3.5: Hoe verliep de classificatie naar herkomst?
Deelvraag 3.6: Hoe verliep de classificatie per genre?

In een eerste deel willen we d.m.v. een literatuurstudie meer inzicht bieden in de juridische basis van
de Belgische filmkeuring en het ontstaan van de commissie. Hierbij worden de wettelijke bepalingen
besproken i.v.m. de samenstelling, de te volgen procedure en de controlemogelijkheden van de
commissie. Verder schetsen we ook de vroegere werking, het bevoegdheidsdebat, de punten van
kritiek en de wetsvoorstellen en initiatieven die hieraan trachtten te verhelpen. Na een toelichting van
de gebruikte methodologie gaan we in een tweede, empirisch luik over tot de juridische
ontwikkelingen die vanaf 2004 hebben plaatsgehad. Daarna volgt een toetsing van de werking van
de commissie aan de voorschriften zoals ze wettelijke bepaald werden. Alvorens een conclusie te
formuleren volgt een uitvoerige bespreking van de beslissingen die tussen 2004 en 2012 door de
commissie zijn genomen.

8
Literatuurstudie

9
1 Ontstaan van de Belgische filmkeuring
1.1 Aanloop tot filmbeteugeling

Na wat Cohen (1972) en Goode & Ben-Yehuda (1995) en Crichter (2003) moral panics noemen
ontstaan in de jaren 20 van de vorige eeuw in de meeste Westerse landen bepaalde vormen van
filmcensuur of classificatie. In België komt het maatschappelijk debat rond filmcensuur omstreeks
1907/08 op gang omdat ook in kleinere Belgische steden meer en meer filmzalen begonnen op te
duiken en de populariteit van het nog jonge medium zienderogen groeit (Biltereyst et al., 2010).

Er vormde zich een ideologisch bonte anticinematografische beweging3 aangevoerd door enkele
maatschappelijk prominente figuren. (Biltereyst et al., 2010). Via pamfletten en
onderzoekrapporten4 wilden zij het nieuwe medium aan banden leggen. Kinderen moesten uit de
bioscopen geweerd worden voor zowel de inhoud van de film, de omstandigheden waarin hij werd
vertoond als de aantrekkingskracht die hij had op zijn kijkers (Depauw et al., 2005, p.221).
Het ontstaan van de Belgische wet op de filmkeuring moet gezien worden binnen de context van het
vroegere effectdenken en effectstudies volgens Depauw (2009) en Cruysmans (2011). Men zag
immers een verband tussen wat naar voor gebracht wordt in de media en een stijging van criminaliteit,
verwildering van de zeden of ander asociaal gedrag5. Depauw et al. (2005, p. 221) zeggen dat men
toen ook de titels en affichage viseerde.

Het zicht van de kinderen zou door cinemabezoek danig achteruitgaan, leidden tot zenuwuitputting
en finaal tot waanzin (Voorhoof, 2012, p. 515). Cinema was daarenboven een donker, onhygiënisch
hol van verderf dat een ontmoetingsplaats vormde voor mannen en vrouwen van de arbeidersklasse
wat in ontucht kon resulteren (Biltereyst et al., 2010; Biltereyst et al., 2008, p.17; Cruysmans,
2011, p. 464). Om nog maar te zwijgen van de sterk ontvlambare en dus levensbedreigende
filmpellicule (Depauw et al., 2005, p. 222). Er moest dringend federaal iets gebeuren alhoewel

3 Verschillende instanties maakten hier deel van uit waaronder de Ligue contre La Licence des Etalages et
l’Immortalité, de Société Belge de Pédotechnie of het Verbond van den Zedelijke Cinema van België.
Hierronder bevonden zich politici, priesters, leerkrachten en magistraten.
4 Ondermeer Paul Wets met“La guerre et l’enfant”, Albert Soenen met “La plaie du cinéma au point de vue
de la protection de l’enfance”, Vital Plas met “l’Enfant et le cinema”en Emile Béco met “Croissade
entreprise contre les mauvais cinémas”
5 Victoriaanse moraalridders associeerden dit bovendien met een groeiende verstedelijking (Larry May,
1980).
10