Weksylologia polska. Zarys problematyki PDF
Preview Weksylologia polska. Zarys problematyki
Format 205x297mm, grzbiet 28 mm INSTYTUT HISTORII POLSKIEJ AKADEMII NAUK m m 0 0 7, 3 Weksylologia jest stosunkowo młodą dyscypliną naukową, uważa- A JAN PTAK ną powszechnie za tzw. naukę pomocniczą historii. Przedmiotem jej K badań jest chorągiew, przedmiot złożony z płata materii i dodat- S kowychelementówumożliwiającychjegoużytkowanie(weksylium) L —zarównowwymiarzepraktycznym,jakisymbolicznym.Zuwagi O WEKSYLOLOGIA na skąpą literaturę przedmiotu i wciąż kształtujący się obszar P zainteresowań weksylologii można uznać prezentowaną książkę za A jedyne polskie kompendium wiedzy z tej dyscypliny, obejmujące I kwestie warsztatowo-metodologiczne oraz przegląd najważniej- G POLSKA szych części polskiego zasobu weksylologicznego — od średnio- O wiecza do czasów współczesnych. L O L Y S K E W K A T P N A J (Edition La Rama) (Wydawnictwo DiG) Cena 69,00 zł(w tym 5% VAT) ISBN 979-10-95627-10-4 ISBN 978-83-7181-975-9 ISBN serii: 978-83-7181-533-1 m m 9 791095 627104 9 788371 819759 9788371 815331 WYDAWNICTWO DiG • EDITION LA RAMA 00 4, 3 WEKSYLOLOGIA POLSKA Instytut Historii PAN NAUKI POMOCNICZE HISTORII seria nowa pod redakcją Andrzeja Rachuby i Sławomira Górzyńskiego W serii dotychczas ukazały się: Cezary Kuklo, Demografia Rzeczypospolitej przedrozbiorowej, Warszawa 2009 Dariusz Kołodziejczyk, Zaproszenie do osmanistyki. Typologia i charakterystyka źródeł muzułmańskich sąsiadów dawnej Rzeczypospolitej: Imperium Osmańskiego i Chanatu Krymskiego, Warszawa 2013 Anna Sieradzka, Kostiumologia polska jako nauka pomocnicza historii, Warszawa 2013 Jan Tyszkiewicz, Geografia historyczna. Zarys problematyki, Warszawa 2014 Janusz Tandecki, Krzysztof Kopiński, Edytorstwo źródeł historycznych, Warszawa 2014 Dyplomatyka staropolska, pod redakcją Tomasza Jurka, Warszawa 2015 Krzysztof Pietkiewicz, Paleografia ruska, Warszawa 2015 INSTYTUT HISTORII POLSKIEJ AKADEMII NAUK POLSKIE TOWARZYSTWO HERALDYCZNE Jan Ptak WEKSYLOLOGIA POLSKA Zarys problematyki Warszawa • Bellerive-sur-Allier 2016 Recenzenci prof. dr hab. Norbert Kasparek, UWM w Olsztynie prof. dr hab. Leszek Wojciechowski, KUL Publikacja dofinansowana przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego (Umowa nr 1098/P–DUN/2015) Redakcja: Michał Zgutka, Wioletta Szebesta Skład i łamanie: Stämpfli Polska © Copyright by Wydawnictwo DiG, 2015 © Copyright by Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, 2015 ISBN serii: 978–83–7181–533–1 ISBN (DiG): 978–83–7181–975–9 ISBN (LaRama): 979–10–95627–10–4 Dépôt légal: 1e semestre 2016 Publikacja powstała we współpracy Wydawnictwo DiG Sp. j. ul. Dankowicka 16c lok. 2 PL 01–987 Warszawa tel./fax: (+48) 22 839 08 38 e-mail: [email protected], www.dig.pl Edition La Rama SASU 29, chem. de la Rama F 03700 Bellerive-sur-Allier www.larama.eu Druk cyfrowy: TOTEM w Inowrocławiu SPIS TREŚCI Wykaz skrótów ......................................................................................................................... 7 Wprowadzenie .......................................................................................................................... 9 Część I Elementy warsztatu weksylologicznego Rozdział 1. Przedmiot, zakres i kierunki badań weksylologicznych .................................. 14 1.1. Początki i rozwój weksylologii ....................................................................................... 14 1.2. Zagadnienia badane przez weksylologię ......................................................................... 19 1.3. Weksylologia a inne nauki .............................................................................................. 27 Rozdział 2. Słownictwo weksylologiczne ................................................................................ 31 Rozdział 3. Źródła do badań weksylologicznych .................................................................. 47 3.1. Przedmioty materialne .................................................................................................... 47 3.2. Źródła ikonograficzne ..................................................................................................... 53 3.3. Źródła pisane ................................................................................................................... 57 Część II Charakterystyka polskiego zasobu weksylologicznego Rozdział 1. Weksylia państwa i jego struktur ....................................................................... 64 1.1. Znaki władzy państwowej ............................................................................................... 64 1.2. Znaki zwierzchnictwa lennego ........................................................................................ 73 1.3. Znaki przynależności stanowej ....................................................................................... 76 1.4. Chorągwie terytorialne i miejskie ................................................................................... 82 1.5. Cywilne weksylia morskie .............................................................................................. 97 Bibliografia ........................................................................................................................... 100 Rozdział 2. Weksylia wojskowe .............................................................................................. 103 2.1. Okres do 1795 roku ......................................................................................................... 103 2.2. Czasy zaborów ................................................................................................................ 120 2.3. U zarania niepodległości ................................................................................................. 133 2.4. Odrodzone Wojsko Polskie 1918–1939 .......................................................................... 143 2.5. II wojna światowa ........................................................................................................... 156 2.5.1. Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie ....................................................................... 156 2.5.2. Ugrupowania zbrojne w okupowanej Polsce ......................................................... 163 2.5.3. Ludowe Wojsko Polskie ......................................................................................... 173 2.6. Okres powojenny ............................................................................................................ 180 2.7. Wojskowe weksylia morskie ........................................................................................... 183 Bibliografia ............................................................................................................................ 189 6 SPIS TREŚCI Rozdział 3. Chorągwie kościelne ............................................................................................ 195 3.1. Chorągwie procesyjne ..................................................................................................... 195 3.2. Chorągwie okolicznościowe .......................................................................................... 206 Bibliografia ............................................................................................................................ 210 Rozdział 4. Chorągwie i sztandary wybranych korporacji, organizacji i stowarzyszeń ... 211 4.1. Charakterystyka ogólna .................................................................................................. 211 4.2. Wybrane organizacje młodzieżowe ................................................................................. 213 4.3. Organizacje kombatanckie .............................................................................................. 217 4.4. Cechy rzemieślnicze ....................................................................................................... 218 4.5. Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność” ........................................ 224 4.6. Straże pożarne ................................................................................................................. 229 Bibliografia ............................................................................................................................ 234 Zakończenie .............................................................................................................................. 236 Aneks ......................................................................................................................................... 238 Indeks osobowy ........................................................................................................................ 250 Ilustracje ................................................................................................................................... 259 WYKAZ SKRÓTÓW AK — Armia Krajowa AL — Armia Ludowa Bat. — batalion Bat.Panc. — batalion pancerny Bat.Sap. — batalion saperów Bat.Strz. — batalion strzelców BCh — Bataliony Chłopskie BiB — „Broń i Barwa” BPTHer. — „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Heraldycznego” Bryg. — brygada DAK — dywizjon artylerii konnej DAL — dywizjon artylerii lekkiej DP — dywizja piechoty Dyw. — dywizja Dyw.Strz. — dywizja strzelców Dz.Rozk. — Dziennik Rozkazów Wojskowych (1918–1920); Dziennik Rozkazów (1920– 1939) Dz.U. — Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej (1919–1952 i od 1990); Dziennik Ustaw Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (1952–1989) FIAV — Federation Internationale des Associacions Vexillologiques KHKM — „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” Leg. — Legiony LWP — Ludowe Wojsko Polskie MP — Monitor Polski. Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej (1918–1952 i od 1990); Monitor Polski. Dziennik Urzędowy Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (1952–1989) MW — „Muzealnictwo Wojskowe” MWP — Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie (do 1945 r.: Muzeum Wojska) NRL — Naczelna Rada Ludowa NSZ — Narodowe Siły Zbrojne NSZZ „Solidarność” — Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność” OP — Oddział Partyzancki OSP — Ochotnicza Straż Pożarna PA — pułk artylerii PAC — pułk artylerii ciężkiej PAL — pułk artylerii lekkiej PH–W — „Przegląd Historyczno–Wojskowy” PKiBP — „Przegląd Kawalerii i Broni Pancernej” Plot. — przeciwlotnicza PP — pułk piechoty PSap. — pułk saperów PSK — pułk strzelców konnych PSP — pułk strzelców pieszych PSPodh. — Pułk Strzelców Podhalańskich PStP — Państwowa Straż Pożarna PStrz. — pułk strzelców PSW — Pułk Strzelców Wielkopolskich 8 WYKAZ SKRÓTÓW PSZ — Polskie Siły Zbrojne PSzwol. — pułk szwoleżerów PU — pułk ułanów SDDUUW — „Studia do Dziejów Dawnego Uzbrojenia i Ubioru Wojskowego” (do 1974 r. „Studia i Materiały do Dziejów Dawnego Uzbrojenia i Ubioru Wojskowego”) SMHW — „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” Strz. — strzelców WP — Wojsko Polskie WPH — „Wojskowy Przegląd Historyczny” ZHP — Związek Harcerstwa Polskiego ZNMWB — „Zeszyt Naukowy Muzeum Wojska w Białymstoku” ZTNT — „Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu” WPROWADZENIE Celem niniejszej pracy jest próba w miarę całościowego zaprezentowania problematyki weksylolo- gicznej w ujęciu dostosowanym do potrzeb badań nad historią Polski. Powinien więc to być rodzaj kompendium, obejmującego kilka zasadniczych zagadnień. Po pierwsze, należałoby w nim zająć się definicją weksylologii jako dziedziny dociekań naukowych, wskazać jej główne cele, zakres zainteresowań i miejsce wśród innych nauk. Po drugie zaś, trzeba zwrócić uwagę na jej możliwo- ści badawcze, uzależnione od zasobu źródeł i potrzeb warsztatu historycznego. Nie należałoby też pomijać kwestii narzędzi, jakimi dysponuje weksylolog, wśród których główne miejsce powinna zajmować właściwa dla tej dziedziny terminologia. Innym, istotnym zagadnieniem, koniecznym do uwzględnienia w tym kompendium, jest omówienie zasobu obiektów, mogących stanowić przedmiot badań weksylologicznych. Ogólnie rzecz biorąc, jest to przedsięwzięcie niełatwe, obarczone ryzykiem stworzenia niepełne- go lub wypaczonego obrazu tej nauki. Wynika to przede wszystkim z niedostatku opracowań mo- nograficznych, odnoszących się do poszczególnych zagadnień z jej zakresu. Zwykle bowiem ujęcia syntetyczne bazują na wynikach prac monograficznych i przyczynkarskich, dzięki którym można formułować bardziej ogólne wnioski z dużym prawdopodobieństwem ich metodologicznej popraw- ności i merytorycznej trafności. W tym przypadku dotkliwy brak takich prac powoduje konieczność wykorzystania do tego typu działań „surowego” materiału źródłowego. W efekcie nie ma więc moż- liwości odwoływania się do ustaleń wcześniej dokonanych przez badaczy, którzy zajmowaliby się tą tematyką w sposób wszechstronny i dogłębny. Zaledwie kilka kategorii przedmiotów interesujących weksylologię doczekało się do tej pory bardziej systematycznej i gruntownej analizy. Z pozostałych grup celem badań bywały zazwyczaj tylko pojedyncze obiekty, natomiast brakuje ich całościowego oglądu. Ponadto znaczna część publikacji poświęcona tego typu obiektom ma charakter popularny, stąd podawane w nich informacje powinny być wykorzystywane z dużą ostrożnością. To, że niewy- starczający zasób odpowiednich opracowań spowodował konieczność bezpośredniego wykorzysta- nia źródeł lub publikacji popularnych, nie jest dla tej pracy z pewnością zjawiskiem korzystnym. Niemniej jednak, dało to szansę przynajmniej wstępnego wykorzystania obfitego i niekiedy mało rozpoznanego materiału. Weksylologia jest stosunkowo młodą, liczącą sobie zaledwie pół wieku, dyscypliną naukową. Powszechnie zalicza się ją do grupy tzw. nauk pomocniczych historii, mających na celu wzbogaca- nie warsztatu historyka o nowe umiejętności i wyposażenie go w narzędzia służące badaniu różnych kategorii źródeł historycznych. Badacze, którzy tej dziedzinie nauki nadali odrębność i wprowadzili ją w krąg nauk historycznych, uczynili przedmiotem jej zainteresowań chorągiew, czyli artefakt złożony z płata materii i dodatko- wych elementów umożliwiających jego użytkowanie. Takiemu pojęciu chorągwi odpowiada coraz powszechniej występujący w obiegu piśmienniczym termin weksylium (l. mn. weksylia). W obrębie zainteresowań tej nauki znajdują się także weksyloidy, czyli przedmioty odbiegające wyglądem od chorągwi, ale spełniające podobne do niej funkcje. Niniejsza definicja może wydawać się z gruntu jasna i niebudząca wątpliwości, skoro bez trudu daje się na ogół wyodrębnić chorągwie i weksyloidy spośród innych wytworów kultury. Trudności pojawiają się dopiero w toku precyzowania zakresu badań, które weksylologia powinna podejmować. Częściowo wynika to z sytuacji, w jakiej znajdują się od dłuższego czasu dyscypliny nazywane tradycyjnie naukami pomocniczymi historii, do których zaliczono ww. dziedzinę wiedzy.
The list of books you might like
