Wat woorden niet kunnen zeggen: Creatieve werkvormen en methodieken

208 Pages·2008·2.628 MB·Dutch

by  Ellen Budde (auth.)

Watwoordennietkunnenzeggen
Wat woorden niet kunnen zeggen
Creatievewerkvormenenmethodieken
EllenBudde
BohnStafleuvanLoghum
Houten
©2008BohnStafleuvanLoghum,onderdeelvanSpringerUitgeverij
Allerechtenvoorbehouden.Nietsuitdezeuitgavemagwordenverveelvoudigd,opgeslagenineen
geautomatiseerdgegevensbestand,ofopenbaargemaakt,inenigevormofopenigewijze,hetzij
elektronisch,mechanisch,doorfotokopieënofopnamen,hetzijopenigeanderemanier,zonder
voorafgaandeschriftelijketoestemmingvandeuitgever.
Voorzoverhetmakenvankopieënuitdezeuitgaveistoegestaanopgrondvanartikel16b
Auteurswet1912j°hetBesluitvan20juni1974,Stb.351,zoalsgewijzigdbijBesluitvan23augustus
1985,Stb.471enartikel17Auteurswet1912,dientmendedaarvoorwettelijkverschuldigde
vergoedingentevoldoenaandeStichtingReprorecht(Postbus3051,2130KBHoofddorp).Voorhet
overnemenvan(een)gedeelte(n)uitdezeuitgaveinbloemlezingen,readersenandere
compilatiewerken(artikel16Auteurswet1912)dientmenzichtotdeuitgevertewenden.
Samensteller(s)enuitgeverzijnzichvolledigbewustvanhuntaakeenbetrouwbareuitgavete
verzorgen.Nietteminkunnenzijgeenaansprakelijkheidaanvaardenvoordrukfoutenenandere
onjuisthedendieeventueelindezeuitgavevoorkomen.
Eerstedruk,eersteoplage2000
Tweede,herzienedruk,2008
ISBN9789031352449
NUR870
Ontwerpomslag:Bottenheft,Marijenkamp
Ontwerpbinnenwerk:StudioBassa,Culemborg
Automatischeopmaak:Alfabase,AlphenaandenRijn
BohnStafleuvanLoghum
HetSpoor2
Postbus246
3990GAHouten
www.bsl.nl
Voorwoord
Inhetvoorjaarvan2007vroegmijnuitgeverJohnThämerofikmijn
boekWatwoordennietkunnenzeggenzouwillenherschrijvenvooreen
herdruk.Ikvondheteenuitdagendevraag.Toenikhetboekschreef
enhetuitkwamin2000,hadiktotkortdaarvoorindehulpverlening
gewerkt.Dezeervaringwasdebasisvoormijnboek.
Maarnu,zevenjaarlater,kanikdatnietmeerzeggen.Mijnervaring
ligtmomenteelinprojectmanagement,supervisieencoaching.En
datis,vooreendeel,eenanderetakvansport.
Ikweetnogdathetopvakantiewas,ineenbus,datikdacht:ikheb
eenboekgeschrevenvanuitdepraktijkvandehulpverlening,maarnu
ligtmijnexpertiseophetvlakvanprojectmanagement;watiser
mooierdanditsamentebrengenendetheorievanhetmanagement
tekoppelenaanhulpverleningenbegeleiding?Enzoisindebus,in
dezomervan2007,debasisgelegdvoorhetherschrijvenvanWat
woordennietkunnenzeggen.
Eenboekschrijfjenooitalleen.Erzijnaltijdanderenvoornodigom
teinspireren,kritischmeetelezenoftestimuleren.IkbedankAnne-
marieMarsvoorhaarexpertiseengedrevenheiddievoormijeenin-
spiratievormdenomdetheorievanhetprojectmanagementtoete
passenopbegeleidingenhulpverlening.IkbedankRenéBliekendaal
voorhetkritischmeelezenenJohnThämervoordeonvoorwaardelij-
keruimteenhetvertrouwenomditboekteherschrijven.Ikhebhet
metpleziergedaanenikhoopdatdelezerzichkanenwillateninspi-
rerendoorditboek.
Amsterdam,mei2008
VI Watwoordennietkunnenzeggen
Inleiding
Activiteitenenmanagementinbegeleidingen
hulpverlening
Inmanagementisveelervaringopgedaanmetveranderen.Erzijn
meerderebenaderingenvoordewijzewaarophetprocesenvooralde
mensendiebetrokkenzijn,kunnenwordenaangestuurd.Demetho-
diekendieontwikkeldzijninmanagement,kunnendirecttoegepast
wordenopdesituatievancliëntenenveranderaarsindehulpverle-
ningenwelzijnssector.Hetsamenbrengenvanbeideninheteerste
deelvanditboek,heeftgeleidtoteentransparantetheorieoververan-
deringstrajecten,uitgewerktmetactiviteiten.
Centraalindezetheoriestaatdemotivatieomtotveranderingtewil-
lenenkunnenkomen.Vanuitmijnwerkzaamhedenalscreatiefthera-
peutindehulpverleningenindebegeleidingalssupervisor,hebik
ervarenhoesterk‘moeten’en‘willen’meespeleninverandering.Als
je‘wilt’isermotivatieeneendrijfveerdieaanzettothandelen.Maar
benjedanookinstaatomteveranderen?Jehebtdaarvoorinzichten
gereedschapnodig.Daarvoormaakikgebruikvanvierpijlers:van
‘moeten’datsomsimplicietofexplicietmeespeelt,van‘kennen’
waarbijinzichtenkennisbijdragenaandeveranderingofdemotiva-
tietotverandering,van‘willen’alssterkedrijfveervanbinnenuiten
van‘kunnen’,demogelijkhedenenvaardighedenvoornieuwgedrag.
Depijlerskomensteedsterugalsleidraadvoorveranderingenenhet
aanbiedenvanactiviteiten.
Voorwieisditboekbestemd?
Ditboekisgeschrevenvoormensendiemetbeelden,voorstellingen
enmetaforenietskunnenweergeven.Somskaneenbeeld,eenfotoof
eentekeningmeerzeggendanwoorden.Ditmiddelkunjegebruiken
inhulpverleningenbegeleiding.Voorsommigenishethunvak.Dat
geldtvoorcreatieftherapeutenenergotherapeuten.Voorhenisdit
boekzekerbestemd.Maarerzijnmeermensendieindegezond-
heidszorgendewelzijnssectorwerkenendieinhunbegeleidings-
vormgebruikmakenvancreatievemiddelen.Ikdenkdanaanpsycho-
therapeuten,maarmogelijkookbegeleiders,docentenensuperviso-
Watvindjeinditboek? VII
ren.Alshetwerkenmetbeeldendemiddelenjeaanspreekt,biedtdit
boekveleopdrachtenenmogelijkhedenenkanheteenbronvanin-
spiratiezijn.
Watvindjeinditboek?
Hetboekbestaatuitdriedelen.Inheteerstedeelvindjedetheorie,in
deeltweedeopdrachteneninhetderdedeelstaanverschillendeme-
thodiekenbeschrevendiejegebruiktbijbepaaldeopdrachten.
Detheorieinditboekkomtvoortuitproject-enverandermanage-
mentengeefthandvattenombegeleidingsprocessenaantesturen.
Detheoriebiedteentransparanttheoretischkaderomnaardedeel-
nemerstekijkenenjediagnoseenwerkwijzetebepalen.
Indeeltweevindjedeactiviteitendiejebijdiewerkwijzekuntgebrui-
ken.ZezijnconformdetheorieingedeeldindehoofdstukkenMoe-
ten,Kennen,WillenenKunnenenzijngegroepeerdnaarthema.Aan
heteindevaniedereopdrachtstaanvragendiejekuntgebruikeninde
nabesprekingvandeactiviteit.
Vervolgenskomterinhetderdedeeleenaantalhoofdstukkenover
methodiekenaanbod.Dezehebbenbijvoorbeeldbetrekkingophet
werkenmetgroepen,hetkiezenenaanbiedenvanactiviteitenenop
eenbepaaldsoortactiviteiten,dieextratoelichtingvragen,zoalshet
werkenmetgeleidefantasieofsymbolen.
Hoekunjeditboekgebruiken?
Uitgangspuntzijndemensenmetwiejewerkt.Watisernodiginhun
begeleidingsproces,inwelkefaseziteengroepofeenindividu?Iser
sprakevandefase‘moeten’of‘willen’,gaathetominzichtenleren
(kennen)ofomvaardigheden(kunnen)?Hoeverloopthetproces?
Hoeervaarjezelfdebegeleiding?
Hetgeheelvanhetantwoordopdezevragenmaaktdatjekiestvoor
defase,hetthemaentenslottedeactiviteitdiedaarbijpast.Hulpmid-
delendaarbijzijndemethodiekenenonderwerpenuithetderdedeel.
VIII Watwoordennietkunnenzeggen
Eensupervisorvanhuisartseninopleidingkiestervooromde
visieopdeberoepsuitoefeningzichtbaartemakenmetassocia-
tiekaarten.Bijdesupervisantlevenvragenals:hoezieikmijzelf
alsaankomendhuisarts,watwilikindeberoepsuitoefening,
hoestelikmijopnaarpatiënten?Inhethoofdstukover‘Ken-
nen’staatinparagraaf8.1methetthema‘Zelfbeeld’deop-
dracht:‘Beelduitdekaarten’.Werkjealssupervisormetdeze
specialetechniek,dankunjeindeeldriebijparagraaf11.1‘Zelf-
beeld’enparagraaf16.4‘Kaarten:associatiekaartenentarot-
kaarten’vindenwaarjeopmoetlettenalsjedezeopdrachtdoet.
Erstaanaanwijzingeninoverdewerkvormen,indicatiesende
manierwaaropjemetkaartenhetsupervisieonderwerp
bespreekt.
Verdervindjeindeeldrieaanwijzingenoverhetwerkenineengroep
enhetbesprekenvandewerkstukken.Alsallewerkstukkenafzijn,
liggeneroptafelzichtbaregetuigenvaneenwerkproces.Eenwerk-
stukroeptreactiesop,jekunternaarkijkenenjepraaterover.Maar
waarletjenuop?Jeletopkleuren,materiaalgebruik,symboliekende
werkwijze.Hetzijnallemaalonderdelendiegebruiktkunnenworden
omhetonderwerpindebesprekingteverdiepen.Eenwerkstukroept
ineengroepreactiesop.Watdoejealsbegeleidermetdediverse
reacties?Hoegebruikjezeinhettherapieprocesenwelkebetekenis
kunnendergelijkereactieskrijgenvoordemakervandetekeningen
deoverigegroepsleden?Hieroverkunjelezeninhethoofdstukover
debesprekingvanwerkstukken(hoofdstuk14).
Indebeschrijvingvandetheoriehebikgezochtnaartermendie
zowelvoordehulpverleningalsvoorhetmanagementvantoepassing
zijn.Inditboekwordtgesprokenoverde‘veranderaar’waarzowelde
hulpverleneralsdeprojectmanagerwordtbedoeld.Zostaatdeterm
veranderplanvoorzoweleenbehandelplanofbegeleidingsplanals
vooreenprojectplanendetermverandertrajectstaatvoordeduurvan
eenbehandelingendeprojectlooptijdofprojectlevensduur.
Welkecreatievematerialenzijngeschikt? IX
Welkecreatievematerialenzijngeschikt?
Nietiederebegeleiderofhulpverlenerheeftdebeschikkingoverte-
ken-ofhandenarbeidmaterialen.
Jezultdanzelfmaterialenmoetenaanschaffen.Watisgeschikt?
Hiervolgteenlijstmetmogelijkheden(dehoeveelheidisafhankelijk
vandegroepsgrootteendefrequentiewaarmeemetcreatievemateri-
alengewerktwordt):
– wittekenpapier,A4-papiereneenrolbruinpakpapiervan1x10m;
– potlood,kleurpotlodenendikkeviltstiften;
– doosmetpastelkrijt;
– doosmetwaterverfenpenselen;
– gekleurdpapierentijdschriften;
– scharen,lijm,plakbandeneennietmachine;
– wittekleizonderchamotte;
– kaartenenafbeeldingen:associatiekaarten,tarotkaartenenafbeel-
dingenuittijdschriften;
– eendoosmetprojectiemateriaal.
Ikhoopdatditboeknietalleeneennaslagwerk,maarookeeninspi-
ratiebronisvoorhulpverlenersenbegeleiders,omopeenhernieuwde
maniermethuncliëntentewerken.
Inhoud
VVoorwoord V
VInIleiding VI
VAIctiviteitenenmanagementinbegeleidingen
hulpverlening VI
VVIoorwieisditboekbestemd? VI
VWIIatvindjeinditboek? VII
VHIoIekunjeditboekgebruiken? VII
IWXelkecreatievematerialenzijngeschikt? IX
Deel1 1T7heorie 17
1 1P8rojectmanagement,verandermanagementen
hulpverlening 18
1.1 1P9rojectmanagement 19
1…9enhulpverlening 19
1.2 2V0erandermanagement 20
2…0enhulpverlening 20
2 2H1etverandertraject 21
2.1 2D1estart 21
2.2 2D1eopdrachtgever 21
2.3 2U2rgentie 22
2.4 2A3mbitie 23
2.5 2H4etveranderplan 24
3 2D8ewegwaarlangs 28
3.1 2D8econtext 28
3.2 2W8eerstandalsstart 28
3.3 2O9orzakenvanweerstand 29
12 Watwoordennietkunnenzeggen
4 3D0euitvoering 30
4.1 3C0ommitment 30
4.2 3V0oortgang 30
4.3 3H1etmanagenvandeverwachtingen 31
4.4 3D2einteractie 32
4.5 3M4oeten,kennen,willenenkunnen 34
4.6 3V4eranderenismensenwerk 34
4.7 3D4everanderaarsenbetrokkenen 34
5 3H6ulpmiddelenindesamenwerking 36
5.1 3D6eteamrollenvanBelbin 36
5.2 3H8etkleurenmodelvanDeCaluwé 38
5.3 3D9eleerstijlenvanKolb 39
6 4A2fsluiten 42
Deel2 4W5erkvormen 45
7 4M6oeten 46
4In6leiding 46
7.1 4Z9elfbeeld 49
7.2 5E2igengeschiedenis 52
7.3 5A6fscheidenloslaten 56
7.4 5T8egenstellingenenconflicten 58
7.5 6V2erwerking 62
8 6K5ennen 65
8.1 6Z7elfbeeld 67
8.2 7E4igengeschiedenis 74
8.3 7A6fscheidenloslaten 76
8.4 7N7ieuwbegin 77
8.5 7Sa7menwerken 77
8.6 7N8abespreken 78
8.7 7E9valueren 79
9 8W2illen 82
9.1 8Z4elfbeeld 84
9.2 8E6igengeschiedenis 86
9.3 8A6fscheidenloslaten 86
9.4 8O7vergangen 87
9.5 9V2erwerking 92
9.6 9Sa2menwerken 92