Wat weten leerkrachten uit het buitengewoon onderwijs over ADHD?

82 Pages·2012·0.57 MB·Dutch

Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen

Academiejaar 2011-2012

Wat weten leerkrachten uit het buitengewoon onderwijs over
ADHD?

Masterproef voorgelegd tot het behalen van de graad Master in de Pedagogische
Wetenschappen

Door: Behets Sofie

Promotor: Prof. Herbert Roeyers

Gent 2012
II
Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen

Academiejaar 2011-2012

Wat weten leerkrachten uit het buitengewoon onderwijs over
ADHD?

Masterproef voorgelegd tot het behalen van de graad Master in de Pedagogische
Wetenschappen

Door: Behets Sofie

Promotor: Prof. Herbert Roeyers

Gent 2012

III
DANKWOORD

Het volbrengen van een masterproef is iets waar veel tijd en moeite in kruipt. Gelukkig zijn er
heel wat mensen die me hierin bijstonden. In dit voorwoord zou ik dan tevens van de
gelegenheid willen gebruik maken om iedereen te bedanken die ervoor gezorgd hebben dat
deze masterproef tot stand is gekomen.
In de eerste plaats denk ik hierbij aan mijn promotor Herbert Roeyers, die ik dank voor zijn
hulp en het advies die hij me bood het voorbij academiejaar.
Mijn oprechte dank gaat tevens uit naar alle leerkrachten die deelnamen aan het onderzoek,
want zonder hun was deze scriptie niet tot stand kunnen komen.
Tot slot maak ik ook gebruik om familie en vrienden te bedanken die me blijven steunen zijn
tijdens de opleiding.
Ik hoop dat deze masterproef ten goede zal komen aan de leerlingen die ADHD hebben, dat
ze beter begrepen zullen worden, waardoor het onderwijs – nog meer dan tot nu toe het geval
is- ook op hun instructie- en ondersteuningsbehoeften afgestemd kan worden.
IV
INHOUDSTAFEL

DANKWOORD………………………………………………………………………………IV
ABSTRACT…………………………………………………………………………………..IX
VOORWOORD………………………………………………………………………………10
INLEIDING…………...……………………………………………………………………...13
1. ADHD……………………………………………………………………………...13
1.1. Begripsbepaling…………………………………………………………..13
1.2. DSM-IV criteria………………………………………………………......13
1.3. Subtypes van AHD……………………………………………………….17
1.4. Prevalentie………………………………………………………………..17
1.5. Comorbiditeit……………………………………………………………..18
1.6. Contextgevoeligheid……………………………………………………...19
1.7. Het verloop van ADHD en de ontwikkeling naar de adolescentie en
volwassenheid…………………………………………………………………20
1.8. Etiologie en neurobiologische bevindingen……………………………...21
1.9. Behandeling……………………………………………………………....22
1.9.1. Farmacotherapie………………………………………………..23
1.9.2. Psycho-educatie………………………………………………...24
1.9.3. Gedragstherapie………………………………………………...25
1.9.4. Coaching………………………………………………………..25
2. ONDERWIJS IN VLAANDEREN………………………………………………..26
2.1. Regulier versus buitengewoon onderwijs………………………………...26
2.2. Decreet over leerzorg…………………………………………………….27
2.2.1. 2007-2008………………………………………………………27
2.2.2. 2011-2012………………………………………………………29
2.3. Onderwijsnetten…………………………………………………………..29
3. ADHD IN HET ONDERWIJS…………………………………………………….30
3.1. Valkuilen van ADHD in het onderwijs…………………………………..30
4. EERDER ONDERZOEK …………………………………………………………31
4.1.Wat weten leerkrachten in de school over de multidisciplinaire aanpak van
een kind met ADHD?........................................................................................31
4.2.Hoe kunnen leerkrachten omgaan met ADHD in de klas?..........................32
V
4.3.Hoort een kind met ADHD in het reguliere onderwijs thuis?.....................32
4.4.Mening over ADHD t.o.v. de klas………………………………………...32
4.5.ADHD tijdens de lerarenopleiding………………………………………..33
4.6.ADHD-training voor leerkrachten………………………………………...33
4.7.Positieve kanten aan ADHD………………………………………………33
4.8.Resultaten uit het onderzoek naar de kennis die de West-Vlaamse
leerkrachten uit het reguliere onderwijs hebben over ADHD………………...34
5. ONDERZOEKSVRAGEN…………………………………………………………35
5.1. Onderzoeksvraag 1: “Leerkrachten die minder dan 5 jaar actief zijn in het
buitengewoon onderwijs zullen over meer kennis beschikken m.b.t. ADHD dan
leerkrachten die meer dan 25 jaar actief zijn in het buitengewoon
onderwijs.”…………………………………………………………………….35
5.2. Onderzoeksvraag 2: “Leerkrachten uit het buitengewoon onderwijs met
ervaring met kinderen met ADHD geloven meer in de stelling dat deze
kinderen geïntegreerd kunnen worden in het regulier onderwijs dan
leerkrachten uit het buitengewoon onderwijs zonder ervaring met deze
kinderen.”………………………………………………………………..........35
5.3. Onderzoeksvraag 3: “Oudere leerkrachten (41 à 60 jaar) die lesgeven in
het buitengewoon onderwijs denken eerder dat ADHD het gevolg is van een
slechte opvoeding dan jongere leerkrachten (25 à 40 jaar) die lesgeven in het
buitengewoon
onderwijs.”……………………………………………………………….........35
5.4. Onderzoeksvraag 4: “Leerkrachten uit het buitengewoon onderwijs die
reeds ervaring hebben met kinderen met ADHD hebben meer vertrouwen, te
beschikken over de nodige vaardigheden om op een gepaste manier met deze
kinderen om te gaan dan leerkrachten uit het buitengewoon onderwijs die hier
nog geen ervaring mee hebben.”……………………………………………...35
5.5. Onderzoeksvraag 5: “Leerkrachten die lesgeven in het buitengewoon
onderwijs en die reeds ervaring hebben met kinderen met ADHD zijn meer
geneigd om een training omtrent deze problematiek te volgen dan de
‘onervaren’ leerkrachten uit het buitengewoon
onderwijs.”………………….............................................................................35
5.6. Onderzoeksvraag 6: “Veel meer leerkrachten die lesgeven in het
buitengewoon basisonderwijs hadden een vermoeden ADHD in vergelijking
VI
met hun collega’s in het buitengewoon secundair
onderwijs.”………………………………………............................................35
METHODE…………………………………………………………………………………..37
1. DEELNEMERS……………………………………………………………37
1.1. Overzicht biografische en demografische gegevens……………..38
1.1.1. Provincie………………………………………………..38
1.1.2. Onderwijsniveau………………………………………..38
1.1.3. Leeftijd………………………………………………….39
1.1. 4. Afstudeerjaar…………………………………………...40
1.1.5. Onderwijsnet……………………………………………40
2. MEETINSTRUMENT……………………………………………………..41
3. PROCEDURE……………………………………………………………...42
RESULTATENANALYSE………………………………………………………………….44
1. KENNIS VAN LEERKRACHTEN IN HET BUITENGEWOON ONDERWIJS IN
VLAANDEREN MBT ADHD……………………………………………………….44
2. MENING…………………………………………………………………………...47
3. ERVARING………………………………………………………………………..49
4. VAARDIGHEDEN………………………………………………………………...52
5. OVERZICHT VAN DE SPECIFIEKE
ONDERZOEKSVRAGEN……………………………….…………………………...52
5.1. Onderzoeksvraag 1: “Leerkrachten die minder dan 5 jaar actief zijn in het
buitengewoon onderwijs zullen over meer kennis beschikken m.b.t. ADHD dan
leerkrachten die meer dan 25 jaar actief zijn in het buitengewoon
onderwijs.”…………………………………………………………………….52
5.2. Onderzoeksvraag 2: “Leerkrachten uit het buitengewoon onderwijs met
ervaring met kinderen met ADHD geloven meer in de stelling dat deze
kinderen geïntegreerd kunnen worden in het regulier onderwijs dan
leerkrachten uit het buitengewoon onderwijs zonder ervaring met deze
kinderen.”……………………………………………………………………..53
5.3. Onderzoeksvraag 3: “Oudere leerkrachten (41 à 60 jaar) die lesgeven in
het buitengewoon onderwijs denken eerder dat ADHD het gevolg is van een
slechte opvoeding dan jongere leerkrachten (25 à 40 jaar) die lesgeven in het
buitengewoon
onderwijs.”……………………………………………………………….........54
VII
5.4. Onderzoeksvraag 4: “Leerkrachten uit het buitengewoon onderwijs die
reeds ervaring hebben met kinderen met ADHD hebben meer vertrouwen, te
beschikken over de nodige vaardigheden om op een gepaste manier met deze
kinderen om te gaan dan leerkrachten uit het buitengewoon onderwijs die hier
nog geen ervaring mee hebben.”……………………………………………...55
5.5. Onderzoeksvraag 5: “Leerkrachten die lesgeven in het buitengewoon
onderwijs en die reeds ervaring hebben met kinderen met ADHD zijn meer
geneigd om een training omtrent deze problematiek te volgen dan de
‘onervaren’ leerkrachten uit het buitengewoon
onderwijs.”………………….............................................................................55
5.6. Onderzoeksvraag 6: “Veel meer leerkrachten die lesgeven in het
buitengewoon basisonderwijs hadden een vermoeden ADHD in vergelijking
met hun collega’s in het buitengewoon secundair
onderwijs.”…………………………………………………………………….55
DISCUSSIE………………………………………………………………………………….56
1. STERKTES EN ZWAKTES VAN HET ONDERZOEK…………………………60
2. NAAR DE TOEKOMST…………………………………………………………..61
3. ALGEMEEN BESLUIT…………………………………………………………...61
OVERZICHT FIGUREN…………………………………………………………………….63
OVERZICHT TABELLEN…………………………………………………………………..64
REFERENTIELIJST………………………………………………………………………….65
BIJLAGEN……………………………………………………………………………………72
1. APPENDIX EEN: BEGELEIDENDE BRIEF……………………………………..72
2. APPENDIX TWEE: VRAGENLIJST ADHD..........................................................74

VIII
ABSTRACT

Onderwerp: Deze studie werd enerzijds uitgevoerd om de kennis waarover leerkrachten in
het buitengewoon onderwijs beschikken m.b.t. ADHD na te gaan. Anderzijds om hun
meningen, ervaringen en vaardigheden over ADHD te kunnen inschatten en in kaart te
brengen.

Methode: De kwantitatieve studie werd uitgevoerd bij een Vlaamse populatie. Via een
zelfontworpen vragenlijst werden de proefpersonen bevraagd. De data-analyse werd
uitgevoerd op een populatie van 558 proefpersonen.

Resultaten: De kennis die de leerkrachten vergaarden is hoofdzakelijk afkomstig vanuit de
lerarenopleiding en de media. Dit terwijl slechts 10% aangeeft voldoende kennis gekregen te
hebben tijdens de lerarenopleiding. Hierdoor is het niet opvallend dat leerkrachten die langer
dan 25 jaar actief zijn over meer kennis beschikken m.b.t. ADHD dan leerkrachten die minder
dan vijf jaar actief zijn. Daarnaast is er een samenhang tussen de leeftijd van de leerkracht en
de mening dat een slechte opvoeding de oorzaak is van ADHD. 53% van de bevraagde
leerkrachten is bereid om een training, workshop of cursus omtrent ADHD te volgen. Dit
terwijl 59% van de leerkrachten vinden dat ze niet over voldoende vaardigheden beschikken
om op een gepaste manier om te gaan met een kind met ADHD. Uit het onderzoek bleek dat
er een samenhang is tussen de ervaring die leerkrachten hebben met kinderen met ADHD en
het geloof te beschikken over voldoende vaardigheden om op een gepaste manier om te gaan
met een kind met deze problematiek. 55% van de 558 respondenten weet niet of een kind met
ADHD thuishoort in het regulier onderwijs. Tot slot bleek dat een groter percentage
leerkrachten die lesgeven in het basisonderwijs tijdens hun loopbaan een vermoeden hadden
van ADHD bij een leerling, in tegenstelling tot hun collega’s in het secundair onderwijs.

Conclusie: Het kennisniveau van de Vlaamse leerkrachten in het buitengewoon onderwijs
zou opgekrikt moeten worden tot een hoger niveau, zodat men voldoende kan voorzien in de
zorg, voldoende begrip kan opbrengen voor de problematiek en de problemen die leerlingen
met ADHD ondervinden en tegelijkertijd als observator kan optreden.

Aantal woorden masterproef: 20.315
IX
VOORWOORD

Tijdens mijn schoolloopbaan kwam ik voor het eerst in contact met de gedragsstoornis
ADHD. In mijn klas (in het vierde leerjaar) zat namelijk een jongen die de drie
basiskenmerken van ADHD bezat.
Tijdens mijn vooropleiding (Bachelor in de toegepaste psychologie) kwam ik zowel tijdens de
lessen als gedurende mijn stage (CLB Westhoek) op een enerzijds meer theoretische en
anderzijds meer participerende manier in contact met ADHD. Hierdoor groeide dan ook mijn
interesse voor deze gedragsstoornis. Ik vind ADHD een groot mysterie en vraag me dan ook
af hoe mensen met deze stoornis horen, zien, denken, voelen,…
Tijdens mijn stage in het CLB Westhoek kwam ik vaak in contact met kinderen waarbij de
diagnose ADHD gesteld was of waarbij de ouders of een leerkracht het vermoeden hadden dat
hun kind/leerling ADHD heeft.
Ik had vaak het gevoel dat de ouders zelf de eerste symptomen van ADHD opmerkten. Soms
was het zo dat hun kind reeds was blijven zitten en dat er pas daarna een onderzoek gebeurde
bij het kind, op verzoek van de ouders, waarna dan meestal de diagnose ADHD volgde.
De problemen van een kind met ADHD worden vaak door de leerkracht onderschat waardoor
de diagnose ADHD niet gesteld wordt en het kind onterecht georiënteerd wordt naar het
buitengewoon onderwijs of de leerling als verward, eigenwijs, slecht georganiseerd,
impulsieve dromer,… aanzien wordt door de leerkracht. Het is belangrijk dat de diagnose
ADHD zo snel mogelijk gesteld wordt, aangezien de meeste kinderen met ADHD over een
normale intelligentie beschikken en deze kinderen dus effectief het regulier onderwijs kunnen
volgen mits de juiste aanpak en het eventuele gebruik van medicatie.
Wanneer leerkrachten over voldoende kennis i.v.m. ADHD beschikken kunnen ze bepaalde
cruciale kenmerken opmerken en hen tijdig doorverwijzen naar de aangewezen instanties. Het
vergroot niet alleen de kans op vooruitgang, maar het zorgt er tevens voor dat heel wat
frustraties en daardoor ook problemen kunnen worden voorkomen en vermeden.
Als een leerkracht over onvoldoende kennis beschikt en onvoldoende tot geen begrip vertoont
voor de problematiek, zal deze op een onaangepaste manier omgaan met het kind en zijn
problemen. Wanneer er sprake is van verkeerde reacties van de directe omgeving en/of
onbegrip is er een risico dat de symptomen verergeren of dat er extra gedragsproblemen
optreden. Op basis daarvan kunnen we concluderen dat het als leerkracht belangrijk is om op