Walkiria: historia zamachu na Hitlera

89 Pages·2009·8.905 MB·Polish

by  Ian Kershaw

Historia zamachu na Hitlera
W serii historycznej Rebisu ukazały się m.in.
lan Kershaw
łan Kershaw
HITLER
HYBRIS1889-1936
NEMEZIS 1936-1941
o
NEMEZIS 1941-1945 O f
LJ
■I
I
Mark Sołonin
I
22 CZERWCA 1941,
CZYLI JAK ZACZĘŁA SIĘ WIELKA WOJNA OJCZYŹNIANA
Wiktor Suworow
CIEŃ ZWYCIĘSTWA
COFAM WYPOWIEDZIANE SŁOWA
LODOŁAMACZ fc□ terta zamachu na Hitlera
DZIEŃ „M"
Matthew Parker
MONTE CASSINO
Marek Grajek
ENIGMA
Evan McGilvray
MARSZ CZARNYCH DIABŁÓW
Tadeusz A. Kisielewski Przełożył
KATYŃ
Robert Bartołd
Robert Gretzyngier
POLACY W OBRONIE WIELKIEJ BRYTANII
Andrew Nagórski
największa bitwa
Catherine Merridale
WOJNA IWANA
Kenneth Slepyan
PARTYZANCI STALINA
REBIS
Dan Kurzman
DOM WYDAWNICZY REBIS
misja specjalna
Poznań 2009
*
Tytuł oryginału
Łuck of the Devil. The Story of Operation Valkyrie
Copyright © łan Kershaw, 2000, 2009
AU righls reserved
The morał rights of the author has been asserted.
Rozdział Piekielne szczęście pochodzi z książki lana Kershawa Hitler. 1941-1945 Nemezis,
tłum. Przemysław Bandel, Robert Bartold, red. nauk, dr hab. Maria Zmierczak, prof. UAM,
Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2003. Spis treści
Wszystkie dokumenty (z wyjątkiem 4) pochodzą z książki Germans Against Hitler, July 20,
1944, opublikowanej przez Biuro Prasowe i Urząd Informacji Rządu Federalnego Niemiec.
Dokument 4 został zaczerpnięty z Bundesarchiv/Militararchiv, RH 12-21/8, oraz: Peter Spis ilustracji VII
Hoffmann, „Oberst i.G. Henning von Tresckow und die Staatsstreichplane im Jahr 1943’1
„Vierteljahrshefte fur Zeitgeschichte" zeszyt 2, (2007), s. 358. Piekielne szczęście . i
Dokumenty
Copyright © for the Polish edition by REB1S Publishing House Ltd.,
Poznań 2009 1. Relacja Fabiana von Schlabrendorffa z zamachu przeprowa-
dzonego 13 marca 1943 roku . . . 83
Redaktor
Elżbieta Bandel 2. „Zasady nowego ładu w Niemczech" Kręgu z Krzyżowej,
9 sierpnia 1943 roku 89
Projekt i opracowanie graficzne okładki 3. Plan pokojowy Carla Goerdelera, od schyłku lata do jesieni
Zbigniew Mielnik
1943 roku
92
Fotografie na okładce 4. Fragmenty z rozkazu rozpoczęcia operacji „Walkiria" z 26 maja
AFP/East News 1942 roku....1..0..2........................................................................
Bridgeman/BEW
5. Harmonogram dla grupy Bendlerstrasse z rozkazami przygo-
towanymi na wypadek zamieszek 104
6. Raport SS na temat spisku, 26 lipca 1944 roku 113
7. Wiadomości dalekopisowe od Witzlebena i Stauffenberga
na Bendlerstrasse, 20 lipca 1944 roku 121
8. Przemówienie Adolfa Hitlera, wygłoszone 21 lipca 1944 roku,
około pierwszej w nocy 127
Wydanie I
9. Przemówienie Alfreda Jodła, 24 lipca 1944 roku 131
10. Wyjątki z procesów przed Sądem Ludowym 134
ISBN 978-83-7510-345-8 11. Opis egzekucji przedstawiony przez strażnika więziennego . . 137
12. Ostatni list Moltkego 139
o
X Dom Wydawniczy REBIS Sp. z o.o. 13. Listy pożegnalne grafa Petera Yorcka von Wartenburga do
». Z 0.0.
ul. Żmigrodzka 41/49,60-171 Poznań matki i żony 142
tel.[phone]; fax [phone]
e-mail: rebis(&>rebis.com.pl Indeks 145
www.rebis.com.pl
Fotoskład: AKAPIT. Poznań, tel. [phone]
Spis ilustracji
I. Główni aktorzy V. Bomba
1. Henning von Tresckow 9. Zrujnowany pokój odpraw
2. Claus von Stauffenberg 10. Hitler z generałem Walterem
Scherffem
II. Pierwsi przeciwnicy
3. Ludwig Beck, szef sztabu gene­ VI. Następstwa
ralnego, ok. 1937 r. 11. Otto-Ernst Remer
4. Carl Goerdeler, burmistrz Lip­ 12. Friedrich Fromm
ska (bez munduru, z Winifred 13. Werner von Haeften
Wagner, Adolfem Hitlerem, gau- 14. Albrecht von Quirnheim
leiterem Martinem Mutsch- 15. Friedrich Olbricht
mannem i Josephem Goebbel­
sem), 1934 r. VII. Proces
16. Roland Freisler
III. Spiskowcy z Grupy Armii 17. Peter Graf Yorck von Warten-
Środek burg
5. Rudolph-Christoph Freiherr 18. Adam von Trott
von Gersdorff
6. Fabian von Schlabrendorff VIII. Surowy sąd
19. Ernst Kaltenbrunner, Hans
IV. Operacja „Bagration": kata­ Hinkel i Werner Naumann na
strofa na froncie wschodnim procesie
7. Zniszczony sprzęt Waffen-SS 20. Miejsce egzekucji w Plótzen-
8. Tysiące jeńców niemieckich zee
przeprowadzanych przez Mo-
To już nie jest sprawa jakichś praktycznych celów,
lecz udowodnienia światu i historii, że niemiecki ruch
oporu, z narażeniem życia, odważył się na decydują­
ce uderzenie. Wobec tego wszystko inne jest kwestią
nieistotną.
Generał brygady Henning von Tresckow, czerwiec 1944
Nadszedł czas, żeby coś zrobić. Ale człowiek, który
ma odwagę coś zrobić, robiąc to, musi mieć świado­
mość, że przejdzie do niemieckiej historii jako zdrajca.
Jeśli jednak tego nie zrobi, będzie zdrajcą własnego
sumienia.
Pułkownik Claus Schenk Graf von Stauffenberg, lipiec 1944
Maleńka klika ambitnych, pozbawionych skrupułów
i jednocześnie przestępczych, głupich oficerów uknuła
spisek w celu zgładzenia mnie, a wraz ze mną jedno­
cześnie praktycznie usunięcia kadry dowódczej nie­
mieckich sił zbrojnych.
O
s
Hitler, 21 lipca 1944
PIEKIELNE SZCZĘŚCIE
Reakcja Hitlera na katastrofy militarne początku lata była
typowa: winił innych i wyrzucał dowódców. Niezależnie od
tego, jakie były zdolności Hitlera jako stratega wojskowego,
procentowały jedynie wtedy, gdy Niemcy miały bat w ręce
i możliwe były błyskawiczne ofensywy. Gdy - nieodwołal­
nie po klęsce operacji „Cytadela” latem 1943 roku - jedyną
możliwą strategią stała się obrona, niedostatki Hitlera ja­
ko najwyższego dowódcy wojskowego Niemiec ukazały się
w pełnym świetle. Jak pokazują zapisy z jego narad woj­
skowych z doradcami, nie znaczy to, że był całkowicie po­
zbawiony wiedzy taktycznej, mimo braku formalnego wy­
kształcenia. Nie było też tak, jak niekiedy przedstawiano to
w powojennej apologetyce niemieckich generałów, że zawo­
dowcy, którzy wiedzieli lepiej, byli niezmiennie zmuszani
do stosowania się do obłąkanych rozkazów amatora, parta­
cza w kwestiach wojskowych. Jak pokazują dosłowne zapisy
narad, taktyka Hitlera częstokroć ani nie była wewnętrznie
sprzeczna, ani też zwykle nie stała w jaskrawej sprzeczności
z radami wojskowych, które otrzymywał.
Mimo wszystko w sytuacjach kryzysowych napięcia
i konflikty zawsze wypływały na powierzchnię. A do 1944
roku pojedyncze kryzysy militarne skumulowały się w jeden,
potężny, rozstrzygający o życiu lub śmierci kryzys samego
Ul
WALKIRI A
IAN KERSHAW
reżimu. Po politycznej zręczności Hitlera dawno juz me było tak diametralnie różna od ocen ich najwyższego zwierzchni­
śladu. Z miejsca odrzucał wszelką myśl o możliwość! podję- ka i gdy z militarnego punktu widzenia wydawane przez nie­
cia próby rozwiązania politycznego. Mosty zostały spalone go rozkazy wydawały im się samobójcze. Zostali oni zarazem
(na co zwracał uwagę przy kilku okazjach); nie było drogi wyszkoleni w posłuszeństwie wobec rozkazów przełożone­
odwrotu. A ponieważ odrzucał wszelkie koncepcje negocja­ go, a Hitler był głową państwa, najwyższym zwierzchnikiem
cji z pozycji innej niż pozycja siły, z czego brały się wszystkie sił zbrojnych, a od 1941 roku - katastrofalnie - głównodo­
jego dotychczasowe sukcesy, nie było żadnej możliwości, by wodzącym (odpowiedzialnym za decyzje taktyczne) armii.
dążyć do układu pokojowego. Instynkt hazardzisty, który Odmowa wykonania rozkazu była nie tylko aktem wojsko­
tak bardzo przydawał się Hitlerowi do 1941 roku, dawno już wej niesubordynacji - była zdradzieckim aktem oporu po­
utracił swoją skuteczność w walce, gdy został przyparty do litycznego.
muru. Ale im bardziej pogarszała się sytuacja, tym bardziej Nieliczni byli gotowi pójść tą drogą. Ale lojalność, która
katastrofalnie autodestrukcyjna stawała się inna nadrzędna posuwała się nawet do wiary w misję Fiihrera, nie zabez­
i irracjonalna strona natury Hitlera - że sama „wola” prze­ pieczała przed dymisją, jeśli nie spełniło się żądań niemal
zwycięży wszelkie przeciwności, nawet ogromne różnice niemożliwych do spełnienia. W zgodzie ze swoją osobliwą
w stanie liczebnym armii i jej uzbrojeniu. Jak widzieliśmy, logiką, tam gdzie „wola” nie triumfowała, niezależnie od
miał w zwyczaju od czasu do czasu porównywać - absurdal­ tego, jak złe były okoliczności, Hitler winił słabość lub nie­
nie - przeciwności, przed którymi często stawał w drodze kompetencję dowódcy. Zakładał, że inny dowódca z lepszą
do władzy, z obecnymi przeciwnościami, z którymi przyszło postawą wykazałby się lepszymi wynikami - niezależnie od
się zmagać w wojnie światowej. W pewnym sensie jego nie­ tego, jak obiektywnie niekorzystna była rzeczywista sytu­
zmienne odwoływanie się - tym częstsze, im głębszy stawał acja. Dowódca Grupy Armii Środek, feldmarszałek Busch,
się kryzys - do prostego przekonania o „triumfie woli” jako wierny Hitlerowi, zapłacił stosowną cenę za „porażkę” Grupy
drodze wyjścia faktycznie było powtórzeniem jego postawy Armii Środek na początku radzieckiej ofensywy. 28 czerw­
z krytycznych momentów w „czasie walki” (takich jak kryzys ca został przez Hitlera zdymisjonowany i zastąpił go jeden
przywództwa partii z lipca 1921 roku czy kryzys związany z jego ulubionych dowódców, nieugięty i energiczny, świe­
z osobą Gregora Strassera w grudniu 1932 roku). Wrodzo­ żo awansowany, feldmarszałek Walter Model (który jedno­
ne skłonności autodestrukcyjne, które w takich momentach cześnie zachował dowództwo nad Grupą Armii Północna
ujawniały się w jego postawie typu „wszystko albo nic”, teraz Ukraina) - którego, ponieważ często powierzano mu gasze­
przeniosły się, katastrofalnie,
, na przywództwo wojskowe. nie kryzysów, niektórzy nazywali „strażakiem Hitlera”.
Było nieuniknione, że wytrawni stratedzy wojskowi i za­
i za- W ciągu kilku dni doszło do zmiany dowództwa tak­
prawom w bojach generałowie, wyszkoleni w bardziej wy­ że na Zachodzie. Z raportów dla OKW, przedkładanych
rafinowanych formach taktycznego dowodzenia, ścierali się
przez głównodowodzącego feldmarszałka von Rundstedta
z mm często zażarcie - gdy ich ocena możliwych opcji była i dowódcę Grupy Pancernej Zachód generała Geyra von
[2] [3]
ian kershaw WALKIRI A
Schweppenburga, rysował się pesymistyczny obraz perspek­ su wytrzymałości po zażartych kłótniach z Hitlerem, 1 lipca
tyw utrzymania linii obronnych w obliczu wtargnięć me- po prostu zniknął z Berghofu. Przeżył załamanie nerwowe.
przyjaciela na obszar Francji. Jodl zagrał na uczuciach Hi­ Hitler nigdy się już do niego nie odezwał. W styczniu 1945
tlera, zauważając, że oznacza to pierwszy krok do ewakuacji roku kazał wyrzucić Zeitzlera z Wehrmachtu, odmawiając
Francji. Raport zawierał podobnie realistyczne oceny sytu­ mu prawa do noszenia munduru. Do czasu mianowania 21
acji na froncie zachodnim przedstawione przez Rundstedta lipca jego następcy, Guderiana, armia była praktycznie po­
i Rommla w Berghofie dwa dni wcześniej, 29 czerwca. 3 lip- zbawiona szefa sztabu generalnego.
ca Rundstedt otrzymał od Hitlera odręczne zawiadomienie W wyniku natarcia Armia Czerwona znalazła się w pół­
o dymisji. Oficjalnie musiał odejść z powodów zdrowotnych. nocnej części frontu, niedaleko od Wilna na Litwie. Już miała
Doszło też do wyrzucenia Geyra i feldmarszałka Hugona w zasięgu wzroku granice Prus Wschodnich. 9 lipca Hitler
Sperrlego, który był odpowiedzialny za obronę przeciwlotni­ poleciał z Keitlem, Dónitzem, Himmlerem i szefem sztabu
czą na Zachodzie. Następca Rundstedta, Kluge, w tym czasie Luftwaffe generałem Guntherem Kortenem z powrotem do
wysoko ceniony przez Hitlera, przybył do Francji, jak to ujął swojej dawnej kwatery głównej w pobliżu Kętrzyna w Pru­
później Guderian, „ciągle przepełniony optymizmem, który sach Wschodnich. Feldmarszałek Model i generał Johannes
dominował w kwaterze głównej’’ Optymizm ten wkrótce go Friessner, niedawno mianowany dowódcą Grupy Armii Pół­
opuścił. noc w miejsce generała Georga Lindemanna, dojechali do
Następnym dowódcą wojskowym, który nieodwracalnie nich z frontu wschodniego. Dyskusje toczyły się głównie wo­
wypadł w tym czasie z łask, był szef sztabu generalnego Kurt kół planów natychmiastowego utworzenia kilku nowych dy­
Zeitzler. Gdy we wrześniu 1942 roku mianowano go następ­ wizji, które miały wesprzeć front wschodni i zapobiec wdar­
cą Haidera, Zeitzler zrobił wrażenie na Hitlerze swym zapa­ ciu się do Prus Wschodnich. Model i Friessner byli raczej
łem, energią i duchem walki - był typem dowódcy wojsko­ nastawieni optymistycznie. Także Hitler, jak zauważył jego
wego, jakiego Hitler szukał. Stosunki między nimi wyraźnie adiutant z Luftwaffe Below, nadal pozytywnie oceniał rozwój
były chłodniejsze od wiosny 1944 roku, gdy Fiihrer w du­
sytuacji na froncie wschodnim. Tego popołudnia Hitler po­
żym stopniu obarczył Zeitzlera odpowiedzialnością za utratę
leciał z powrotem do Berghofu. Już dawał do zrozumienia,
Krymu. W maju Zeitzler dał do zrozumienia, że chce się po-
że w świetle sytuacji na Wschodzie będzie musiał przenieść
dac do dymisji. To, że pod koniec czerwca szef sztabu gene­
swoją kwaterę główną ponownie do Prus Wschodnich, na­
ralnego popiera! wycofanie zagrożonej Grupy Armii Północ
wet jeśli jej umacnianie ciągle jeszcze się nie zakończyło.
z rejonu Bałtyku na możliwą do obrony linię i pesymistycz­
Below pisał później, że czytając między wierszami jednej
nie oceniał sytuację na froncie zachodnim, przepełniło cza­
czy dwóch jego uwag, odniósł wrażenie, że podczas ostat­
rę. Zeitlzler nie potrafił już dostrzec logiki w taktyce Hitlera,
niego - jak się miało okazać - pobytu Hitlera w Berghofie,
którego z koiei przepełniafe pogarda dla tego, co postrzegał
spełniała pogarda dla tego,
zanim 14 lipca wyjechał do Wilczego Szańca, aby nigdy już
jako defetyzm Zeitzlera i sztabu generalnego. Zeitzler, u kre-
nie wrócić, nie miał żadnych złudzeń co do wyniku wojny.
14]
[5]
*