W stronę ontologii. Nicolaia Hartmanna i Martina Heideggera postneokantowskie projekty filozofii PDF
Preview W stronę ontologii. Nicolaia Hartmanna i Martina Heideggera postneokantowskie projekty filozofii
W STRONĘ ONTOLOGII Alicja Pietras W STRONĘ ONTOLOGII Nicolaia Hartmanna i Martina Heideggera postneokantowskie projekty filozofii Kraków Publikacja dofinansowana przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego © Copyright by Alicja Pietras and Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych UNIVERSITAS, Kraków 2012 ISBN 97883-242-1689-5 TAIWPN UNIVERSITAS Opracowanie redakcyjne Wanda Lohman Projekt okładki i stron tytułowych Ewa Gray www.universitas.com.pl Z podziękowaniami dla moich nauczycieli: Profesora Wojciecha Świątkiewicza i Profesora Andrzeja J. Norasa Spis treści Wstęp ........................................................................................ 9 Rozdział 1: Kantowski projekt filozofii.................................... 17 1.1. Kantowski projekt odrodzenia metafizyki na tle toczącego się w drugiej połowie XVIII wieku sporu o oczywistość podstaw nauk metafizycznych................................................... 18 1.2. O dwóch znaczeniach Kaniowskiego terminu rzecz sama w sobie............................................................................... ‘2.7 1.2.1. Wieloznaczność filozofii Kanta................................................. 27 1.2.2. Dwa pojęcia rzeczy samej w sobie w filozofii po Kancie........... 29 1.2.3. Dwuznaczność terminu rzecz sama w sobie w filozofii Kanta.......................................................................................... 34 1.2.4. Epistemologiczne i ontologiczne konotacje terminu rzecz sama w sobie...................................................................... 48 1.3. Kaniowskie pojęcie metafizyki................................................. 54 1.3.1. Problemy z określeniem Kantowskiego pojęcia metafizyki .... 54 1.3.2. Kantowski podział filozofii........................................................ 57 1.3.3. Metafizyka jako epistemologia oraz metafizyka jako ontologia.......................................................... 64 1.3.4. Metafizyka krytyczna jako przezwyciężenie dogmatyzmu i sceptycyzmu............................................................................. 68 Rozdział 2: Nicolaia Hartmanna interpretacja Kantowskiego projektu filozofii............. 73 2.1. Metafizyczne interpretacje filozofii Kanta.............................. 74 2.2. Szkoła marburska........................................................................ 80 2.3. Nicolaia Hartmanna krytyka marburskiej interpretacji filozofii Kanta............................................................................... 83 2.4. Pojęcie rzeczy samej w sobie jako podstawa stanowiska krytycznego.............................................................. 87 2.5. Kantowska krytyka jako krytyka epistemologiczna............... 94 2.6. Kantowska krytyka jako propedeutyka krytycznej ontologii.................................................................... 105 8 Spis treści Rozdział 3: Martina Heideggera interpretacja Kantowskiego projektu filozofii............................ 111 3.1. Neokantyzm jako punkt wyjścia............................................... 112 3.2. Kantowska krytyka jako ugruntowanie metafizyki, czyli ontologia............................................................................. 117 3.3. Rzecz sama w sobie jako bycie................................................... 129 3.4. Kantowska krytyka jako kres metafizyki.................................. 137 3.5. Bycie jako rzecz sama w sobie................................................... 152 Rozdział 4: Dwa projekty nowej ontologii............................... 161 4.1. Hartmannowski i Heideggerowski projekt filozofii w perspektywie problemowej................................................... 162 4.2. Ontologia..................................................................................... 165 4.3. Metafizyka................................................................................... 177 4.4. Metoda filozofii........................................................................... 188 4.5. Filozofia a nauka ....................................................................... 197 Rozdział 5: Człowiek i świat. Dwie próby ontologicznego ujęcia problemu poznania..................................... 213 5.1. Poznanie...................................................................................... 214 5.2. Prawda............................................................................................222 5.3. Człowiek i świat ......................................................................... 232 5.4. Świat a tajemnica.........................................................................248 Zakończenie ............................................................................ 253 Bibliografia ................................................................................263 Indeks nazwisk ....................................................................... 275 Wstęp Nawet najbardziej samodzielny i wybitny myśliciel zaczyna filozofować w jakimś miejscu i czasie, a więc w odniesieniu do „czegoś”: do jakichś aktualnych problemów, do aktualnie rozwi janej problematyki filozoficznej, do jakichś popularnych teorii czy prób myślenia o świecie itd. Filozofowanie bowiem, jak każdy rodzaj myślenia, zawsze posiada swój kontekst. Jako istoty zako rzenione w bycie realnym zaczynamy nasze filozofowanie w ja kimś punkcie po to, by móc od tego punktu poruszać się dalej. Nasze myślenie, wraz ze swoim rozwojem, coraz częściej zaczyna samo wyznaczać sobie kierunek. Problemy, które podejmujemy, swą istotową zawartością stwarzają kontekst dalszego myślenia, co nie oznacza przecież jeszcze wcale, że także kontekst historycz ny nie może w istotny sposób ich modyfikować. Kierunek roz woju myślenia konkretnego filozofa pozostaje więc wypadkową pewnej nieznanej nam nigdy do końca liczby czynników, dlatego dążąc do uchwycenia zawartości problemowej czyjegoś filozo fowania, musimy starać się uchwycić je w możliwie najszer szym kontekście. Jednocześnie należy mieć świadomość, że każda pojedyncza próba ujęcia czyjejś myśli sama jest zawsze w pewien sposób ograniczona, i ograniczoną być musi. Wyznaczając więc sobie pe wien kontekst myślenia, należy starać się także pamiętać o jego granicach. Tym samym pojęcie kontekstu nabiera podwójnego znaczenia: z jednej strony mówimy o posiadaniu szerokiego kon tekstu, o stałym rozszerzaniu naszego myślenia o coraz to nowsze konteksty, z drugiej zaś strony, mówiąc o kontekstowości my ślenia, zwracamy uwagę na pewien rodzaj jego ograniczenia do tych konkretnych kontekstów (jakkolwiek wiele ich bowiem jest, z pewnością nigdy nie możemy stwierdzić, że wyczerpują one 10 Wstęp uniwersum wszelkich możliwych kontekstów danego problemu). Myślenie kontekstowe jest więc myśleniem krytycznym, a więc takim, które „dba o to, by niczego nie pominąć”1. W swojej pracy starałam się pozostać jak najbardziej wierna postulatowi myślenia krytycznego. Projekt ujęcia filozofii Nicola ia Hartmanna (1882-1950) i Martina Heideggera (1889-1976) jako filozofii postneokantowskich jest próbą myślenia kon tekstowego. Jednocześnie należy podkreślić, że jest on próbą wskazania właśnie na te konteksty ich myśli, które do tej pory często były pomijane. W filozofii Hartmanna oraz w tym samym stopniu w filozofii Heideggera „widzi się” bowiem zazwyczaj pew nego rodzaju kontynuacje Husserlowskiego projektu fenomeno logii. Tymczasem okazuje się, że ich myślenie pozostaje postneo- kantowskie co najmniej w tym samym stopniu, w jakim jest fenomenologiczne. Dlatego w mojej pracy filozofia Hartman na i Heideggera zostają przedstawione po pierwsze w odniesieniu do filozofii Kanta, po drugie w odniesieniu do neokantyzmu, potrzecie zaś także w odniesieniu do siebie nawzajem. Filozo fię Hartmanna oraz filozofię Heideggera rzadko stawia się obok siebie. W polskiej literaturze filozoficznej w ogóle brak pracy, której głównym tematem byłaby próba porównania tych dwóch projektów filozofii. Jeśli chodzi natomiast o filozoficzną literaturę niemieckojęzyczną, to udało mi się znaleźć jedną książkę poświę coną porównaniu projektu ontologii Hartmanna z projektem ontologii Heideggera (Josef Stallmach: Neue Wege der Ontolo gie bei Nicolai Hartmann und Martin Heidegger. Bonn 1987) oraz jedną pracę dotyczącą metafizycznych interpretacji filozofii Kanta, w której interpretacje Hartmanna i Heideggera stawiane są obok siebie (Christian Baertschi: Die deutsche metaphysische Kantinterpretation der ig2oer Jahre, Ziirich 2004). Obok kon tekstu historycznego równie ważny dla moich badań pozo staje kontekst problemowy. Interesujące mnie tutaj projekty filozofii starałam się bowiem przedstawić także w perspektywie problemowej. Jednym z najważniejszych zagadnień, wokół któ 1J. Pieper: W obronie filozofii. Tłum. P. Waszczenko, Warszawa 1985, s. 37-
The list of books you might like
