Table Of Content

Vlaams-Nederlands woordenboek ©2003 by Standaard Uitgeverij n.v., Belgiëlei 147a, 2018 Antwerpen [email protected] www.standaarduitgeverij.be voor Nederland: Uitgeverij Het Spectrum B.V., Postbus 2073, 3500 GB Utrecht www.spectrum.nl Redactie: Peter Bakema, Patricia Defour, Marianne Jacobs, Sabine Lefever, Maurice Vandebroek Omslag: Kris Demey Zetwerk: Aksent, Johan Buijs Druk: Walleyn Tweede druk: maart 2004 ISBN 90 712 0662 9 NUR 627 D/2004/0034/229 Niets uit deze uitgave mag door middel van elektronische of andere middelen, met inbegrip van automatische informatiesystemen, worden gereproduceerd en/of openbaar gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever, uitgezonderd korte fragmenten, die uitsluitend voor recensies mogen worden geciteerd. Ondanks de zorg die aan de samenstelling van de tekst is besteed, kan noch de redactie noch de uitgever aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele schade die zou kunnen voortvloeien uit enige fout die in deze uitgave zou kunnen voorkomen. Dit woordenboek bevat enkele woorden die als merknaam worden gebruikt. Uit de opname van deze woorden kan niet worden afgeleid dat afstand wordt gedaan van bepaalde (eigendoms)rechten, dan wel dat Standaard Uitgeverij nv zulke rechten miskent. Over de culturele verschillen tussen Vlaanderen en Nederland zijn talloze clichés in omloop. Grappen maken duidelijk hoe we over elkaar denken: de Belg is dom en de Nederlander is Inleiding gierig. Komt een Nederlander bij een benzinestation in België en vraagt: Wat kost een druppel benzine? Zegt de Wie de grens tussen België en Belg: Niets, natuurlijk. Zegt de Nederland passeert, heeft dit snel in de Nederlander: Nou, druppel hem dan gaten. Alles lijkt aan de andere kant maar vol. van de grens anders te zijn: de woning- Een ander cliché heeft betrekking op bouw, de wegen, de winkels, zelfs de de levensstijl en levensinstelling. De plaatsnaambordjes. De Nederlander bourgondische, genotzuchtige, vrolijke verbaast zich over de ruimtelijke Vlaming tegenover de calvinistische, ordening van België met her en der principiële, plichtsbewuste Nederlan- verspreid staande woningen waaraan der. Uit dit cliché komen weer vele een onoverzichtelijke reeks ‘koterijen’ andere voort. De Vlaming bouwt een is vastgebouwd. De Belg verwondert zo groot mogelijk huis en rijdt in een zich over de monotone, uniforme zo duur mogelijke auto, iedere dag is nieuwbouwwijken die in het gestroom- een gastronomisch hoogtepunt. De lijnde Nederlandse landschap staan. Nederlander daarentegen bouwt en Niet alleen de geografische, maar rijdt bescheiden, hij heeft al die pracht ook de culturele grens is scherp. Al en praal niet nodig, hoogmoed komt spreken de inwoners van beide landen voor de val en de buren worden maar officieel dezelfde taal – het Nederlands jaloers. Hij wordt verteerd door schuld- – toch zijn de verschillen opvallend. gevoel als hij eet, het moet sober en Een kort gesprek is vaak al voldoende voedzaam zijn, maar lekker is zonde. om verschillen in uitspraak, zinsbouw De Nederlander zou extraverter dan de en woordenschat aan het licht te Vlaming kunnen zijn. De Vlaming brengen. Over de grens val je snel door bedenkt zich langer alvorens iets te de mand. Wie stopt en de eerste de zeggen, de Nederlander zegt vaker beste frituur of snackbar binnenstapt, eerst en bedenkt zich dan. Conflicten zal ervaren dat de meeste vertrouwde en ruzies zijn in Nederland hevig maar lekkernijen er niet zijn of anders kort, in Vlaanderen sluimeren ze heten. De bakker of het café in de langer maar kunnen de gevolgen buurt leveren dezelfde ervaring op. groter zijn. Sommigen denken dat taal- In de relatie tussen beide gebieden verschillen tussen twee gebieden een spelen inferioriteits- en superioriteits- weerspiegeling zijn van culturele gevoelens soms een rol. Nog voor de verschillen. Ook in dit woordenboek wedstrijd begonnen is, denkt de staan woorden die typisch Vlaamse Vlaming achter te liggen of verloren te gewoonten, instellingen of zaken hebben, terwijl de Nederlander het uitdrukken. Maar er zijn ook veel tegendeel denkt. Dat blijkt bijvoorbeeld gewone woorden die niet verwijzen bij het voetbal. Een wedstrijd tussen de naar iets dat typisch Vlaams is. Ten Rode Duivels en Oranje is veel slotte komen culturele verschillen intenser dan tussen andere landen en tussen Vlaanderen en Nederland niet heeft vaak het karakter van een altijd in taal tot uiting, zodat er geen volksfeest. Oranje is meestal favoriet één-op-éénverhouding is tussen taal en en zeker van de overwinning. Het cultuur. triomfgevoel van de Vlaming is des te groter als de Rode Duivels winnen. Zuid-Nederlands, Belgisch Met zulke clichés komen we meestal Nederlands of Vlaams? niet veel verder. De domme Belg doet Voor het Nederlands dat in België het in vergelijkende Europese competi- gesproken wordt, zijn verschillende, ties goed op school en de gierige min of meer ongelukkige termen in Nederlander blijkt de meest vrijgevige omloop: Zuid-Nederlands, Belgisch Europese toerist te zijn. Is het eten in Nederlands en Vlaams. Iedereen stelt België beter? Er valt iets te zeggen voor zich bij deze woorden iets anders voor de Belgische bieren en pralines, maar en de begripsverwarring is dan ook de onvolprezen Nederlandse zuivel- compleet. producten zijn er niet te koop. De benaming Zuid-Nederlands is Belgische melk is gesteriliseerd en nogal ruim en vaag. Het zou kunnen langer houdbaar dan de Nederlandse verwijzen naar het Nederlands dat in gepasteuriseerde melk, ook de smaak het zuiden van het taalgebied gespro- is totaal anders. Voor een Vlaming is ken wordt: ruwweg de Nederlandse melk alleen goed voor kinderen. Hij provincies Zeeland, Noord-Brabant en zal nooit in een café een glas melk bij Limburg plus de Belgische provincies het eten bestellen, da’s kinderachtig en West- en Oost-Vlaanderen, Antwerpen, wekt de spot van iedereen. Voor een Vlaams-Brabant en Limburg. Boven- Nederlander is een glas melk de dien heeft de benaming Zuid-Neder- gewoonste zaak van de wereld. lands geen relatie met het Belgische Bij alle verschillen zijn er ook veel grondgebied en lijkt daardoor juist het overeenkomsten. De relatie tussen de Nederlands van de eerder genoemde twee gebieden is intens en niet in het Nederlandse provincies aan te duiden. minst door de gemeenschappelijke De term Belgisch Nederlands heeft taal. De woordenschat is aan beide wel een relatie met het Belgische kanten van de grens voor het leeuwen- grondgebied, maar is in dit opzicht deel gelijk, zodat de communicatie in weinig precies, alsof in heel België de meeste gevallen geen problemen Nederlands gesproken wordt. De term oplevert. Het Nederlands is een heeft daarnaast juist een heel speci- eenheid in verscheidenheid met fieke betekenis. Hij wordt namelijk regionale verschillen, zoals het Duits of ook gebruikt om officiële woorden aan het Engels. te duiden, bijvoorbeeld op het gebied Toch kunnen taalverschillen tot van recht en bestuur. hilarische misverstanden leiden. De Vlaams is voor sommigen dan weer Nederlander die een gemeubelde te precies, alsof het beperkt is tot de studio huurt met frigo en chauffage zal provincies West- en Oost-Vlaanderen. zich toch afvragen wat hij nu precies Daar staat tegenover dat alle Neder- heeft verworven. Afspraken maken landssprekende provincies van België staat ook garant voor misverstand. (inclusief het Brussels Hoofdstedelijk Maak een afspraak om een eind te Gewest) tot de Vlaamse Gemeenschap gaan lopen in de voormiddag. Voor een behoren. De term Vlaams krijgt Belg is dit een afspraak vóór 12 uur in daardoor een ruimere betekenis die wij trainingspak, terwijl de Nederlander hier ook gebruiken. aan een wandeling denkt tussen 12 en 14 uur. Taal of dialect? Dit Vlaams-Nederlands woordenboek Het verschil tussen een taal en een beschrijft hoe de Vlaamse van de dialect is vooral een kwestie van Nederlandse woordenschat verschilt. spreiding, functie en prestige. Een Maar wat is het Vlaams precies? dialect is een taalsysteem dat slechts in een regionaal beperkt gebied in die 6 specifieke vorm voorkomt. Het is van de tijd, verschilt van gebied tot meestal niet de bestuurs- of schooltaal, gebied en van spreker tot spreker. De wordt bijna uitsluitend mondeling woordenschat van een taal is geen gebruikt en heeft een lager sociaal uniforme verzameling woorden die prestige. Talen hebben een officiële over het hele gebied verspreid zijn en status: ze zijn voorgeschreven door de waarover volledige consensus bestaat. overheid en hun normen zijn vastge- Het Vlaams is daarop geen uitzonde- legd in grammatica’s en woordenboe- ring. Variatie maakt het moeilijk om ken. Ze worden gebruikt door de een taal te beschrijven en het is om spraakmakende gemeente van politici, verschillende redenen niet eenvoudig televisiepersoonlijkheden en reclame- om te bepalen waaruit de Vlaamse makers. Ten slotte zijn talen bruikbaar woordenschat precies bestaat. in veel situaties, zowel mondeling als Ten eerste is het gebruik van stads- schriftelijk, zowel in informele als of streekdialecten in Vlaanderen veel formele situaties. algemener dan in Nederland. Veel België heeft drie officiële talen: het woorden zijn daardoor eerder tot een Nederlands, het Frans en het Duits. bepaalde plaats of regio beperkt, het Toch laat de positie van een taal zich zijn geen algemeen gebruikte woor- niet uitsluitend officieel bepalen. den. Je zou ook kunnen zeggen dat Belangrijk is ook de houding van de ieder woord zijn eigen verspreiding sprekers tegenover een bepaalde taal heeft over Vlaanderen en dat de en die is onder andere afhankelijk van verspreiding van verschillende wat ze aan die taal hebben. Franstali- woorden zelden samenvalt. Dat brengt gen zijn nu bijvoorbeeld meer geneigd met zich mee dat het niet eenvoudig, om Nederlands te leren, omdat het in zo niet onmogelijk, is om een alge- Vlaanderen economisch beter gaat dan mene Vlaamse woordenschat af te in Wallonië. In het algemeen heeft het bakenen. Nederlands in België aan prestige Ten tweede is er geen officiële norm gewonnen. Maar dit vertaalt zich ook voor het Vlaams. Er bestaan geen in de houding tegenover het Neder- officiële grammatica’s, woordenboeken lands uit Nederland. of spellingvoorschriften. Het ontbre- Veel Vlamingen staan nogal ambiva- ken van een norm of het niet volledig lent tegenover het Nederlands zoals accepteren van de Nederlandse norm Nederlanders het spreken. Aan de ene leidt vanzelf tot minder eenheid. kant associëren ze het Noord-Neder- Ten derde is het Vlaams het resultaat lands met vlotheid en gevatheid. Aan van taalcontact tussen het Nederlands de andere kant staan ze afwijzend en het Frans. In België beïnvloeden tegenover de uitspraak en het woord- beide talen elkaar, vooral in Brussel gebruik. De gedachte onmiskenbaar waar tweetaligheid veel voorkomt. De anders te zijn in taal leidt tot de roep woordenschat van het Vlaams is om een eigen Vlaamse norm. De daardoor een speelbal van een aantal Vlaamse taalsuccessen in televisiepro- centrifugale krachten, waardoor het gramma’s als Het groot dictee der Vlaams zich van het Nederlands Nederlandse taal of 10 voor taal hebben verwijdert. Aan de ene kant heeft het Vlaamse taalbewustzijn vergroot. taalcontact ertoe geleid dat veel Franse De tijd zal leren of naast het ABN ook leenwoorden en leenvertalingen in het het ABV ontstaat. Vlaams zijn opgenomen. Aan de andere kant heeft verzet tegen het Variatie in het Vlaams Frans geleid tot de creatie van Variatie in taal is op zich niets bijzon- purismen, Vlaamse woorden in plaats ders. Iedere taal verandert in de loop van Franse leenwoorden zoals bureel 7 voor bureau, droogzwierder voor Het trefwoord centrifuge en regenscherm voor paraplu. Een ingang van het woordenboek Verzet tegen het (Noord-)Nederlands bestaat uit het vetgedrukte trefwoord. leidt dan weer tot de cultivatie van Als het Vlaamse trefwoord als woord in verschillen, tot de gedachte dat het Nederlands niet voorkomt of een bepaalde Vlaamse woorden en afwijkende betekenis heeft, vermelden uitdrukkingen beter, mooier of juister we achter het trefwoord grammaticale zijn dan vergelijkbare Nederlandse. In informatie tussen ronde haakjes: (). Bij zo’n situatie van taalcontact, waarin zelfstandige naamwoorden is dit het attitudes tegenover taal een belangrijke genus (de- of het-woord) en het rol spelen en taalgebruik een politieke meervoud. Bij werkwoorden is de symboolwaarde heeft, is de variatie die vervoeging aangegeven en bij de we in het Vlaams aantreffen niet overige trefwoorden wordt de woord- verrassend. soort vermeld. Als het trefwoord een gewoon Nederlands woord is, maar in Het Vlaams-Nederlands een specifiek Vlaamse uitdrukking woordenboek voorkomt (bijvoorbeeld het trefwoord In het Vlaams-Nederlands woordenboek ei in de uitdrukking een eitje met proberen we een deel van de Vlaamse iemand te pellen hebben), dan geven we woordenschat te inventariseren, geen grammaticale informatie. waarbij we vooral oog hebben voor de verschillen met het Nederlands. In veel De betekenis gevallen gaat het om woorden en De betekenis wordt voorafgegaan door uitdrukkingen die in een min of meer een bullet (•). Wanneer een Vlaams informele sfeer gebruikt worden. Het woord verschillende betekenissen woordenboek heeft geen normatieve heeft, worden ze onder elkaar ge- bedoelingen en we willen de verschil- plaatst, voorafgegaan door een bullet. len met het Nederlands niet verheerlij- Tussen Vlaamse en Nederlandse ken, noch veroordelen. Evenmin woorden kunnen verschillende pretendeert het woordenboek volledig verhoudingen bestaan. te zijn en over de opname van som- Ten eerste zijn er woorden die zaken mige woorden of uitdrukkingen valt te noemen die in Nederland onbekend twisten. Niet alle Vlamingen kennen of zijn, zoals alarmbelprocedure, gewest, gebruiken alle woorden die hier taalrol. In zulke gevallen geven we een opgenomen zijn. betekenisomschrijving. Het Vlaams-Nederlands woordenboek Ten tweede kunnen het Vlaams en richt zich tot iedereen die in het het Nederlands verschillende woorden Nederlands geïnteresseerd is of die hebben die min of meer hetzelfde zijn ervaring aan beide kanten van de betekenen. Soms gaat het om officiële grens wil toetsen. termen, zoals schepen [in Nederland: wethouder] of procureur des konings [in De beschrijving Nederland: officier van justitie]. Zulke Elke beschrijving kan uit vier compo- Belgische woorden krijgen het label nenten bestaan: <bnl.>. Bij officiële termen staat vaak • het trefwoord met grammaticale het corresponderende woord dat in informatie; Nederland gebruikt wordt. Achter dit • de betekenis of het Nederlandse woord staat dan de aanduiding <nl.>. synoniem; Maar er zijn ook talloze, niet-officiële • het gebruik in uitdrukkingen en voorbeelden te vinden: beenhouwer- zegswijzen; slager of luchtmatras-luchtbed. In dit • het feitelijk taalgebruik in citaten. woordenboek vermelden we dan een of 8 meer algemeen Nederlandse synonie- men van het Vlaamse woord. Ten derde zijn er woorden die zowel in België als in Nederland gebruikt worden, maar geheel of gedeeltelijk verschillen in betekenis, zoals lopen of vest. In deze gevallen geven we steeds het verschil aan, bijvoorbeeld met een formulering als ‘in België ook:’. Uitdrukkingen of zegswijzen Een groot deel van het corpus wordt gevormd door specifiek Vlaamse collocaties, idiomen en uitdrukkingen. Deze verbindingen staan cursief en worden voorafgegaan door een liggend streepje. Na de komma volgt de betekenis of de Nederlandse tegenhan- ger van de uitdrukking. Citaten We hebben geprobeerd om de betekenis en het gebruik van de Vlaamse woorden en uitdrukkingen te illustreren met citaten uit kranten en weekbladen die een ruime verspreiding over heel Vlaanderen hebben. Je mag verwachten dat de woorden die je erin aantreft door een breed publiek begrepen worden. Vaak troffen we deze woorden aan in interviews en gesprekken. Ons materiaal bevat moderne citaten van de afgelopen vijf jaar. De citaten staan onder de betreffende betekenis of een uitdrukking. Bij ieder citaat vermelden we bron en datum. De citaten zijn in een ander en kleiner lettertype gezet. 9