Vijf jaar Accent op Talent

119 Pages·2008·1.27 MB·Dutch

Vijf jaar Accent op Talent
Een eerste balans
Koning Boudewijnstichting
Samen werken aan een betere samenleving
www.kbs-frb.be
De Koning Boudewijnstichting steunt projecten en burgers die zich engageren voor een betere samenleving.
We willen op een duurzame manier bijdragen tot meer rechtvaardigheid, democratie en respect voor diversiteit.
De Koning Boudewijnstichting is onafhankelijk en pluralistisch. We werken vanuit Brussel en zijn actief op Bel-
gisch, Europees en internationaal niveau. In België heeft de Stichting zowel lokale, regionale als federale projec-
ten lopen. De Koning Boudewijnstichting werd opgericht in 1976 toen Koning Boudewijn 25 jaar koning was.
Om onze doelstelling te realiseren, combineren we verschillende werkmethodes. We steunen projecten van
derden, we ontwikkelen eigen projecten, we organiseren workshops en rondetafels met experts en burgers,
we zetten denkgroepen op rond actuele en toekomstige thema’s, we brengen mensen met heel verschillende
visies rond de tafel, we verspreiden de resultaten via (gratis) publicaties,.... De Koning Boudewijnstichting werkt
samen met overheden, verenigingen, ngo’s, onderzoekscentra, bedrijven en andere stichtingen. We hebben een
strategisch samenwerkingsverband met het European Policy Centre, een denktank in Brussel.
Onze activiteiten zijn gebundeld rond deze thema’s:
Migratie & multiculturele samenleving - integratie en multicultureel samenleven bevorderen in België en
Europa
Armoede & sociale rechtvaardigheid - nieuwe vormen van sociaal onrecht en armoede opsporen; projecten
steunen die de solidariteit tussen de generaties versterken
Burgersamenleving & maatschappelijk engagement - bij jongeren democratische waarden promoten; buurt- en
wijkprojecten ondersteunen
Gezondheid - een gezonde levenswijze bevorderen; bijdragen tot een toegankelijke en maatschappelijk aan-
vaarde gezondheidszorg
Filantropie - bijdragen tot een efficiënte uitbouw van filantropie in België en Europa
De Balkan - de rechten beschermen van minderheden en van slachtoffers van mensenhandel; een visasysteem
opzetten voor studenten
Centraal-Afrika - projecten steunen rond aidspreventie en de begeleiding van aidspatiënten
De Raad van Bestuur van de Koning Boudewijnstichting tekent de krachtlijnen van het beleid uit. Een zestigtal
medewerkers -mannen en vrouwen, autochtonen en allochtonen, Vlamingen, Walen, Brusselaars- zorgt voor de
realisatie.
Jaarlijks besteedt de Stichting zo’n 40 miljoen euro. Naast ons eigen kapitaal en de belangrijke dotatie van de
Nationale Loterij zijn er ook de Fondsen van personen, verenigingen en bedrijven. De Koning Boudewijnstichting
ontvangt ook giften en legaten.
Meer info over onze projecten en publicaties vindt u op www.kbs-frb.be. Een e-news houdt u op de hoogte. Met vragen
kan u terecht op [email protected] of 070-233 728
Koning Boudewijnstichting, Brederodestraat 21, B-1000 Brussel
[phone], fax [phone]
Giften op onze rekening 000-0000004-04 zijn fiscaal aftrekbaar vanaf 30 euro.
Vijf jaar Accent op Talent
Een eerste balans

Wouter Van den Berghe
Vijf jaar Accent op Talent

Colofon

Vijf jaar Accent op Talent
Een eerste balans

Een uitgave van de Koning Boudewijnstichting, Brederodestraat 21 te 1000 Brussel

Auteur
Wouter Van den Berghe, Studie- en Adviesbureau Tilkon

Coördinatie Koning Boudewijnstichting
Guido Knops, directeur
Jan Blondeel, projectverantwoordelijke
Pascale Criekemans, directieassistente

Grafische vormgeving cover
Tabeoka

Deze uitgave kan gratis worden gedownload van onze website www.kbs-frb.be .
Deze uitgave kan (gratis) besteld worden: on line via www.kbs-frb.be, per e-mail
naar [email protected] of telefonisch bij het contactcentrum van de Koning
Boudewijnstichting, tel [phone], fax + 32-70-233-727

Wettelijk depot: D/2893/2008/09
ISBN-13: 978-90-5130-612-5
EAN: 9789051306125
NUR: 841

Mei 2008

2
Vijf jaar Accent op Talent

Voorwoord

Accent op Talent
Accent op Talent is de roepnaam voor een opvallende vernieuwingsbeweging in het Vlaam-
se onderwijs. De jongste vijf jaar heeft het gedachtegoed van deze beweging velen geïnspi-
reerd en liet het weinigen onberoerd.
Waarvoor staat Accent op Talent? Alle talenten van leerlingen waarderen en ontwikkelen,
zowel intellectuele als andere talenten: technisch inzicht, ICT-vaardigheden, handigheid,
sociale vaardigheden, creativiteit, ondernemingszin, enz. Techniek en technologie, die nu
vaak als “minder” worden beschouwd – terwijl net zij de toekomst van Vlaanderen sterk
mee bepalen – hoger in de waardeschaal plaatsen van leerlingen, ouders en leraren. Zorgen
dat jongeren levenslang kunnen en willen leren, dat ze voortdurend nieuwe kennis en vaar-
digheden verwerven om te functioneren in onze kennissamenleving. Zorgen dat ze op-
groeien tot zelfstandige, creatieve en vaardige mensen met een eigen persoonlijkheid, ge-
motiveerde mensen die hun plaats vinden in de maatschappij. Zorgen dat niemand over-
boord valt. Deze beweging moet volgens Accent op Talent niet alleen op gang worden ge-
bracht in scholen, maar evenzeer op de werkvloer. Ook daar moeten alle talenten gelijk-
waardig worden behandeld en ontwikkeld.
Drie rapporten
De Koning Boudewijnstichting publiceerde eind 2002 een eerste rapport, Accent op Talent.
Een geïntegreerde visie op leren en werken, dat de krijtlijnen van de vernieuwingsbeweging
voorstelde. Het was het product van een toekomstverkennende commissie in de schoot
van de Stichting, die gedurende twee jaar had nagedacht over een nieuw perspectief voor
technische en technologische beroepen en opleidingen en tot verregaande voorstellen was
gekomen. In 2003 werd een aantal proefprojecten rond Accent op Talent opgestart, waarbij
een vijftigtal voortrekkersscholen betrokken waren. In 2004 verscheen een tweede rap-
port, Accent op Talent. Een agenda voor vernieuwing. Daarin werd het gedachtegoed verder
ontwikkeld en geconcretiseerd voor de praktijk en het beleid.
Vijf jaar na de publicatie van het eerste rapport wil de Koning Boudewijnstichting een ba-
lans opmaken van talentontwikkeling en onderwijsvernieuwing in Vlaanderen. In overleg
met de Vlaamse minister van Onderwijs en Werk Frank Vandenbroucke krijgt dit traject een
plaats binnen de acties die gepland zijn in het kader van Vlaanderen in Actie (VIA), meer be-
paald het thema “talent”.
Het voorliggende – derde – rapport bevat een stand van zaken over de toepassing van Ac-
cent op Talent in de scholen, het onderwijsbeleid en op de werkvloer. Op basis hiervan en
op basis van een reflectie over de tien ontwikkelingsassen die in het tweede rapport wer-
den ontwikkeld, spreekt de commissie Accent op Talent zich uit over deze vernieuwings-
beweging en doet ze enkele aanvullende voorstellen.
De commissie werd deels opnieuw samengesteld voor deze evaluatieopdracht. Een aantal
commissieleden van het eerste uur werd gevraagd opnieuw deel te nemen. De belangrijk-
ste actoren uit onderwijs en de sociale partnes werden betrokken en enkele directies uit de
proeftuinscholen kwamen de commissie versterken. De samenstelling van de commissie is
opgenomen in bijlage.
3
Vijf jaar Accent op Talent

Totstandkoming van het derde rapport
Hoe kwam het jongste rapport tot stand? De Stichting gaf Wouter Van den Berghe, een van
de auteurs van de rapporten Accent op Talent, de opdracht een stand van zaken op te ma-
ken en de pen vast te houden voor het rapport dat voorligt. De auteur maakte een analyse
van de ontwikkelingen in Vlaanderen op basis van beleidsdocumenten, recente onder-
zoeksrapporten en observaties van waarnemers, aangevuld met de nodige contacten met
beleidsmedewerkers en praktijkmensen. Een eerste draft werd voorgelegd aan een beperk-
te leesgroep.
Daarnaast interviewde Bea Bossaerts, eveneens medeauteur van de rapporten Accent op
Talent, negen sleutelfiguren uit de onderwijswereld en uit de vorige commissies Accent op
Talent. Naast een beoordeling van de voorbije periode, formuleerden zij suggesties voor de
verdere aanpak. De namen van al deze mensen vindt u ook in bijlage.
Om de stem van de basis te capteren heeft de Stichting ook een online-bevraging georgani-
seerd bij alle directies van het leerplichtonderwijs. Hoe evalueren zij de veranderingen van
de jongste vijf jaar in hun eigen school? Hoe kijken zij aan tegen onderwijsvernieuwing en de
wenselijkheid van bepaalde beleidsevoluties? De respons was zeer groot: zowat duizend
Vlaamse schooldirecteurs werkten mee aan het onderzoek. De resultaten ondersteunen
mee de belangrijkste bevindingen in voorliggend rapport. Een afzonderlijke publicatie (juni
2008) zal een gedetailleerd onderzoeksrapport bevatten over deze bevraging.
Op basis van al deze inputs werd het rapport geschreven, heeft de commissie discussies
gevoerd en haar aanbevelingen geformuleerd.
Structuur van dit rapport
Het rapport brengt in het eerste hoofdstuk de ontstaansgeschiedenis van Accent op Talent
in herinnering. Verder wordt er ingegaan op het gedachtegoed zelf en de belangrijkste
ontwikkelingen die van daaruit werden geïnitieerd.
Het tweede hoofdstuk schetst de veranderende context waarin Accent op Talent zich situ-
eert. Enkele evoluties die belangrijk zijn voor de Vlaamse onderwijs- en opleidingenland-
schap worden kort besproken, zoals de veranderende socio-culturele context, de evolutie
van het onderwijsbeleid sinds het aantreden van de nieuwe Vlaamse regering in 2004 en
enkele ontwikkelingen binnen het onderwijs en de volwassenenvorming.
Het derde hoofdstuk bevat de kern van de analyse van dit rapport. Het bespreekt de veran-
deringen die de voorbije jaren in het onderwijs en het bedrijfsleven hebben plaatsgevon-
den. Daarbij wordt de indeling gevolgd van de tien strategische ontwikkelingsassen die
werden geïntroduceerd in het tweede rapport van de commissie. De analyse wordt gestof-
feerd met resultaten van wetenschappelijke studies, resultaten vanuit het onderzoek van
de Koning Boudewijnstichting bij de schooldirecteurs en observaties door de leden van de
commissie en andere waarnemers.
In het vierde hoofdstuk wordt de balans opgemaakt van vijf jaar Accent op Talent. De
commissie pleit voor het behoud en de verdere implementatie van het gedachtegoed van
Accent op Talent en stelt vijf kernresultaten voor, te bereiken tegen 2020, aangevuld met
tien prioritaire actiegebieden.

4
Vijf jaar Accent op Talent

Dankwoord
Afsluitend past een woord van dank aan allen die betrokken waren bij de totstandkoming
van dit rapport. In een korte, intense periode is er veel werk verzet. Velen waren bereid
mee te werken en informatie te bieden. De besprekingen in de commissie waren geani-
meerd en toekomstgericht. Bea Bossaerts leverde belangrijke input en Wouter Van den
Berghe slaagde er opnieuw in de veelheid aan informatie en opinies te herwerken tot een
transparant en rijk gestoffeerd rapport. Ten slotte wenst de Stichting ook John Dejaeger
bijzonder te bedanken. Hij heeft met veel gedrevenheid en inlevingsvermogen de voorzit-
tersfakkel van de commissie overgenomen van Urbain Vandeurzen.
Met Vijf jaar Accent op Talent. Een eerste balans wordt een stapsteen toegevoegd aan het
ontwikkelingspad voor elk talent in Vlaanderen. De Stichting hoopt hiermee alle betrokke-
nen te motiveren om de ingeslagen weg van vernieuwing en talentontwikkeling gezwind
voort te zetten.

Koning Boudewijnstichting
Mei 2008

Gebruik van resultaten van de enquête over 5 jaar Accent op Talent
Naar aanleiding van dit rapport voerde de Koning Boudewijnstichting begin 2008 een uitgebreide
enquête uit over onderwijsvernieuwing in Vlaamse scholen. Daarvoor werden alle directeurs in het
basis- en secundair onderwijs bevraagd, evenals de coördinatoren van de centra voor deeltijds on-
derwijs. Finaal waren er 995 bruikbare antwoorden. De directeurs gaven hun mening over de mate
waarin er in hun school de voorbije jaren verandering was opgetreden (49 verschillende onderwer-
pen werden bevraagd) en ook over in welke mate ze het eens waren met lopende, geplande of mo-
gelijke beleidsveranderingen (in het totaal 21 onderwerpen). De volledige resultaten van deze en-
quête zijn opgenomen in een apart onderzoeksrapport dat in juni 2008 door de Koning Boudewijn-
stichting wordt gepubliceerd.
In voorliggend rapport werden een beperkt aantal resultaten uit dit onderzoek overgenomen. De
term “toenamescore” wordt daarbij veelvuldig gebruikt. Het gaat om het percentage directeurs dat
aangeeft dat er voor het desbetreffende onderwerp (aantal, feit, activiteit, resultaat, …) de voorbije
jaren in hun eigen school een lichte of sterke toename is geweest. Een toenamescore van bijvoor-
beeld 80% voor “bijscholing van leraren” wil dus zeggen dat in 80% van de scholen er volgens de di-
recteurs een lichte of sterke toename geweest is van de bijscholingsactiviteiten van leraren.
Bij de proeftuinen werd in de enquête een onderscheid gemaakt tussen scholen die “sterk” en deze
die “beperkt” betrokken waren bij de proeftuinprojecten. Daarom spreekt dit rapport soms over de
“sterk actieve” proeftuinscholen, waarmee dan slechts naar de meest betrokken proeftuinscholen
wordt verwezen.

5
Vijf jaar Accent op Talent

Inhoud
1 Accent op Talent ................................................................................................... 9
1.1 Ontstaan en evolutie ................................................................................................ 9
1.1.1 De initiële commissie en het eerste rapport....................................................... 9
1.1.2 Het tweede rapport en de reactie van het beleid ............................................... 9
1.1.3 Activiteiten binnen het kader van Accent op Talent .......................................... 10
1.2 Het gedachtegoed van Accent op Talent .................................................................. 11
1.2.1 Talentontwikkeling centraal............................................................................. 11
1.2.2 Een ambitieuze missie en visie voor het Vlaamse onderwijs ............................... 12
1.2.3 Van voortrekkersscholen naar proeftuinen ...................................................... 13
2 Evolutie van het onderwijs- en opleidingslandschap........................................ 16
2.1 Evoluties bij leerlingen, studenten en cursisten ....................................................... 16
2.1.1 Leerlingenpopulatie........................................................................................ 16
2.1.2 Studiekeuze ................................................................................................... 17
2.1.3 Schoolse vertraging ........................................................................................ 20
2.1.4 Ongekwalificeerde uitstroom .......................................................................... 22
2.1.5 Participatie van werknemers aan bijscholingsactiviteiten ................................. 23
2.2 Beleidsontwikkelingen ............................................................................................26
2.2.1 Europese context ........................................................................................... 26
2.2.2 De Lissabon-doelstellingen .............................................................................. 26
2.2.3 De nieuwe Vlaamse Regering vanaf 2004 ......................................................... 27
2.2.4 De competentieagenda ................................................................................... 29
2.2.5 VIA - Vlaanderen in Actie .................................................................................30
2.2.6 TOS 21 (Techniek op School in de 21ste eeuw)..................................................... 31
2.3 De visie van de schooldirecteurs op beleidsveranderingen ...................................... 31
2.4 Maatschappelijke evoluties .....................................................................................34
2.4.1 Jeugdwerkloosheid ........................................................................................ 34
2.4.2 Maatschappelijke evoluties ............................................................................. 35
2.4.3 Economische ontwikkelingen ..........................................................................36
3 Stand van zaken van het gedachtegoed van Accent op Talent ........................37
3.1 Flexibele leerwegen die leiden tot startkwalificaties voor iedereen ......................... 37
3.1.1 Flexibele leerwegen en het doorbreken van onderwijsvormen .......................... 37
3.1.2 Begeleiding van jongeren bij studie- en beroepskeuze.......................................39
3.1.3 Watervalsysteem .......................................................................................... 40
3.1.4 Schoolmoeheid .............................................................................................. 42
3.2 Integrale talentenzorg op de werkplek................................................................... 44
3.2.1 Penetratie van het gedachtegoed van Accent op Talent in het bedrijfsleven ......44
6
Vijf jaar Accent op Talent

3.2.2 Het belang van competentieontwikkeling ........................................................ 45
3.2.3 Competentiedenken en competentiemanagement bij Vlaamse werkgevers .......46
3.2.4 De evolutie van de HR-functie in bedrijven ...................................................... 48
3.2.5 De toekomstige Vlaamse kwalificatiestructuur.................................................49
3.3 De leraar: een professional, teamspeler en coach ................................................... 50
3.3.1 Bijscholing en stages van leraren .....................................................................50
3.3.2 Andere evoluties m.b.t. professionalisering van leraren .................................... 52
3.3.3 Taakinvulling van leraren ................................................................................ 53
3.3.4 De leraar als teamspeler .................................................................................. 54
3.3.5 Gebruik van activerende werkmethoden en coaching van leerlingen .................56
3.4 Ondernemende scholen met een brede maatschappelijke functie .......................... 59
3.4.1 Gerichtheid op de maatschappij ...................................................................... 59
3.4.2 Maatschappelijke dienstverlening.................................................................... 61
3.4.3 Internationale gerichtheid .............................................................................. 61
3.5 Groepen van scholen met een ruim vormingsaanbod ..............................................62
3.5.1 Onderwijsaanbod en afspraken tussen scholen ................................................ 62
3.5.2 Het systeem van alternerend leren en werken ..................................................63
3.5.3 Een breder vormingsaanbod ...........................................................................64
3.6 Autonomie, kwaliteitszorg en betrokkenheid van stakeholders .............................. 64
3.6.1 Autonomie en responsabilisering van scholen ..................................................64
3.6.2 Regelgeving .................................................................................................. 66
3.6.3 Kwaliteit en kwaliteitsbewaking ..................................................................... 66
3.6.4 Management en bestuur van scholen.............................................................. 68
3.6.5 Participatie in de besluitvorming .....................................................................70
3.7 Bedrijven als lerende organisaties met aantrekkelijke werkomstandigheden ........... 71
3.7.1 Opleidingsinspanningen van bedrijven ............................................................. 71
3.7.2 Het belang van informeel leren ........................................................................ 73
3.7.3 Houding van werknemers naar levenslang leren ............................................... 75
3.7.4 Werkomstandigheden en statuut arbeiders-bedienden .................................... 77
3.8 De overheid schept de voorwaarden voor kwaliteit en innovatie ............................ 80
3.8.1 Beleidsvisie ................................................................................................... 80
3.8.2 Hefbomen voor kwaliteit ............................................................................... 80
3.9 Een bijzondere plaats voor techniek en technologie ................................................ 81
3.9.1 Diverse initiatieven ......................................................................................... 81
3.9.2 Resultaten ..................................................................................................... 82
3.9.3 De mogelijke rol van het onderwijs ................................................................. 84
3.10 Structurele samenwerking tussen het arbeidsveld en de onderwijs- en
vormingswereld ..................................................................................................... 85
3.10.1 Verschillende beleidsinitiatieven .....................................................................85
3.10.2 Werkplekleren en stages voor leerlingen en leraren......................................... 86
7
Vijf jaar Accent op Talent

3.10.3 Aantrekkingskracht van werkplekleren........................................................... 88
3.10.4 Houding van de onderwijs- en bedrijfswereld .................................................. 89
3.10.5 Bevordering van ondernemerschap ................................................................ 90
4 Algemene conclusies en aanbevelingen ........................................................... 92
4.1 De resultaten van Accent op Talent .........................................................................92
4.1.1 Positieve evoluties .......................................................................................... 92
4.1.2 Aandachtspunten ........................................................................................... 95
4.2 Aanbevelingen ........................................................................................................97
4.2.1 Overzicht van de aanbevelingen ...................................................................... 97
4.2.2 Het gedachtegoed van Accent op Talent verder implementeren........................ 97
4.2.3 Vijf kernresultaten te bereiken tegen 2020 ...................................................... 98
4.2.4 Tien prioritaire actiegebieden ....................................................................... 100
Bijlagen..........................................................................................................................106
Leden van de commissie Accent op Talent ....................................................................... 106
Personen die meegewerkt hebben aan de totstandkoming van dit rapport ..................... 106
Voor de Koning Boudewijnstichting ........................................................................ 106
Leden van de leesgroep .......................................................................................... 107
Geïnterviewde personen......................................................................................... 107
Andere personen die hun medewerking verleenden ................................................. 107
Geconsulteerde bronnen ................................................................................................. 108
Samenvatting................................................................................................................. 113
Résumé .......................................................................................................................... 114
Executive Summary....................................................................................................... 115

Grafieken, tabellen en tekstkaders opgenomen in het rapport
In dit rapport werden talrijke grafieken en kadertjes met extra informatie opgenomen:
• Grafieken gemaakt op basis van statistische gegevens of afkomstig uit onderzoeksrapporten. Alle
grafieken, uit welke bron ook, werden opgemaakt in dezelfde stijl, waardoor ze er soms enigszins
anders uitzien dan in de oorspronkelijke bron. De bron staat vermeld in de bijhorende paragrafen.
• Grafieken gebaseerd op de resultaten van de enquête van de Koning Boudewijnstichting over 5
jaar Accent op Talent. Om deze gegevens te onderscheiden van deze in andere grafieken is de
layout wat verschillend. In deze grafieken wordt steeds een onderscheid gemaakt tussen de re-
sultaten voor het basis- en secundair onderwijs, die systematisch elk een eigen kleur kregen.
• Tabellen gebaseerd op de resultaten van de enquête van de Koning Boudewijnstichting over 5
jaar Accent op Talent.
• Tekstkaders met daarin enkele resultaten en extracten van relevante recente onderzoeksrappor-
ten. Deze tekstkaders zijn weergegeven in een kleiner en ander lettertype.
Deze grafieken, tabellen en tekstkaders dienen als staving of als illustratie van de analyses en argu-
menten die in het rapport voorkomen.
8