Veteriner Tümör Bilimi-Ders Notu-2013 Prof. Dr. Seçkin ARUN 100 Veteriner Tümör Bilimi Hazırlayan

40 Pages·2013·1.23 MB·Turkish

Veteriner Tümör Bilimi
Hazırlayan: Prof . Dr. Seçkin Serdar Arun
Neoplazi, kanser, tümör kelimeleri halk dilinde aynı anlamda kullanılmaktadır.
Neoplazinin kelime anlamı yeni büyümedir. Neoplazi kelimesi normal doku
büyümesini aşan ve bulunduğu doku ile paralel olmayan bir büyümeyi anlatır.
Kanser kelimesi halk arasında kötü huylu (habis, malign) neoplastik yapılar için
kullanılır. Kelime anlamı latincede yengeç anlamındaki kelimeden gelmektedir.
Neoplastik dokular belli bir otonomiye sahiptir. Kendi damar sistemini ve destek
dokusunu oluşturabilir. Örneğin hasta genel olarak zayıflarken tümör dokusu
büyüyebilir. Genel kullanımda Neoplazi yerine Tümör kelimesi kullanılır. Tümörün
tüm konularını da içeren bilime onkoloji denir. Onkos: Tümör, logos: çalışma).
Tümör dokunun mikroskobik ve makroskobik özellikleri ve bölgesinde lokalize
kalması, yani yayılmaması gibi özellikleri göz önüne alınarak bu tip tümörlere
selim=benign karakterdedir denilir. Bu tip tümörler opere edildiğinde hasta hayatta
kalır. Buna rağmen selim tümörler ödem, basınç, konjesyon, fonksiyon bozukluğu,
iskemi gibi bir çok patolojik bozukluğa neden olabilir.
Malign olarak değerlendirilen tümör çevreye veya uzaklara yayılan, bulunduğu
veya gittiği (=metastaz) bölgede yıkım oluşturan tümörlerdir
Resim. Köpekte meme tümörü:(Vet. Hek.Dr. Hasan Sontaş tarafından çekilmiştir)
100
VeterinerTümörBilimi-Ders Notu-2013
Prof.Dr.SeçkinARUN
Resim: Tüm meme dokusunu kaplayan habis meme tümörü
Tümörleri Adlandırılması:
Selim-Benign Tümörler
Tümörün kaynaklandığı dokunun hücre tipine göre –oma son ek ilavesi ile
isimlendirilir.Fibröz bağ dokudan köken alıyorsa (bağ dokunun temel hücresi
Fibrositlerden köken aldığı için) Fibroma, Kıkırdak dokudan (Kondrosit) Kondroma
İsimlendirmede bazı kuralsızlıklar vardır. Bazen Mikroskobik ve makroskobik
özelliklerine göre sınıflandırılır. Örneğin Adenom kelimesi bez yapıları oluşturan
veya bezlerden kaynaklanan selim tümörler için kullanılır. Bazı tümörlerde ise yeterli
kadar bez yapısı göstermeyen ama böbrek tubuluslarından kaynaklanan bez yapısı
göstermeyen iyi huylu tümöre de Adenom adı verilir. Örneğin papiller yapılar
oluşturan Papilloma derinin epitel kökenli iyi huylu viral tümörüdür.
TÜMÖR-İsimlendirme
Habis Tümörlerde İsimlendirme
• Kötü huylu tümörler köken aldıkları
dokunun histogenezisine göre
adlandırılır
• Mezenşimal Epiteliyal
Sarkomaveya
Karsinomveyakarsinoma
sarkom
Carcinoma
Sarcoma
1/14/2009 Doç.Dr.SeçkinSerdarArun 8
2005Tümörderssunumu
Fibrositlerden dokudan köken alan habis tümör Fibrosarkom, kıkırdak dokudan
köken alan habis tümör (Kondrositlerden köken aldığı için) Kondrosarkom olarak
adlandırılır. Kemik dokudan köken alan habis (Osteositlerden ) tümöre Osteosarkom
101
VeterinerTümörBilimi-Ders Notu-2013
Prof.Dr.SeçkinARUN
adı verilir. Habis tümör dokusu epitel kökenli ise Karsinoma adını alır. Yüzey
epitelinden köken alıyorsa Squamous Hücreli Karsinoma, bez epitellerinden köken
alıyorsa Adenokarsinoma gibi. (Epitelial hücrelerin üç germ yaprağından köken aldığı
unutulmamalıdır. Renal Tubuller epiteller (mesodermden), derinin epitelleri
(Ektoderm) ve bağırsak epiteli (endoderm) kökenli tümörler karsinomdur.)
Habis tümör isimlendirmesinde de kurala uymayan tümörler vardır.Lenfositlerin
habis tümörlerine Lenfoma, Beyin zarının habis tümörüne Meningioma,
Melanositlerin habis tümörüne Melanoma, serozayı örten mesotel hücrelerinin habis
tümörüne Mezotelyoma denmesi sonları –oma ile bitmesine rağmen bu tümörlerin
habis olması kural dışı tümörlere örnektir. Blastoma’son eki tümörün embriyonal
karakterli olduğunu belirtir. Örneğin Hepatoblastom, Nefroblastom, Medülloblastom.
Tümör tek bir embriyonal yapraktan köken almışsa ve farklı doku kompenetleri
oluşturmuşsa Miks Tümör, birden fazla germ yaprağından köken alıyorlarsa Teratom
olarak adlandırılı. Birden fazla benzer tümörün olması ‘atozis’ son eki ile belirtilir.
Örneğin Papillomatozis, Adenomatozis, Fibromatozis
Tümörlerin Bünyesi
Tümörlerin bünyesi yani yapışı genellikle iki temel dokudan oluşur. Bunlar da:
a. Tümörün parankimi - tümörü yapan doku.
b. Tümörün stroma'sı - bağ doku ile kan ve lenf damarlarıdır. Buna destek doku da
denir.Bu iki temel doku ayrı ayrı ele alınırsa;
a. Tümörün parankimi, tümörün en önemli unsuru olup sınırsız olarak üreyen,
çeşitli hücre ve dokuları simgeler. Kısaca parankim her tümöre mahsus olan bir
dokudur ve tümör bu dokudan köken alır.
b. Tümörün stroması; tümörün içinde bulunan bağ doku ile kan ve lenf
damarlarının oluşturdukları dokudur. Aslında stroma tümörün bir dayanak = destek
dokusudur. Bu doku tümörün kök aldığı dokunun bağ dokusundan gelişir ve bütün
tümörlerde benzer nitelikte olan bir dokudur.Tümörler, söz konuşu parankim ve
stromanın tümör yapısındaki durumuna göre şu alt bölümlere ayrılır.
1. Organoid tümörler
Bu çeşit tümörlerde parankim île stroma birbirinden çok belirgin bir biçimde
ayrı görünüm içinde bulunurlar. Örneğin; papillomda olduğu gibi.
102
VeterinerTümörBilimi-Ders Notu-2013
Prof.Dr.SeçkinARUN
2. Histioid tümörler
Bu cins tümörlerde parankimin aşın derecede çok olmasma karşılık stroma o
derecede azdır. Bu çeşit tümörler çoğunlukla bir cins hücreden oluşmuş görünümünü
verirler,örneğin; yuvarlak hücreli sarkomlar gibi.
3. Miks tümörler:
Bu çeşit tümörlerde ise parankim birden fazla olan, değişik dokulardan oluşur.
Bunlarkarışık karma tümörlerdir, örneğin; kemikleşme gösteren köpek meme
tümörleri gibi.Tümörler de diğer organlarda olduğu gibi kan dolaşımı sistemlerim
kendileri geliştirir.Yalnız tümörlerdeki kan damarları embriyoner dönemdekine
benzeyen kapillar damar niteliğindedir. Kısaca bu damarlar eksiklikleri olan bir yapı
gösterir.Tümör içinde sinir dokusunun oluşup oluşmadığı ise tartışma konusudur.
Tümör içinde yer alan sinirlerin çoğunlukla ana dokudan kök aldığı tahmin edilmekte
Tümörlerin Gelişim Özellikleri Tümörlerin Diferensiyasyonu
Tümörlerdeki gelişmenin niteliği, tümör hücrelerinin sürekli ve kontrolsüz
üremesiyle oluşan sınırsız bir büyüme halidir. Bu özelliği tümöre yıkıcı ve korkunç bir
nitelik kazandırır. Tümörlerdeki bu gelişmenin derecesi değişiktir ve hızlı büyüyen
tümörler en korkulan tümörlerdir.
Tümör hücreleri çoğunlukla mitoz yolu ile üreyip çoğalır. Bazı tümörlerde ise
hücrelerin üremesi amitotik yoldan olur.
Üreyen ve tümörü yapan hücrelerin veya tümör dokusunun kök aldığı normal
hücre veya dokulara benzeme derecesine o tümörün diferensiyasyonu-olgunluğu
denir. Söz konusu diferensiyasyon yönünden tümörler iki önemli alt gruba ayrılır.
1. Tümör hücreleri tümörün kök aldığı doku hücrelerinin olgunlaşmış haline
çok benzerler. Bu tümör hücrelerinde az sayıda mitoz durumu-mitotik figür görülür.
Dolayısıyla oluşan tümötün yapısı da kök aldığı dokuya benzer. Bu çeşit tümörlere
diferensiye olmuş tümörler veya homoiotipik tümörrler denir. Bu gibi tümörler
genellikle iyi huylu-benign tümörlerdir. Bu çeşit tümörleri oluşturan hücrelerin yaptığı
103
VeterinerTümörBilimi-Ders Notu-2013
Prof.Dr.SeçkinARUN
işleri yani bu hücrelerin fonksiyonları da kök aldıkları normla dokunun fonksiyonuna
benzer.
2. Üreyen tümör hücreleri tümörün kök aldığı doku hücrelerinin olgun hallerine
az benzer. Böyle bir tümörün diferensiyasyonu- olgunluk derecesi azalmıştir. Bu gibi
tümörlere diferensiye olmamış veya heterotipik tümörler denir. Heterotipik tümörlerin
hucrelerindeki farklılık bazen o kadar buyük olur ki bu gibi durumlarda tümörlerin kök
aldığı doku kesinlikle belirlenemez. Bu tümör hücrelerine anaplastik hücreler denir.
Heterotipik tümörlerde üremekte olan hücreler çok sayıda mitotik figür gösterir. Bazen
hücrelerdeki üreme o kadar hızlı olur ki bunlar normal üreme yöntemlerini kaybeder.
Buna ilgili olarak mitoz olaylarında anormal durumlar baş gösterir. Bilinen bipolar • iki
kutuplu mitoz yerine bir hücreden 3-4 yavru hücre gelişecek şekilde mitoz durumları
oluşur. Böylece bu anormal üreme sonucu tripolar = üçlü ve multipolar = birçok
kutuplu mitotik figürler ortaya çıkar. Bazen de hücrelerin sitoplazması çekirdeğin
bölünmesine ayak uyduramadığından bir hücrede birden çok çekirdek toplanır ve
böylece çok çekirdekli, iri, tümör dev hücreleri oluşur. Heterotipik tümörler genellikle
kötü huylu-malign tümörlerdir, bunların teşhisi de güçtür.
Yapı, düzen ve boyanma özellikleri bakımmdan herhangi bir doku örneğine
uyum göstermeyen tümöral üremelere = gelişmelere anaplasie denir.
Diferensiyasyon
Hücrenin embriyonik(İlkel) Hali Gelişmiş Normal Hücre
Kötüdiferensiye İyi diferensiye
Atipik,indiferensiye
Andiferensiye,Anaplastik
1/14/2009 Doç.Dr.SeçkinSerdarArun 16
2005Tümörderssunumu
104
VeterinerTümörBilimi-Ders Notu-2013
Prof.Dr.SeçkinARUN
Tümörleri büyüme özellikleri bakımından iki gruba ayrılır.
1. .Expansif büyüyen tümörler 2. İnfiltratif büyüyen tümörler.
1. Ekspansif Büyüyen Tümörler
Bu çeşit büyüme halinde, tümör hücrelerindeki üreme = çoğalma gücü
tümörün orta kesimine rastlayan hücrelerde yoğunlaşmışlır. Bu bölgedeki hücrelerde
mitoz olaylarına rastlanabilir. Buna karşılık tümör kitlesinin çev·re kesimindeki
hücreler, çoğalma yeteneğinden yoksundur. Bu çeşit tümörlerin çevresinde ayrıca
fibröz birer kapsül de bulunur. Böylece tümör hücreleri çevre dokulardan kesin olarak
ayrılmış durumdadır. Bundan ötürü de ekspansif büyüyen tümörlerin hücreleri çevre
dokulara infiltre olamazlar. Hatta bu hücreler bazı hallerde kan veya lenf yolu ile
taşınma imkanı bulsa da bunlar ulaştıkları yerlerde yaşamlarını sürdüremez. Kısacası
bu çeşit tümörler metastaz yapamaz. Bunun sonucu olarak bu tümörler içi dolu lastik
bir top biçiminde kalmak üzere ve komşu dokuları iterek, ayırarak, tıpkı patates gibi
olan yumru köklü bitkilerin toprak içinde büyümesi gibi büyürler. Böyle bir tümör
vücudun üst yüzünde bulunuyorsa dışarı doğru gelişebilir. Ayrıca kendilerini saran
dokulara karşı ezici bir baskı sonucu basınç atrofisi de yaparlar. Ekspansif büyüyen
tümör/er operasyonla ve kolayca yerinden çıkarılabilir. Özet olarak ekspansif
büyüyen tümörler yavaş büyüyen, homoiotipik-iyi huylu, operasyonla alınabilen ve
daha az korkulan tümörlerdir.
105
VeterinerTümörBilimi-Ders Notu-2013
Prof.Dr.SeçkinARUN
Resim: Kapsulalı ve ekspansif büyüyen bir tümör. Çevresinden kalın bir kapsula ile sınırlı
(Resim:SeçkinSerdarARUN.
2. İnfiltratif Büyüyen Tümörler
İnfiltratif olarak büyüyen tümörlerde, tümör hücrelerindeki üreme == çoğalma
gücü, tümörün çevresine rastlayan hücrelerde yoğunlaşmıştır. Bundan dolayı da
tümörün kıyı kesiminde bulunan tumör hücreleri aşırı bir canlılığa sahip olup hızlı ve
düzensiz bir biçimde üreyip çoğalır. Bu hücrelerde çok sayıda mitoz olaylarına
rastlanır. Böylece giderek sayıları aşırı derecede artan tümör hücreleri· ne daha çok
yer, daha çok besin ve oksijen gerekir. Bundan ötürü çok sıkışık bir durum alan tümör
hücreleri tek tek veya gruplar halinde olarak kendilerine yer bulmak üzere komşu
hücreler ve tıpkı saçak köklü bitkilerin toprakta kök salması gibi dokular arasına
sızarlar-infiltre olurlar. Bunun sonucu ev sahibi dokular sıkışır, hücreleri giderek
basınç atrofisine uğrar veya değişen biçimlerde dejenere ve nekroze olarak gözden
silinir. Bunların yerini ise tümör dokusu alır. Böyle tümör dokusu giderek büyümesini
sürdürür. Bu durumda infiltratif büyüyen tümörler yolları üzerine çıkan her dokuyu,
hatt'a kemik dokusu da olsa, yıkıma uğratır. Bu yıkıcı özelliğinden ötürü infiltratif
tümörler kötü huylu-malign tümörler olarak sınıflandırılır.
106
VeterinerTümörBilimi-Ders Notu-2013
Prof.Dr.SeçkinARUN
. Bu arada infiltratif tümörlerin hücreleri er veya geç bu bölgede bulunan lenf
veya kan damarlarına da infiltre olurlar. Tümör hücreleri damar lümenine ulaşınca
lenf veya kan dolaşımında emboli biçiiminde dolaşmaya başlar. Bu hücre veya hücre
grupları ulaştıkları yerlerde yaşamlarını sürdürüp ürerler ve kısaca metastazlar
oluştururlar. Açıkça anlaşılacağı gIbi infiltratif büyüyen tümör dokusu ile ev sahibi
doku arasında herhangi bir sınır, kesinlikle söz konusu değildir. Bundan dolayı da bu
çeşit tümörler operasyonla ancak çok erken dönemlerde ve güçlükle alınabilirler.
Özet olarak; infiltratif büyüyen tümörler, çabucak büyüyen, mitotik figürleri
bololan, metastaz yapabilen, heterotipik-kötü huylu, operasyonla zor alınabilen ve
çok korkulan tümörlerdir.
Resim. Dalağı ve mesenteriumu kaplamış belli bir sınırı olmayan, infiltratif
yayılan habis tümör. (Resim:SeçkinSerdarARUN.)
107
VeterinerTümörBilimi-Ders Notu-2013
Prof.Dr.SeçkinARUN
Tümörlerin Yayılması - Metastaz Yapması
Tümörlerin vücutta yayılması yani metastaz yapması genellikle kötü huylu
malign tümörler için söz konusudur. Tümörlerdeki yayılma olayı sadece bir organda
olduğu gibi bütün vücut bölgelerinede olabilir. Malign tümörler aşağıda sıralanan
yollardan biri veya birkaçı ile yayılır.
1. İnfiltrasyon - sızma yolu ile yayılma. .
2. Lenfogen - lenf damarları yolu ile yayılma.
3. Hematogen - Kan damarları yolu ile yayılma.
4. Retrograt • lenf ve kan damarları yolu ile geriye doğru yayılma ve tırmanarak
yayılma.
6. Sinir kılıfları yolu ile - nöyro lenfogen yayılma.
7. Transplantasyon ve implantasyon - taşınma ve aşılanmayolu ile yayılma.
8. Değme ve baskı yolu ile yayılma.
Bu yayılma yolları birer birer ele alındığında;
1. İnfiltrasyon - Sızma yolu Ile yayılma
Daha önce de değinildiği gibi malign tümörler infiltratif büyüme özelliklerinden
ötürü önlerine Çııkan her dokuya sızar. Böylece, örneğin; bir mide kanser giderek
mide duvarının bütün katlarına, buradan peritona daha sonra mideye değmekte olan
karaciğer ve diğer komşu organlara sızar. Tümörün bu· ilerleyişi dokular içinde
bulunan lenf aralıkları yolu ile ve tabii yayılma yolları olan lenf ve kan damarları içine
kadar uzanır 1.
2. Lenfogen - Lenf damarları yolu ile yayılma
Lenf damarları içine ulaşan tümör, damar içinde de gelişmesini sürdürür. Lenf
sıvısına değmekte olan tümör dokusundan giderek çözülen tümör hücreleri, tek tek
veya gruplar halinde olmak üzere lenf sıvısı içinde, hücre embolileri halinde,
dolaşmaya başlar. Bu hücre embolileri bir yerde takılıp kalana kadar yol alır.
108
VeterinerTümörBilimi-Ders Notu-2013
Prof.Dr.SeçkinARUN
Sonunda takıldıkları yerlerde üreyip ikinci derecedeki tümörleri - tümôr koloniilerini -
tümör metastazlarını yaparlar. Böylece bazen vücudun çeşitli organlarında aynı
biçimde birrçok tümörler oluşur. Lenf yolu ile oluşan metastazlar, lenf akımının ilk
uğrak yeri olan bölge lenf düğümlerinde yer alır. Ancak bazen tümör hücreleri lenf
düğümü engelini aşabilirr ve daha uzaktaki organlara ulaşıp yerleşebilir: Bu durumda
ilk tümörün bulunduğu organın bölge lenf düğümünde metastaz oluşmadığı halde
diğer bir organda bu tümöre ilgili metastaz görülebilir. Bu olay tümörden çözülen
tümör hücrelerinin, lenf düğümü ile bağlantısı bulunmayan, direklenf akımı yolu ile
yayıldıığına delalet eder. Lenfogen yayılma daha çok kanserlerde söz konusudur.
3. Hematojen-Kan damarları yolu ile yayılma
Bu durumda da kan damarı içine ulaşan ve burada gelişmesini sürdüren tümör
dokusundan tümör hücrelerinin çözülmesi ve hücre embolileri yapması ilk basamağı
oluşturur. Kan içinde dolaşşmaya başlayan tümör hücreleri, genellikle bu damarların
ilk kapillar damarlara ayrıldığı yerlerde takılır kalır ve burada üteyip çoğalır. Böylece
hemen tümörün bulunduğu organda metastazlar oluşur.
Venalara açılan tümörlerden kopan tümör hücreleri akciğerde metastaz yapar.
Mide ve bağırsak kanserinde tümör vena porta yolu ile karaciğerde metastaz yapar.
Akciğerde bulunan bir tümör akkciğer venalarına açıldığında kalbin sol karıncığından
büyük dolaşıma ulaşır ve bu yol ile de generalizasyon biçiminde bütün vücuda
yayılabilir. Ancak sayılan bu yayılma şekillerinde birçok farklar gösleren olaylar da
vardır. Venöz yayılma daha çok sarkomlar için söz konusudur. Çünkü sarkornlar
damardan zengin tümörlerdir.
4. Retrograd - geriye doğru veya tırmanarak yayılma
Çok seyrek görülen bir durum olup metastaz olayının lenf ve kan akımının ters
yönünde kendisini göstermesidir. Bunun sebebi lenf düğümündeki bir bozukluğa ilgili
olarak lenf akımında baş gösteren durgunluk ile kan akımındaki durgunluktur. Ancak
bu olaya ilgili gözlemler hayvanlarda henüz bildirilmemiştir.
109
VeterinerTümörBilimi-Ders Notu-2013
Prof.Dr.SeçkinARUN