Verwachtingen over de drugvrije afdeling: gedetineerden aan het woord

125 Pages·2014·1.02 MB·Dutch

FACULTEIT
RECHTSGELEERDHEID

Verwachtingen over de drugvrije afdeling:
gedetineerden aan het woord

Masterproef neergelegd tot het behalen van
de graad van Master in de criminologische wetenschappen
door (00806720) (De Schutter Astrid)

Academiejaar 2013-2014

Promotor : Commissarissen :
Prof. dr. Freya Vander Laenen Prof. dr. Wouter Vanderplasschen
Lic. Ben Heylen
Verkla ring inzake toegankelijkheid van de

masterproef criminologische wetenschappen

Ondergetekende,

De Schutter Astrid (00806720)

geeft hierbij aan derden,

zijnde andere personen dan de promotor (en eventuele co-promotor), de commissarissen of leden van de

examencommissie van de master in de criminologische wetenschappen,

[de toelating] [geen toelating] (schrappen wat niet past)

om deze masterproef in te zien, deze geheel of gedeeltelijk te kopiëren of er, indien beschikbaar, een

elektronische kopie van te bekomen, waarbij deze derden er uiteraard slechts zullen kunnen naar verwijzen

of uit citeren mits zij correct en volledig de bron vermelden.

Deze verklaring wordt in zoveel exemplaren opgemaakt als het aantal exemplaren waarin de masterproef
moet worden ingediend, en dient in elk van die exemplaren ingebonden onmiddellijk na het titelblad.

Datum: 9/08/2014

Handtekening:

Astrid De Schutter
„In  gevangenissen  wordt  een  hoog  percentage  aangetroffen  van  mensen  die  met  de  
meest ernstige vormen van druggebruik en de grootste verslavingsproblemen te kampen
hebben. Alle gevangenisdirecties dienen maatregelen te ontwikkelen om de betreffende
problemen aan te pakken en deze zo optimaal mogelijk te richten op het doorbreken van
de  cyclus  van  drugverslaving  en  criminaliteit.”
Mike Trace, voorzitter van het Europees Waarnemingscentrum voor Drugs en
Drugsverslaving
VOORWOORD

Allereerst gaat een woord van dank uit naar mijn promotor, prof. dr. Freya Vander
Laenen, voor haar tijd en de snelle en constructieve kritieken die zij gaf doorheen de
totstandkoming van deze masterproef. Daarnaast wil ik ook prof. dr. Wouter
Vanderplasschen en lic. Ben Heylen bedanken voor hun interesse in deze masterproef en
het optreden als commissaris ervan.
Vervolgens dienen ook dhr. Bart Van Den Langenbergh en mevr. Kim Lee hier vermeld
te worden, wiens ondersteuning en vlotte medewerking onmisbaar was om de uitvoering
van dit onderzoek tot een goed einde te brengen.
Verder wil ik mijn vader (Rudy) en stiefmoeder (Kim) bedanken voor de morele en
financiële steun die mij heeft gebracht tot waar ik vandaag sta.
Een welgemeende dank u wel aan mijn grootouders. Mijn oma (Marie-Louise), maar
speciaal mijn peter (Louis), die steeds het belang van goede schoolresultaten benadrukte
en op wiens onvoorwaardelijke steun ik steeds heb kunnen rekenen.
Ook  mijn  fantastische  ‘crimivrienden’  verdienen hier een moment van aandacht, voor de
troostende  woorden,  de  verkwikkende  koffies  en  de  occasionele  (en  broodnodige)  ‘reality  
check’.  
Bedankt aan de vele lezers van mijn masterproef voor hun bereidheid mij een kritische
blik op deze verhandeling te verschaffen.
En last but not least, de 20 respondenten van het Penitentiair Complex Brugge voor hun
enthousiaste en bereidwillige medewerking aan mijn onderzoek.

I | Pagina
INHOUDSTAFEL

VOORWOORD ............................................................................................................................................................................. I

INHOUDSTAFEL .................................................................................................................................................................... II

LIJST VAN GEBRUIKTE AFKORTINGEN .............................................................................................................. V

INLEIDING .................................................................................................................................................................................. 1

HOOFDSTUK 1: NOOD AAN DRUGHULPVERLENING INTRA MUROS? ....................................... 7
1. Aard en omvang van het druggebruik ......................................................................................................... 7
1.1 Europa .................................................................................................................................................................... 7
1.2 België ...................................................................................................................................................................... 8
2. Druggebruik en criminaliteit ............................................................................................................................. 9
3. Verschillende aspecten van het druggebruik .......................................................................................... 10
3.1 Medische aspecten ......................................................................................................................................... 11
3.2 Psychische aspecten ...................................................................................................................................... 12
3.3 Relationele aspecten .................................................................................................................................... 13
4. Drughulpverlening aan gedetineerden: het aanbod in de Belgische gevangenissen ..... 15
5. Besluit ............................................................................................................................................................................. 18

HOOFDSTUK 2: DE DRUGVRIJE AFDELING ..................................................................................................... 20
1. Wat is een drugvrije afdeling? ......................................................................................................................... 20
1.1 Kenmerken van een drugvrije afdeling ........................................................................................... 21
1.2 ‘Modified  therapeutic  communities’ ................................................................................................... 22
1.3 D-side ..................................................................................................................................................................... 23
2. De effectiviteit van een DVA: What works? .............................................................................................. 26
2.1 Succesfactoren voor een drugvrije afdeling .................................................................................. 26
2.2 Effectiviteitsonderzoek ............................................................................................................................... 27
3. Ervaringen op de drugvrije afdeling ............................................................................................................ 31
3.1 Ervaringen en verwachtingen van gedetineerden ..................................................................... 31
II | Pagina
3.2 Ervaringen en verwachtingen van partners werkzaam binnen D-side .......................... 34
4. Besluit ............................................................................................................................................................................ 34

HOOFDSTUK 3: METHODOLOGIE .......................................................................................................................... 37
1. De onderzoekssetting: Penitentiair Complex Brugge........................................................................ 37
2. Onderzoeksdoelstellingen .................................................................................................................................. 37
3. Onderzoeksvragen .................................................................................................................................................. 38
3.1 Wat zijn de algemene ervaringen van gedetineerden binnen een drugvrije
afdeling? ............................................................................................................................................................................ 38
3.2 Wat zijn de ervaringen van de gedetineerden binnen de drugvrije afdeling
van het Penitentiair Complex Brugge, en wat zijn de verwachtingen van
gedetineerden, over een drugvrije afdeling, die buiten de DVA verblijven? ............................ 39
3.3 Welke invloed van druggebruik, detentie en een verblijf op de DVA wordt
door de gedetineerden ervaren op hun familiale en sociale relaties? ........................................... 40
4. Onderzoeksstrategie .............................................................................................................................................. 40
5. Onderzoeksmethode .............................................................................................................................................. 41
5.1 Het interview ................................................................................................................................................... 41
5.2 Steekproef .......................................................................................................................................................... 42
5.3 Selectie van de respondenten ................................................................................................................. 43
5.4 Werving van de respondenten ............................................................................................................... 44
5.5 Ethische aspecten .......................................................................................................................................... 45
5.6 Validiteit en betrouwbaarheid ............................................................................................................... 46
6. Verloop van het onderzoek ................................................................................................................................ 47
7. Data-analyse ............................................................................................................................................................... 48
8. Beperkingen van het onderzoek ..................................................................................................................... 48
9. Besluit ............................................................................................................................................................................ 49

HOOFDSTUK 4: RESULTATEN ................................................................................................................................... 51
1. Gedetineerden binnen D-side ........................................................................................................................... 51
1.1 Kenmerken van de respondenten ....................................................................................................... 51
1.2 Wat zijn de ervaringen van de gedetineerden binnen de drugvrije afdeling
van het penitentiair complex Brugge? ............................................................................................................ 54
III | Pagina
1.3 Welke invloed van druggebruik, detentie en een verblijf op de DVA wordt
door de gedetineerden ervaren op hun familiale en sociale relaties? ........................................... 62
1.4 Besluit ................................................................................................................................................................... 64
2. Gedetineerden buiten D-side ............................................................................................................................. 67
2.1 Kenmerken van de respondenten ........................................................................................................ 67
2.2 Wat zijn de verwachtingen van gedetineerden, over een drugvrije afdeling, die
buiten de DVA verblijven? ....................................................................................................................................... 71
2.3 Welke invloed van druggebruik en detentie wordt door de gedetineerden
ervaren op hun familiale en sociale relaties en hoe zou een DVA hierop kunnen
inwerken? ........................................................................................................................................................................... 75
2.4 Besluit ................................................................................................................................................................... 78
3. Besluit: Een vergelijking: binnen versus buiten DVA ........................................................................ 80

HOOFDSTUK 5: DISCUSSIE ........................................................................................................................................... 82
1. Relatie detentie – gebruik ................................................................................................................................... 82
2. Motivaties, voor- en nadelen van een DVA ............................................................................................... 82
3. Familie en vrienden ................................................................................................................................................ 86

CONCLUSIE .............................................................................................................................................................................. 88

BIBLIOGRAFIE ........................................................................................................................................................................ 97

BIJLAGEN ...................................................................................................................................................................................VI
BIJLAGE 1: Interviews .................................................................................................................................................. VII
BIJLAGE 2: Informed Consent ................................................................................................................................. IX
BIJLAGE 3: Codeerschema’s......................................................................................................................................... X

IV | Pagina
LIJST VAN GEBRUIKTE AFKORTINGEN

DG EPI Directoraat-Generaal Penitentiaire Inrichtingen
DVA Drugvrije Afdeling
M1 Mannen 1: afdeling langgestraften
M2 Mannen 2: afdeling kortgestraften
PCB Penitentiair Complex Brugge
PSD Psychosociale Dienst
SURB Strafuitvoeringsrechtbank
TG Therapeutische Gemeenschap
TVP Terugvalpreventie
UV Uitgaansvergunning

V | Pagina
INLEIDING

Probleemstelling
In  België  kreeg  het  onderwerp  ‘drughulpverlening  aan  gedetineerden’  eerder  dit  jaar  veel  
media-aandacht  naar  aanleiding  van  het  programma  ‘Alloo  in  de  vrouwengevangenis’,  
waarin een jonge vrouw die, omwille van feiten die ze naar aanleiding van haar
drugproblematiek had gepleegd, een gevangenisstraf opgelegd had gekregen en
zelfmoord pleegde in haar cel. Onmiddellijk weerklonk de stelling dat druggebruikers
niet in de gevangenis thuis horen en nood hebben aan een aangepaste drugbehandeling.
Druggebruik tijdens detentie is echter geen nieuw fenomeen. Reeds in de jaren twintig
van de vorige eeuw werd door Vervaeck de aanwezigheid van druggebruikers in de
Belgische gevangenissen gemeld. In 1972 werd ook het gebruik van heroïne intra muros
ontdekt en sindsdien blijven de cijfers van druggebruik binnen de gevangenismuren
stijgen (1976: 3%, 1982: 6,5%, 1989: 19,5% en 35,8% in 1993). Sinds de jaren negentig
neemt het percentage druggebruikende gedetineerden indrukwekkende proporties aan
(Todts, 2009). Het aantal gedetineerden dat ooit in zijn/ haar leven één of andere vorm
van illegale verdovende middelen heeft gebruikt, bedraagt op dit moment ongeveer 66%.
Daarnaast geeft 30% tot 34% aan tijdens detentie drugs te gebruiken (Van Malderen,
2011; Deprez et al., 2011). Ook op Europees niveau geeft ongeveer één gedetineerde op
drie aan ooit drugs gebruikt te hebben tijdens zijn/ haar detentie (EMCDDA, 2012).
Voor deze aanwezigheid van verhoogd middelenmisbruik in de gevangenis kunnen drie
theoretische verklaringen worden gegeven. Een eerste verklaring betreft het
deprivatiemodel waarbij er vertrokken wordt vanuit de vaststelling dat gedetineerden
allerlei deprivaties ondergaan (zoals het verlies van vrijheid en bepaalde
keuzemogelijkheden; Snacken, 2013). De laatste jaren zijn hier echter nog verschillende
andere deprivaties, die in principe vermijdbaar zijn, bijgekomen zoals overbevolking en
verouderde en vervuilde inrichtingen. Als resultaat van deze deprivaties vertonen vrijwel
alle gedetineerden uiteindelijk depressieve symptomen en drievierden van de
gedetineerden kampen met psychosomatische aandoeningen (Blaauw et al., 1998). Zoals
later in deze masterproef zal besproken worden, is druggebruik één van de wijzen waarop
1 | Pagina
gedetineerden het leven in de gevangenis draaglijker willen maken en hun depressieve
gevoelens trachten aan te pakken.
Het importmodel is een tweede gehanteerde theoretische verklaring voor de
aanwezigheid van drugs in gevangenissen en stelt dat vooral de individuele
eigenschappen van de gedetineerden een rol spelen, eerder dan de gevangeniscontext
(Snacken, 2013). Hierbij kan gesteld worden dat er meer drugs in de gevangenis
circuleren omdat er meer druggebruikers in de gevangenis zitten (Todts, 2009).
Een recenter ontwikkeld model, nl. het ‘administrative  control  model’, aanvaardt zowel
het deprivatie- als het importmodel, maar legt hierbij vooral de nadruk op de rol van de
gevangenisautoriteiten en hun gevoerde beleid binnen de instelling die een invloed
kunnen hebben op het druggebruik intra muros (Todts, 2009). De relatie tussen
gedetineerden en het bewakingspersoneel speelt een essentiële rol in het reduceren van
het druggebruik van de gedetineerden (Stevens, 1997).
De relatie tussen druggebruik en criminaliteit is reeds geruime tijd het voorwerp van
onderzoek, maar er is geen sprake van een eenduidige oorzaak-gevolgrelatie (Bennett &
holloway, 2009). Er werd wel een significant verband vastgesteld tussen beide.
Druggebruikers geven aan vaker betrokken te zijn bij illegale activiteiten (Shewan &
Davies, 2000) en lopen een verhoogde kans om een gevangenisstraf opgelegd te krijgen
(EMCDDA, 2012). Het terugdringen van druggebruik doet dan ook de individuele
criminaliteitsgraad dalen (Pollack, Reuter, & Sevigny, 2011) en het aanbieden van
penitentiaire drughulpverlening kan hierbij een preventiestrategie voor recidive
uitmaken.
Druggebruik werkt op verschillende aspecten van het leven van de druggebruiker in,
zoals zijn financiële situatie, huisvesting, vrije tijd en zijn relaties met vrienden en familie
(De Wree, Pauwels, Colman, & De Ruyver; 2009). In deze masterproef zal de focus liggen
op de ervaren invloed van een drugvrije afdeling (DVA) op de relaties van de
gedetineerden met vrienden en familie. Een goede band met (niet-gebruikende) familie
en vrienden kan ertoe leiden dat men minder snel tot druggebruik verleid zal worden en
zo ook minder snel over zal gaan tot het plegen van druggerelateerde criminaliteit
(Hirschi, 1969). Belgisch doctoraatsonderzoek wijst verder ook uit dat er een significant
2 | Pagina