Verslagen van de bezoeken aan de regio's

272 Pages·2013·13.12 MB·English

Internationale benchmark
van nutriëntenregelgeving
en van innovatieve
cultiveringstechnieken
voor de tuinbouw
met betrekking
tot waterbescherming
Verslagen van
de bezoeken
aan de regio’s
NUTRIHORT
Nutrient management,
innovative techniques
and nutrient legislation
in intensive horticulture
for an improved water quality
September 16-18, 2013, Ghent
Book of Abstracts
Aansprakelijkheidsbeperking
Deze publicatie werd door ILVO met de meeste zorg en nauwkeurigheid opgesteld. Er wordt
evenwel geen enkele garantie gegeven omtrent de juistheid of de volledigheid van de informatie
in deze publicatie. De gebruiker van deze publicatie ziet af van elke klacht tegen ILVO of zijn
ambtenaren, van welke aard ook, met betrekking tot het gebruik van de via deze publicatie
beschikbaar gestelde informatie.
In geen geval zal ILVO of zijn ambtenaren aansprakelijk gesteld kunnen worden voor eventuele
nadelige gevolgen die voortvloeien uit het gebruik van de via deze publicatie beschikbaar
gestelde informatie.
Inleiding
Het rapport “Internationale benchmark van nutriëntenregelgeving en van innovatieve
cultiveringstechnieken voor tuinbouw met betrekking tot waterbescherming. Verslagen van de
bezoeken aan de regio’s” bevat de bijlagen van het project: Internationale benchmark van
nutriëntenregelgeving en van innovatieve cultiveringstechnieken voor tuinbouw met betrekking
tot waterbescherming met het oog op de waterkwaliteitsdoelstellingen van het Actieprogramma
2011-2014 (MAP4) en organiseren van een Europese conferentie over de nutriëntenproblematiek
en de beste praktijken in de tuinbouw met betrekking tot waterbescherming
(VLM/MESTBANK/TWOL2012/MB2012/2), en meer bepaald de verslagen van de bezoeken aan de
diverse regio’s, en andere relevante bijlagen.
De doelstelling van dit project was om de expertise over duurzame en innovatieve technieken in de
teelt van groenten, vroege aardappelen, bloemen en sierbomen samen te brengen. Bestaande of in
ontwikkeling zijnde innovatieve technieken van acht regio’s in Europa werden beoordeeld in functie
van de courante tuinbouwpraktijk in Vlaanderen. We bezochten onderzoeks- en voorlichtings-
instellingen in verschillende regio’s in Italië, Duitsland, Denemarken, Polen, Zwitserland, Spanje,
Frankrijk en Nederland. We waren ook te gast bij de tuinbouwcollega’s in Wallonië. Via deze
bezoeken leerden we welke technieken momenteel worden onderzocht of gebruikt, en hoe deze
technieken kunnen bijdragen aan het verminderen van de nutriëntenverliezen naar grond- en
oppervlaktewater. Tijdens deze benchmarkstudie werd ook de wetgeving omtrent nutriëntenbeheer
in de tuinbouw in de verschillende Europese regio’s naast elkaar gelegd.
Een overzicht van de uitgevoerde activiteiten en de algemene resultaten worden vermeld in het
Eindrapport. Naast het eindrapport zelf zijn de volgende documenten raadpleegbaar:
- NUTRIHORT - Nutrient management, innovative techniques and nutrient legislation in
intensive horticulture for an improved water quality. September 16-18, 2013, Ghent.
Book of Abstracts
- NUTRIHORT - Nutrient management, innovative techniques and nutrient legislation in
intensive horticulture for an improved water quality. September 16-18, 2013, Ghent.
Proceedings
- NUTRIHORT - Nutrient management, innovative techniques and nutrient legislation in
intensive horticulture for an improved water quality. September 16-18, 2013, Ghent. Fact
sheets from the benchmark study on innovative techniques and strategies for reduction
of nutrient losses in horticulture
- Internationale benchmark van nutriëntenregelgeving en van innovatieve
cultiveringstechnieken voor tuinbouw met betrekking tot waterbescherming. Verslagen
van de bezoeken aan de regio’s.
Aan het rapport “Internationale benchmark van nutriëntenregelgeving en van innovatieve
cultiveringstechnieken voor tuinbouw met betrekking tot waterbescherming. Verslagen van de
bezoeken aan de regio’s” werkten mee:
ILVO: Fien Amery, Bart Vandecasteele, Karoline D’Haene, Koen Willekens, Bert Van Gils, Thijs Vanden
Nest
UGent: Georges Hofman, Stefaan De Neve, Sara De Bolle, Laura Agneessens
PCS: Kristiaan Dhaese, Dominique Van Haecke, Liesbet Blindeman, Marijke Dierickx, Els Mechant, Els
Pauwels, Filip Rys
PCG: Sara Crappé, Micheline Verhaeghe
PSKW: Joris De Nies, Raf De Vis, Els Berckmoes, Ellen Goovaerts
Inagro: Tomas Van de Sande, Danny Callens, Peter Bleyaert
VLM: Kevin Grauwels
Overzicht van de bijlagen

1. Verslagen van bezoeken aan regio’s

Land (Regio) Instelling Bijlage
Nederland PRI Wageningen 1
PPO Randwijk 2
PPO Vredepeel 3
BLGG 4
Wageningen UR glastuinbouw, Bleiswijk 5
Proeftuin Zwaagdijk 6
Grosci 2013 7
Frankrijk (Bretagne) CTIFL/SECL (Station d'essais de cultures 8
légumières)
STEPP Bretagne (Station technique 9
d’expérimentation des plantes en pot)
CATE (Comité d’action technique et 10
économique) in combinatie met Chambre
d’agriculture du Finistère
Spanje (Almeria, Murcia en Coexphal, Universidad de Almería, Research 11
Valencia) Station Las Palmerillas, IFAPA La Mojonera,
Primaflor Groep, IVIA
België (Wallonië) CEHW 12
CRA en Ulg in Gembloux 13
Duitsland (Rheinland-Pfalz, DLR-Rheinpfalz 14
Brandenburg en Sleswig-
Holstein)
YARA Research centre 15
IGZ Grosbeeren 16
VuB 17
Zwitserland Agroscope, FiBL, OFAG 18
Italië University of Perugia, CRA Metaponto 19
NEV2013 20-23
Polen Research Institute of Horticulture, 24
Agricultural Advisory Centre
Denemarken Aarhus University -Dept. of Food Science 25
Duitsland (Baden- State Horticultural College and Research 26
Württemberg) Institute (LVG), Heidelberg

2. Extra bijlage
Verslag overleg met M. Fink 27
Wetgeving Vlaanderen (tekst excursie 1) 28
Fosfaatverzadiging in Vlaanderen (tekst excursie 2) 29
Vragenlijst technieken 30
Bijlage 1: verslag bezoek PRI 29/10/2012
Benchmark innovative technics in horticulture
29/10/2012: PRI Wageningen, The
Netherlands
Delegation:
Raf De Vis, Sara Crappé, Sara De Bolle, Kristiaan D’Haese, Bart Vandecasteele
PRI Wageningen
Frank de Ruijter en Annette Pronk
Radix, gebouw 107, Droevendaalsesteeg 1, 6708 PB Wageningen
Frank de Ruijter:
- telen met toekomst, groententeelt
- inventarisatie van technieken: rapport uit 2011
- nu nieuw rapport naar veehouderij
- N-overschot beperken, meest gericht op grondwaterkwaliteit (directe relatie met
oppervlaktewater)
- Heel Nl is in de jaren 90 als drinkwatergebied aangeduid.
- Nu meer aandacht voor P in oppervlaktewater, vormt een groter probleem.
- Groenten: regionale benadering: grote emissies, maar klein areaal => Nl wil als regio goed
scoren, niet op perceelsniveau. Brabant (Z-Nederland, droge zandgrond) is het
probleemgebied voor groenten en varkens. Weinig oppervlaktewater.
Annette Pronk:
- Vroeger: boomkwekerij
- Dan PRI: telen met toekomst
- Irrigatie
- Gebruiksnormen voor overdekte teelten, glastuinbouw
- Is in 1996 naar Almeria geweest => nitraatvergiftiging van babies was daar een actueel
probleem
Wetgeving Nederland:
 Concentratie doen dalen door beregening in september wordt in de praktijk soms gebruikt.
 MINAS niet langer gebruikt, nu met gebruiksnormen, die dan kunnen wijzigen op basis van
proeven of via onderhandeling => protocol hiervoor beschikbaar om gebruiksnormen te
kunnen aanpassen.
 Gemiddeld neerslagoverschot als basis => nitraatresidu in de bodem ifv van 50mg/l.
Bijlage 1, blz 1
 Grote verschillen tussen regio’s in Nl. Focus op C en soil strategy speelt nog niet mee voor
mestbeleid.
 Organisch P is belangrijk voor belasting van het opp.-water, afspoeling, bij diverse texturen
=> testen met grasbofferstroken. Technieken wordt getest bij ALTERRA.
 Bij Vlaanderen zal een regionale aanpak niet werken wegens het MAP-meetnet. In
Vlaanderen valt sierteelt onder “groenten” (nu groep 2, ook voorwaarde voor N-residu).
 Vlaanderen 2013: mid-term review. Eind 2014: nieuwe MAP zou klaar moeten zijn
1. Toelichting van onze opdracht
 Onderzoek als voorbereiding op MAP5 (actieprogramma MAP4)
 Flankerend beleid: referentiepercelen, waterkwaliteitsgroepen, bedrijfsbegeleiding: sterke
financiële onderbouwing vanuit het beleid.
 2 problemen:
o Percelen: uitspoeling, drainages
o Lozingen bij serres
 Benchmark-project
o Naast vollegrond ook teelten onder glas
o Naast N ook P
2. PRI
In the report “Maatregelen ter vermindering van de nitraatuitspoeling - De mate van toepassing in de
praktijk (alterra-rapport 2239)”, more than 40 measures are described. Five from these technics were
selected to be further assessed in this benchmark:
 NE01: Fertigation (technique 18 in report)
 NE02: Measuring or estimating the storage of mineral N in the soil (technique 20 in report)
 NE03: Determine the N need for the crop and farm (technique 2 in report)
 NE05: Irrigation based on moisture sensor (technique 37 in report)
 NE04: Removal of N-rich crop residues after harvest in early autumn (technique 33 in report)
Some of the techniques are currently or in the near future already required for Flemish growers.
Nl: nood aan een totaalplan: het heeft weinig zin om groenbemesters te zetten als je hier het
volgende jaar geen rekening mee houdt bij de bemesting van het volggewas. Nederlands kabinet
wachtte boetes af vooraleer er actie ondernomen werd. Niet duidelijk wat het nieuwe kabinet zal
ondernemen. Waarschijnlijk zullen acties voor droge zandgronden vereist zijn.
Groot verschil tussen acties voor de telers versus acties door regering (bijv. Bepaalde teelten op
bepaalde bodems verbieden).
Dus groot verschil Vl: focus op opp. Water  Nl: focus op grondwater, wel navragen bij alterra:
stroomgebiedbenadering i.f.v. P-verliezen.
3. Geselecteerde technieken

Bijlage 1, blz 2
Er werden op voorhand 5 technieken geselecteerd die verder besproken zullen worden. Prof.
Hofman had op voorhand bij een aantal technieken ook reeds vragen doorgegeven (zie punt 7). Deze
vragen werden ook aan het PRI voorgelegd.
Hoe werd bij dit rapport
- invulling van de milieuwinst: kenniservaring uit Telen met toekomst, expert judgement
- de besparing op N meststoffen: kenniservaring uit Telen met toekomst, expert judgement
bepaald?
a) NE01: Fertigation (technique 18 in report)
Gesprek:
Andere techniek: plaatsing: dus combinatie van soort meststof => staat niet in het rapport. Wordt
een extra fiche => rijenbemesting en plantbemesting => frank stelt fiche op.
Een gebruiksnorm zou moeten gekoppeld worden aan een watergebruiksnorm, anders heb je geen
greep op de uitstoot, maar is wettelijk nog niet voorzien.
Teelt uit de grond:
Drainagewater moet opgevangen worden, en er mag maar x kg N geloosd worden, enkel in
december (Nl. Wet => op te zoeken!)
Sommige teelten horen thuis op industrieterrein: gedachten in ontwikkeling
b) NE02: Measuring or estimating the storage of mineral N in the soil (technique
20 in report)
Gekoppeld aan bemestingsplan.
Nr 20: vraag Georges Hofman: Het lijkt mij logisch dat men de N-min voorraad kent. Als dusdanig
geen bijkomende informatie nodig tenzij een lijst van bewortelingsdiepte van alle
groentegewassen.
Wortellengtedichtheid: samenvattend rapport van PRI beschikbaar.
Overlap met KNS? => eerder bijbemesting
c) NE03: Determine the N need for the crop and farm (technique 2 in report)
Nr 2: vraag Georges Hofman: kennis van de N behoefte van de alle groentegewassen (hiervoor is
opbrengstniveau en N concentratie in alle plantendelen noodzakelijk). Vraag is of de Nederlanders
dit al hebben? Alvast bij ons toch niet voor alles beschikbaar. Dus hieromtrent informatie
inwinnen.
Overlap met KNS? => eerder bijbemesting
Eerder voor adviesbenadering: advies aanpassen aan bedrijfsituatie. Standaard afvoernormen zijn
beschikbaar. Relevantie voor individuele teler is niet gekend.
Bijlage 1, blz 3
d) NE05: Irrigation based on moisture sensor (technique 37 in report)

Zeer complex voor de individuele teller. Enkel op zandgronden, wegens te weinig water. 1 toestel per
bedrijf voor alle percelen, logistiek moeilijk te regelen ifv uitlezing vochtsensor.
Wel bij aardbei en laanboomtechnieken
In Nl. zijn er ook beregeningsbeperkingen in droge periodes => belemmeren de teelten.
Over alle watergift-technieken: groot risico op grote verliezen wanneer je te veel water geeft =>
moeilijk om hier in praktijk veel winst te boeken. => kon ze niet in de fiche invullen.
e) NE04: Removal of N-rich crop residues after harvest in early autumn
(technique 33 in report)
Nr 33: vraag Georges Hofman: Er is inderdaad een probleem van gewasresten in de groenteteelt.
Hoe gaat men daar mee om in Nederland?
- Volgens de fiche is de techniek enkel geschikt voor de vroege herfst. Waarom is techniek
beperkt tot vroege herfst? Ifv inzaaien groenbemester. Late teelt: pas late mineralisatie, dus
de kost loont niet zo ifv verlies.
- “Gewasresten in de schuur” = gewasresten die standaard mee geoogst worden (bijv. prei)
o => mogen in Nl. terug naar het oorspronkelijk perceel, dus niet naar ander bedrijf.
o Naar composteerbedrijf => betekent extra kosten.
o Boerderijcompostering: Proef met jonge natuurcompost. Grote stikstofverliezen.
o Vergisting geprobeerd, verteerde te traag, was natte vergisting. Inkuilen niet
geprobeerd.
- Correctie voor N en P te voorzien bij bemesting in volgend jaar na verwijderen oogstresten!
- Bietenindustrie is wel geïnteresseerd in afvoer gewasresten, beide suikerfabrieken in Nl.
hebben ook een vergisteringsinstallatie. Voor andere gewasresten weinig interesse.
- Ook in Nl strenge voorwaarden voor composteren op landbouwbedrijf, kan toch beperking
zijn.
- Afvoeren gewasresten: volgens PRI niet haalbaar tenzij het echt moet (opgelegd door
wetgeving)
- Recent rapport (rapport 433), veel proeven bij prei.
- Maakt het verschil uit of je de gewasresten zelf weghaalt (bijv. kool), dan wel standaard mee-
oogst (bijv. prei)? Nee. Geen goeie bestemming gevonden voor geoogste gewasresten =>
winst voor nitraat wel berekend, vooral voor bladrijke oogstresten.
- Compostering: logistiek probleem en duur
- Bovengronds laten liggen: N gaat onder andere vorm verloren, minder als NO3.
- Gewasresten laten groeien na oogst is potentieel interessant, maar telers willen dit niet
(ziektes)
- Besluit: afvoer is een goeie maatregel voor nitraat.
- Groentegewassen voor het kabinet niet zo belangrijk.
- Drive zou kunnen zijn: meer N afvoeren, dus mag meer N bemesten.
regels rondom composteren op boerderijschaal in Nederland:
Bijlage 1, blz 4
- de ‘Handreiking composteringsplaats voor bedrijven met bloembollenteelt’ geld/gold als richtlijn,
ook voor groentebedrijven. http://www.infomil.nl/onderwerpen/landbouw-tuinbouw/agrarische-
amvb's/besluit-landbouw/spoelbassins-en/
- Er is een nieuwe richtlijn gemaakt (eind 2010) maar het is mij niet duidelijk of deze regels al
wettelijk vaststaan. Klik op de links met ‘Geldende tekst ....’ en zoek op compostering.
http://www.infomil.nl/onderwerpen/integrale/activiteitenbesluit/officiele/
Referenties:
Smit, A., de Ruijter, F. J., de Haan, J. J., and Paauw, J. G. M. 2011. Maatregelen ter vermindering van
de nitraatuitspoeling en de mate van toepassing in de praktijk. 2239, Alterra, Wageningen.
De Ruijter, F.J. 2012. Afvoer en verwerking van N-rijke gewasresten - vergisting en compostering.
Wageningen, PRI, Rapport 433
De Ruijter, F J, A.L. Smit & H.F.M. ten Berge 2007 Het lot van stikstof uit gewasresten. Wageningen,
Plant Research International. Rapport 133,
F.J. de Ruijter (2008) Nitraatuitspoeling uit gewasresten van broccoli, prei en suikerbiet. BO-05-
infoblad-23 (http://edepot.wur.nl/2708)
4. Vragen over andere technieken
Techniek Rapport-Nr3: N gift afstemmen op N leverend vermogen. Dit betekent een schatting van de
N mineralisatie. Hoe doen de Nederlanders dit. Blijkbaar enigszins op basis van expertkennis (zoals bij
ons) maar ik zou wel willen weten hoe BGGG het N leverend vermogen bepaalt in het labo. Dit is
zeker een belangrijk item.
Antwoord PRI:
- Vredepeel, Willem van Geel: bijbemesting van andijvie, N-leverend vermogen inschatten =>
zoeken van goeie indicator; PPO Lelystad, onderzoek lopende => sterke en directe invloed
van geldende omstandigheden van regen en temperatuur. Willem van Geel heeft gekeken
naar mineralisatie meenemen bij bepaling bemesting van andijvie:
http://edepot.wur.nl/52601

- BLGG schat het N-leverend vermogen al lang in voor grasland, sinds enkele jaren ook voor
akkerland, via model MINIP (Publicatie van Bert Janssen) => je weet wel hoeveel N, maar niet
wanneer het vrijkomt. => Bemestingsgeschiedenis bepaalt ook het N-leverend vermogen
maar rol van bemestingsgeschiedenis wordt niet meegenomen door BLGG, wel het C/N-
quotient (die hiervoor wel een indicator kan zijn).
Techniek Rapport-Nr 14: welke minder uitspoelingsgevoelige meststoffen worden gebruikt?
Persoonlijk geloof ik niet in NH4 houdende meststoffen daar in volle groeiseizoen alle ammonium
genitrificeerd is binnen 2 à maximum 3 weken.
- Veel Ntec (pure N), basacote, … => zal nog ingevuld worden door Frank de Ruijter. Testen bij
PRI, ook KAS. Testen van meststof in combinatie met voor die meststof beste toepassing =>
alles scoorde even goed, maar als je alles in één keer toepast, zouden er wel veel problemen
Bijlage 1, blz 5