Vedat kitapdüzeltilen.indd PDF
Preview Vedat kitapdüzeltilen.indd
Cafer ÖZDEMİR Amasya Belediye Başkanı Osman AKBAŞ Amasya Belediye Başkanı Yrd. Enes TİGEN Amasya Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Md. Mehmet Fatih ŞELE Tasarım ve Dizgi HAZIRLAYAN Vedat SÖYLEYİCİ ISBN: 978-605-9682-14-5 ÖZGEÇMİŞ Vedat SÖYLEYİCİ Yazar-eğitimci 10.10.1971 yılında Amasya Taşova’da doğdu. İlkokulu Çakırsu İlkokulu’nda, Liseyi Taşova Lisesinde tamamladı. 1997 yılında Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sanat Tarihi bölü- münden mezun oldu. Mezuniyet tez çalışması olarak “Amasya Evleri” konusunda çalıştı. 2001 yılında Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Resim İş Eğitimi Ana Sa- nat dalında yüksek lisansını “Amasya Yöresi El Sanatları” adlı tez çalışması ile tamamladı. Sırasıyla Amasya-Taşova, Samsun-Havza-Tekkeköy’de çeşitli okullarda öğretmenlik yaptı. Halen MEB Orta Öğretim genel Müdürlüğünde kitap yazarı olarak çalışmaktadır. Çalışma- ları arasında Orta Öğretim Sanat Tarihi dersi öğretim Programı ve ders kitabı, Anadolu Güzel Sanatlar Sanat Tarihi 12, Genel Sanat Tarihi, Türk İslam Sanatı Tarihi ders kitapları bulunmaktadır. Aynalı Mağara Percy Henry Algernon, 1870 BBAAŞŞKKAANN’’DDAANN Amasya seneler boyunca Anadolu’nun önemli kültür merkezlerinden bbiirriissii oollmmuuşşttuurr.. TTaarriihh bbooyyuunnccaa yyeettiişşttiirrddiiğğii ddeevvlleett aaddaammllaarrıı vvee bbiilliimm iinnssaann-- ları ile tanınan Amasya çağların getirdiği kültürel mirası geleceğe taşıyan bbiirr şşeehhiirrddiirr.. Amasya, kültürel miras konusunda ülkemizin en zengin yerlerinden bbiirriissiiddiirr.. GGüünnüümmüüzzddee tteekknnoolloojjiikk ggeelliişşmmeelleerree bbaağğllıı oollaarraakk uunnuuttuullaann yyaa ddaa kaybolan kültürel mirasımızın ortaya çıkarılması için çalışmalar yapıl- maktadır. Bu çalışmalar sonucunda isimlerini unuttuğumuz el sanatları- mız, kilim ve diğer dokuma türlerinde bulunan motifl erimiz ortaya çıka- rılmıştır. Gümüşhacıköy’de gırnap ip eğiren ustalarımızın alın terini, Merzifon bbeezzii ddookkuuyyaann kkaaddıınnllaarrıımmıızzıınn ssaabbrrıınnıı,, ççuuhhaa ddookkuuyyaann kkıızzllaarrıımmıızzıınn aağğzzıınnddaann dökülen türküleri ve manilerindeki temizliği ve safl ığı, bakır ustalarımızın maden işlemedeki hünerlerini, kilim ustalarımızın maharetlerini yeniden duyar gibi olmak Amasya’mız için büyük bir onurdur. Amasya yöresine ait olan Beneki Amasya, Mehmet Dede, Muhacir ya- rımı ve bütünü, Amasya’nın yarımı, eminem gibi yöresel motifl erin yeni- den yapıldığını görmek bizim gurur vesilemizdir. Bizim için önemli olan kültürel mirasımıza sahip çıkarak bunları gele- cek nesillerimizin de öğrenmesini sağlamaktır. Belediye Kültür Evlerimi- zin de desteği ile zengin kültürel değerlerimizin ortaya çıkarıldığı bu çalış- mayı Amasya Belediyesi kültür yayınları arasına katarak Amasyalıların ve bbuu kkoonnuullaarraa iillggii dduuyyaannllaarrıınn ookkuummaallaarrıınnıı ssaağğllaammaakk bbiizziimm gguurruurr kkaayynnaağğıı-- mız olacaktır. Bu çalışmada emeği geçen herkese teşekkürlerimi sunarım. Cafer ÖZDEMİR AAAmmmaaasssyyyaaa BBBeeellleeedddiiiyyyeee BBBaaaşşşkkkaaannnııı ÖNSÖZ Milletlerin kendine has özellikleri ve dünya kültürüne hediye ettikleri değerleri vardır. Türkler, Orta Asya’dan Anadolu’ya göçlerle beraber taşıdıkları kültürlerini ve değerlerini günümüze kadar devam ettirmişler- dir. Bu değerlerin en dikkat çekici olanlarından bazıları maden işleri, do- kumalar, işlemeler ve oyalardır. Türk kültürüne ait değerlerin yaşatıldığı Amasya şehri, Hitit şehir dev- letleri, Frigler, Doğu Roma İmparatorluğu, Bizans İmparatorluğu, Büyük Selçuklular, Anadolu Selçukluları, Beylikler, İlhanlılar, Osmanlı Devleti ile Türkiye Cumhuriyeti Devletinin kuruluşundaki etkin rolüyle her zaman Anadolu’nun önemli şehirlerinden birisi olmuştur. Ülkemiz çok zengin el sanatları varlığına sahiptir. Amasya ve civarın- daki kasabalar ile köyler ülkemizin bu zenginliğinin oluşmasında tarihten gelen özellikleriyle önemli bir yere sahiptir. Bu çalışmada Amasya ve çevre köyleri ile ilçelerinde günümüzde de yapımına devam edilen; Merzifon bezi dokumacılığı, Amasya ve köylerinde özellikle Yassıçal Beldesi çuha dokumacılığı, Gümüşhacıköy ilçesi gırnap halat eğirme, bakır ve bakır iş- lerinden semaver yapımı, Çakırsu köyü kilim dokumacılığı, Gediksaray köyü içlik merviş dokumaları, kapı tokmakları, işleme ve oya işleri gibi el sanatlarının yanı sıra Amasya’nın eski ailelerinden olan Topçuzade ailesi- nin kıyafet ve takı koleksiyonu konusu edilmiştir. Bu kitapta yer alan çalışmalardaki temel amaç Amasya ve çevre ilçeleri ile köylerinde devam eden geleneksel Türk el sanatlarımızın tanıtılması, gelecek kuşaklara aktarılmasıdır. Çalışmalar sırasında yardımlarını esirgemeyen Amasya Belediye Baş- kanı Cafer Özdemir’e, Merzifon Halk Eğitimi Müdür Yardımcısı Serkan Akpınar’a, elinde bulunan Merzifon bezi örneklerini araştırmama ve fotoğ- rafl amama izin veren Merzifonlu Alev Kalıpçı Hanımefendi’ye, Amasya Müzesi eski Müdürü Celal Özdemir’e, Amasya Halk Eğitimi Merkezi Mü- dür yardımcısı Kadir Aydın’a, Çuha dokuma usta öğreticisi Neşe Aşçı’ya, Gümüşhacıköy gırnap ip eğirme ustası Cemal Talaş’a (Abacının Cemal), işleme ve oya çalışmalarında elinde bulunan örnekleri incelememe izin veren Gülhanım Sönmez’e, kilim dokumacısı Hamide Ulaş ve Fadime As- lan’a, Bakır madeni ve semaver ustaları Murat Olgaç ve Mustafa Sofu’ya, Amasya Belediyesi Kültür Evleri Koordinatörü Bilge Arı Hanımefendi ve değerli çalışanlarına, Emekli Öğretmen Gülseren Ertopçu Hanımefendiye, Osmanlı arşivleri araştırmacısı Fevzi Gür’e, el sanatlarında yardımlarını esirgemeyen Prof. Dr Recai Karahan’a, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sanat Tarihi bölüm başkanı Doç. Dr Kemal Özkurt’a, tasarım ve dizgisini yapan Mehmet Fatih Şele’ye teşekkür ediyorum. Vedat SÖYLEYİCİ İÇİNDEKİLER TAKDİM ÖN SÖZ İÇİNDEKİLER GİRİŞ AMASYA’NIN KÜLTÜREL YAPISI 8 TOPÇUZADE HALİL EFENDİ KOLEKSİYONU 10 AMASYA’DA DOKUMACILIK 26 MERZİFON BEZİ 32 YASSIÇAL ÇUHA DOKUMA 45 TAŞOVA ÇAKIRSU KÖYÜ KİLİM DOKUMASI 56 GEDİKSARAY KÖYÜ DOKUMALARI 64 TAŞOVA ÇEVRESİ İŞLEME VE OYALARI 72 GÜMÜŞHACIKÖY’DE GIRNAP VE İP EĞİRME 93 MADEN SANATI 102 SELE VE SEPET ÖRÜCÜLÜĞÜ 123 AMASYA YÖRESEL KIYAFETLERİ 130 AMASYA BÖLGESİ HAMAM TAKIMLARI 138 ERHANİ GÜMÜŞ İŞLEMECİLİĞİ 144 TEL KIRMA (SARMA) 148 ...VE USTALARIMIZ 154 KAYNAKÇA 160 GİRİŞ Fransızların ünlü bir sözü vardır: “Sessizlik içinde sesler” diye. Anadolu kadını da sustuğu anda konuşur. Bu söz tam Anadolu kadını için söylenmiş- tir. Anadolu kadını tezgâhının başına geçtiği anda duygularını, meramını ki- lim, halı, işleme, oya, nakış gibi el sanatlarının içindeki renklerle, motifl erle, nakışlarla anlatır karşısındakine. Bu bazen bir motif olur buna da isim koyar. Çiçekli bir bahçenin ortasında bulunan havuza gaga gagaya vermiş iki kuş koymuş ve adına “kara sevda” motifi demiştir. Bu motifte anlatılmaya ça- lışılan aslında “al beni yoksa alırlar beni” mesajının verilmek istenmesidir. Kilimlerde kullanılan renklerin tamamının kendine özgü bir anlamı vardır. Ezbere renk kullanmaz. Sarı renk sararıp solmayı anlatırken, yeşil murada ermeyi, aşkına karşılık almayı anlatır. Mavi, umut olur desenlerde, beyaz ise mutluluktur işlemelerde. Siyah üzerken, pembe karşılık bulamamayı, bozul- mayı anlatır başındaki çemberinde. Orta Asya’nın bozkırlarından Anadolu’ya kadar çoğu çorak topraklarda yeşili, kırmızıyı, maviyi arar Türk kadını. Uzun ve soğuk geçen kış ayların- da yaz mevsiminin sıcaklığını ve baharın serinliğini arar. Kilimlerinde oluşan rengârenk motifl er bu özlemlerin yansımasıdır. UUzzuunn vvee kköökkllüü bbiirr ggeeççmmiişşee ssaahhiipp oollaann mmiilllleettlleerr kküüllttüürrlleerriinnii vvee ssoossyyaall yyaa-- şşaammllaarrıınnıı ggeelleecceekk nneessiilllleerree aakkttaarraammaazzllaarrssaa ggeelleecceekklleerrii ddee oollmmaazz.. YYııllllaarrddıırr ddee-- vvaamm eeddeenn eell ssaannaattllaarrıı üürrüünnlleerriimmiizziinn aarraaşşttıırrııllmmaassıı,, ggeelleecceeğğee ıışşııkk ttuuttaaccaakk kkaayy-- nnaakkllaarrıınn ggeelleecceekk nneessiilllleerree aakkttaarrııllmmaassıı bbiizz aarraaşşttıırrmmaaccııllaarrıınn oolldduuğğuu kkaaddaarr bbuu iişşlleerrllee uuğğrraaşşaann uussttaallaarrıımmıızzıınn,, eebbeevveeyynnlleerriimmiizziinn,, eeğğiittiimmcciilleerriimmiizziinn eenn bbaaşşttaa ggeelleenn ggöörreevvlleerriinnddeenn bbiirrii oollmmaallııddıırr.. TTeekknnoolloojjiikk ggeelliişşmmeenniinn hhıızzllaannmmaassıı,, üürrüünnllee-- rrrriiiinnnn ffffaaaabbbbrrrriiiikkkkaaaallllaaaarrrrddddaaaa ddddaaaahhhhaaaa kkkkııııssssaaaa ssssüüüürrrreeeeddddeeee vvvveeee uuuuyyyygggguuuunnnn fifififi yyyyaaaattttllllaaaarrrrllllaaaa iiiimmmmaaaallll eeeeddddiiiillllmmmmeeeessssiiii kkkkaaaarrrrşşşşııııssssıııınnnnddddaaaa dddeeeğğğeeerrrllliii eeelll sssaaannnaaatttlllaaarrrııımmmııızzz yyyoookkk ooolllmmmaaammmaaalllıııdddııırrr... EEElll sssaaannnaaatttlllaaarrrııımmmııızzzııınnn tttaaammmaaammmııı bbbiiirrrbbbiiirrriiinnndddeeennn dddeeeğğğeeerrrllliiidddiiirrr... GGGüüünnnüüümmmüüüzzzdddeee bbbiiirrr çççoooğğğuuunnnuuu kkkaaayyybbbeeettttttiiiğğğiiimmmiiizzz eeelll sssaaannnaaatttlllaaarrrııımmmııızzzııınnn ttteeessspppiiitttiii vvveee kkkaaatttaaallloooggglllaaarrrııınnnııınnn ooollluuuşşştttuuurrruuulllmmmaaasssııınnndddaaa kkkaaayyybbbeeedddiiillleeeccceeekkk hhheeerrr aaannn kkküüüllltttüüürrrüüümmmüüüzzz vvveee gggeeellleeeccceee--- ğğiimmiizz aaddıınnaa ddaa kkaayyııppttıırr.. GGGüüünnnüüümmmüüüzzzdddeee eeelll sssaaannnaaatttlllaaarrrııımmmııızzz iiillleee gggeeellliiişşşmmmiiişşş üüülllkkkeeellleeerrrllleee rrreeekkkaaabbbeeettt yyyaaapppmmmaaakkk iiissstttiiiyyyooorrr--- sssaaakkk gggeeeçççmmmiiişşşttteeekkkiii dddoookkkuuummmaaacccııılllıııkkk vvveee dddiiiğğğeeerrr eeelll sssaaannnaaatttlllaaarrrııınnnııınnn aaarrraaaşşştttııırrrııılllıııppp gggüüünnnüüümmmüüüzzzeee aaakkk--- ttaarrııllmmaassıınnıı ssaağğllaammaammaammıızz ggeerreekkmmeekktteeddiirr.. EEElll sssaaannnaaatttlllaaarrrııınnndddaaa TTTüüürrrkkk iiinnnsssaaannnııı dddaaaiiimmmaaa kkkeeennndddiiinnniii bbbuuulllmmmuuuşşştttuuurrr... KKKuuullllllaaannnııılllaaannn mmmoootttiiiflflfl eeerrr,,, rrreeennnkkkllleeerrr vvveee kkkooommmpppooozzziiisssyyyooonnnlllaaarrrdddaaakkkiii iiinnnccceee zzzeeevvvkkkiii iiillleee iiiççç dddüüünnnyyyaaasssııınnnııı dddııışşşaaa yyyaaannnsssıııtttmmmaaasssııınnnııı bbiillmmiişşttiirr.. EEElll sssaaannnaaatttlllaaarrrııımmmııızzzııınnn çççoooğğğuuu bbbiiirrrbbbiiirrrllleeerrriiinnndddeeennn eeetttkkkiiillleeennneeerrreeekkk gggeeellliiişşşiiimmmllleeerrriiinnniii dddeeevvvaaammm eeettt--- tttiiirrrmmmiiişşştttiiirrr... DDDoookkkuuummmaaa sssaaannnaaatttııınnnııınnn gggeeellliiişşşmmmeeesssiii iiillleee bbbeeerrraaabbbeeerrr iiişşşllleeemmmeee sssaaannnaaatttııı dddaaa gggeeellliiişşşmmmiiişşştttiiirrr... BBBuuugggüüünnn gggeeellliiinnn ooolllaaacccaaakkk gggeeennnççç kkkııızzzlllaaarrrııımmmııızzzııınnn eeelll eeemmmeeeğğğiii,,, gggööözzz nnnuuurrruuu çççeeeyyyiiizzzllleeerrriii dddeee bbbuuu sssaaayyyeee--- ddee oorrttaayyaa ççııkkmmıışşttıırr.. 9 AMASYA’NIN KÜLTÜREL YAPISI Kültür Varlıkları ve Kentsel Dokunun El Sanatlarına Yansıması Amasya’da doğmuş olan Coğrafyacı-tarihçi Strabon kentin akropolünü, bugünkü kalesini, saray, mezarlar ( kaya mezarları ) basamaklı kaya tünelleri- ni, köprülerini olduğu gibi bildirmektedir. Bugün Strabon’un söz ettiği birçok eseri kentte ayakta görmekteyiz. Yeşilırmağa dikine inen tepede, yüksek bir kaya üzerinde yer alan ve kente egemen durumundaki Harşene Kalesi, Pontus, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde onarılarak kullanılmıştır. Kalenin, doğu ve güneyinden kente doğru inen surlar, bugün Kızlar Sarayı ola- rak da bilinen Enderun Kalesi’ni oluşturduktan sonra ırmak kıyısına kadar ine- rek kenti kuşatan aşağı surlarla birleşmektedir. Yeşilırmak üzerinde Meydan Köprüsü, Madenus Köprüsü, Kuş (Kunç) Köprü, Alçak Köprü gibi köprüleri bulunmaktadır. Amasya’nın; Aynalı Mağara, Kral Kaya Mezarları, Kaleköy Kalesi, Ferhat Su Kanalı, Burmalı Minare Camii, Halifet Gazi Kümbeti, Gök Medrese Cami, Torumtay Türbesi, Bimarhane, Ezine Han ,Çağlayan Köprü, Fethiye, Gümüşlü, Çilehane, Beyazıt Paşa, Yörgüç Paşa, Bedesten, Kilari Süleyman Ağa, Mehmet Paşa , Sultan II. Beyazıt Camileri ile hamamlar, bedestenler ve türbelerden mey- dana gelen zengin bir kültürel yapısı vardır. Strabon Coğrafyacı-tarihçi 10 AMASYA’NIN KÜLTÜREL YAPISI Ticaret hayatı Osmanlı mahallelerine pek sokulamadı. Yerel birkaç satıcı ha- ricinde mahalle aralarında imalat ve ticari faaliyetler neredeyse hiç görülmezdi. Amasya’nın en eski pazarı dolayısıyla da en eski ticaret merkezi günümü- zün Dere Mahallesi’nin ortasında kalıyordu. Bu mahallede 14. yy’da Moğol - İl- hanlı Dönemi’nde, ırmak kenarındaki sahada Saraciye vardı (eyer ve ayakkabı satılan yer ). 1372 yılında Şadgeldi Paşa tarafından bu bölgeye cami yaptırıldı ve camiye de Saraçhane adı verildi. Kocacık Çarşısı ise günümüzde hala ayakka- bı imalatı ve tamiri ile uğraşanların merkezidir. Çarşıdaki bedesten II. Beyazıt Dönemi’nde, 1483’te yapılmış ve günümüzde de kullanılmaktadır. Bedestenin güney kısmında, Kilari Süleyman Ağa Camii’nin arkasında 17.yy’dan yapılmış bir hanın kalıntıları yer almaktadır. Taşhan diye anılan bu yerde tüccarlar at ve eşyalarını bırakıp alış verişlerini yapıyorlardı. Bir zamanlar canlı bir ticaret merkezi olan han, günümüzde otel olarak kullanılmaktadır. Buradan taşınan bakır ve demir ustaları ile kalaycılar Amasya Belediyesi tarafından burmalı Minare Camii arkasında yaptırılan yeni yerlerinde faaliyetlerine devam etmek- tedirler. Saat kulesi ve Köprüler Percy Henry Algernon, 1870
Description:The list of books you might like
