VE KUT'UL-AMARE

28 Pages·2014·9.81 MB·Turkish

iKi KU~ATMA, iKi KOMUTAN:
PLEVNE (1877) VE KUT'UL-AMARE (1915-1916),
GAZi OSMAN PA ~A VE
TUMGENERAL C.V.F. TOWNSHEND
ismet UZEN•
ABSTRACT
TWO SIEGE, TWO COMMANDER:
PLEVNA (1877) AND KUT-Al -AMARA (1915-1916),
GAZi OSMAN PASHA AND MAJOR-GENERAL C. V.F. TOWNSHEND
The defence of Plevna was an extraordi1w1J1 one which has never been see11
before and it filled with admiration the world. Therefore, it was inspirited by
commanders who were under sieges during the post-Plevna era. For example,
General Townshend, who was the defender of Kut-al-amara in the First World
War, made a similar defence of Plevna. 1l e referred to the defence of Plevna and
Gazi Os111a11 Pasha 11 times in his me11101y. In this study, defences of Plevna and
Kut-al-Amara and their conditions have been compared. The main subjects of
comparison are as following: Geography, strategy and tactic, siege, relief force,
111atter of withdrawal from town, proposal for surrender, propaganda, desertions,
lack of food, expensiveness and black 111arket, sickness, wounding hi111self and
committing suicide, visiting for the wounded, sortie, meeting of the victors and the
defeated, captivity and back to home. The comparison of these two defences has
led us to some common results.
Keywords: Plevna, Kut-al-A111ara, Siege, Gazi Osman Pasha, General
Townshend.
Giri~
Plevne ve Kut'i.il-amare ~ahit olduklan sava~ doneminde tin kazanm1~ 2
kasabad1r. 1877- 1878 Tilrk-Rus Sava~1 ve I. Dilnya Sava~mdan once dikkat
Yrd. Doi;:. Dr. <;:ankm Karatekin Onv. Fen Edcbiyat Fakiiltcsi, Tarih Boliimii, <;:ANKIRI,
[email protected].
2 i. OZEN
9ekmeyen iki kasaba iken, ad1 ge9en sava~Jarda yaptiklan savunma ve maruz
kald1klan ku~atma nedeniyle daha sonra tarih i9inde unutulmayacak birer ~ohret
kazand1lar. Ku~atmalann birbirine benzer yanlan vard1r. Kut'ill-Amare 'yi
Plevne ile k1yaslamam1zm sebebi, Kut'ill-Amare'yi savunan Tilmgeneral C.V.F.
1
Townshend'in hatiratmda 11 kez Plevne'ye atifta bulunmas1 ve omek almas1
ile Tilrklere kar~1 kasabay1 Plevne dilzeyinde savunacagmt ifade etmesindendir2.
General Townshend'in Plevne savunmasmdan 9ok etkilendigi yazdtklanndan
anla~1lmaktad1r. Fakat bir farkla o esir dil~meyecegini ve kurtulacagm1
dil~ilnmil~tilr. Kiyaslama yaparken asker! yaymlann yanmda hat1ralardan da
yararland1k. Asker! harekat d1~mdaki bilgileri ozellikle ku~atmada ge9en gilnlilk
ya~ama dair bilgileri diger bir ifadeyle sava~m diger yilzilnil hatiralarda
bulabiliyoruz. Bu anlamda, k1yaslama yaparken, ku~atmada bulunanlann
hat1ralan 9ok yard1mc1 olmu~tur.
Kiyaslamaya ge9meden once, ilk olarak Plevne'nin sonra da Kut'ill
Amare'nin sava~m ba~mdan tam ku~atmaya sahne oldugu zamana kadar olan
silre9 hakkmda k1saca bilgi vermekte fayda vard1r.
1856 Paris Ban~ Antla~mas1 ile kurulan Avrupa siyasl dengesi,
Almanya'nm Avusturya ve Fransa'y1 maglup etmesi ve 1870'de siyasl birligini
~ saglamas1 ile bozulmu~tu. Ge9en 25 y1lda kurulan A vrupa siyasl yap1s1,
, Osmanh Devleti'ni Rusya'ya kar~1 korumu~tu. Simdi ise Avrupa'daki denge
yeniden ~ekillenmi~ti. Temmuz 1875'de Osmanh smirlan i9inde ba~Jayan
Hersek isyam yeni bir d1~ mildahaleyi dogurmu~ ve bu arada Bulgarlar da isyan
etmi~ti. Temmuz 1876'da Strbistan ve Karadag Osmanh Devleti'ne sava~ ilan
etmi~ ama (Gazi) Osman Pa~anm yonettigi Turk ordusu kar~1smda S1rplar
yenilgiye ugram1~tI. Bu geli~meleri istanbul (Tersane) Konferans1 ve Londra
Protokolil izlemi~ ama alman kararlar, Osmanh Devleti tarafmdan egemenlik
haklanm ihlal ettigi gerek9esiyle kabul edilmemi~ti. Rusya 'nm etkili bir d1~
politika izlemesi sonunda Osmanh Devleti yalmz b1rakilm1~, Rusya, Romanya
C.V.F. Townshend, lrak Seferi ve Esaret, Tercume: Tarih-i Askeri-i Osmani Encumeni, Sad.
Recep Ah1skalt, Yeditepe Yaymevi, istanbul 2007, s.20, 265, 360, 362, 448, 450, 453, 547,
569, 570.
Townshend, a.g.e., s.448, 453.
iKi KU~ATMA, iKi KOMUTAN 3
sm1rlanndan asker ge9irmek i9in Romanya ile anla~m1~tl. Rusya'nm 24 Nisan
1877'de Osmanh Devleti'ne sava~ ilan etmesiyle resmen sava~ ba~lam1~ti3•
Rusya ile sava~ ba~lad1ktan sonra, Plevne'nin 12 Eylill l 877'ye kadar
kisml ku~atilmas1 silrecine kisaca bak1lacak olursa: 19 Temmuzda Vidin
Komutani (Gazi) Osman Pa~a Milrettep Kolordu ile (12-14.000 ki~i) Plevne'ye
geldi. 20 Temmuzda 13.000 ki~ilik bir Rus tilmeninin saldmsm1 ba~ans1zhga
ugratt14• Mil~ir Mehmet Pa~a Tuna Ordulan Komutanhgma, Mil~ir Silleyman
Pa~a da Plevne ve 9evresindeki kuvvetlerin komutanhgma atandt. Boylece
cephede 3 komutan ve 3 ba~hhk dogdu. Hepsi saraya kar~1 sorumluydu5.
30-31 Temmuz 1877 tarihlerinde ikinci Plevne muharebesi denilen
muharebede 24.000 piyade, 2.200 silvari ve 140 top kuvvetine sahip Ruslara
kar~1 Turk kuvveti 19-20.000 ki~i idi. Ruslar ilstilnlilk saglayamad1g1 gibi bilyi.ik
bir bozguna ugrad1 ve geri 9ekildi6.
7-12 Eylill 1877 tarihlerinde 3. Plevne muharebesi denilen muharebede
65.000 Rus ve 31.000 Rumen askerle toplam 96.000 ki~i, 20.000 silvari ve 485
topa sahip Rus kuvvetine kar~1hk Tilrk kuvveti 40.000 asker ve 80 top idi.
Muharebe Tilrklerin galibiyeti ile sonu9landi7. 3 yenilgiden sonra Ruslar
Plevne'yi tam ku~atma ile ele ge9irmeye karar verdi. Talat'a gore, Rus
ku~atmas1 24 Ekimde ba~lad1 ve 29 Ekimde tamamlandi8. Bu tarihi ba~lang19
kabul edersek Plevne'nin tam ku~atmas1 huru9 hareketine kadar (10 Arahk) 47
giln silrdil. 19 Temmuz- 10 Arahk 1877 arasmdaki Plevne savunmas1 144 giln
silrdil.
Kut'ill-Amare'ye gelince: Birinci Dilnya Sava~1 ba~mda ingilizler,
Osmanh Devleti ile sava~a girmek ihtimaline kar~1hk Eyli.il 1914 'ten itibaren
3 H. Hikmct Suer, 1877-1878 Osmanh Rus Harbi Rumeli Cephesi, Genelkurmay Bas1mevi,
Ankara 1993, s.5-13; Genclkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etilt Ba~kanhg1, Gazi Osman
Pa~a ve Plevne Savunmas1, KultUr ve Turizm Bakanhg1 Yaymlan, Ankara 1982, s.15-19;
Metin Hulagu, Gazi Osman Pa~a, Bogaziiyi Yaymlan, istanbul 1999, s.44-57.
4 Suer, a.g.e., s.154-170; Talat, Plevne Savunmas1, c:;ev. Talat Yalazan, Genelkurmay
Bas1mcvi, Ankara 1997, s.8-12; Gazi Osman Pa~a ve Plevne Savunmas1, s.32.
5 Sucr,a.g.e., 171-173;Talat,a.g.e.,s.13-14.
6 Slier, a.g.e., s.219-252; Talat, a.g.e., s.15-25.
7 Suer, a.g.e., s.360-412; Talat, a.g.e., s.43-69.
8 Talat, a.g.e, s.87.
4 i. OZEN
Irak'1 i~gal etmek ilzere hazirhklara ba~ladL Haz1rlanan bir!ikler 16 Ekimde
Bombay'dan hareket etti ve 23 Ekimde Bahreyn adalarmda topland1.
ingiltere'nin 5 Kas1m 1914'te Osmanh Devleti'ne sava~ ilamyla Irak
cephesindeki muharebeler ba~lad1. Ertesi giln 6. Tilmenden olu~an Hint Sefer
Kuvveti "D" $attillarap yakmmda karaya 91ktL 22 Kas1mda Basra ve 9 Arahkta
Kuma i~gal edildi9. Tilmgeneral C.V.F. Townshend 22 Nisan 1915'te 6.
Tilmenin komutasm1 devrald1. Bu arada Hind is tan' da ve Londra' daki karar
vericiler Bagdat'm ele ge9irilmesinin <;anakkale'deki ingiliz ba~ans1zhgma
kar~1 Orta Doguda ingiliz prestijini artirmada onemli bir katk1 saglayacag1m
dil~i.inilyordu. Sonu9ta, Eyli.il 1915'te General Townshend'e Kut'Ol-Amare'yi
i~gal emri verildi. Tilrklerin kesin sonu9lu bir muharebeyi kabul etmemesi ve
kasabay1 bo~altmas1 tizerine ingilizler 29 Eyli.ilde Kut'til-Amare'yi i~gal etti. 24
Ekim 1915'te Bagdat'm ele ge9irilmesi i9in harekete ge9me karan verildi.
Ozellikle Siyasl i~lerden Sorumlu Subay Sir Percy Cox, Townshend'e eger
Bagdat'a girerse istanbul'a girmek kadar e~ anlamh olacagm1 ve bu haberin
etkisinin ti.im Asya'ya yay1lacagm1 soyledi10 Noel'de Bagdat'ta olmak slogan
.
haline geldi11 Townshend, 20 Kas1mda Selmampak'a dogru ilerledi. 22
•
Kas1mdaki Selmampak muharebesinde agir kay1plara ugrad1 ve Tilrk takibi
altmda Kut'til-Amare'ye dogru 9ekildi. 3 Arahkta Kut'til-Amare'ye vardL
Takviyelerin gelecegini umarak Kut'til-Amare'de kalmaya karar verdi.
Yakla~an Tilrklere kar~1 kasabada savunma tedbirleri aldL Kasabada, 8.893
ingiliz ve Hintli subay ve er ile 3.500 Hintli hizmetli vard1. Bundan ba~ka
Kasabada 5-6.000 yerli nilfus ve Selmampak muharebesinde esir alman 1.500
Tilrk de vard112• Tilrk ku~atmas1 7 Arahk 1915'te tamamland1 ve 29 Nisan
1916'da kasabadaki ingilizlerin teslim olmas1yla sona erdi. 7 Arahk-29 Nisan
tarihlerini esas ahrsak Kut'til-amare'nin hem ku~atmas1 hem de savunmas1 144
giln silrdil. $imdi kiyaslama konulanna ge9ebiliriz:
9 F. J. Moberley, The Campaign in Mesopotamia 1914-1918, Vol.I, The Imperial War
Museum, London 1997, s.1-131.
10 Townshend, a.g.e., s.73-153.
11 Ronald Millar, Death of an Army: the Siege of Kut 1915-1916, Houghton Miffiin, Boston
1970, s.3.
12 Townshend, a.g.e., s.366.
iKi KU~ATMA, iKi KOMUTAN 5
Cografya
Plevne, dogal savunma ko~ullan bulunmayan a91k bir arazide etraf1
tepelerle i;:evrilidir. Savunmaya elveri~li olmamasma ragmen Nigbolu-Rus9uk
Sofya-T1mova ve Filibe'den gelen onemli yollar burada birle~iyordu13•
Kut'ill-Amare ise Dicle nehri kenannda kurulmu~, 3 taraft nehirle i;:evrili
bir kasabad1r. Etrafmdaki arazi dilz ve geni~tir. Etrafta bitki yoktur14. Tilrk
ku~atmas1 s1rasmda 3 taraf1 suyla i;:evrili olu~u, nehrin bol su ta~1mas1
savunmada kolayhk saglam1~sa da nehirden yeterli gei;:i~ vas1talanna sahip
olmayan ingilizlere kasabadan bu yonde bir 91k1~ imkam vermemWir.
Strateji, Taktik,
Ku~atma
Ruslarm Plevne'yi ele gei;:irmeden gilneye ilerlemeleri imkans1zdi. Sofya
ilzerinden bogazlara dogru ilerlemek, ancak Plevne'ye sahip olmakla milmkiln
olabilirdi. Ruslar Edime'ye yilrilrken, (Gazi) Osman Pa~a ve ordusunu sag
kanatlarmda ba~1bo~ b1rakamazlard115• Bu yilzden once Plevne'nin ele
ge9irilmesi laz1mdi.
Rus Ba~komutanhg1 Eylill 1877'deki 3. yenilgiden soma saldm
taktiginden vazge9ti. Biiyilk saldmlardan vazgei;:erek, mevcut ve gelecek
takviye kuvvetlerle Plevne'yi tamamen ku~atmaya karar verdi16• Bunun ii;:in
Sivastopol'u savunan General Todleben'e ba~vurdu. 27 Eylillde <;ar kendisine
Plevne savunmasm1 i;:okertme gorevini verdi. General Todleben bilyilk saldmlar
yerine, s1k1 bir ku~atma sonunda Plevne'nin teslim almmas1 taktigini
savunuyordu. Bundan soma Ruslar baz1 saldmlarda bulundu ise de bunlar taciz
niteligindeydi17 Ruslar ilstiln silvari kuvvetleriyle Plevne'yi Sofya'ya baglayan
•
ikmal yollanm tamamen kesti18 Boylece Plevne ii;:in ikmale a91k bir yol
•
kalmad1.
13 S[ier, a.g.e., s.28; Talat, a.g.e., s. I; Gazi Osman Pa~a ve Plevne Savunmast, s.23-24.
14 T.C. Genclkurrnay Ba~kanltg1, Birinci DUnya Harbinde TUrk Harbi: Irak-iran Cephesi
1914-1918, C. I, Genelkurrnay Basrmevi, Ankara 1979, s.362-363.
15 Hulagli, a.g.e., s.78.
16 Suer, a.g.e., s.413 ve 452
17 Gazi Osman Pa~a ve Plevne Savunmas1, s.44; Hulagu, a.g.c., s.110.
18 Slier, a.g.e., s.453; Talat, a.g.e., s.70.
6 i. OZEN
Townshend, Kut'ill-Amare'nin elde tutulmas1yla Ttirklerin Dicle
nehrinden gi.ineye dogru yapacag1 harekatm oni.ini.i kesecegini, boylece
Ti.irklerin Irak'm gtineyini ele ge9irmelerine engel olacagm1, lrak'a, rahat9a
takviye kuvvetlerinin gelmesini saglayarak ingiliz Irak Ordusu Komutam
General Nixon'a zaman kazand1racagm1 ve bu kuvvetler sayesinde ku~atmadan
kurtulacagm1 di.i~tini.iyordu 19•
Yine, Anadolu'dan takviye kitalar getirilmesi i9in Ti.irklere vakit
kazandiran Osman Pa~anm Plevne savunmas1 gibi yakla~1k 5 ay devam eden
Kut'ill-Amare savunmasmm da, daha sonra Bagdat'1 i~gal etmek i9in
Hi.iki.imetine 120.000 ki~ilik bilyi.ik bir kuvveti Jrak'ta toplamas1 i9in zaman
kazandird1gm120 ve 5 ayhk direni~ten sonra ingilizlerin art1k Irak'tan 91kanlmas1
meselesinin ortadan kalkt1gm1 iddia eder21
•
25 Arahga kadar yap1lan ba~ans1z saldmlar Tilrklere Kut'i.il-Amare'nin
kolayca ele ge9irilemeyecegini gosterdi. Bunun ilzerine bi.iyi.ik saldmlardan
vazge9ildi ve ~ehrin ku~atma sonunda teslim olmaya zorlanmasma karar verildi.
Ti.irkler, Kut'i.il-Amare'yi ku~atm1~ olmakla beraber onceligi kasabanm
di.i~ilri.ilmesine degil, daha gi.ineyden gelmekte olan ingiliz Kurtanna
Ordusu'nun durdurulmasma verdi22• Ancak bu ~ekilde uzun muharebelerden ve
ingiliz Kurtarma Ordusunun saldm gi.ici.i Ti.irkler tarafmdan kmld1ktan sonra,
a9hktan dolay1 iyice 9aresiz kalan Kut'i.il-Amare gamizonu teslim olmak
zorunda kald1. Ruslar Plevne'de tam ku~atma silresincc, Tilrkler Kut'i.il
Amare'de Arahk sonundan itibaren ciddi saldmlara giri~mese de ku~at1lanlan
az veya 9ok oranda top at1~lan ve ti.ifek ate~leriyle taciz etmi~lerdir.
Gori.ildi.igi.i ilzere, belli bir a~amadan sonra Ruslarm Plevne'de, Ti.irklerin
Kut'ill-Amare'de uygulad1klan taktik aym idi. Fakat bir farkla. Plevne
savunmas1 144 silrmekle beraber as!l ku~atma 47 gi.in silrmi.i~, Kut'ill-Amare
ku~atmas1 ise 144 gi.in si.irmi.i~ti.i. Tam ku~atmaya maruz kalma yoni.iyle Kut'til
Amare belirgin bir i.isti.inli.ige sahiptir.
19 Townshend, a.g.e., s.359-360.
20 Townshend, a.g.e., s.20.
21 Townshend, a.g.e., s.40.
22
Birinci DUnya Harbinde TUrk Harbi: lrak-iran Cephesi 1914-1918, s.462.
iKi KU$ATMA, iKi KOMUTAN 7
Kurtarma Ordusu
Ti.irkler ve ingilizler savunma ve ku~atma halinde olan Plevne ve Kut'til
Amare'deki birliklerini takviye veya kurtarmak ic;:in yard1mc1 kuvvetler
gondermek zorunda kalm1~tl.
Ttirkler 19 Temmuzdaki Birinci Plevne Sava~mdan 12 Eyltilde biten
Oc;:tincti Plevne muharebesine kadar 2 ay boyunca c;:ok fazla bir engele
takilmayarak gerekli takviyeleri almay1 ba~ard1. 24 Ekim'e kadar zorlukla da
olsa bir miktar yard1m almaya devam etti. 17 Eyltilde Ferik Ahmet Hifz1 Pa~a
komutasmdaki yard1m kuvvetleri (9.000 asker ve 500 araba) Orhaniye'den
Plevne'ye hareket etti. Yolda Ruslarla mi.icadele ederek 24 Eylillde Plevne'ye
girdi. Orhaniye Kumandam Ferik $evket Pa~a komutasmdaki yard1m kuvvetleri
ise 5 Ekimde Orhaniye'den Plevne'ye dogru yola 91kt1. Yolda bir Rus
saldmsma ugramayan bu kuvvet 8 Ekimde Plevne'ye ula~t1. Ferik Sevket Pa~a,
Osman Pa~aya Padi~ahm 22 Eylill tarihli "Gazilik" unvam veren telgrafm1 da
getirmi~ti. $evket Pa~a 9 Ekimde geri dondil23. Plevne'ye ula~an erzak ve
cephane arabalanyla yarahlar Sofya'ya gonderildi24
.
Plevne ic;:in as1l kurtarma ordusuna 24 Ekimden sonra ihtiyac;: duyulmu~tu.
Yard1ma gelecegi umulan Mehmet Ali Pa~a kuvvetleri General Gurko
kuvvetlerini a~amam1~, tistelik yenilmi~ ve bekleneni yapamayacak duruma
dti~mti~tii25• Son gtine kadar Plevne'de ~oyle bir umut vard1: "Nasif olsa imdat
ordusu giiniin birinde gelecek" ve Ruslar maglup edilecektir.26
Kut'til-Amare'ye gelince; Townshend'in, 5 Arahkta Ordu Kurmay
Ba~kanmdan ald1g1 telgrafta, kendisinin kurtanlmas1 ic;:in her yola ba~vuruldugu
ve 2 ay ic;:inde bunun ba~anlacag1 bildiriliyordu. Fakat Townshend bu stireyi c;:ok
fazla buldu27 Yine de Kut'til-Amare'deki ingilizler, 12. Hint Ttimeni Komutam
.
23 Talat, a.g.e., s.75-82; Siler, a.g.e., 453-458; ibrahim Edhcm, Plevne Hat1ralan, Haz.
Scyfullah Esin, Tercilman, istanbul 1979, s.58; Hillagil, a.g.e., 185-188; Yon Herbert, Plevne
Meydan Muharebesi, <;ev. Nurettin Artam, Kasta~ Yaymcvi, istanbul 2004, s.201.
24 Ibrahim Edhem, a.g.e., s.59; Herbert, a.g.e., 206.
25 Gazi Osman Pa~a ve Plevne Savunmas1, s.45.
2 Herbert, a.g.e., s.236.
b
27 Townshend, a.g.e., s.359-360;
8 i. OZEN
28
General Fenton Aylmer' in Ocak ortasmda kendilerini kurtaracagm1 umuyordu .
Fakat General Aylmer, Ttirklerle yaphg1 7 ve 13 Ocak muharebelerinde (Seyh
Sa'd ve Birinci Felahiye muharebeleri) 6.000'den fazla olti ve yarah verdi.
Elinde i~e yarar 9.000 muharip kalmas1 ve ~iddetli yagmurlardan sava~ alamnm
29
batakhk haline gelmesi ytiztinden yeni bir saldmy1 ertelemek zorunda kald1 •
24 Ocaktaki el-Hanna muharebesinde de ba~ans1zhga ugrad1. Bunun tizerine,
Townshend askerlerine yaymlad1g1 26 Ocak tarihli bildirisinde, 15 Subata kadar
kurtanlmay1 umdugunu, niyetinin Plevne savunmas1 gibi ~anh bir savunma
yapmak oldugunu anlatti30 Aylmer'in 8 Marttaki (Sabis muharebesi)
.
ba~ans1zhg1 ve 14 Martta Dicle'nin ta~maya ba~lamas1 ingilizlerin yakm
gelecekte kurtanlma umutlanm y1kt131•
General Aylmer'in yerine atanan General Gorringe de 9 Nisan l 916'daki
32
3. Felahiye Muharebesinde ba~ans1zhga ugrad1 . Turk ku~atmasmm
yanlamamas1 tizerine ingiliz u9aklan 15 Nisanda havadan 9uvallarla erzak
atmaya ba~lad1. Hava destegi Kut'til-Amare'ye 4 gi.in daha dayanma imkam
verdi. Fakat bu giri~im Kut'til-Amare'deki ntifusu beslemeye yetecek kadar
etkili degildi33• 22 Nisanda General Gorringe'in diger bir kurtarma giri~iminin
(4. Felahiye Muharebesi) ba~ans1zhg1 art1k son umutlan ttiketti. Son 9are olarak
24 Nisan gecesi nehir yoluyla 270 ton erzak ta~1yan bir geminin (Julnar gemisi)
gonderilmesine karar verildi. Bunun da Ttirklerin eline ge9mesi son kurtarma
giri~imi oldu. ingiliz Htiktimeti 'nin onay1 uzerine, Ttirklerle silren goril~meler
sonunda Kut'til-Amare 29 Nisanda teslim oldu34
.
Plevne'de Ttirkleri, Kut'til-Amare'de ingilizleri kurtarmak i9in bir tak1m
gayretlerin oldugu gori.ildti. Ancak gayret sozti Plevne i9in zay1f kalm1~tir.
<;i.inkti sava~1 Saray'dan yonetme politikas1, devlet yoneticileri ve ordu
28 Nikolas Gardner, "Sepoys and the Siege of Kut-al-Amara December 1915-April 1916", War
in History, 11/3, 2004, s.314.
29 Townshend, a.g.e., s.413 vd.
30 T ownshend, a.g.e., s.453-455.
31 Gardner, a.g.m., s.319.
32 Townshend, a.g.e., s.544-554.
33 Townshend, a.g.e., s.559-560; C. H. Barber, Besieged in Kut and After, William Blackwood
and Sons, Edinburgh and London 1918, s.221-222; W. J. Blackledge, The Legion of
Marching Madmen, Sampson Low, Marston & Co., Ltd., London 1936, s.164.
34 Townshend, a.g.e., s.573 vd.; Moberley, a.g.e .. Vol.II, s.435 vd.
iKi KU~ATMA, iKi KOMUTAN 9
kumandanlan arasmdaki k1skan9hk ile kendi ba~ma bag1ms1z davranan diger
komutanlar arasmdaki anla~mazhklar Plevne'ye gereken yard1mm yap1lmasm1
engellemi~ti35. Ozellikle Gazi Osman Pa~anm Ruslara kar~1 3 muharebeyi
kazanmas1, bunun sonunda "Gazilik" unvam almas1 ve ilnilniln yayilmas1 diger
komutanlann k1skan9hklanm arttJrm1~ ve kendisinin Plevne'de yalmz
b1rakilmasma yo! aym1~t136.
Herbert bu durumu ilgin9 kelimelerle izah etmi~tir: Genellikle, sava~
alanmdan uzakta koltugunda oturan "hokka ve kalem adamlan", sava~m biltiln
s1kmt1sm1 9eken ve "fedakarlzk gosteren kllu; ve tufek adamlarznm i$lerini
bozar. "37
ingilizler, Kut'til-Amare'yi kurtarmak i9in 9ok ugra~ti. Kaynaklannda,
Plevne olaymda gorillen kiskan9hk ve yalmz b1rakrna konusuna rastlamad1k.
Tilm gayretlere ragmen yine istenen sonu9 almamadi. ingiliz Kurtarma Ordusu,
Kut'Ul-Amare'de ku~atJlm1~ olan 6. Tilmeni kurtarmak i9in 6 Ocak-22 Nisan
arasmda, 6. Tilmenin 2 kati, yakla~1k 21. 973 ki~i kay1p verdi38.
Kasabadan <;:ekilme Konusu
Her iki komutan savunma ~artlarmm kotille~mesi ilzerine ilstlerine
kasabay1 terk etme izni istemi~ti. Plevne i9in bu imkan zamanmda biltilnilyle
varken, Kut'ill-Amare i9in bu ~ans tilm ordu i9in degil sadece se9ilmi~ bir k1s1m
i9indi ve ba~anh olup olmayacag1 da belli degildi. Yani Kut'ill-Amare'deki
ingiliz tilmeninden 500-600 ki~inin kara ku~atmas1 nedeniyle bir gemiyle
aynlmas1 onerisi ortaya atJlm1~ti.
Osman Pa~a 6 Ekimde Orhaniye'ye yakm bir noktaya 9ekilme izni
istemi~se de bir cevap alamadi. ikinci telgrafmda 9ekilme izni yoksa Plevne
Orhaniye ikrnal hattmm ay1k tutulmasm1 ve kl~ yakla~t1g1 i9in 30.000 elbise
gonderilmesi istedi. Gelen cevapta Plevne'yi terk etmenin uygun olmad1g1
·15 Gazi Osman Pa~a ve Plevne Savunmas1, s.31.
36 Hulagi.i, a.g.e, s.194-195.
37 Herbert, a.g.e, s.206.
38 E. Candler, The Long Road to Baghdad, Vol.[, Cassell and Company Ltd., London 1919,
s.212; A.J. Barker, The Bastard War: The Mesopotamian Campaign of 1914-1918, The
Dial Press, New York 1967, s.229.
F-2
10 i. UZEN
belirtiliyordu. Padi~ah, nihayet 14 Kas1m 1877'de Gazi Osman Pa~aya i;:ekilme
iznini verdi ise de art1k i;:ok gei;:ti39
.
Townshend 16 Nisan'da yani kai;:milmaz sona yakla~ild1g1 bir s1rada
Ordu Komutanma gonderdigi gizli ve ozel bir telgrafta Hi.iki.imete, en yararh
500-600 ki~iyi Sumana gemisine bindirerek ku~atma hattm1 nehir yoluyla yanp,
yard1m kuvvetlerine kat1lmay1 teklif etmi~ti. Bu i;:1k1~ hareketinden sonra
Kut'i.il-Amare'de 8.000 kadar kuvvet kalacakti40 Kasabada kalan kuvvetler, bir
.
tugay kumandanmm ernri altmda Ti.irklerle gori.i~meye giri~ecekti41• 17 Nisanda
alman cevapta, Ordu Komutanmm son i;:are olarak teklifi uygun gormeye ve
onaylarnaya haz1r oldugu, fakat Kut'i.il-Arnare 'de kalacak kuvvetlere kendisinin
komuta etmesmm uygun oldugu, zorunlu olmad1ki;:a bu projenin
uygulanmayacag1 belirtiliyordu42
.
Teslim Olma Teklifleri
Ku~atma altmdaki di.i~manm teslim olmas1 i;:agnlan ku~atmalarda s1k
rastlanan bir dururndur.
25 Ekimden sonra Plevne ii;:in art1k hii;:bir yerden yard1rn alma imkam
kalmam1~t1. Avrupa Rus Ordulan Ba~kumandam Nikola 31 Ekim 1877 tarihli
mektubunda fazla kan doki.ilmesine engel olmak ii;:in Gazi Osman Pa~anm
teslim olmasm1 istedi. Gazi Osman Pa~a da buna ret cevab1 verdi43
.
Kut'i.il-Amare'ye ilk teslim olma teklifi 7 Arahkta yani ku~atmanm
tarnamland1g1 tarihte Ti.irk Ordusu kumandam Nurettin Bey tarafmdan yap1ld1.
Nurettin Bey, bo~ yere kan doki.ilmesini engellemek ii;:in Townshend'den
kasabanm teslim edilmesini istedi. Bu erken teklife ret cevab1 ald144 Daha
.
sonra, Nurettin Beyin yerine atanan Hali! Pa~a l O Martta gonderdigi mcktupta
ingiliz Kurtarma Ordusunun ba~ans1z oldugu, kasabamn kurtulma imkanmm
39 Siicr, a.g.e., 454 vc 479; Mahmud Cclaleddin Pa~a, Mir'!lt-1 llakikat, llaz. ismet Miro~,lu,
Berckat Yayincvi, istanbul 1983, s.470.
40 Townshend, a.g.e., s.557-559; Millar, a.g.e., s.235-238.
41 Townshend, a.g.e., s.542.
42 Townshend, a.g.e., s.561.
43 Suer, a.g.e., s.477-478; Talat, a.g.e., s.91-92; ibrahim Edhem, a.g.e., s.83-84; Herbert, a.g.e.,
/ s.223-224; Mahmud Cclaleddin Pa~a, a.g.e., s.481.
/ 44 Townshend, a.g.e., s.379.