Van Aladdin tot Zwaan kleef aan

484 Pages·2010·44.27 MB·Dutch

Aladdin en de wonderlamp De gelaarsde kat
Van Aladdin tot Zwaan kleef aan Ali Baba en de veertig rovers Gelukkige Hans
Androclus en de leeuw De gestolen koe
Angst leren De getemde Peeks
De appelvangproef Het gouden armpje
Assepoester De gouden vogel (vuurvogel)
Grote Klaas en Kleine Klaas (Unibos)
Beer: hoe de beer zijn staart verloor
Belle en het beest De haas en de egel
De bijziende vrijster Hans en Grietje
Blauwbaard Het hemd van een gelukkig man
Boerke Naas De herdersjongen en de drie reuzen
De Bremer stadsmuzikanten Houten Peter / Weduwe van Ephese
De brutale jongen en de beer
Janmantje in het papieren huisje
De dankbare dode De jongen aan de vossenstaart
De Bans in de doornstruik
De dappere kleermaker Kamper Uien en Dokkumers
De deurwaarder en de duivel De kat de bel aanbinden
SUN De dienstmeid die de rovers doodt De kikkerkoning
Een Bier als bruid Klein Duimpje
Dokter Weet-al / Boer Krekel Klein Duimpje en de reus
De domme echtgenote De konijnenhoeder
De Dood als peetvader De koning der vogels
Doornroosje De koning en de boer zonder zorgen
De drakendoder Koning Lijsterbaard
De drie dokters Koning Midas
Drie Karen uit de baard van de duivel De koppige vrouw
Drie poepen om een koe
De droom van de schat op de brug Lange Winter
De druiven zijn zuur List en lichtgelovigheid
Luilekkerland
Eenoogje, Tweeoogje, Drieoogje
De engel en de heremiet De maankaas
TON DEKKER & JURJEN VAN DER KOOI & THEO MEDER De engelenwacht De magische vlucht
De man in de berenhuid
Falada Het mannetje in de maan
Fortunatus De man zoekt zijn verdwenen vrouw
Lexicon van sprookjes:
ontstaan, ontwikkeling, variaties

Van Aladdin tot Zwaan kleef aan

Ton Dekker & Jurjen van der Kooi & Theo Meder
Van Aladdin tot
Zwaan kleef aan
Lexicon van sprookjes:
ontstaan, ontwikkeling, variaties
Kritak
SUN
Omslagontwerp: Leo de Bruin, Amsterdam
Boekverzorging: Roger Willems, Arnhem
Op het omslag: fragmenten van een volksprent,
Contes de Perrault, Fabrique d'Images de Gangel
te Metz, circa 1850. Collectie Maas-Rooijakkers.
© Uitgeverij SUN, Voor België
Nijmegen 1997 Uitgeverij Kritak
ISBN go 6i68 613 x ISBN go 6303 723
NUGI 644 D 1997 2393 28
INHOUD
7 Inleiding
Sprookjes
39
438 Gebruikte afkortingen
Lijst van nummers
439 AT-
Bibliografie
442
Register van namen en titels
456
467 Register van thema's, motieven en verhaalfiguren

INLEIDING
Volksverhalen en sprookjes
Onder een volksverhaal verstaan we een in de mondelinge overleve-
ring circulerend verhaal, al kan de schriftelijke traditie in veel gevallen
een rol spelen. De term `volk' sloeg in dit verband vroeger vooral op
het eenvoudige, ongeletterde volk, de plattelandsbevolking met name,
die niet of nauwelijks las en schreef en dus volledig aangewezen was op
mondelinge vertelkunst. Maar volksverhalen-komen ook bij andere so-
ciale, geletterde, ontwikkelde groepen voor. Hefbij zondere van het
volksverhaal ligt dan ook niet in de sociale groep waarin het verteld
wordt, maar in het feit dat het in een bepaalde tijd en ruimte wordt
doorverteld en bij mensen bekend is. Zo gedefinieerd' is het volksver-
haal een ruim begrip waar alle verhalen onder vallen die, met welke in-
houd dan ook, en waar, wanneer, hoe en door wie dan ook gedurende
langere of kortere tijd worden doorverteld.
Binnen dit ruime begrip volksverhaal zijn tal van verhaalgenres te
onderscheiden, zoals het sprookje, de sage, de legende, de anekdote,
de mop, het stichtelijke verhaal of exempel, het bekeringsverhaal en-
zovoort. Elk genre kent een in de loop van zijn geschiedenis uitgekris-
talliseerde thematiek en structuur, ontstaan vanuit de bedoelingen en
de behoeften van waaruit de vertellers de verhalen vertellen.' Het ver-
haalgenre dat een verteller hanteert als hij iets wil vertellen, is afhan-
kelijk van wat hij aan zijn toehoorders wil overdragen en houdt nauw
verband met wat hem en zijn publiek geestelijk bezighoudt.
Bij het vertellen speelt de bedoeling van de verteller steeds de hoofd-
rol. Als de verteller het gevoel voor humor van zijn toehoorders wil
aanspreken, leidt dit tot het vertellen van een grappig verhaal of een
mop. Wanneer hij niet-alledaagse, bovennatuurlijke gebeurtenissen
en verschijnselen als waar gebeurd wil vertellen, leidt dit tot het vertel-
len van sagen. De verteller hoeft zich overigens niet steeds van die in-
tenties even scherp bewust te zijn. Vertellers benoemen hun verhalen
vaak anders dan onderzoekers en de grenzen tussen de verschillende
genres zijn dan ook dikwijls vaag. Zo zal de ene verteller het verhaal
van Repelsteeltje als een in zijn ogen geloofwaardige sage brengen en
zal de andere er een echt `er was eens'-wondersprookje van maken.
7
Inleiding
Het bekendste verhaalgenre is zonder twijfel het sprookj e. 3 Het be-
grip `sprookje' kent vele definities. Idealiter vertoont het de volgende
kenmerken.
Het wordt als elk volksverhaal (ook) mondeling doorverteld en is
anoniem, dat wil zeggen de eerste verteller (de maker) ervan is niet be-
kend, alleen de laatste verteller en misschien ook nog diens bron zijn
bekend.
Het speelt in het verleden, in een meestal onbestemde tijd (`er was
eens'), en in een niet exact gedefinieerde ruimte, in een preïndustriële,
feodaal gestoffeerde wereld met koningen, prinsen en prinsessen.
Het is een blij eindigend recht-toe-recht-aan reis- en avonturenver-
haal, een liefdesgeschiedenis met hindernissen die eindigt met een
bruiloft, `en ze leefden nog lang en gelukkig'.
Het verhaal begint altijd met een probleem, een noodsituatie, een
opdracht (een prinses wordt geroofd, een zieke koning wenst zich het
levenswater, een boze stiefmoeder maakt haar stiefdochter het leven
onmogelijk, een arme man kan zijn kinderen niet meer voeden, enzo-
voort), met een innerlijke behoefte van de held of heldin (zucht naar
avontuur, wens een partner te vinden, enzovoort) of met een andere
ongemakkelijke situatie waarvoor een oplossing gevonden moet wor-
den.
De held/heldin is een jonge man of vrouw op de drempel van de vol-
wassenheid, die eropuit trekt om het probleem op te lossen en met
zijn/haar tegenstrevers en helpers het handelingsverloop draagt. Vaak
is hij of zij de jongste, minst belovende en ogenschijnlijk domste van
een drietal.
Slechte menselijke, dierlijke of demonische tegenstanders (draken,
reuzen, een tovenaar, duivel, heks of stiefmoeder) proberen hem of
haar te beletten het doel te bereiken, goede helpers of tovervoorwer-
pen zoals een magisch zwaard, zevenmijlslaarzen of knuppels-uit-de-
zak die hij of zij krijgt, steelt of verdient, maken het echter ondanks alle
tegenwerking mogelijk te slagen.
De grondschemata en basisstructuren van het sprookje zijn drieledig:
de held/heldin is een van een drietal, er moeten drie opdrachten wor-
den uitgevoerd (drie prinsessen bevrijd, enzovoort); nadat twee ande-
ren er niet in geslaagd zijn de problemen op te lossen, lukt het nummer
drie wel; hij/zij moet drie tegenstanders verslaan, heeft drie helpers,
drie magische voorwerpen. De spanning wordt hierbij steeds verder
8