Vademecum elektryka. Bezpieczeństwo użytkowania instalacji elektrycznych

176 Pages·2008·14.298 MB·Polish

by  Andrzej Boczkowski

Andrzej Bączkowski
W A B E M I E C t J M
elektryka
B e z p i e c z e ń s t w a ©
y i y t t o m a o i i i a
itra sta S a c jo e S e flc try c z m y c Ih )
Instalacje elektryczne w mieszkaniach
i budynkach mieszkalnych oraz ochrona
odgrom ow a budynków
! & © m
bij \Jy . m
Spóika z o.o„
© Copyright by Andrzej Boczlcowslci
i Oficyna Wydawnicza POLCEN, Warszawa 2008
Redaktor
Jacek Sobolewski Spis treści
Korekta
Od wydawcy...................................................................................................9
Agata Galica
1. Wprowadzenie..................................................................................... 11
Projekt okładki, skład i łamanie
2. Przyłączanie instalacji elektrycznej
Mariusz ICasior
do sieci elektroenergetycznej............................ 15
Skład i łamanie aktów prawnych 3. Systemy i rozwiązania instalacji elektrycznych
Włodzimierz Dudziński w budynkach ....................................................................................... 18
3.1. Zasady ogólne .................................................................................. 18
Skład i łamanie - korekta komentarza 3.2. Połączenia wyrównawcze główne i dodatkowe (miejscowe) ................. 19
Anna Nolbert 3.3. Uziomy ............................................................................................ 22
3.4. Systemy instalacji elektrycznych ......................................................... 25
3.5. Prowadzenie instalacji elektrycznych ...................................................25
3.6. Przyłączanie urządzeń elektrycznych do instalacji ................................ 26
3.7. Połączenia przewodów elektrycznych ...................................................28
Stan prawny: 15 czerwca 2008 r. 3.8. Oznaczanie żył kabli i przewodów kolorami ........................................ 28
3.9. Instalacje elektryczne prowadzone w podłożu i na podłożu palnym ...... 29
WSZELKIE PRAWA ZASTRZEŻONE 3.9.1. Prowadzenie instalacji elektrycznych wewnątrz ścian
ISBN 83-89234-37-8 i przegród budowlanych ............................................................30
3.9.2. Prowadzenie instalacji elektrycznych po wierzchu ścian
i przegród budowlanych .......................................................... 31
3.9.3. Prowadzenie instalacji elektrycznych w meblach .........................32
4. Przewody i sposoby ich prowadzenia
w wewnętrznych liniach zasilających ........................... 32
5. Instalacje zasilające odbiory administracyjne ......... 35
6. Obwody odbiorcze Instalacji elektrycznych w mieszkaniach ........... 35
7. Instalacje telekomunikacyjne ....... 37
8. Ochrona przeciwporażeniowa .................................................... 37
8.1. Instalacje elektryczne w warunkach zwiększonego
zagrożenia porażeniem prądem elektrycznym ......................................38
8.1.1. Pomieszczenia wyposażone w wannę
Wydawrcn
lub/i basen natryskowy ............................................................ 39
POLCEN Sp. z o.o.
8.1.2. Gospodarstwa rolnicze i ogrodnicze ...........................................43
ul. Żurawia 32/34, 00-515 Warszawa
8.1.3. Przestrzenie ograniczone powierzchniami przewodzącymi ............43
teł. (022) 622 29 62, Fax [phone]
8.1.4. Pomieszczenia i kabiny zawierające ogrzewacze sauny.................44
e-mail: [email protected]
8.2. Urządzenia ochronne różnicowoprądowe ........................................... 46
www.polcen.com.pl (księgarnia internetowa)
6 SPIS TREŚCI________________________________________POI©«// POI©g// ___________________________________SPIS TREŚCI____________________________________________7
-------------------------------_____------------------------_____-------------------------------------------------- _____ - Spóika i o-o. tpólka i o.o,
9. Zasady wyznaczania mocy zapotrzebowanej 12.2.2.2. Spodziewana częstość Nd bezpośrednich
wyładowań piorunowych trafiających w obiekt .........80
dla mieszkań i budynków mieszkalnych .......................................... 50
12.2.2.3. Procedura wyboru urządzenia piorunochronnego .....82
10. Modernizacja instalacji elektrycznych 12.3. Wymagania ogólne dotyczące
w budynku mieszkalnym .................... 52 ochrony odgromowej obiektów budowlanych ...................................83
11. Użytkowanie instalacji elektrycznych 5 piorumochronnych ............ 53 12.3.1. Ochrona zewnętrzna obiektów..............................................83
11.1. Pomiar ciągłości przewodów ochronnych......................................... 55 12.3.1.1. Części składowe urządzenia piorunochronnego 83
11.2. Pomiar rezystancji izolacji instalacji elektrycznej ............................... 56 1 2.3.1.2. Zwody .................................................................. 86
11.3. Pomiar rezystancji izolacji podłóg i ścian ......................................... 57 12.3.1.3. Strefa ochronna zwodów pionowych
i zwodów poziomych wysokich
11.4. Pomiar rezystancji uziomu .............................................................. 57
11.5. Sprawdzenie skuteczności ochrony przed dotykiem wyznaczana metodą kąta ochronnego .....................89
pośrednim przez samoczynne wyłączenie zasilania ........................... 59 12.3.1.4. Zwody poziome niskie i podwyższone ......................91
12.3.1.5. Przewody odprowadzające ......................................93
11.5.1. Układ sieci TN ..................................................................... 59
12.3.1.6. Układy uziemień .....................................................93
11.5.2. Układ sieci TT...................................................................... 61
11.5.3. Układ sieci IT....................................................................... 62 12.3.2. Ochrona wewnętrzna obiektów............................................ 97
11.6. Sprawdzanie działania urządzeń ochronnych 12.4. Prace montażowe przy łączeniu naturalnych części
różnicowoprądowych ..................................................................... 63 urządzenia piorunochronnego z innymi metalowymi
11.7. Wzory protokołów z przeprowadzonych badań częściami naturalnymi i sztucznymi ............................................... 100
instalacji elektrycznych ................................................................... 66 12.5. Montaż sztucznych zwodów na obiekcie........................................ 100
11.7.1. Protokół badań odbiorczych instalacji elektrycznych .............. 66 12.5.1. Zwody poziome niskie i podwyższone nieizolowane ............ 100
11.7.2. Tablica I badania odbiorcze - oględziny ................................ 67 12.5.2. Zwody pionowe nieizolowane ............................................ 101
11.7.3. Tablica II badania odbiorcze - pomiary i próby ...................... 69 12.6. Montaż sztucznych przewodów
11.7.4. Wzory protokołów z pomiarów odprowadzających i uziemiających ................................................ 102
w instalacjach elektrycznych ................................................ 70 12.7. Wykonywanie uziomów ............................................................... 105
12.8. Badania techniczne i pomiary kontrolne
12. Ochrona odgromowa budynków ....... 75
urządzenia piorunochronnego ...................................................... 105
12.1. Kryteria stosowania ochrony odgromowej 12.9. Dokumentacja powykonawcza urządzenia piorunochronnego......... 109
wg PN-86/E-05003/01 .................................................................... 75
12.10. Częściowe i końcowe odbiory robót ............................................. 109
12.1.1. Podział obiektów budowlanych
na kategorie zagrożenia ...................................................... 75
Literatura, normy, ustawy i rozporządzenia związane z instalacjami elektrycznymi ... 110
12.1.2. Rodzaje ochrony odgromowej ................... 75
Wykaz przepisów ZAP wg stanu prawnego
12.1.3. Wybór rodzaju ochrony ....................................................... 75
na dzień 15 czerwca 2008 r. ........................................................................ 110
12.1.3.1. Ochrona podstawowa............................................ 75
12.1.3.2. Ochrona obostrzona .............................................. 76
12.1.3.3. Ochrona w wykonaniu specjalnym.............................76
1 2.1.4. Obiekty budowlane nie wymagające ochrony ........................ 76
12.1.5. Określenie wskaźnika zagrożenia piorunowego..................... 77
12.2. Klasyfikacja obiektów oraz wybór poziomów ochrony
dla urządzeń piorunochronnych wg PN-IEC 61024-1-1 ..................... 78
12.2.1. Klasyfikacja obiektów .......................................................... 78
12.2.2. Wybór poziomów ochrony
dla urządzeń piorunochronnych ........................................... 80
1 2.2.2.1. Akceptowana częstość A/c
wyładowań piorunowych........................................ 80
Szanowni Państwo,
Oficyna Wydawnicza POLCEN przekazuje Państwu nową publikację autorstwa
mgr inż. Andrzeja Boczltowskiego pt. Vademécum elektryka. Bezpieczeństwo użytkowa­
nia instalacji elektrycznych. Instalacje elektryczne w mieszkaniach i budynkach mieszkal­
nych oraz ochrona odgromowa budynków.
W poradniku zawarto podstawowe informacje techniczne dotyczące m.in.: zasad
lub sposobów przyłączania instalacji elektrycznej do sieci elektroenergetycznej, syste­
mów i rozwiązań instalacji elektrycznych w budynkach, przewodów i sposobów ich
prowadzenia w wewnętrznych liniach zasilających, instalacji zasilających odbiory
administracyjne, obwodów odbiorczych instalacji elektrycznych w mieszkaniach, ins­
talacji telekomunikacyjnych, ochrony przeciwporażeniowej, zasad wyznaczania mocy
zapotrzebowanej dla mieszkań i budynków mieszkalnych, modernizacji instalacji elek­
trycznych w budynku mieszkalnym, użytkowania instalacji elektrycznych i pioruno-
chronnych, ochrony odgromowej budynków.
Obowiązkiem nałożonym na właściciela lub zarządcę budynku, wynikającym z prze­
pisów Prawa budowlanego i aktów wykonawczych, jest użytkowanie budynku zgodnie
z jego przeznaczeniem i wymaganiami ochrony środowiska oraz utrzymywanie go w na­
leżytym stanie technicznym i estetycznym, a także poddawanie, w czasie jego użytko­
wania, okresowym kontrolom, polegającym na sprawdzeniu stanu sprawności technicz­
nej i wartości użytkowej całego budynku, estetyki budynku oraz jego otoczenia.
Obowiązek zapewnienia wymaganego stanu technicznego instalacji elektrycznych
w budynkach obciąża:
- dostawcę energii elektrycznej w zakresie uldadów pomiarowo-rozliczeniowych,
- właściciela lub zarządcę budynku w zakresie oprzewodowania, osprzętu, apara­
tury rozdzielczej i sterowniczej, urządzeń zabezpieczających oraz uziemienia,
- użytkownika lokalu w zakresie łączników instalacyjnych, gniazd wtyczkowych,
bezpieczników topikowych, wyłączników nadprądowych, wyłączników ochron­
nych różnicowoprądowych oraz odbiorników energii elektrycznej, stanowiących
wyposażenie lokalu.
Kontrole w zakresie dotyczącym instalacji elektrycznych i piorunochronnych
powinny być przeprowadzane okresowo, co najmniej:
- raz w roku - sprawdzenie stanu technicznej sprawności instalacji narażonych na
szkodliwe wpływy atmosferyczne lub niszczące działania czynników występują­
cych podczas użytkowania budynku,
- raz na 5 lat — badanie instalacji elektrycznych i piorunochronnych, w zakresie stanu
sprawności połączeń, osprzętu, zabezpieczeń i środków ochrony od porażeń, rezy­
stancji izolacji przewodów oraz uziemień instalacji i aparatów.
Kontrolę stanu technicznego instalacji elektrycznych i piorunochronnych powinny
przeprowadzać osoby posiadające kwalifikacje wymagane przy wykonywaniu dozoru
nad eksploatacją odpowiednich instalacji i urządzeii elektrycznych.
10 OD WYDAWCY POI© «
Każda instalacja elektryczna, podczas montażu i/lub po jej wykonaniu, po każdej
rozbudowie, remoncie, naprawie lub modernizacji i przebudowie, a przed przekaza­
niem do eksploatacji oraz okresowo w czasie jej eksploatacji, powinna być poddana
badaniom, czyli oględzinom, pomiarom i próbom.
Książka jest przeznaczona dla projektantów i wykonawców elektryków oraz inwe­
1L W prowadzenie
storów i użytkowników mieszkań i budynków mieszkalnych. Mogą z niej korzystać
także studenci wydziałów elektrycznych i uczniowie techników o profilu elektrycznym
oraz osoby przygotowujące się do egzaminu na uprawnienia budowlane. Od instalacji elektrycznych wymaga się by były funkcjonalne, trwale, estetyczne oraz
Zachęcam Państwa do odwiedzania księgami internetowej www.polcen.com.pl, bezpieczne w użytkowaniu. Bezpieczeństwo użytkowania instalacji elektrycznych
w której znaleźć można wiele interesujących publikacji z dziedziny prawa i budow­ niskiego napięcia sprowadza się do zapewnienia ochrony przed następującymi podsta­
wowymi zagrożeniami:
nictwa.
- porażeniem prądem elektrycznym,
- prądami przeciążeniowymi i zwarciowymi,
Ryszard Sobolewski - przepięciami łączeniowymi i pochodzącymi od wyładowań atmosferycznych,
wydawca - skutkami cieplnymi.
Skuteczność ochrony przed ww. zagrożeniami zależy, od zastosowanych, w insta­
lacjach elektrycznych, rozwiązań oraz środków technicznych. Miarą skuteczności tej
ochrony jest liczba śmiertelnych wypadków porażeń prądem elektrycznym oraz liczba
pożarów, będących następstwem wad lub nieprawidłowej eksploatacji instalacji elek­
trycznych.
Z przeprowadzonych analiz wynika, że liczba śmiertelnych wypadków porażeń prą­
dem elektrycznym w ciągu roku, przypadająca na jeden milion mieszkańców w Polsce
zmniejszyła się z 9,5 w latach 1980-M985 do 4,2 w latach 2000-^2006 z tendencją dal­
szego zmniejszania się w następnych latach. Jednak nadal liczba śmiertelnych wypad­
ków porażeń prądem elektrycznym jest w Polsce 2-4-3-krotnie większa niż w krajach
Europy Zachodniej. Liczba śmiertelnych wypadków poza statystycznym miejscem
pracy, spowodowanych porażeniem prądem elektrycznym, w stosunku do ogółu śmier­
telnych wypadków porażeń prądem elektrycznym wynosi w Polsce około 90%.
Z tego wynika, że niebezpieczeństwo śmiertelnych porażeń prądem elektrycznym
występuje przede wszystkim w mieszkaniach i budynkach mieszkalnych w mieście
i na wsi oraz w gospodarstwach rolniczych i ogrodniczych. Nadal najwięcej wypad­
ków odnotowuje się na wsi, jest to prawie dwukrotnie większy wskaźnik śmiertelnych
wypadków w stosunku do wypadków w mieście. Równie częste są przypadki powstania
pożarów spowodowanych niesprawną instalacją elektryczną. Ich procentowy udział
w ogólnej liczbie pożarów w budynkach, według danych za 2006 rok, jest na poziomie
12%. W 2006 r. zanotowano z ww. powodu 5423 wypadki pożarów w budynkach.
Zasadniczy wpływ na dużą liczbę śmiertelnych porażeń prądem elektrycznym oraz
pożarów w Polsce ma na ogól zly stan techniczny instalacji elektrycznych w obiektach
budowlanych, w tym w mieszkaniach i budynkach mieszkalnych w mieście i na wsi
oraz w gospodarstwach rolniczych i ogrodniczych, a także stosowanie niedoskona­
łych i niewystarczających środków ochrony przed zagrożeniami w tych instalacjach,
a mianowicie:
- powszechne stosowanie ulcladu sieci TN-C w instalacjach elektrycznych z przewo­
dami o małych przekrojach (1,5-s-lO mm2), przeważnie aluminiowymi, zwiększa­
jącymi możliwość uszkodzeń mechanicznych i przerw, szczególnie w przewodach
12 VADEMECUM ELEKTRYKA POlQCT DOI©#*/ PRZYŁĄCZANIE INSTALACJI ELEKTRYCZNEJ 15
Spílknio.o, SpdlkalD.B. ——- - ——------------------------------------------------------------------------
ochronno-neutralnych PEN występujących w tym układzie sieci. Stąd wynikające
- N SEP-E-002 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Instalacje elek­
często przypadki pojawiania się na obudowach metalowych odbiorników napięć
tryczne w obiektach mieszkalnych. Podstawy planowania
dotykowych wyższych od dopuszczalnych długotrwale. Również pojawianie się na
- N SEP-E-003 Elektroenergetyczne linie napowietrzne. Projektowanie i budowa.
pi zewodzie PEN napięcia niekorzystnego dla użytkowanych odbiorników, wywo­
Linie prądu przemiennego z przewodami pełnoizolowanymi oraz z przewodami
łanego przepływem przez ten przewód prądu wyrównawczego, spowodowanego
niepelnoizolowanymi
zaistnieniem asymetrii prądowej w instalacji,
- N SEP-E-004 Elektroenergetyczne i sygnalizacyjne linie kablowe. Projektowanie
- stosowanie ulcladu sieci TT, nie zawsze gwarantującego skuteczność ochrony prze­
i budowa.
ciwporażeniowej, głównie z uwagi na dość często występujące trudności w zapew­
m Warunki Techniczne Wykonania i Odbioru Robót Budowlanych (wydane przez
nieniu wymaganych rezystancji uziemień oraz przypadki przerw w przewodach
Instytut Techniki Budowlanej), w tym:
uziemiających,
- Warunki Techniczne Wykonania i Odbioru Robót Budowlanych. Część D: Roboty
- niestosowanie połączeń wyrównawczych dodatkowych (miejscowych), a także bar­
Instalacyjne. Zeszyt 1. Wydanie II. Instalacje elektryczne i piorunochronne w bu­
dzo często połączeń wyrównawczych głównych,
dynkach mieszkalnych
- niestosowanie ochrony przed dotykiem pośrednim (ochrony przy uszkodzeniu)
- Warunki Techniczne Wykonania i Odbioru Robót Budowlanych. Część D: Roboty
w pomieszczeniach o podłodze źle przewodzącej, przeznaczonych na stały pobyt
Instalacyjne. Zeszyt 2. Instalacje elektryczne i piorunochronne w budynkach
ludzi, pomimo występowania w tych pomieszczeniach metalowych uziemionych
użyteczności publicznej.
iui i grzejników centralnego ogrzewania oraz metalowych rur wodociągowych
Przytoczone wyżej przepisy techniczne, normy oraz opracowania wymagają, aby
i gazowych,
w modernizowanych i nowo budowanych lub przebudowywanych instalacjach elek­
- niestosowanie wyłączników ochronnych różnicowoprądowych,
trycznych niskiego napięcia w budynkach były stosowane odpowiednie rozwiązania
- niestosowanie ograniczników przepięć,
i środki techniczne.
- w rozwiązaniach instalacji elektrycznych prowadzenie przewodów w sposób
wykluczający ich wymienialność,
- stosowanie zbyt malej liczby obwodów odbiorczych oraz gniazd wtyczkowych
2= Przyłączanie instalacji elelctrycznej
i wypustów oświetleniowych.
«1© sieci elektroenergetycznej
W Polsce, w miastach i na wsiach, istnieje ponad 1! milionów mieszkań oraz
ponad 2 miliony gospodarstw rolniczych i ogrodniczych. Instalacje elektryczne w tych
obiektach, z wyjątkiem budowanych w ostatnich latach, nie odpowiadają wymaga­ Przyłączanie instalacji elektrycznej do sieci elektroenergetycznej należy uzgodnić
niom „warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowa­ z Przedsiębiorstwem Energetycznym oraz zaprojektować i wykonać zgodnie z warun­
nie” oraz wymaganiom Polskiej Normy PN-IEC 60364 „Instalacje elektryczne w obiek­ kami przyłączenia określonymi przez ww. dostawcę energii elektrycznej. Instalacja
tach budowlanych . Są to instalacje elektryczne nie w pełni sprawne, będące źródłem elektryczna w budynkach powinna być realizowana w układzie sieci TN-S (przewody
wyżej wymienionych zagrożeń. LI; L2; L3; N; PE). Nie wyklucza to stosowania w szczególnie uzasadnionych przypad­
Istnieje w związku z tym konieczność modernizacji instalacji elektrycznych w obiek­ kach uldadu sieci TT.
tach budowlanych, w tym szczególnie w mieszkaniach i budynkach mieszkalnych Rozdzielenie funkcji przewodu ochronno-neutralnego PEN na przewód ochronny
oiaz w gospodarstwach rolniczych i ogrodniczych. W instalacjach modernizowanych PE i neutralny N, w przypadku uldaclu sieci TN-C-S, powinno następować w złączu lub
i pizebuclowywanych lub nowo budowanych należy zapewnić konieczność realizacji w rozdzielnicy głównej budynku, a punkt rozdziału powinien być uziemiony. Takie roz­
nowych, pieferowanych rozwiązań, które są objęte wymaganiami „warunków tech­ wiązanie zapewnia utrzymanie potencjału ziemi na przewodzie ochronnym PE przyłą­
nicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie” oraz wymaganiami czonym do części przewodzących dostępnych urządzeń elektrycznych w normalnych
Polskich Norm, powołanych w tych warunkach technicznych, w tym przede wszystkim warunkach pracy instalacji elektrycznej. Schematy układów sieci przedstawiono na
wymaganiami normy PN-IEC 60364 „Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych”. rysunku nr 1.
Pozostałe noimy oiaz opracowania techniczne można stosować w projektowaniu i bu­
dowie, zgodnie z ustawą Prawo budowlane, jalco zasady wiedzy technicznej. Do tych
norm i opracowań należą m.in.:
E9 normy wydane przez Stowarzyszenie Elektryków Polskich, w tym:
- N SEP-E-001 Sieci elektroenergetyczne niskiego napięcia. Ochrona przeciwpora­
żeniowa
VADEMECUM ELEKTRYKA POtess PQ]miL PRZYŁĄCZANIE INSTALACJI ELEKTRYCZNEJ 15
114 ípílksio.D. gpilta t o.o.
a) Układ sieci TN-C d) Układ sieci TT
■ LJ :,) LI 12 L3 PEN b) LI L2 L3 PEN
,_rv^n. -L2 Obwód
-L3 zasilający
-N
FE — LI — LI
— L2 — L2
[p < Jęa o o o~|-—i pe
— L3 — 1,3 Rozdzielnica
t — PEN -r— PE
Dostępne części przewodząc^ ^Dostępne części przewodzące
4- N
Obwody
b) Układ sieci TN-S e) Układ sieci TT
odbiorczo
L1L2L3NPE LI N PE LI 1,2 L3 N PE LI N PE
Rys. 2. Rozdzielnice w układzie TN-C-S
Rozdzielnica przedstawiona na rysunku nr 2a może pracować w układzie TN-C lub
TN-C-S, natomiast rozdzielnica przedstawiona na rysunku nr 2b może pracować we
wszystldch układach TN, a także w układach TT lub IT, po odpowiednim, dla danego
“LT*
Dostępne części przewodzące'- Dostępne częfici przewodzące uldadu sieci, połączeniu lub rozłączeniu szyny PE z szyną N.
Przyłącze kablowe lub napowietrzne powinno być wykonane w zasadzie w taki
sam sposób, jak sieć zasilająca.
e) Układ sieci TN-C-S
Złącze powinno być usytuowane w miejscu ogólnie dostępnym, przystosowa­
-LI
nym do rodzaju przyłącza (kablowego lub napowietrznego) oraz do rozwiązania kon­
JL_t v v Il. -12
JLrv^rv — L3 strukcyjnego i elewacji budynku. Złącze na zewnątrz budynku należy lokalizować na
I ___ r PE zewnętrznej ścianie budynku we wnęce lub skrzynce wolno stojącej, dostawionej do
iw elewacji budynku na wysokości 30 cm od podłoża lub w linii ogrodzenia zewnętrznego
posesji. Złącze wewnątrz budynku należy lokalizować we wnęce w obrębie klatki scho­
[ FE E sJtIt ] dowej lub w zestawie z rozdzielnicą główną. Złącze umieszczone w skrzynkach lub
szafach wnękowych powinno być zamykane na zamek lub kłódkę i przystosowane do
Dostępne częSd przewodzące'-- plombowania. Sposoby usytuowania złącz w budynku pokazane są na rysunku nr 3.
Rys, 1. Schematy stosowanych układów sieci TN (TN-C; Ti\!-S; TN-C-S), TT oraz IT
Oznaczenia: LI; L2; L3 - przewody fazowe prądu przemiennego; N - przewód neutralny;
PE - przewód ochronny lub uziemienia ochronnego; PEN - przewód ochronno-neutralny;
FE - przewód uziemienia funkcjonalnego; Z - impedancja
Możliwe są dwa rozwiązania rozdzielnic (złącze, rozdzielnica główna) w układzie
TN-C-S:
- z zastosowaniem czterech szyn zbiorczych,
- z zastosowaniem pięciu szyn zbiorczych.
Rozwiązania te przedstawiono na rysunku nr 2.
Rys. 3. Sposoby usytuowania złącz
a) złącze przyścienne; b) złącze wnękowe
16 VADEMECUM ELEKTRYKA POfeCTf potes» PRZYŁĄCZANIE INSTALACJI ELEKTRYCZNEJ 17
Spdlka is.d. 5pil)n i o.o.
Budynki mieszkalne średniowysokie (5-J-9 kondygnacji) i wyższe, w których nie­
spodziewany zanik napięcia sieci zasilającej, równoważny przerwie w dostawie energii
elektrycznej, może spowodować zagrożenie życia i zdrowia ludzi w nich przebywają­
cych oraz przyczynić się do powstania, znacznych strat materialnych, a także wywołać
zagrożenie dla środowiska, należy zasilać co najmniej z dwóch niezależnych, samo­
czynnie załączających się źródeł energii elektrycznej (SZR).
W budynku wysokościowym jednym ze źródeł zasilania powinien być zespół prą­
dotwórczy.
Układ samoczynnego załączania rezerwy powinien zapewniać przełączenie zasila­
nia z podstawowego na rezerwowe, przede wszystkim obwodów administracyjnych
takich jak: oświetlenie klatek schodowych i korytarzy, zasilanie dźwigów i hydroforni,
wymiennikowni ciepła, wentylatorów oraz instalacji funkcjonującej w czasie pożaru.
Układ ten należy instalować jako zestaw w pobliżu złącza.
Rozdzielnicę główną należy instalować jak najbliżej złącza, w miejscu łatwo dostęp­
nym dla obsługi. Zaleca się lokalizowanie rozdzielnicy głównej w piwnicy, w pobliżu
klatki schodowej lub na parterze przy wejściu do budynku. Wymaga się, aby rozdziel­
nica posiadała drzwiczki przystosowane do zamykania na zamek lub kłódkę.
Pomiędzy złączem a szynami rozdzielnicy głównej budynku można zainstalować
wyłącznik ochronny różnicowoprądowy selektywny na prąd znamionowy (wynika­
jący z-przewidywanego obciążenia) i znamionowy prąd różnicowy nie większy niż 500
mA. Wyłącznik ten pełni wówczas funkcję elementu samoczynnego wyłączenia zasi­
lania w ochronie przed dotykiem pośrednim (ochronie przy uszkodzeniu) oraz funkcję
ochrony budynku przed pożarami wywołanymi prądami doziemnymi.
Ma rysunku nr 4 przedstawiono schemat zasilania pojedynczego budynku (indy­
widualnego odbiorcy) poprzez zestaw przylączeniowo-pomiarowy, usytuowany w linii
ogrodzenia zewnętrznego posesji. Zestaw ten mieści się w zamkniętej oraz zabezpie­
czonej przed wpływami atmosferycznymi i osobami niepowołanymi skrzynce. Składa
się z dwóch modułów, z których jeden pełni funkcję zakończenia przyłącza, drugi pełni
funkcję złącza końcowego. Zestaw umożliwia zainstalowanie listwy zaciskowej do połą­
czenia przewodów przyłącza sieci zasilającej i przewodów instalacji, zabezpieczenia
przedlicznikowego w postaci rozlącznika bezpiecznikowego lub wyłącznika nadprądo-
wego selektywnego - zapewniających selektywność w działaniu urządzeń zabezpie­
czających, licznika energii elektrycznej oraz ochrony przed przepięciami pochodzącymi
od wyładowali atmosferycznych i łączeń w sieci zasilającej (ograniczniki przepięć sta­
nowiące pierwszy stopień ochrony przeciwprzepięciowej).
Rys. 4. Schemat zasilania w energię elektryczną pojedynczego budynku
Bardzo ważną rolę w ekwipotencjalizacji części przewodzących jednocześnie
Oznaczenia: SZ - sieć zasilająca niskiego napięcia; P - przyłącze; ZPP - zestaw przytączeniowo-
dostępnych w budynku pełni uziemienie przewodu ochronnego PE instalacji elektrycz­ -pomiarowy; LZ - listwa zaciskowa; RB - roztącznik bezpiecznikowy lub wyłącznik
nej. Określa ono potencjał strefy ekwipotencjałnej w budynku. Uziemienie to powinno nadprądowy selektywny; L - przewody fazowe; O - ogranicznik przepięć; SU - szyna
uziemiająca; kWh - licznik energii elektrycznej; TRO - rozdzielnica tablicowa odbiorcy;
być wykonane w budynku, a nie z dala od niego, z wykorzystaniem przede wszystkim
wiz - wewnętrzna linia zasilająca; GSU - główna szyna uziemiająca budynku; IK, IW, ICO, IG -
uziomu fundamentowego. instalacje odpowiednio w kolejności: kanalizacyjna, wodna, centralnego ogrzewania, gazowa;
Właściwe jest w związku z tym rozwiązanie przedstawione na rysunku nr 4, na KB - konstrukcja metalowa (elementy metalowe konstrukcji budynku, związane na przyldad
z fundamentem, ścianami); N, PEN, PE - przewody odpowiednio: neutralny,
którym rozdzielenie przewodu PEN na przewody PE i N wykonano w zestawie przyłą-
ochronno-neutralny, ochronny lub połączenia wyrównawczego ochronnego
czeniowo-pomiarowym ZPP, usytuowanym poza budynkiem, a przewód PE przyłączono
do szyny PE w rozdzielnicy tablicowej odbiorcy TRO i uziemiono poprzez główną szynę
uziemiającą budynku GSU.
18 VADEMECUM ELEKTRYKA POlcagW Ijc0gff SYSTEMY I ROZWIĄZANIA INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH W BUDYNKACH 19
Spdlka ł o.a. SpilM 1 o.o.
3. Systemy i rozwiązania instalacji 3.2. Połączenia w yrów naw cze głów ne
elektrycznych w budynkach i dodatkow e (m iejscowe)
3.1. Zasady ogólne Zastosowanie połączeń wyrównawczych ma na celu ograniczenie napięć do wartości
dopuszczalnych, długotrwale w danych warunkach środowiskowych występujących,
pomiędzy różnymi częściami przewodzącymi. Każdy budynek powinien mieć połącze­
Doboru przewodów ze względu na obciążalność prądową długotrwałą należy dokony­
nia wyrównawcze główne. Połączenia te realizuje się przez umieszczenie w najniższej
wać zgodnie z Polską Normą PN-IEC 60364-5-523 „Instalacje elektryczne w obiektach
(przyziemnej) kondygnacji budynku głównej szyny uziemiającej (zacisku), do której są
budowlanych. Dobór i montaż wyposażenia elektrycznego. Obciążalność prądowa dłu­
gotrwała przewodów". przyłączone:
- przewody uziemienia ochronnego lub ochronno-funlccjonalnego,
Jako elementy zabezpieczeń przed prądem przetężeniowym (przeciążenie i zwar­
cie) należy stosować w obwodach odbiorczych wyłączniki nadprądowe. Urządzenia _ przewody ochronne lub ochronno-neutralne,
- przewody funkcjonalnych połączeń wyrównawczych, w przypadku ich stosowa­
zabezpieczające powinny działać w sposób selektywny (wybiórczy), to znaczy w przy­
padku uszkodzeń wywołujących przetężenie powinno działać tylko jedno zabezpie­ nia,
- metalowe rury oraz metalowe urządzenia wewnętrznych instalacji wody zimnej,
czenie, zainstalowane najbliżej miejsca uszkodzenia w kierunku źródła zasilania.
wody gorącej, kanalizacji, centralnego ogrzewania, gazu, ldimatyzacji, metalowe
Działanie zabezpieczenia powinno spowodować wyłączenie uszkodzonego odbiornika
powłoki i pancerze kabli elektroenergetycznych itp.,
lub obwodu, zachowując ciągłość zasilania odbiorników i obwodów nieuszkodzonych.
- metalowe elementy konstrukcyjne budynku, np. zbrojenia itp.
Zabezpieczenia przetężeniowe działają selektywnie (wybiórczo), jeżeli ich pasmowe
Elementy przewodzące wprowadzane do budynku z zewnątrz (rury, kable) powinny
charakterystyki czasowo-prądowe nie przecinają się ani nie mają wspólnych obszarów
być przyłączone do głównej szyny uziemiającej możliwie jak najbliżej miejsca ich
działania.
wprowadzenia.
Ochronę przed porażeniem prądem elektrycznym należy realizować za pomocą
W pomieszczeniach o zwiększonym zagrożeniu porażeniem (np.: w łazienkach
wyłączników ochronnych różnicowoprądowych. Wyłączniki te uzupełniają pod­
wyposażonych w wannę lub/i basen natryskowy, hydroforniach, pomieszczeniach
stawową ochronę przeciwporażeniową (IAn < 30 mA) i ochronę przed powstaniem
wymienników ciepła, kotłowniach, pralniach, kanałach rewizyjnych, pomieszcze­
pożaru (IAn < 500 mA) oraz powodują w warunkach uszkodzenia samoczynne wyłą­
niach rolniczych i ogrodniczych) oraz w przestrzeniach, w których nie ma możliwości
czenie zasilania.
zapewnienia ochrony przeciwporażeniowej przez samoczynne wyłączenie zasilania -
Należy stosować połączenia wyrównawcze główne i dodatkowe (miejscowe) mające
po przekroczeniu wartości napięcia dotykowego dopuszczalnego długotrwale na częś­
na celu ograniczenie do wartości dopuszczalnych długotrwale w danych warunkach
ciach przewodzących dostępnych - powinny być wykonane połączenia wyrównawcze
środowiskowych napięć występujących pomiędzy różnymi częściami przewodzącymi.
dodatkowe (miejscowe). Połączenia wyrównawcze powinny obejmować wszystkie czę­
Ochronę przed przepięciami łączeniowymi i pochodzącymi od wyładowań atmo­
ści przewodzące jednocześnie dostępne, takie jak:
sferycznych należy zapewnić przez stosowanie ograniczników przepięć.
- części przewodzące dostępne,
Przewody i kable elektryczne należy prowadzić w sposób umożliwiający ich
- części przewodzące obce,
wymianę bez naruszania konstrukcji budynku w sposób zagrażający jej bezpieczeń­
- przewody ochronne wszystkich urządzeń, w tym również gniazd wtyczkowych
stwu. Trasy przewodów elektrycznych powinny być prowadzone w liniach prostych,
i wypustów oświetleniowych,
równoległych do krawędzi ścian i stropów. Należy stosować przewody elektryczne
- metalowe konstrukcje i zbrojenia budowlane.
z żyłami wykonanymi wyłącznie z miedzi, jeżeli ich przekrój nie przekracza 10 mm2,
Wszystkie połączenia i przyłączenia przewodów biorących udział w ochronie
natomiast dla przewodów o przekrojach powyżej 10 mm2 należy preferować stosowa­
przeciwporażeniowej powinny być wykonane w sposób pewny, trwały w czasie, chro­
nie przewodów z żyłami wykonanymi z miedzi.
niący przed korozją. Przewody należy łączyć ze sobą przez zaciski przystosowane do
jako uziomy należy wykorzystywać metalowe konstrukcje budynków, zbrojenia
materiału, przekroju oraz ilości łączonych przewodów, a także środowiska, w którym
fundamentów oraz inne metalowe elementy umieszczone w nieuzbrojonych funda­
połączenie to ma pracować.
mentach stanowiące sztuczny uziom fundamentowy.
Na rysunku nr 5 przedstawiono przykład połączeń wyrównawczych głównych
w piwnicy oraz połączeń wyrównawczych dodatkowych (miejscowych) w łazience
budynku mieszkalnego.
20 VADEMECUM ELEKTRYKA PQ|©g» pffflco/if/ SYSTEMY I ROZWIĄZANIA INSTALACJI ELEKTRYCZNYCH W BUDYNKACH 21
Spilkuo.ti. ——— ___ ~
Tablica 1. Zależności pomiędzy przekrojami przewodów
NPE Zabezpieczenie oIptoJm odbiorczego
Przekrój przewodu (mm2)
~VT /
uziemienia
ochronnego połączenia połączenia
lub ochronno- wyrówna­ połączenia wyrówna­ wyrówna­
fazowego ochronnego ochronno- -neutralnego wczego wczego dodatkowego wczego
-funkcjo- głównego (miejscowego) nieuziemio-
nainego nego
Sl SiW ł S|»KN 5 3) Spif'» SW:5) SPE<i)
< 4 *SL - S(>I£/() >4?> A! - SpE/(> >o,5ą,i;/0 *s,.
> 10 Cu A! (min)
> 16 Al
< 10 - S|>k/o > 10 Cu > 6
> 16 Al > 0,5 S,,,:ra
16 > 16 > 16 > 16 > 0,5 Smo
25; 35 > 16 £ 16 > 16 > 0,5 S,,,,,,,
£ 50 £ 0,5 S¡, - Sp[£/o > 0,5 SL > 0,5 S,
1) Przekrój każdego przewodu ochronnego nie będącego częścią wspólnego układu przewodów lub jego osłoną nie powi­
nien być w żadnym przypadku mniejszy niż:
• 2,5 mm2 w przypadku stosowania ochrony przed mechanicznymi uszkodzeniami,
• 4 mm2 w przypadku niestosowania ochrony przed mechanicznymi uszkodzeniami.
2) Przewody ułożone w ziemi muszą spełniać dodatkowo wymagania podane w tablicy nr 2,
Tablica 2. Wymagania dla przewodów ułożonych w ziemi
Zabezpieczone przed Nie zabezpieczone przed
mechanicznym uszkodzeniem mechanicznym uszkodzeniem
Zabezpieczone przed korozją Sj; > Sp|y0 Sj.- > 16 mm2 Cu
S!: > 16 mm2 Ee
Nie zabezpieczone SE > 25 nm2 Cu
/".’«ojcnia bmlcwlane iul> roetaloise przed korozją SE > 50 mm2 Fe
Ir 'i-iclrukcje '''tíziom aztaczny *w przypal loa braku możliwości
wykorzystania uziomu naturalnego
3) Przekrój SPE należy zawsze ustalać, biorąc pod uwagę największy w danej instalacji przekrój przewodu ochronnego.
4) Dotyczy przewodu połączenia wyrównawczego dodatkowego, łączącego ze sobą dwie części przewodzące dostępne.
Przekrój wyżej wymienionego przewodu nie powinien być mniejszy niż najmniejszy przekrój przewodu ochronnego, przyłączo­
Rys. 5. Połączenia wyrównawcze w budynku mieszkalnym nego do części przewodzącej dostępnej.
- główne w piwnicy oraz dodatkowe (miejscowe) w łazience 5} Dotyczy przewodu połączenia wyrównawczego dodatkowego, łączącego część przewodzącą dostępną, z części;} przewo­
dzącą obcą. Przekrój wyżej wymienionego przewodu nie powinien być mniejszy niż połowa przekroju przewodu ochronnego,
Oznaczenia: PE - przewód ochronny lub połączenia wyrównawczego ochronnego
przyłączonego do części przewodzącej dostępnej.
6) Bralc jest obowiązujących danych. Ze względu na pełnioną funkcję, uważa się, że przekrój tego przewodu nie powinien
być mniejszy od przekroju przewodu fazowego.
Zależności pomiędzy przekrojami przewodów, pełniących różnego rodzaju funkcje,
7) Dotyczy współosiowej żyły przewodu (kabla).
podano w tablicach nr 1 i 2. 8) Przekrój nie musi być większy od 25 mm2 Cu. lub z innego materiału, lecz o przekroju mającym taką obciążalność jak
25 mm2 Cu.