f)!f)LIOHKA ACADE1v\!CA KNJIGA 15 Za izdavai'a: Nikola jankovic Glavni urednik: dr Dufan Marinkovic Dizajn korica: Mediterran Publishing Tehnicko uredenje: Mediterran Publishing Lektura i korektura: Ljiljana Cuk Recenzentkinje: prof. dr Vera Vasic, prof. dr Ljiljana Pesikan Ljustanovic i prof. dr Svetlana Tomin Copyright © Ivana Milojevic, Slobodanka Markov i Mediterran Publishing 201 i. Sva prava zadrfava. CIP - KaTanon13a41-1ja y ny6n1-1Ka41-1j1-1 61-16n1-1oreKa Marn4e cpnCKe, Hos1-1 CaA 305-055.2 UVOD U RODNE TEORI)E urednice Ivana Milojevic i Slobodanka Markov. - Novi Sad: Mediterran Publishing, 2011 (Novi Sad: AMB grafika). -493 str.; 21 cm. - (Biblioteka Academica ; knj. 15) Bibliografija. -Registri. ISBN 978-86-86689-64-1 COBISS.SR-ID 266051847 Mediterran Publishing d.o.o. Trg Republike 18 21000 Novi Sad www.mediterran.rs e-mail: [email protected] Nijedan deo ove knjige ne sme biti reprodukovan, analogno ili digitalno, bez dopustenja autora i izdavaea. IJ UREDNICE: Prof. dr Ivana Milojevic Prof. dr Slobodanka Markov Univerzitet u Novom Sadu Centar za rodne studije AC IM SI PUBUSHING Novi Sad 2011 n./oool,f!J UVOD U RODNE TEORIJE Urednice: Ivana Milojevic i Slobodanka Markov AUTORKE: Eva Bahovec, Jelisaveta Blagojevic, Vladislava Gordie Petkovic, Mirjana DokmanoviC, Dafa Duhacek, Nada Duhacek, Jelena Filipovic, Aleksandra Izgarjan, Nila Kapor StanuloviC, Natafa Karanfilovic, Agne8 Kartag Odri, Sanja Kojic Mladenov, Katarina Loncarevic, Slobodanka Markov, Nikolina Matijevic, Andelka Milic, Milesa Milinkovic, Ivana Milojevic, Vesna Nikolic Ristanovic, Ana PajvanCic, Marijana Pajvancic, Vanda Perovic, Dragana PopoviC, Nada Sekulic, Fuada StankoviC, Gordana Stojakovic, Dragana TodoroviC, Dubravka Valic Nedeljkovic,Adriana Zaharijevic. SADRZAJ Predgovor 11 Uvod Ivana Milojevic 15 DEOI fEMINISTICKI TALAS! I ORIJENTACIJE 1. 1. Tri talasa feminizma, istorijski i drustveni kontekst Ivana MilojeviC 27 1. 2. Feministicka epistemologija i metodologija Ivana Milojevic 39 1. 3. Feministicki talasi, orijentacije i pokret u jugoslovenskom i srpskom drustvu 20. veka Andelka MiliC 51 1. 4. Prilog za istoriju zenskog pokreta u Vojvodini i Srbiji u 19. i 20. veku Gordana Stojakovic 65 DEO II fEMINIZMI: PREGLED POJEDINACNIH ORIJENTACIJA 2. 1. Klasieni liberalni feminizam Da5a Duhacek 85 2. 2. Anarhisticki feminizam Vanda Perovic 95 2. 3. Egzistencijalisticki feminizam Eva Bahovec 107 2. 4. Liberalni feminizam u 20. veku Katarina Lonearevic 127 2. 5. Radikalni feminizam Adriana Zaharijevic 139 2. 6. Marksisticki i socijalisticki feminizam Andelka Milic 153 2. 7. Psihoanaliticki feminizam Nikolina Matijevic, Nila Kapor Stanulovic i Ivana Milojevic 173 2. 8. Francuski poststrukturalni feminizam Nada Sekulic 187 2. 9. Postmoderni feminizam Jelisaveta Blagojevic i Katarina Loncarevic 203 2. 10. Multikulturni feminizam Aleksandra Izgarjan 215 2. 11. Postkolonijalna teorija i globalni feminizam Natafa Karanfilovic 231 2. 12. Kvir teorija i feminizam Dragana Todorovic 241 2. 13. Ekofeminizam Dragana Popovic 255 2. 14. Kiberfeminizam Ivana Milojevic 267 DEO III AKTUELNE RODNE TEME I TEORIJSKE PRIMENE 3. 1. Rod i politika Marijana PajvanCic i Ana PajvanCic 281 3. 2. Rod i pravo Mirjana Dokmanovic 295 3. 3. Rodi obrazovanje Dragana Popovic i Nada Duhacek 309 3. 4. Rod i ekonomija Fuada Stankovic i Slobodanka Markov 321 3. 5. Rod i nasilje Vesna Nikolic Ristanovic 337 3. 6. Rodi seksualnost Dragana Todorovic 347 3. 7. Rodi identitet Da5a Duhacek 359 3. 8. Rodi multikulturalizam Agne5 Kartag Odri 369 3. 9. Rodi invalidnost Milesa Milinkovic 383 3. 10. Rod i knjizevnost Vladislava Gordie Petkovic 397 3. 11. Rodi jezik ]elena Filipovic 409 3. 12. Rod i umetnost Sanja Kojic Mladenov 425 3. 13. Rodi ekologija Dragana Popovic 439 3. 14. Rodi mediji Dubravka Valic Nedeijkovic 447 Zakljueak: Moguce i pozeljne buduenosti roda i rodnih studija Ivana Milojevic 461 Biografije 473 Indeks pojmova 485 Indeks imena 491 Predgovor Pojam roda, kao analiticko teorijske kategorije promisljanja drustva i odnosa u njemu, ulazi u siru upotrebu tokom 70-ih godina proslog veka, prevashodno zahvaljujud razvoju savremenih feministickih teorija. Stoga je bitno da svaki uvod u problematiku roda obezbedi i pregled najznacaj nijih feministickih teorija nastalih do sada. Pregled feministickih teorija kao udzbenicko stivo moze se napisati bar na dva naCina. Prvi je u formi sistematizovanog pregleda osnovnih teorijskih orijentacija u oblasti studija roda. Drugi je da se udzbenik i sadr:linski i strukturno prilagodi konkret nom obrazovnom programu na studijama roda. U ovom udzbeniku, odno sno tematskom zborniku, uCinjen je poku5aj da se pomenuta dva pristupa integrifo budud da je ideja za pisanje ove knjige nastala u okviru akadem skog kursa Rodne teorije na diplomskim master i doktorskim studijama u Centru za rodne studije Univerziteta u Novom Sadu, koji je, kao gostujuea profesorka, nekoliko godina vodila dr Ivana MilojeviC. Opredeljenost za ta kvo resenje uslovljeno je te:lnjom da se studentkinjama i studentima, kao i drugim Citaocima zainteresovanim za ovu problematiku, omogud sticanje ne samo teorijskih znanja iz oblasti rodnih studija vec i upoznavanje sa pri menom feministickih teorijskih pristupa u proueavanju pojednih fenomena iz domena roda. Zelim da istaknem da je znaeajan podsticaj za pisanje ove knjige do5ao upravo od studentkinja na master programu kojima je nedostajalo jedno sistematizovano stivo 0 feministickim teorijama i njihovim glavnim pred stavnicama na srpskom jeziku. Bilo je oCigledno da upoznavanje sa poje dinim teorijskim orijentacijama unutar feminizma na originalnim izvori ma nije bio jednostavan put, naroCito za one studentkinje koje nisu imale prethodnih znanja iz ovog domena ili nisu imale priliku da ovladaju nekim od stranih jezika a bile su visoko motivisane da takva znanja steknu. Nase iskustvo iz akademskog rada takode nam je ukazalo na zainteresovanost studentkinja i studenata sa raznih fakulteta da steknu znanja o teorijskim 11