Uso, actitudes y aprendizaje del maya en la UIMQRoo

193 Pages·2014·1.46 MB·Spanish

by  Flor Canche

Uso, actitudes y aprendizaje del maya
en la UIMQRoo
Bella Flor Canché Teh
(cid:3)
ADVERTIMENT. La consulta d’aquesta tesi queda condicionada a l’acceptació de les següents condicions d'ús: La difusió
d’aquesta tesi per mitjà del servei TDX (www.tdx.cat) i a través del Dipòsit Digital de la UB (diposit.ub.edu) ha estat
(cid:3)
autoritzada pels titulars dels drets de propietat intel·lectual únicament per a usos privats emmarcats en activitats
d’investigació i docència. No s’autoritza la seva reproducció amb finalitats de lucre ni la seva difusió i posada a disposició
des d’un lloc aliè al servei TDX ni al Dipòsit Digital de la UB. No(cid:3) s’autoritza la presentació del seu contingut en una finestra
o marc aliè a TDX o al Dipòsit Digital de la UB (framing). Aquesta reserva de drets afecta tant al resum de presentació de
la tesi com als seus continguts. En la utilització o cita de parts d(cid:3)e la tesi és obligat indicar el nom de la persona autora.
ADVERTENCIA. La consulta de esta tesis queda condicionada a la aceptación de las siguientes condiciones de uso: La
difusión de esta tesis por medio del servicio TDR (www.tdx.cat) y a través del Repositorio Digital de la UB
(diposit.ub.edu) ha sido autorizada por los titulares de los derechos de propiedad intelectual únicamente para usos
privados enmarcados en actividades de investigación y docencia. No se autoriza su reproducción con finalidades de lucro
ni su difusión y puesta a disposición desde un sitio ajeno al servicio TDR o al Repositorio Digital de la UB. No se autoriza
la presentación de su contenido en una ventana o marco ajeno a TDR o al Repositorio Digital de la UB (framing). Esta
reserva de derechos afecta tanto al resumen de presentación de la tesis como a sus contenidos. En la utilización o cita de
partes de la tesis es obligado indicar el nombre de la persona autora.
WARNING. On having consulted this thesis you’re accepting the following use conditions: Spreading this thesis by the
TDX (www.tdx.cat) service and by the UB Digital Repository (diposit.ub.edu) has been authorized by the titular of the
intellectual property rights only for private uses placed in investigation and teaching activities. Reproduction with lucrative
aims is not authorized nor its spreading and availability from a site foreign to the TDX service or to the UB Digital
Repository. Introducing its content in a window or frame foreign to the TDX service or to the UB Digital Repository is not
authorized (framing). Those rights affect to the presentation summary of the thesis as well as to its contents. In the using or
citation of parts of the thesis it’s obliged to indicate the name of the author.
Uso, Actitudes y Aprendizaje del Maya en la
UIMQRoo

Bella Flor Canché Teh

Tesis presentada para optar
al grado de Doctor en Lingüística
en el programa de doctorado de Lingüística Teórica, Computacional y Aplicada,
Departamento de Lingüística,
Universidad de Barcelona,
bajo la supervisión de

Dra. M. Carme Junyent Figueras
Universidad de Barcelona

Febrero de 2014
(cid:2) (cid:3)(cid:2)
Ti’ in Maama

Tumen ichil u meyaje’ tu ka’ansen meyaj
Tumen tu t’anen ichil ka’a p’éel t’aan
Tumen ichil u kuxtale’ tu ka’ansen kuxtal

A mi madre

Porque con su trabajo me enseñó a trabajar
Porque me habló en dos lenguas
Porque con su vida me enseñó a vivir
(cid:2) (cid:4)(cid:2)
(cid:2) (cid:5)(cid:2)
ÍNDICE
(cid:2)(cid:3)(cid:4)(cid:5)(cid:6)(cid:7)(cid:8)(cid:9)(cid:10)(cid:9)(cid:7)(cid:11)(cid:12)(cid:13)(cid:14)(cid:15) (cid:16)(cid:2)
(cid:17)(cid:18)(cid:15)(cid:19)(cid:11)(cid:12)(cid:4)(cid:13)(cid:6)(cid:20)(cid:8)(cid:8)(cid:9)(cid:21)(cid:11)(cid:15) (cid:22)(cid:2)
(cid:23)(cid:5)(cid:24)(cid:25)(cid:12)(cid:20)(cid:26)(cid:13)(cid:15)(cid:19)(cid:15) (cid:27)(cid:22)(cid:2)
(cid:19)(cid:11)(cid:8)(cid:26)(cid:20)(cid:9)(cid:4)(cid:15)(cid:7)(cid:28)(cid:8)(cid:26)(cid:20)(cid:29)(cid:7)(cid:11)(cid:6)(cid:13)(cid:30)(cid:15)(cid:24)(cid:13)(cid:26)(cid:25)(cid:12)(cid:9)(cid:8)(cid:5)(cid:15)(cid:29)(cid:15)(cid:24)(cid:26)(cid:5)(cid:11)(cid:9)(cid:31)(cid:9)(cid:8)(cid:5)(cid:8)(cid:9)(cid:21)(cid:11)(cid:15)(cid:26)(cid:9)(cid:11)(cid:3) (cid:25)(cid:14)(cid:12)(cid:9)(cid:8)(cid:5)(cid:15)(cid:7)(cid:11)(cid:15)!"(cid:28)(cid:9)(cid:8)(cid:13)(cid:15) (cid:27)(cid:22)(cid:2)
(cid:2)(cid:3)(cid:4)(cid:2) (cid:5)(cid:6)(cid:7)(cid:8)(cid:9)(cid:6)(cid:10)(cid:11) (cid:2)(cid:12)(cid:2)
(cid:2)(cid:3)(cid:2)(cid:11)(cid:13)(cid:14)(cid:15)(cid:16)(cid:17)(cid:18)(cid:19)(cid:20)(cid:11)(cid:21)(cid:18)(cid:10)(cid:22)(cid:23)(cid:16)(cid:7)(cid:17)(cid:18)(cid:19)(cid:20)(cid:11) (cid:2)(cid:12)(cid:2)
(cid:2)(cid:3)(cid:24)(cid:11)(cid:13)(cid:15)(cid:20)(cid:10)(cid:18)(cid:25)(cid:18)(cid:19)(cid:20)(cid:19)(cid:18)(cid:26)(cid:10)(cid:11)(cid:15)(cid:18)(cid:10)(cid:22)(cid:23)(cid:16)(cid:7)(cid:17)(cid:18)(cid:19)(cid:20)(cid:11) (cid:24)(cid:2)(cid:2)
(cid:2)(cid:3)(cid:27)(cid:11)(cid:28)(cid:29)(cid:30)(cid:18)(cid:19)(cid:14)(cid:11)(cid:31)(cid:18) (cid:6)!(cid:7)(cid:14)(cid:11) (cid:24)(cid:2)(cid:2)
(cid:7)(cid:8)(cid:4)(cid:8)(cid:7)(cid:2)(cid:9)(cid:10)(cid:2)(cid:11)(cid:12)(cid:2)(cid:12)(cid:11)(cid:13)(cid:12)(cid:14)(cid:10)(cid:15)(cid:16)(cid:17)(cid:12)(cid:18)(cid:16)(cid:19)(cid:20)(cid:2)(cid:12)(cid:2)(cid:11)(cid:12)(cid:2)(cid:10)(cid:21)(cid:22)(cid:18)(cid:12)(cid:18)(cid:16)(cid:19)(cid:20)(cid:2)(cid:14)(cid:16)(cid:11)(cid:16)(cid:20)(cid:23)(cid:24)(cid:10)(cid:2) (cid:3)(cid:4)(cid:2)
(cid:7)(cid:8)(cid:4)(cid:8)(cid:3)(cid:2)(cid:25)(cid:11)(cid:2)(cid:26)(cid:27)(cid:12)(cid:15)(cid:12)(cid:21)(cid:28)(cid:2)(cid:21)(cid:10)(cid:2)(cid:29)(cid:16)(cid:14)(cid:27)(cid:10)(cid:2)(cid:30)(cid:28)(cid:31)(cid:10)(cid:27)(cid:18)(cid:16)(cid:28)(cid:2) (cid:2)(cid:11)(cid:12)(cid:2)(cid:10)(cid:21)(cid:22)(cid:18)(cid:12)(cid:18)(cid:16)(cid:19)(cid:20)(cid:2) (cid:3)!(cid:2)
(cid:7)(cid:8)(cid:4)(cid:8)(cid:4)(cid:2)(cid:29)(cid:12)(cid:2)(cid:13)(cid:16)(cid:27)(cid:31)(cid:12)(cid:2)(cid:21)(cid:10)(cid:11)(cid:2)(cid:30)(cid:28)(cid:20)"(cid:10)(cid:20)(cid:16)(cid:28)(cid:2)(cid:7)!#(cid:2)(cid:21)(cid:10)(cid:2)(cid:11)(cid:12)(cid:2)$%(cid:26)(cid:2) (cid:3)&(cid:2)
(cid:7)(cid:8)(cid:4)(cid:8)(cid:5)(cid:2)(cid:9)(cid:10)(cid:2)(cid:11)(cid:12)’(cid:2)((cid:11)(cid:15)(cid:16)(cid:31)(cid:12)’(cid:2)(cid:10)’(cid:15)(cid:27)(cid:12)(cid:15)(cid:10)(cid:23)(cid:16)(cid:12)’(cid:2)(cid:11)(cid:11)(cid:10)"(cid:12)(cid:21)(cid:12)’(cid:2)(cid:12)(cid:2)(cid:18)(cid:12)(cid:14)(cid:28)(cid:2) (cid:3)#(cid:2)
(cid:7)(cid:8)(cid:4)(cid:8)(cid:6)(cid:2)(cid:29)(cid:12)(cid:2))(cid:20)(cid:16)"(cid:10)(cid:27)’(cid:16)(cid:21)(cid:12)(cid:21)(cid:2)%(cid:20)(cid:15)(cid:10)(cid:27)(cid:18)(cid:22)(cid:11)(cid:15)(cid:22)(cid:27)(cid:12)(cid:11)(cid:2) (cid:4)(cid:7)(cid:2)
(cid:7)(cid:8)(cid:4)(cid:8)(cid:6)(cid:8)(cid:7)(cid:2)*(cid:10)(cid:27)(cid:13)(cid:16)(cid:11)(cid:2)(cid:21)(cid:10)(cid:11)(cid:2)(cid:18)(cid:22)(cid:10)(cid:27)+(cid:28)(cid:2)(cid:21)(cid:28)(cid:18)(cid:10)(cid:20)(cid:15)(cid:10)(cid:2) (cid:2)(cid:21)(cid:10)(cid:11)(cid:2)(cid:10)’(cid:15)(cid:22)(cid:21)(cid:16)(cid:12)(cid:20)(cid:15)(cid:12)(cid:21)(cid:28)(cid:2) (cid:4)(cid:3)(cid:2)
(cid:7)(cid:8)(cid:4)(cid:8)!(cid:2),"(cid:12)(cid:20)(cid:18)(cid:10)’-(cid:2)+(cid:10)(cid:27)(cid:28)(cid:2)(cid:20)(cid:28)(cid:2)(cid:23)(cid:12)(cid:27)(cid:12)(cid:20)(cid:15).(cid:12)’(cid:2) (cid:4)(cid:4)(cid:2)
(cid:23)(cid:5)(cid:24)(cid:25)(cid:12)(cid:20)(cid:26)(cid:13)(cid:15)(cid:19)(cid:19)(cid:15) #$(cid:2)
!(cid:5)(cid:4)(cid:8)(cid:13)(cid:15)%(cid:7)(cid:21)(cid:4)(cid:9)(cid:8)(cid:13)&(cid:10)(cid:7)(cid:12)(cid:13)(cid:6)(cid:13)(cid:26)(cid:21)(cid:3)(cid:9)(cid:8)(cid:13)(cid:15) #$(cid:2)
(cid:24)(cid:3)(cid:4)(cid:11)(cid:5)(cid:6)(cid:7)(cid:8)(cid:9)(cid:6)(cid:10)(cid:11) (cid:27)"(cid:2)
(cid:24)(cid:3)(cid:2)(cid:11)#(cid:19)(cid:17)(cid:18)(cid:17)(cid:8)$(cid:6)(cid:7)(cid:11)(cid:6)(cid:11)(cid:18)$(cid:6)(cid:14)(cid:15)(cid:14)(cid:22)(cid:16)(cid:20)(cid:7)(cid:11) (cid:27)"(cid:2)
(cid:24)(cid:3)(cid:24)(cid:11)#(cid:10)%(cid:15)(cid:18)(cid:7)(cid:18)(cid:7)(cid:11)$(cid:6)(cid:15)(cid:11)$(cid:18)(cid:7)(cid:19)(cid:8)!(cid:7)(cid:14)(cid:11) (cid:27)&(cid:2)
(cid:24)(cid:3)(cid:27)(cid:11)’(cid:10) (cid:6)(cid:7)(cid:17)(cid:18)(cid:22)(cid:20)(cid:19)(cid:18)(cid:26)(cid:10)((cid:20)(cid:19)(cid:19)(cid:18)(cid:26)(cid:10)(cid:11) (cid:27))(cid:2)
(cid:3)(cid:8)(cid:4)(cid:8)(cid:7)(cid:2)(cid:25)(cid:20)(cid:18)(cid:22)(cid:10)’(cid:15)(cid:12)(cid:2) (cid:5)(cid:7)(cid:2)
(cid:3)(cid:8)(cid:4)(cid:8)(cid:3)(cid:2)(cid:25)(cid:20)(cid:15)(cid:27)(cid:10)"(cid:16)’(cid:15)(cid:12)’(cid:2) (cid:5)(cid:3)(cid:2)
(cid:24)(cid:3)(cid:27)(cid:3)(cid:27)(cid:11)(cid:11)*(cid:15)(cid:11)(cid:19)(cid:8)!(cid:7)(cid:14)((cid:17)(cid:20)(cid:15)(cid:15)(cid:6)!(cid:11) +(cid:27)(cid:2)
(cid:3)(cid:8)(cid:4)(cid:8)(cid:5)(cid:2)/(cid:16)’(cid:15)(cid:28)(cid:27)(cid:16)(cid:12)’(cid:2)(cid:10)’(cid:18)(cid:28)(cid:11)(cid:12)(cid:27)(cid:10)’(cid:2) (cid:5)(cid:5)(cid:2)
(cid:3)(cid:8)(cid:4)(cid:8)(cid:6)(cid:2)$(cid:14)’(cid:10)(cid:27)"(cid:12)(cid:18)(cid:16)(cid:19)(cid:20)(cid:2)+(cid:12)(cid:27)(cid:15)(cid:16)(cid:18)(cid:16)+(cid:12)(cid:20)(cid:15)(cid:10)(cid:2) (cid:5)(cid:5)(cid:2)
(cid:24)(cid:3)+(cid:11)(cid:13)!(cid:14)(cid:19)(cid:6)(cid:7)(cid:20)(cid:9)(cid:18)(cid:6)(cid:10)(cid:17)(cid:14)(cid:11)$(cid:6)(cid:11)(cid:15)(cid:14)(cid:7)(cid:11)$(cid:20)(cid:17)(cid:14)(cid:7)(cid:11) ++(cid:2)
(cid:24)(cid:3)"(cid:11)(cid:13)(cid:14)(cid:10)$(cid:6)!(cid:20)(cid:19)(cid:18)(cid:14)(cid:10)(cid:6)(cid:7)(cid:11),(cid:20)!(cid:20)(cid:11)(cid:15)(cid:20)(cid:11)(cid:19)(cid:15)(cid:20)(cid:7)(cid:18)(cid:25)(cid:18)(cid:19)(cid:20)(cid:19)(cid:18)(cid:26)(cid:10)(cid:11)-(cid:11)(cid:7)(cid:6)(cid:15)(cid:6)(cid:19)(cid:19)(cid:18)(cid:26)(cid:10)(cid:11)$(cid:6)(cid:11)(cid:15)(cid:14)(cid:7)(cid:11)(cid:17)(cid:6)(cid:30)(cid:17)(cid:14)(cid:7)(cid:11) +"(cid:2)
(cid:24)(cid:3).(cid:11)(cid:21)(cid:6)(cid:10)(cid:22)(cid:8)(cid:20)(cid:11)/(cid:8)(cid:6)(cid:11)(cid:7)(cid:6)(cid:11)(cid:6)(cid:9),(cid:15)(cid:6)(cid:26)(cid:11)$(cid:8)!(cid:20)(cid:10)(cid:17)(cid:6)(cid:11)(cid:15)(cid:20)(cid:11)(cid:18)(cid:10) (cid:6)(cid:7)(cid:17)(cid:18)(cid:22)(cid:20)(cid:19)(cid:18)(cid:26)(cid:10)(cid:11) +"(cid:2)
(cid:24)(cid:3)&(cid:11)(cid:21)(cid:20)(cid:11)(cid:18)(cid:10) (cid:6)(cid:7)(cid:17)(cid:18)(cid:22)(cid:20)$(cid:14)!(cid:20)(cid:11) +.(cid:2)
(cid:24)(cid:3))(cid:11)(cid:21)(cid:20)(cid:11)(cid:17)!(cid:20)(cid:10)(cid:7)(cid:19)!(cid:18),(cid:19)(cid:18)(cid:26)(cid:10)(cid:11) +&(cid:2)
(cid:23)(cid:5)(cid:24)(cid:25)(cid:12)(cid:20)(cid:26)(cid:13)(cid:15)(cid:15)(cid:19)(cid:19)(cid:19)(cid:15) ’(cid:22)(cid:2)
((cid:5)(cid:14)(cid:15)(cid:9)(cid:6)(cid:7)(cid:13)(cid:26)(cid:13)(cid:3)(cid:25)(cid:5)(cid:14)(cid:15)(cid:29)(cid:15)(cid:5)(cid:8)(cid:12)(cid:9)(cid:12)(cid:20)(cid:6)(cid:7)(cid:14)(cid:15)(cid:26)(cid:9)(cid:11)(cid:3) (cid:25)(cid:14)(cid:12)(cid:9)(cid:8)(cid:5)(cid:14))(cid:15)(cid:29)(cid:15)(cid:7)(cid:26)(cid:15)(cid:20)(cid:14)(cid:13)(cid:15)(cid:6)(cid:7)(cid:26)(cid:15)(cid:10)(cid:5)(cid:29)(cid:5)(cid:15)(cid:7)(cid:11)(cid:15)(cid:26)(cid:5)(cid:15)*(cid:19)!+,(cid:13)(cid:13)(cid:15) ’(cid:22)(cid:2)
(cid:27)(cid:3)(cid:4)(cid:11)(cid:5)(cid:6)(cid:7)(cid:8)(cid:9)(cid:6)(cid:10)(cid:11) +(cid:12)(cid:2)
(cid:27)(cid:3)(cid:2)(cid:11)(cid:21)(cid:20)(cid:11)0(cid:14)(cid:10)(cid:20)1(cid:11)(cid:8)2(cid:18)(cid:19)(cid:20)(cid:19)(cid:18)(cid:26)(cid:10)3(cid:11)(cid:6)(cid:7)(cid:19)(cid:14)(cid:15)(cid:20)!(cid:18)$(cid:20)$(cid:11)-(cid:11)(cid:10)4(cid:9)(cid:6)!(cid:14)(cid:11)$(cid:6)(cid:11)5(cid:20)2(cid:15)(cid:20)(cid:10)(cid:17)(cid:6)(cid:7)(cid:11)$(cid:6)(cid:11)(cid:15)(cid:6)(cid:10)(cid:22)(cid:8)(cid:20)(cid:11)(cid:18)(cid:10)$(cid:16)(cid:22)(cid:6)(cid:10)(cid:20)(cid:11) +(cid:12)(cid:2)
(cid:27)(cid:3)(cid:24)(cid:11)(cid:28)(cid:14)$(cid:6)(cid:15)(cid:14)(cid:11)*$(cid:8)(cid:19)(cid:20)(cid:17)(cid:18) (cid:14)(cid:11)$(cid:6)(cid:11)(cid:15)(cid:20)(cid:11)6’(cid:28)7(cid:5)(cid:14)(cid:14)(cid:11) "(cid:24)(cid:2)
(cid:4)(cid:8)(cid:3)(cid:8)(cid:7)(cid:2)(cid:29)(cid:28)’(cid:2)(cid:21)(cid:28)(cid:18)(cid:10)(cid:20)(cid:15)(cid:10)’(cid:2) (cid:6)(cid:6)(cid:2)
(cid:4)(cid:8)(cid:3)(cid:8)(cid:3)(cid:2)(cid:29)(cid:28)’(cid:2)(cid:12)(cid:11)(cid:22)(cid:31)(cid:20)(cid:28)’(cid:2) (cid:6)!(cid:2)
(cid:4)(cid:8)(cid:3)(cid:8)(cid:4)(cid:2)0(cid:28)(cid:27)(cid:31)(cid:12)(cid:2)(cid:21)(cid:10)(cid:2)(cid:10)"(cid:12)(cid:11)(cid:22)(cid:12)(cid:18)(cid:16)(cid:19)(cid:20)(cid:2) (cid:6)!(cid:2)
(cid:27)(cid:3)(cid:27)(cid:11)(cid:11)*(cid:7)(cid:17)!(cid:20)(cid:17)(cid:6)(cid:22)(cid:18)(cid:20)(cid:7)(cid:11)$(cid:6)(cid:11)(cid:6)(cid:10)(cid:7)(cid:6)8(cid:20)(cid:10)0(cid:20)(cid:11)-(cid:11)(cid:20),!(cid:6)(cid:10)$(cid:18)0(cid:20)9(cid:6)(cid:11)(cid:6)(cid:10)(cid:11)(cid:15)(cid:20)(cid:11)6’(cid:28)7(cid:5)(cid:14)(cid:14)(cid:11) "&(cid:2)
(cid:4)(cid:8)(cid:4)(cid:8)(cid:7)(cid:2)%(cid:20)’(cid:15)(cid:27)(cid:22)(cid:18)(cid:18)(cid:16)(cid:19)(cid:20)(cid:2)(cid:21)(cid:16)(cid:13)(cid:10)(cid:27)(cid:10)(cid:20)(cid:18)(cid:16)(cid:12)(cid:21)(cid:12)(cid:2) (cid:6)&(cid:2)
(cid:27)(cid:3)+(cid:11)*(cid:15)(cid:11)$(cid:18)(cid:20)(cid:22)(cid:10)(cid:26)(cid:7)(cid:17)(cid:18)(cid:19)(cid:14)(cid:11) .(cid:4)(cid:2)
(cid:4)(cid:8)(cid:5)(cid:8)(cid:7)(cid:2)(cid:29)(cid:28)’(cid:2)(cid:27)(cid:10)’(cid:22)(cid:11)(cid:15)(cid:12)(cid:21)(cid:28)’(cid:2) !(cid:7)(cid:2)
(cid:4)(cid:8)(cid:5)(cid:8)(cid:3)(cid:2)1(cid:28)(cid:18)(cid:10)’(cid:2)(cid:12)(cid:20)(cid:15)(cid:12)(cid:23)(cid:19)(cid:20)(cid:16)(cid:18)(cid:12)’(cid:2) 23(cid:2)
(cid:4)(cid:8)(cid:5)(cid:8)(cid:4)(cid:2)4(cid:27)(cid:12)(cid:20)(cid:16)(cid:15)(cid:28)(cid:2)(cid:21)(cid:10)(cid:2)(cid:12)(cid:27)(cid:10)(cid:20)(cid:12)(cid:2) 2(cid:6)(cid:2)
(cid:27)(cid:3)"(cid:11)6(cid:10)(cid:20)(cid:11) (cid:18)(cid:7)(cid:18)(cid:26)(cid:10)(cid:11),(cid:6)!(cid:18)(cid:25)(cid:29)!(cid:18)(cid:19)(cid:20)(cid:11) &&(cid:2)
(cid:4)(cid:8)(cid:6)(cid:8)(cid:7)(cid:2)5%(cid:20)(cid:15)(cid:10)(cid:27)(cid:18)(cid:22)(cid:11)(cid:15)(cid:22)(cid:27)(cid:12)(cid:11)(cid:16)(cid:21)(cid:12)(cid:21)(cid:2)(cid:28)(cid:2)(cid:16)(cid:20)(cid:15)(cid:28)(cid:11)(cid:10)(cid:27)(cid:12)(cid:20)(cid:18)(cid:16)(cid:12)6(cid:2) 2#(cid:2)
(cid:4)(cid:8)(cid:6)(cid:8)(cid:3)(cid:2)(cid:30)(cid:28)(cid:28)(cid:27)(cid:21)(cid:16)(cid:20)(cid:12)(cid:18)(cid:16)(cid:19)(cid:20)(cid:2) (cid:2)(cid:21)(cid:16)7(cid:11)(cid:28)(cid:23)(cid:28)8(cid:2)(cid:21)(cid:28)’(cid:2)(cid:10)’(cid:15)(cid:27)(cid:12)(cid:15)(cid:10)(cid:23)(cid:16)(cid:12)’(cid:2)(cid:14)7’(cid:16)(cid:18)(cid:12)’(cid:2) &(cid:7)(cid:2)
(cid:2) (cid:6)(cid:2)
(cid:4)(cid:8)(cid:6)(cid:8)(cid:4)(cid:2)%(cid:21)(cid:10)(cid:20)(cid:15)(cid:16)(cid:21)(cid:12)(cid:21)(cid:2)+(cid:27)(cid:28)(cid:13)(cid:10)’(cid:16)(cid:28)(cid:20)(cid:12)(cid:11)-(cid:2)5(cid:10)(cid:20)(cid:2)9(cid:22):(cid:2)(cid:11)(cid:10)(cid:20)(cid:23)(cid:22)(cid:12)6(cid:2) &(cid:5)(cid:2)
(cid:4)(cid:8)(cid:6)(cid:8)(cid:5)(cid:2)5(cid:30)(cid:19)(cid:31)(cid:28)(cid:2)(cid:11)(cid:11)(cid:10)(cid:23)(cid:12)(cid:2)(cid:11)(cid:12)(cid:2)(cid:31)(cid:28)(cid:15)(cid:16)"(cid:12)(cid:18)(cid:16)(cid:19)(cid:20)6(cid:2) &(cid:6)(cid:2)
(cid:4)(cid:8)(cid:6)(cid:8)(cid:6)(cid:2)(cid:25)(cid:11)(cid:2)(cid:10)’(cid:15)(cid:12)(cid:15)(cid:22)’-(cid:2)(cid:11)(cid:12)(cid:2)(cid:15)(cid:10)(cid:18)(cid:20)(cid:28)(cid:11)(cid:28)(cid:23).(cid:12)(cid:2) (cid:2)(cid:11)(cid:12)(cid:2)(cid:11)(cid:10)(cid:20)(cid:23)(cid:22)(cid:12)(cid:2) &!(cid:2)
(cid:27)(cid:3).(cid:11):(cid:8)(cid:10)(cid:19)(cid:20)(cid:11)5(cid:20)(cid:11)(cid:7)(cid:18)$(cid:14)(cid:11)(cid:6)(cid:15)(cid:11)(cid:7)(cid:18)(cid:17)(cid:18)(cid:14)3(cid:11),(cid:6)!(cid:14)(cid:11),(cid:8)(cid:6)$(cid:6)(cid:11)(cid:6)(cid:9),(cid:6)0(cid:20)!(cid:11)(cid:20)(cid:11)(cid:7)(cid:6)!(cid:15)(cid:14)(cid:11) )(cid:12)(cid:2)
(cid:23)(cid:5)(cid:24)(cid:25)(cid:12)(cid:20)(cid:26)(cid:13)(cid:15)(cid:19)-(cid:15) (cid:22)#(cid:2)
(cid:2)(cid:6).(cid:20)(cid:9)(cid:14)(cid:9)(cid:8)(cid:9)(cid:21)(cid:11))(cid:15)(cid:5)(cid:24)(cid:4)(cid:7)(cid:11)(cid:6)(cid:9)/(cid:5)0(cid:7))(cid:15)(cid:10)(cid:13)(cid:12)(cid:9)1(cid:5)(cid:8)(cid:9)(cid:21)(cid:11)(cid:15)(cid:29)(cid:15)(cid:20)(cid:14)(cid:13)(cid:15)(cid:6)(cid:7)(cid:15)(cid:6)(cid:13)(cid:14)(cid:15)(cid:26)(cid:7)(cid:11)(cid:3)(cid:20)(cid:5)(cid:14)(cid:15) (cid:22)#(cid:2)
+(cid:3)(cid:4)(cid:11)(cid:5)(cid:6)(cid:7)(cid:8)(cid:9)(cid:6)(cid:10)(cid:11) (cid:12)(cid:27)(cid:2)
+(cid:3)(cid:2)(cid:11)(cid:11)’(cid:10) (cid:6)(cid:7)(cid:17)(cid:18)(cid:22)(cid:20)(cid:19)(cid:18)(cid:26)(cid:10)((cid:20)(cid:19)(cid:19)(cid:18)(cid:26)(cid:10)(cid:11) (cid:12)(cid:27)(cid:2)
(cid:5)(cid:8)(cid:3)(cid:2)(cid:25)(cid:11)(cid:2)(cid:18)(cid:22)(cid:27)’(cid:28);(cid:15)(cid:12)(cid:11)(cid:11)(cid:10)(cid:27)(cid:2)<*(cid:28)(cid:11).(cid:15)(cid:16)(cid:18)(cid:12)’(cid:2)(cid:11)(cid:16)(cid:20)(cid:23)(cid:24).’(cid:15)(cid:16)(cid:18)(cid:12)’(cid:2) (cid:2)(cid:18)(cid:22)(cid:11)(cid:15)(cid:22)(cid:27)(cid:12)(cid:11)(cid:10)’=(cid:2) #(cid:6)(cid:2)
(cid:5)(cid:8)(cid:3)(cid:8)(cid:7)(cid:2)*(cid:28)(cid:14)(cid:11)(cid:12)(cid:18)(cid:16)(cid:19)(cid:20)(cid:2)(cid:31)(cid:22)(cid:10)’(cid:15)(cid:27)(cid:12)(cid:2) #!(cid:2)
+(cid:3)(cid:27)(cid:11)*(cid:15)(cid:11)(cid:19)(cid:14)(cid:10)(cid:17)(cid:6)(cid:30)(cid:17)(cid:14)(cid:11)(cid:7)(cid:14)(cid:19)(cid:18)(cid:14)(cid:15)(cid:18)(cid:10)(cid:22)(cid:23)(cid:16)(cid:7)(cid:17)(cid:18)(cid:19)(cid:14)(cid:11)$(cid:6)(cid:11)(cid:15)(cid:14)(cid:7)(cid:11)(cid:6)(cid:7)(cid:17)(cid:8)$(cid:18)(cid:20)(cid:10)(cid:17)(cid:6)(cid:7)(cid:11) (cid:12))(cid:2)
+(cid:3)+(cid:11)(cid:28)(cid:14)(cid:17)(cid:18) (cid:20)!(cid:11),(cid:20)!(cid:20)(cid:11)$(cid:6)(cid:7)((cid:17)!(cid:20)2(cid:20)!(cid:11) (cid:2)(cid:4)(cid:2)(cid:2)
(cid:5)(cid:8)(cid:5)(cid:8)(cid:7)(cid:2)(cid:26)(cid:16)+(cid:28)’(cid:2)(cid:21)(cid:10)(cid:2)>(cid:12)(cid:14)(cid:11)(cid:12)(cid:20)(cid:15)(cid:10)’(cid:2) (cid:2)(cid:15)(cid:16)+(cid:28)’(cid:2)(cid:21)(cid:10)(cid:2)(cid:12)+(cid:27)(cid:10)(cid:20)(cid:21)(cid:16)(cid:17)(cid:12)?(cid:10)’(cid:2) (cid:7)3(cid:6)(cid:2)
+(cid:3)"(cid:11)*(cid:30),(cid:15)(cid:18)(cid:19)(cid:20)(cid:10)$(cid:14)(cid:11)(cid:15)(cid:14)(cid:7)(cid:11)(cid:19)(cid:14)(cid:10)(cid:19)(cid:6),(cid:17)(cid:14)(cid:7)(cid:11) (cid:2)(cid:4))(cid:2)
+(cid:3).(cid:11)(cid:11)(cid:13)!(cid:14),(cid:8)(cid:6)(cid:7)(cid:17)(cid:20)(cid:7)(cid:11),(cid:20)!(cid:20)(cid:11)(cid:8)(cid:10)(cid:20)(cid:11)!(cid:6) (cid:18)(cid:17)(cid:20)(cid:15)(cid:18)0(cid:20)(cid:19)(cid:18)(cid:26)(cid:10)(cid:11)(cid:15)(cid:18)(cid:10)(cid:22)(cid:23)(cid:16)(cid:7)(cid:17)(cid:18)(cid:19)(cid:20)(cid:11) (cid:2)(cid:2)(cid:4)(cid:2)
+(cid:3)&(cid:11)(cid:31)(cid:6)(cid:15)(cid:11)(cid:6)(cid:7),(cid:20)8(cid:14)(cid:15)(cid:11)(cid:20)$/(cid:8)(cid:18)!(cid:18)$(cid:14)(cid:11)(cid:20)(cid:11)(cid:15)(cid:20)(cid:11)(cid:6)(cid:7)(cid:19)!(cid:18)(cid:17)(cid:8)!(cid:20)(cid:11) (cid:2)(cid:2)(cid:27)(cid:2)
+(cid:3))(cid:11);(cid:14)(cid:10)(cid:11)(cid:15)(cid:20)(cid:7)(cid:11)(cid:15)(cid:6)-(cid:6)(cid:7)(cid:11)(cid:20)(cid:11)(cid:25)(cid:20) (cid:14)!(cid:11) (cid:2)(cid:2)&(cid:2)
+(cid:3)(cid:12)(cid:11)<(cid:20)2(cid:15)(cid:20)(cid:10)(cid:17)(cid:6)(cid:7)(cid:11);(cid:14)(cid:9),(cid:15)(cid:6)(cid:17)(cid:14)(cid:7)(cid:11)(cid:6)(cid:10)(cid:11)(cid:9)(cid:20)-(cid:20)(cid:11)-(cid:11)(cid:19)(cid:14)(cid:9),(cid:6)(cid:17)(cid:6)(cid:10)(cid:17)(cid:6)(cid:7)(cid:11)(cid:6)(cid:10)(cid:11)(cid:6)(cid:7),(cid:20)8(cid:14)(cid:15)(cid:11) (cid:2)(cid:2))(cid:2)
+(cid:3)(cid:2)(cid:4)(cid:11)(cid:21)(cid:14)(cid:22)!(cid:14)(cid:7)(cid:11)-(cid:11)(cid:15)(cid:18)(cid:9)(cid:18)(cid:17)(cid:20)(cid:19)(cid:18)(cid:14)(cid:10)(cid:6)(cid:7)(cid:11) (cid:2)(cid:24)(cid:2)(cid:2)
+(cid:3)(cid:2)(cid:2)(cid:11)6(cid:7)(cid:20)!(cid:11)(cid:9)(cid:20)-(cid:20)(cid:11),(cid:20)!(cid:20)(cid:11)(cid:7)(cid:20)2(cid:6)!(cid:11)(cid:9)(cid:20)-(cid:20)(cid:11)-(cid:11)(cid:6)(cid:7),(cid:20)8(cid:14)(cid:15)(cid:11) (cid:2)(cid:24)(cid:24)(cid:2)
(cid:23)(cid:5)(cid:24)(cid:25)(cid:12)(cid:20)(cid:26)(cid:13)(cid:15)-(cid:15) (cid:27)2$(cid:2)
3(cid:7)(cid:15)(cid:4)(cid:5)/(cid:13)(cid:11)(cid:7)(cid:14)(cid:15)(cid:5)(cid:15)(cid:7)(cid:14)(cid:12)(cid:4)(cid:5)(cid:12)(cid:7)(cid:3)(cid:9)(cid:5)(cid:14)(cid:15) (cid:27)2$(cid:2)
"(cid:3)(cid:4)(cid:11)(cid:5)(cid:6)(cid:7)(cid:8)(cid:9)(cid:6)(cid:10)(cid:11) (cid:2)(cid:24)"(cid:2)
"(cid:3)(cid:2)(cid:11)(cid:21)(cid:20)(cid:7)(cid:11)!(cid:20)0(cid:14)(cid:10)(cid:6)(cid:7)(cid:11) (cid:2)(cid:24)"(cid:2)
"(cid:3)(cid:24)(cid:11)<(cid:20)(cid:19)(cid:18)(cid:20)(cid:11)(cid:8)(cid:10)(cid:20)(cid:11)(cid:19)(cid:14)(cid:9),(cid:6)(cid:17)(cid:6)(cid:10)(cid:19)(cid:18)(cid:20)(cid:11)(cid:15)(cid:18)(cid:10)(cid:22)(cid:23)(cid:16)(cid:7)(cid:17)(cid:18)(cid:19)(cid:20)(cid:11)2(cid:18)(cid:15)(cid:18)(cid:10)(cid:22)(cid:23)(cid:6)(cid:11) (cid:2)(cid:24))(cid:2)
(cid:6)(cid:8)(cid:3)(cid:8)(cid:7)(cid:2)(cid:29)(cid:12)(cid:2)(cid:16)(cid:20)(cid:15)(cid:10)(cid:27)(cid:18)(cid:22)(cid:11)(cid:15)(cid:22)(cid:27)(cid:12)(cid:11)(cid:16)(cid:21)(cid:12)(cid:21)(cid:2)(cid:18)(cid:28)(cid:31)(cid:28)(cid:2)(cid:21)(cid:10)’(cid:16)(cid:23)(cid:22)(cid:12)(cid:11)(cid:21)(cid:12)(cid:21)(cid:2) (cid:7)(cid:3)#(cid:2)
(cid:6)(cid:8)(cid:3)(cid:8)(cid:3)(cid:2)/(cid:12)(cid:14)(cid:11)(cid:12)(cid:20)(cid:15)(cid:10)’(cid:2)(cid:18)(cid:28)(cid:31)+(cid:11)(cid:10)(cid:15)(cid:28)’-(cid:2)(cid:14)(cid:16)(cid:11)(cid:16)(cid:20)(cid:23)(cid:24)(cid:10)’(cid:2)(cid:18)(cid:28)(cid:28)(cid:27)(cid:21)(cid:16)(cid:20)(cid:12)(cid:21)(cid:28)’(cid:2) (cid:7)(cid:4)(cid:7)(cid:2)
(cid:6)(cid:8)(cid:3)(cid:8)(cid:4)(cid:2)(cid:9)(cid:10)(cid:2)(cid:11)(cid:28)’(cid:2)(cid:20)(cid:16)"(cid:10)(cid:11)(cid:10)’(cid:2)(cid:21)(cid:10)(cid:2)(cid:12)(cid:27)(cid:15)(cid:16)(cid:18)(cid:22)(cid:11)(cid:12)(cid:18)(cid:16)(cid:19)(cid:20)(cid:2)(cid:12)(cid:2)(cid:11)(cid:28)’(cid:2)(cid:20)(cid:16)"(cid:10)(cid:11)(cid:10)’(cid:2)(cid:21)(cid:10)(cid:2)(cid:12)+(cid:27)(cid:10)(cid:20)(cid:21)(cid:16)(cid:17)(cid:12)?(cid:10)(cid:2) (cid:7)(cid:4)(cid:3)(cid:2)
(cid:6)(cid:8)(cid:3)(cid:8)(cid:4)(cid:8)(cid:7)(cid:2)(cid:25)(cid:20)’(cid:10)@(cid:12)(cid:20)(cid:17)(cid:12)(cid:2)(cid:21)(cid:10)(cid:11)(cid:2)(cid:31)(cid:12) (cid:12)(cid:2) (cid:7)(cid:4)(cid:4)(cid:2)
(cid:6)(cid:8)(cid:3)(cid:8)(cid:4)(cid:8)(cid:3)(cid:2)(cid:25)(cid:20)’(cid:10)@(cid:12)(cid:20)(cid:17)(cid:12)(cid:2)(cid:21)(cid:10)(cid:11)(cid:2)(cid:10)’+(cid:12)@(cid:28)(cid:11)(cid:2) (cid:7)(cid:4)2(cid:2)
"(cid:3)(cid:27)(cid:11)=(cid:18)(cid:15)(cid:18)(cid:10)(cid:22)(cid:23)(cid:6)(cid:7)(cid:11)(cid:19)(cid:14)(cid:9),(cid:15)(cid:6)(cid:17)(cid:14)(cid:7)3(cid:11)5(cid:20)2(cid:15)(cid:20)(cid:10)(cid:17)(cid:6)(cid:7)(cid:11)(cid:7)(cid:6)(cid:22)(cid:8)!(cid:14)(cid:7)3(cid:11),!(cid:14)(cid:25)(cid:6)(cid:7)(cid:18)(cid:14)(cid:10)(cid:20)(cid:15)(cid:6)(cid:7)(cid:11)(cid:19)(cid:14)(cid:9),(cid:6)(cid:17)(cid:6)(cid:10)(cid:17)(cid:6)(cid:7)(cid:11) (cid:2)(cid:27))(cid:2)
(cid:2)(cid:11)(cid:7)(cid:28)(cid:13)(cid:14)(cid:15) (cid:27)’(cid:27)(cid:2)
6(cid:11)>?(cid:20)9(cid:26)(cid:14)(cid:15)(cid:18)(cid:15)(cid:11)(cid:8)(cid:11)9(cid:6)9(cid:6)(cid:15)%(cid:20)(cid:7)(cid:11)(cid:17)?(cid:20)(cid:20)(cid:10)(cid:18)(cid:15)(cid:14)?(cid:14)2(cid:11)(cid:8)(cid:11)>4(cid:8)(cid:19)5(cid:18)(cid:15)(cid:11)(cid:30)(cid:14)(cid:14)>(cid:11)6’(cid:28)7(cid:5)(cid:14)(cid:14)(cid:11) (cid:2)+(cid:2)(cid:2)
(cid:31)(cid:18)(cid:20)(cid:22)(cid:10)(cid:26)(cid:7)(cid:17)(cid:18)(cid:19)(cid:14)(cid:11)(cid:7)(cid:14)(cid:19)(cid:18)(cid:14)(cid:15)(cid:18)(cid:10)(cid:22)(cid:23)(cid:16)(cid:7)(cid:17)(cid:18)(cid:19)(cid:14)(cid:11) (cid:2)+)(cid:2)
@%(cid:20)(cid:17)(cid:11)(cid:19)5(cid:18)A(cid:14)2(cid:18)(cid:15)(cid:11)(cid:30)(cid:14)(cid:14)>(cid:10)%(cid:20)(cid:15)(cid:14)A(cid:14)2(cid:11)6’(cid:28)7(cid:5)(cid:14)(cid:14)(cid:11) (cid:2)""(cid:2)
*(cid:10)(cid:17)!(cid:6) (cid:18)(cid:7)(cid:17)(cid:20)(cid:11)#(cid:15)(cid:8)(cid:9)(cid:10)(cid:14)(cid:7)(cid:11)6’(cid:28)7(cid:5)(cid:14)(cid:14)(cid:11) (cid:2)".(cid:2)
@%(cid:20)(cid:17)(cid:11)(cid:19)5(cid:18)A(cid:14)2(cid:18)(cid:15)(cid:11)(cid:11)(cid:28)(cid:20)(cid:20)-(cid:20)(cid:11)@(cid:20)A(cid:20)(cid:10)(cid:7)(cid:20)9(cid:14)A(cid:14)2(cid:11)6’(cid:28)7(cid:5)(cid:14)(cid:14)(cid:11) (cid:2)"&(cid:2)
*(cid:10)(cid:17)!(cid:6) (cid:18)(cid:7)(cid:17)(cid:20)(cid:11)(cid:20)(cid:11)(cid:13)!(cid:14)(cid:25)(cid:6)(cid:7)(cid:14)!(cid:6)(cid:7)(cid:11)$(cid:6)(cid:11)(cid:21)(cid:6)(cid:10)(cid:22)(cid:8)(cid:20)(cid:11)(cid:28)(cid:20)-(cid:20)(cid:11)B6’(cid:28)7(cid:5)(cid:14)(cid:14)(cid:11)(cid:24)(cid:4)(cid:2)(cid:2)(cid:11) (cid:2)")(cid:2)
*(cid:10)(cid:17)!(cid:6) (cid:18)(cid:7)(cid:17)(cid:20)(cid:11)(cid:31)(cid:14)(cid:19)(cid:6)(cid:10)(cid:17)(cid:6)(cid:7)(cid:11)B6’(cid:28)7(cid:5)(cid:14)(cid:14)(cid:11)(cid:24)(cid:4)(cid:2)(cid:2)(cid:11) (cid:2)"(cid:12)(cid:2)
C!%(cid:25)(cid:18)(cid:19)(cid:20)(cid:7)D(cid:11)(cid:31)(cid:18)(cid:20)(cid:22)(cid:10)(cid:26)(cid:7)(cid:17)(cid:18)(cid:19)(cid:14)(cid:11)(cid:7)(cid:14)(cid:19)(cid:18)(cid:14)(cid:15)(cid:18)(cid:10)(cid:22)(cid:23)(cid:16)(cid:7)(cid:17)(cid:18)(cid:19)(cid:14)(cid:11)6’(cid:28)7(cid:5)(cid:14)(cid:14)(cid:11)(cid:24)(cid:4)(cid:2)(cid:2)(cid:11) (cid:2).(cid:4)(cid:2)
(cid:13)!(cid:14)(cid:22)!(cid:20)(cid:9)(cid:20)(cid:11)$(cid:6)(cid:11)(cid:15)(cid:20)(cid:11)(cid:20)(cid:7)(cid:18)(cid:22)(cid:10)(cid:20)(cid:17)(cid:8)!(cid:20)D(cid:11)(cid:13)(cid:14)(cid:15)(cid:16)(cid:17)(cid:18)(cid:19)(cid:20)(cid:7)(cid:11)(cid:15)(cid:18)(cid:10)(cid:22)(cid:23)(cid:16)(cid:7)(cid:17)(cid:18)(cid:19)(cid:20)(cid:7)(cid:11)-(cid:11)(cid:19)(cid:8)(cid:15)(cid:17)(cid:8)!(cid:20)(cid:15)(cid:6)(cid:7)(cid:11) (cid:2).&(cid:2)
E(cid:18)$(cid:6)(cid:14)D(cid:11);(cid:8)!(cid:7)(cid:14)((cid:17)(cid:20)(cid:15)(cid:15)(cid:6)!(cid:11)F(cid:13)(cid:14)(cid:15)(cid:16)(cid:17)(cid:18)(cid:19)(cid:20)(cid:7)(cid:11)(cid:21)(cid:18)(cid:10)(cid:22)(cid:23)(cid:16)(cid:7)(cid:17)(cid:18)(cid:19)(cid:20)(cid:7)(cid:11)-(cid:11);(cid:8)(cid:15)(cid:17)(cid:8)!(cid:20)(cid:15)(cid:6)(cid:7)G(cid:11) (cid:2)&(cid:2)(cid:2)
’(cid:10) (cid:18)(cid:17)(cid:20)(cid:19)(cid:18)(cid:26)(cid:10)(cid:11)(cid:19)(cid:14)(cid:10)(cid:19)(cid:8)!(cid:7)(cid:14)(cid:11)$(cid:6)(cid:11)(cid:14)!(cid:20)(cid:17)(cid:14)!(cid:18)(cid:20)(cid:11)(cid:6)(cid:10)(cid:11)(cid:15)(cid:6)(cid:10)(cid:22)(cid:8)(cid:20)(cid:11)(cid:9)(cid:20)-(cid:20)(cid:11) (cid:2)&(cid:24)(cid:2)
;(cid:20)!(cid:17)(cid:20)3(cid:11)(cid:20)(cid:7)(cid:8)(cid:10)(cid:17)(cid:14)D(cid:11)(cid:21)(cid:6)(cid:10)(cid:22)(cid:8)(cid:20)(cid:11)(cid:9)(cid:20)-(cid:20)(cid:11) (cid:2)&(cid:27)(cid:2)
,(cid:7)(cid:31)(cid:7)(cid:4)(cid:7)(cid:11)(cid:8)(cid:9)(cid:5)(cid:14)(cid:15)4(cid:9)5(cid:26)(cid:9)(cid:13)(cid:3)(cid:4)6(cid:31)(cid:9)(cid:8)(cid:5)(cid:14)(cid:15) (cid:27)(cid:16)$(cid:2)

(cid:2) !(cid:2)
Agradecimientos

Mi agradecimiento a la Dra. M. Carme Junyent Figueras, directora de la
tesis, por sus sugerencias, comentarios y críticas al trabajo y sobre todo por su
confianza en que podía concluirlo. Agradezco a los Drs. Albert Bastardas, Marleen
Haboud y Rossana Podestá sus aportaciones para la formulación del proyecto.
Mi gratitud a la comunidad estudiantil y docente de la Universidad
Intercultural Maya de Quintana Roo (UIMQRoo), en especial al departamento de
Lengua e interculturalidad y a los alumnos inscritos de 2009 a 2012, cuya
cooperación y confianza hicieron posible este trabajo.
Mi reconocimiento a la Ford Foundation International Fellowships Program
(IFP) por la beca otorgada durante los tres años correspondientes al programa de
doctorado en Lingüística Teórica, Computacional y Aplicada.
Las gracias a la asociación Garabide y a la Universidad de Mondragón por
invitarme a participar en el Curso experto en desarrollo de lenguas e identidades,
así como a los compañeros del Seminario Internacional Experiencias de la
Diversidad Cultural y Lingüística en los Andes, la Amazonía y México. En ambos
casos las experiencias y discusiones me permitieron conocer de cerca sus distintas
realidades, realidades en muchos sentidos coincidentes con la realidad mexicana.
A las Mtras. Ligia Peláez y Abril Navarro por sus continuas interlocuciones
acerca de la problemática abordada y por todo su apoyo logístico. A Edwin Pool y
Dalia Martín mi agradecimiento por su cooperación en la aplicación de la encuesta,
a Ariana Canul y Yanet Tzab por la captura de los datos.
Agradezco a Flor Estrada la asistencia en el uso del programa SPSS, a
Miguel Cetina la edición del video que acompaña este documento, a Sacha Rosero
su asesoría técnico informática, a Alicia Fuentes mi agradecimiento por la de
corrección de estilo.

A mi familia y amigos gracias por su paciencia y ánimo continuos.

Bella Flor Canché Teh
(cid:2) 2(cid:2)
(cid:2) &(cid:2)
0. Introducción

En este apartado quiero describir las circunstancias que despertaron mi interés
en investigar la problemática de la escasa comunicación oral en maya en la
Universidad Intercultural Maya de Quintana Roo1 (UIMQRoo).
En 2009 tuve la oportunidad de participar como docente en la UIMQRoo,
impartí la asignatura “Taller de comunicación y expresión en lengua materna (maya V)”
en las licenciaturas de Lengua y cultura y de Turismo alternativo del 5º semestre.
Durante ese tiempo me llamó la atención que la lengua maya no fuera la lengua
predominante en ninguno de los espacios de la universidad, pero sobre todo que mis
estudiantes aun siendo mayahablantes2 prefirieran el uso del español incluso durante
las clases de maya.
El primer día de clase, tras el diagnóstico lingüístico de cada grupo y de las
reacciones de los estudiantes al comunicarme exclusivamente en maya entre ellos,
me di cuenta de que en el grupo de Turismo Alternativo la mayoría de los estudiantes
tenía una limitada competencia lingüística en maya, y que en los dos grupos de
Lengua y Cultura, —pese a que también había alumnos bilingües pasivos y
monolingües en español, como en el grupo de Turismo Alternativo—, en general,
más que una falta de competencia comunicativa, existía una actitud poco favorable
hacia la comunicación en maya o, como los alumnos mencionaron, prevalecía «la
costumbre» de comunicarse en español. Ante la situación descrita (poca competencia
comunicativa y falta de costumbre de usar el maya) tenía dos opciones: 1) usar el
español como medio de comunicación en mis clases, o 2) continuar en maya y tratar

1 A partir de ahora UIMQRoo.
2 El término ‘mayahablante’ se refiere a los estudiantes bilingües (maya/español). En ese sentido, en el
desarrollo del texto el lector podrá encontrar los términos ‘bilingüe’ o ‘mayahablante’ y en ambos
casos debe entenderse que se trata de una persona con competencias lingüísticas en ambas lenguas,
pero que en la UIMQRoo se comunica mayoritariamente en español.
(cid:2) #(cid:2)