Urfa tarihi (M.Ö. 2000-M.S. 1400)

142 Pages·1997·1.902 MB·Turkish

by  Açanal, H.

• •
URFAT ARIHI
(M.2Ö0.0 -0M.S1.4 00)
HASANA ÇANAL
ŞURKAVK ÜTÜPHANESt
�if Fo.
1261
ŞURKYAAVY INLARI-17
ŞURKAV
ŞanlıuirflKaiü ltEüğri tim
-SanavteA raştıVramkaf ı
YayınlNaor:1ı 7
TariDhi ziNsoi:4
BiRiNBCAiS lM
EKiM1 1 997
ISBN9 75-7394-15-7
Dizgi
UrfanıSne si-ÖzdMaalt baacTıelsıikes rTlii cL.t dŞ.t i.
TlfO: ( 41341)23 9 3 4 ŞA.NLIURFA
Baskı
Nur oMla tbaacSıalnıaky vie T ıceatrA .Ş.
TlfO: ( 31423)33 2 2 4-25AN KARA
İÇİNDEKİLER
Takdim V
YazaHra sanA çanalÖ'zıgne çmişi VI
EserTiann ıtımı VIII
UrfTaa rihi 1
1B. ÖLÜM 2
ŞURKAV
KÜTÜPH,\NESt
Urfa'Knuırnu luşu 2
Urfa'Andılna rı 3
Urfa'inlıSkna hipleri 5
llB.Ö LÜM /2(;1 11
Urfa'dGaenl iGpe çenU luslar 11
Kadle ler 11
KuşlTuü rkleri 12
AsuriUlrefra 'da 14
Farslar 20
Makedonyalılar 20
Partlar 21
PutperesDtelvirki nOdreh ay'Sdoas yaHla yati,l iSma,n atA,s kervleiD ki n 21
Orhay'Sdoas yaHla yat 21
ilivme S anat 22
Askerlik 23
Din 24
YıldıDzilnair 25
Orhay'Ndaab ateveeny aA ramKir allığı 28
Orhay'Tıann ıtvıemN ıi telikleri 28
Orhay'Adraa mvie yaN abateeKnr allıBğaışnlıann gıcı 34
OrhaKyr alları 35
SaltanFaats ılası 36
AbgaOrk amanıins a'Myeak tubu 38
isa'nCıenv abı 38
RubenDsu vaDli yokri 40
llS.a ltanFaats ılası 42
OrhaKyr allaGröısntıe rTeenl mahrDaelnıi s'Liins tesi 47
OrhaRyo malılOasrrıone Eny aleotliu yor 49
OrhaPya lmiKrr allığEılniınnd e 49
ArapF ütuha(tBıud evirUdref a) 50
iyaizb nGia nem'Eil cezireF'entihniK niem M emurE tmiştir 52
OrhaKyü fEem irliBğaiğniea nıyor 54
ibrahiibmn Eiş teri'benZ ii yaNda sıMla ğluopl muştur 54
EmevHia nedanınidhat iMlüanfa sebeitlMiee zapotamdyaa
KarışıkvleıH kalrarra n'ın iimsplaarma torluMğeurkneaOz l uşu 57
Harran'Sdiay aVsaik alar 59
EmevDie vletiÇnöiknm esÜiz eriUnref a'Syıağ ınma 59
HarranK'uışna tılması 61
Mülebbed Gailesi 61
NarsB inŞ ebes'Kiıny amı 63
UrfBae niH amdanD evletiEnliinnd e 65
HarranM'üısna deresi 67
UrfMae rvanoğullEalriınndıen 68
UrfaB izanism paratorluiğduanruens Giençei yor 69
ÜçüncTüe şebbüAslüp arsYlaapnt ı 71
HarranŞ'eınne füldevilseyyaen ı 73
l.lB lÖLMÜ . 74
UrfaT ürkUl usunAav deEtd iyor 74
TacüddevTluet uişl Aek sungurB'Ôuznlj şmaları 76
UrfaT utuş'iudna resinde 77
UrfHaa çlOır dusunEunl inde 80
Sökmeni lÇeö kürmüş'Züanf erleri 83
Prens Bod(uB eanu do)i nE saretNtaesnı Klu rtuldu 86
BilekP'airnl akB aBşiarr ısı 90
KudüsK raNlaıs ıKlu rtulmuştur 92
Urfa'Hnaıçnl Oır dusunEulni ndKeunr tuluşu 93
UrfHaı riysatnilarıinsıyna nı 95
NurettiKna'ridne Eşmii ranB'iırHn a disesi 97
NuretteUnr'fian' Gyeal işi 97
NurettiSnu'riunç 'Claub eKra lesDienğii ştirdi 98
BirecEimki ri'BniirZn a feri 98
UrfSae yfetGtaizni 'nEilni nde 99
UrfEay yüpoğSleul ahattiinnt'iEekd aily or 99
MardiEnm iri'Bniirne cMiukh'ais arası 130
TabiatPteakAz GörülBeinrO lay 150
Urfai lHia rraMne liAkd ilV'eer ildi 106
SelahatHtainngM ii lleMteen suptur 107
MercRie yhan'Adsak eTraih aşsü(Yd ı ğın)a k 108
UrfMae liKka milN'aes ıiln tiEktatli 1o1
Urfvae H arraHna rzem Türklerinin idaresinde 121
Moğoli stilası 151
Timuirs tilası 102
KarakoyuHnülkuü mdaKna rayusuBfi'ruenc Yiak'ğim aE tmesi 122
iLAVE( Makale)
OndokuzunYcüuz ySıoln larıUnrdfaa 'Sdoas yaHla yat 132
SırGae celeri 126
Atv eC irMietr akı 162
Eğitim 126
Medreseler 127
Tülebvee U lemadAah lavke D avranış 182
Ahlak 129
HaklaArk,i tler 129
DevlDeati resiinşTd aek ibi 129
ŞURKAVY AYlNLARI 103
TAKDiM
Köklbüi mre deinyetk üvlet süirsnüie nbdaenr dımıırşo laŞnan l­ıur
f'aneılnd eed ilbeilnle ggrieöe ro nbyilınl bıitkra h rigi eçmivşairı drA.n cak,
bu kaardd erlienrien ezna mabni ridmeiğneir rleeknna dpislaım Tbariirh Ki­
tabuız marntıla afrıanndy aazılbıupge ük nadkaürtl ühra ytaıımzkaa znadırı­
lamatmıırş.
MiMlülacid eyllıerl ıanUdfraaM üftlüüğvüee skUifr ai addisi(nLdies e)
Taröiğher mtenlyiağmpiı bşu nlaunm erhuHmas anA çaan'lı(n81 74-9153)
UfraT arivehU ifr aK urtluuMşü cadelieliseli ge isleriol ledruibğ iukr ı sım
hemşerhirmitilafzernı adnab ilikntiemd ei.
ŞUKRAVb unrlıyanay ınlainçmbaiisnçrı a bgaö stveere dlide ed ilebi­
lenf a"T aUrriyhayiı"hn a ytmaıızak aznadıroılludm.ı ş
Ayıdnb ir addianmoı ln am erhHumas aAnç an,av lasriiienrdieni fade
buyrudurkıgl iaibb iTra rUizhm adneğıi lUdfria. çveev rteashriii nMi.nÖ .
200i0lM e. S1.04 0y ırlılanaia3t 5a sırdlöınmke inkia psadyeağne briilellirg ­
deny araanrıılrlkbeunh ususduagn e rienğdaek lgaet imreishlia knşasilık
olur.
Genmiaşn aidlamm aih eitytmee tobdiikrn lŞfıaaTu arrihyiaz'ınl­imna
sınbaib ra aşnlgoımlças ıdnliıde iğeilmzi dneiKkiit oakbruık einsk;tl liSa ava­
şıy ırlılnaUdfraaK utrluşu Müacdeslienadket giörfe evrlü sltenmoilşav ne
TürkBiüyyeüM ki tlM leecltiasrniad fnaıi stiMkaldaall yatsailetydilifelU feran
Müftsüü sHaanA çnaal'Eıs,en rivi ei vleasiyyalıkent ahriizmdieUkfria 'nın
sosyhaaylat ıçneış yiötenlrlili deya hyaak ınndt aanımcıaşsk ıonlıaz.
Eserin hkayüamltızıtaük ra znadırsııil çmViaank mfızılgaö nübilr liği
içinhdaera tek deemne hrumuvna risvieeh raiıznrnelı aypa nylıanmasında
emeğgie çeernteie şekekdüemrr. i
ŞahabeHttAiRnP UT
ŞanlıVuairflsai
ŞURAKVB aşkanı
(*)
YazaHra saAnç anaÖlz'gıenç mişi
HasaAnçan3aM lu hrare1m2 9(01 87d4eU) rf a'ddao ğdu.
Babamsüdıe rMrfiiatsh zia dAeb drüriamhe efndain,n eHsoic zaa de
Abudrranhe mfadenniiknı Hzatıi hcae nımdır.
3 yaşınbdaabs aıknaıy beHdaesna enef ndain nseiniihintm amrlvıea
büyüakm caMsiıf tzaahdBiee keiefrn divneiylnea atlint dıa übdüüy.
Ailgeel eneuğyianrteaa kh hsayiatlı natalı dvıei limymee slieen ğha­
zrılaın.d
Mahallmee tkebinsdoeanmn re dretsaeih slibnaşel vaead şığa ıdaad ­
lraısnuın duvğeuh mez ra masna yvgeır ahmeatnlğdeıı zmi ılviemif rasna ­
hiiUb fraU lmeasınddaernsa ldı:
HacıM ustaHfafaı ezf edni
HacıR amazeaefnn idi.ac zeRte:c e1p31 (61 894}
Saraç AzbabdaVesas ıekef ndiiac.z e:Şt aba1n3 1(11 899)
Heürç k ıymheoctaldia Şne ri'lliie (mrT seifHra,d iissm,l H aukuk)u,
Mantı(Lkjo )iBk,e lat( gRaoertivkeK) e la(meT ojl,ioA )rap,çF aa rsoçkau ­
du.
Abbaesf deni hmuemrdni asbeu k lamseidker sper orgalmadrıış ında
TabiRiyi avziemil l ieKro,z mroağfvyeAa r aepd eibytadıe rsaldleır.i
Hocaalırdnanad lığiacız eatmnelDeiry ati neşerlBia şklaınnğcıaY ük­
setkha sbiell sgoiel aakor nyalmaıntşır.
iczaeatnmelkeern dimseidnree sedleresvr edrem yee itksidnevi e ri­
yodru.
Buy etkdiayyaen arHaaska Anç aneacld ıadndanE l-cHA abüdrriamh
eefndineimlna nkiHi cirRie ce1p1 8(11 76t7a}hr idinev akttfieğRiah iimye
medersensdidee rvse rmebyaeş ıla.d
Yazaörzıgne çvmeei sşeitr ainnı HtaısmAaıçn a naolğ'lıun
NecdAeçta ntaalr afÖınnsdöoazln a sruanku lmuştur.
VI
Devlheitz m:e ti
1.U fraB iydeaMta hkemaezlsaıiğ ı
2.U frai addis(il itsaerö)iğr hem tenliği
3.U fraM üftlüüğü
16T emmu1z9 1d1e U fraM üfütlğüüntea yeidinl vdei gböur ekveen ­
dii stiel1ğeN i i asn1 95d0e e meykela iylrcııanykaa ddaerv aemtt. i
Müftlüügkör eivilM eüd errivsalzeiisikfnb ie raibfeeatrt i i.fv teaT edris
faaleirydieentkblia şlararıınddaoynlı a ğaışkdaiia lrmüit betlaelertdililef:d i
1.i tpiydıHa ariRçü usu
2.S ahintıai rRbiü tbesi
3.i zmPiary Meüic erredi
4.E dnierP ayMeüic erredi
HasaAnç anhaolc anldanara dılıtğeıy iztlaefr tabaöinğer rn cyie tiştiri­
yodri ğtearr akfetnadbnii laglia nınıt mgeiekçn Fiiinşkz l,Kie imyBai,y oloji
v.gsi.mb üis peti lliemrbdiel gairsrtimtnaımika k saidlseüe rkolkiu yForra,n ­
sızdcerasa lıyordl,il eBraittneırd ceüenmd ei sloesny baille isme rvlee rfii ­
zikkmi,y atp,ı ,by iojlimo,at emavt.si .kk i taipllkeaü rtıün peshiazneign ilneş­
tirvieyb oiArru tioddcatoel raadku rdmaaçna lışuı.y ord
Millmiü cadelçeadleıkşim :a ları
191m8ü taremkeemskile entisie venv ahtedaraşn g iobnidu a e lmele­
reg arket tiM.üt tkek fuiwleetirnUifrn'a yı eidşegcaelhk albeneriri i aylaı­nca
bandceıv lteestmi lciUlfreahr ailnakedıı n paor teosltagrö nedrmebyaşel ­a
dıŞ.e h1i9r1 d9a i nzgliveleriF ranstıazrnladaafnrıi şgeadli tledsnio kani rş­
galecriel kdarinremşeıt eşltkanıiıknu ruslımnagdöaer va dlıh,a lbkuı yolda
teşvceiS viasK ongrensiitnpo lansnmııam üteapk HieyetTie msiRleiiysei
MutsafKae maPla şialb ea lğnatkıu raornaukdn ie rklteirfmiünacide laer ka­
daşalrnıai tl.teS iihllMaıü acdebloey unmcücaa hitmloaerlrv ee rmseurke ti­
led üşmnaıynur ttkaonuvm lasındmaüc,ae dlesniiynva esm ian evyiöü nnü
sağlmaaktbaüy üçka bhaa rcıa.d
TürkBiüyyeüM kil let MteacrnladifasıHnias, a Anç anal
"M ücahemdieyliel diaes ahraıms aevtef eadkanrdiesdnio ylıa"
isktliMaald alyatsaileltdmeiii flş tir.
VII
Eserleri:
1.U fran'ıÜnn lBüi lgriin le
Bue seUrfra 'nyıentt iiişrğidil aidma mnlıahnra ıtle rmceülienvrie rmek­
teidr.
UfraG azeitnedsbeiy ra zdzıii oslia ryaamyklı aınşmtır.
2. 1y9lı2ı7an y dayılmnaanU fraS alnsaimneTianrv iehC orğafbyöa­
lümHüas aAnç antaalfrı danakna leamleıı nşmtır.
3. Hadislıeşrıiağnlnı td ıaS alğıvke Sriayehta kkırnidsaa -
le(.eNşrieldmieşmtir.)
4.K ur'aKıner imdbeanza ıyt eletresifiin(r. N şereidlmieşrmt.i)
5.1 9y.ü zsyoıunln dUafr ad'aS osyHaayla hta kkımnadkaa le
(B um akaTlaer iilhie l goildluuindğ anb uk itıanb solnl huatnmiael l
oalraekk nlmeit)iş r
6.U fran'ıKnut rluuMşüc adelesi
(Müdcelaei liel gbiazlhıiat ıravleba erlıg eilçeeerrkimt ierMd.üs ved­
delevreb elgbeulgeür nTüünr kçeçseivnreiy layeırmenlkma yaah azıhral e
getriiltmeeid)kr
HasaAnç an2a7Ol c a1k9 5d3e H akkın Rtaihknmaeevş umuştur.
ESERTiANN ITIMI
Merhbuamb aHma saAnç anbaidlr i anda miıd .T iaruizhm adneığ il-
di.
Genbiişkr üt lü,rz üegnibni krü tüphvaanrıeDd.si inf ie,lf sviee e debi
konrunıly aannıdtaa rdieoh n uinl gid udğbuuiy leiram rslaıniddai .
Geneolla akrt arkiiahtp rlnıaıo kurkUefrnav eh availsiinleign idelinr
olyalanroıet d edri1.9 4'0yl ıır ldlbaau n otlsraıaryıka o yumşv eb us uretle
Ufrav eh availsicnedree yeadneh nad sieleri biiUrçfr ear retinvah üic uda
gelimştir.
Bue serMd.öe .2 00y0ı ldlaanMr ı.Sn .1 40y0lıl arkıanda3a 5ra sır
boyuanA cnaodluMe,z pootamEylac,e zSiuirryeFe,ii, ls tvieMn ı stıorp rak­
lraınvduak buu nl haadiseslaveaşrlinan,rm, ıe deynetileUrfriain l iel gkiıl­i
sılmraöın p laçnıakı alşrmv ıeb us uertbleuÖ zel Tarmiehsg iedç reenkleeş­
miştri.
VIII
Bue seSrü mrelerTdmieunir s ltaiskıandama erkr eUzf rao mlakü zere
Harr,aS nuurçB,i ercikS,e mits,Va irainrşS,eih veekrM,a rdiRne,s yünl,a
RakkAay,ı nvtea plH eaşpe hirilçeiarnlieatn noi p rakylaaşraadn,yua y gıakr l
kura,ns avaşisanann lhakiraıysnei dir.
Bens adeecsek i HTarüfrlikel breai b atma rnadafnık ednie ly aziılseı
yalzmııoşln a kitYaebnıiT ürHkar efrliçneerv idimD.i lsdadee ltiakr aftarı
olaHnas aAnç aneasla seesne radğdea bliıdr ik lu llmaıntşmıAarn.c adki li­
miez zegninvleirke nt h feanküTazOK t arnadfnaı özrtükçebsuinl muamış
olasnö zücklekruiln lmaaktat erededteümmtit şiBrus. öz cükalrseaırn bdua­
günkyaüz dıi liknudlnemlı daakna lkomlıaaşnr ylıen lireiil deei ğştiimvr edya
ok eilmleeyreinr diberı akapraarka nitçeizan çıdkel saımvnaeıri dm.
Kayankl:a r
1)E senrk iaidmt arkiıhs kmlıa tsairki hl rakıdinantt apoplanvmeıU ş­r
fa'iyliılg einrdkeonn rudlkaaat klrıay aıplımşrt.ı
2)E senrR ioma deAvrraikm rivla eılb ğöıl ümlkearlienamıilemnn a snı­
daF ransıyza ztaRarubrıei nhDs u v'aı"lHn si todiE'rdese s=e E desTsaahr ii
"a dkliıt kaabyın taekş ektimli ştir.
3)E mveiv eA bbaAsriai pm praartlolurakdıe viirllSeee rulikçA ,t aebk,
Eyybuiv eM emlsuuktla nlalrızıka mnaınUdfraav ec ivnadracıe reyeadne n
olayklaayrnata ekş ekdielen s erlveeyr aiznaa rnrıılins liemmreit iiçne risin­
des ıasrgıe ldizğkiirneiddliemş tir.
Yaazrlnab raızıtlaarratıfra siıhezçr bi,a lzıilsavera ık anüyvaiinsh lüe­r
küdmarrtl aarnadfnagı öervelndiilorelnyay azadrıl.ra rı
Esenrm ietinçii bneditleri lbeuAn r aprçeaf nesrrlaş aulnaır:rd
inbüEls iErb,fü ildEab,lü ferEebcuG, al iŞbe ybiai,nnb üAldi mi,b ni
Huelkla,Kn atiimpda üddiibnMn,ui n ıkzR,a vzeaynt.
Ktiabnsı onuan knoulani alve :
TarTimihu irs tiilligaelis blıiki ra oçl yak ayeddiltdeink ass oonnra
eremkteUdfrai'rnn._ı bnudnas oankrtiah rAiik konyululiadrra seinkdaled ığı
devvreeo niuz leOysemna ünllekısn iek altıış(ı1d5ı1r6 )
OrtAas ay'dgaenl biutp o prakşleahlriedvrraeu ygıakrrllk aurSaün­
merlesrodane Urnfr ab aşkmai tlileeirslistaniı nuağa rmıvşeS eulkçlurlına
tarih sabhenrlemiseiisnliyde ae z açroıksn e vidği vabtuap na rçyaisnıe
Türikad reskianvşeum uişd Yia.z baurh adiesseeynridi beü yübkis re nvçile
IX