üretme veya satın alma karar etmenlerine örgüt kuramları açısından bakış

199 Pages·2017·2.31 MB·Turkish

by  Ahmet Bingöl

ÜRETME VEYA SATIN ALMA KARAR ETMENLERİNE
ÖRGÜT KURAMLARI AÇISINDAN BAKIŞ:
TÜRK OTOMOTİV, GIDA VE BEYAZ EŞYA
ÜRETİCİLERİNDE BİR ARAŞTIRMA

Ahmet BİNGÖL
(Doktora Tezi)

Eskişehir, 2017

iv
ÜRETME VEYA SATIN ALMA
KARAR ETMENLERİNE
ÖRGÜT KURAMLARI AÇISINDAN BAKIŞ:
TÜRK OTOMOTİV, GIDA VE BEYAZ EŞYA
ÜRETİCİLERİNDE BİR ARAŞTIRMA

Ahmet BİNGÖL

T.C.
Eskişehir Osmangazi Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü

İşletme Anabilim Dalı

DOKTORA TEZİ

Eskişehir, 2017

v

ÖZET

ÜRETME VEYA SATIN ALMA KARAR ETMENLERİNE
ÖRGÜT KURAMLARI AÇISINDAN BAKIŞ:
TÜRK OTOMOTİV, GIDA VE BEYAZ EŞYA ÜRETİCİLERİNDE
BİR ARAŞTIRMA

BİNGÖL, Ahmet
Doktora - 2017
İşletme Anabilim Dalı

Danışman: Prof. Dr. Nuray GİRGİNER

Bu araştırmanın konusunu, işlem maliyeti kuramı, kaynak bağımlılığı kuramı
ve yeni kurumsal kuramın firmaların üretme veya satın alma tercihlerine yönelik
önermeleri oluşturmaktadır. Araştırmanın problemi konuya iktisadi veya sosyal
açıdan yaklaşan üç farklı örgüt kuramının önermelerinde yer alan unsurların üretme
veya satın alma kararlarını ne ölçüde açıkladığı üzerine odaklanmaktadır.
Türk otomotiv, gıda ve beyaz eşya sektörlerinde yer alan üç lider firmanın
üretme veya satın alma karar süreçlerini inceleyerek, teori ve uygulama ilişkisini
araştırmak ve karar öncüllerini örgüt kuramları bakış açısı ile anlamaya çalışmak
araştırmanın temel amacıdır.
Araştırmanın amacına yönelik olarak nedensellik ilişkisine dair çalışmalar
için faydalı öngörüler oluşturabilme düşüncesi ve araştırma konusunun işletme
koşullarından bağımsız ele alınamayacağı varsayımı ile nitel araştırma yöntemi tercih
edilmiştir. Tekrarlama mantığı işletilerek ortak çıkarımlar elde etme düşüncesi ile
araştırma tasarımı çoklu vaka analizi üzerine kurulmuştur. Derinlemesine bilgiye
ulaşmak amacıyla veri toplama aracı olarak mülakat tekniği kullanılmıştır.

iv
Araştırmanın sonuçları işlem maliyeti kuramı kapsamında varlık özgüllüğü ve
belirsizliğin, kaynak bağımlılığı kuramı kapsamında kaynağın önemi ve kaynak
tahsisinin, yeni kurumsal kuram kapsamında öykünmeci eşbiçimlilik
mekanizmasının, maliyet ve firma stratejilerinin, firmaların üretme veya satın alma
karar sürecinde önemli unsurlar olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler: Üretme veya satın alma kararı, örgüt kuramları, çoklu vaka
analizi
v
ABSTRACT

THE PERSPECTIVE OF ORGANIZATIONAL THEORIES
ON MAKE OR BUY DECISION FACTORS:
A RESEARCH ON TURK AUTOMOTIVE,
FOOD AND WHITE GOODS PRODUCERS

BİNGÖL, Ahmet
Doctoral Degree - 2017
Department of Business Administration

Supervisor: Prof. Dr. Nuray GİRGİNER

The subject of this research is composed of the propositions of transaction
cost theory, resource dependence theory and new institutionalism on make or buy
preferences of the firms. The research problem focuses on what extent the firms’
make or buy decisions are explained by the factors related to the propositions of
three different organizational theories approaching the subject by economical and
social perspectives.
The objective of the research is to explore the relationship between theory
and practice, and try to understand the decision premises within the perspective of
organizational theories by examining make or buy decision processes of three leader
firms located on Turk automotive, food and white goods sectors.
Qualitative research was preferred due to the idea of generating useful
foresights for studies based on causal relationships through the purpose of research
and the assumption of research subject can not be analyzed without the context of
firms. Research design has been constructed on multiple case analysis with the
thought of obtaining common outputs by operating iteration logic. In order to attain
deepest information, interview technique has been utilized for data collecting
instrument.
vi
The research results indicate that asset specificity and uncertainty within the
transaction cost theory, resource importance and resource allocation within the
resource dependence theory, mimetic isomorphism mechanism within the new
institutionalism, cost and firm strategies are important factors on firms’ make or buy
decision processes.

Key words: Make or buy decision, organizational theories, multiple case analysis
vii
İÇİNDEKİLER

ÖZET………………………………………………………………………………...iv
ABSTRACT…………………………………………………………………………vi
TABLOLAR LİSTESİ……………………………………………………………..xiii
ŞEKİLLER LİSTESİ……………………………………………………………….xiv
EKLER LİSTESİ………………………………………………………………..…..xv
KISALTMALAR LİSTESİ…………………………………………………….…..xvi
ÖNSÖZ…………………………………………………………………………….xvii
GİRİŞ…………………………………………………………………………………1

1. BÖLÜM
ÜRETME VEYA SATIN ALMA KARARLARINI AÇIKLAMADA
ÖRGÜT KURAMLARI
1.1. İŞLEM MALİYETİ KURAMI
1.1.1. İşlem Maliyeti Kuramı Temel Önermeleri………………………..……8
1.1.2. İşlem Maliyeti Kuramının İnsan Doğası İle İlgili Varsayımları……...11
1.1.3. İşlemler ve İşlem Maliyeti Boyutları…………………………………13
1.1.3.1. Varlık Özgüllüğü……………………………………………14
1.1.3.2. Sıklık………………………………………………………..16
1.1.3.3. Belirsizlik…………………………………………………...18
1.1.4. İşlem Maliyeti ve Yönetim Yapısı İlişkisi……………………………19
1.1.5. İşlem Maliyeti ve Üretim Maliyeti İlişkisi……………………………23
1.1.6. İşlem Maliyeti Kuramı Üzerine Eleştiriler……………………………25
1.2. KAYNAK BAĞIMLILIĞI KURAMI
1.2.1. Kaynak Bağımlılığı Kuramı Temel Önermeleri……………………...28
1.2.2. Güç ve Bağımlılık İlişkisi…………………………………………….30
viii
1.2.3. Bağımlılığı Etkileyen Unsurlar……………………………………….32
1.2.4. Bağımlılığın Yönetilmesi……………………………………………..35
1.2.5. Kaynak Bağımlılığı Kuramı Üzerine Eleştiriler……………………...40
1.3. YENİ KURUMSAL KURAM
1.3.1. Yeni Kurumsal Kuramın Temel Önermeleri………………………….42
1.3.2. Yeni Kurumsal Kuramın Temel Kavramları………………………….49
1.3.2.1. Kurum ve Kurumsallaşma…………………………………..49
1.3.2.2. Örgütsel Alan……………………………………………….52
1.3.2.3. Meşruiyet……………………………………………………53
1.3.2.4. Eşbiçimlilik…………………………………………………56
1.3.3. Eşbiçimlilik Mekanizmaları…………………………………………..59
1.3.3.1. Zorlayıcı Eşbiçimlilik……………………………………….59
1.3.3.2. Normatif Eşbiçimlilik……………………………………….60
1.3.3.3. Öykünmeci Eşbiçimlilik…………………………………….62
1.3.4. Yeni Kurumsal Kuram Üzerine Eleştiriler……………………………63
1.4. ÖRGÜT KURAMLARI BAĞLAMINDA ÜRETME VEYA SATIN ALMA
KARAR ETMENLERİ ÜZERİNE YAPILAN ARAŞTIRMALAR
1.4.1. İşlem Maliyeti Kuramı Bağlamında Üretme veya Satın Alma Karar
Etmenlerini İnceleyen Araştırmalar…………………………………………65
1.4.2. Kaynak Bağımlılığı Kuramı Bağlamında Üretme veya Satın Alma
Karar Etmenlerini İnceleyen Araştırmalar …………………………………70
1.4.3. Yeni Kurumsal Kuram Bağlamında Örgütsel Yapı ve Karar Verme
Süreci Etmenlerini İnceleyen Araştırmalar…………………………………74

ix