upanishadlar'ın hint kutsal metinleri arasındaki yeri ve önemi

206 Pages·2009·1.03 MB·Turkish

T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ (DİNLER TARİHİ) ANABİLİM DALI

UPANİSHADLAR’IN HİNT KUTSAL METİNLERİ
ARASINDAKİ YERİ VE ÖNEMİ

Yüksek Lisans Tezi

Cemil KUTLUTÜRK

Ankara-2009

T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ (DİNLER TARİHİ) ANABİLİM DALI

UPANİSHADLAR’IN HİNT KUTSAL METİNLERİ
ARASINDAKİ YERİ VE ÖNEMİ

Yüksek Lisans Tezi

Hazırlayan:
Cemil KUTLUTÜRK

Danışman:
Doç. Dr. Ali İsra GÜNGÖR

Ankara-2009
T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ (DİNLER TARİHİ) ANABİLİM DALI

UPANİSHADLAR’IN HİNT KUTSAL METİNLERİ
ARASINDAKİ YERİ VE ÖNEMİ

Yüksek Lisans Tezi

Tez Danışmanı: Doç. Dr. Ali İsra GÜNGÖR

Tez Jürisi Üyeleri:
Adı ve Soyadı İmzası
………………………………………. ..……………………..
………………………………………. ……………………....
………………………………………. ……………………….
………………………………………. ……………………….
………………………………………. ……………………….

Tez Sınav Tarihi………………………
İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER ........................................................................................................... I
ÖNSÖZ ...................................................................................................................... IV
KISALTMALAR ...................................................................................................... X
GİRİŞ .......................................................................................................................... 1
.
A) Hint Kutsal Metinleri ve Upanishadlar İle İlgili Temel Kavramlar ...... 1
a) Upanishad .......................................................................................................... 1
b) Atman ................................................................................................................ 6
c) Brahman .......................................................................................................... 10
d) Om Hecesi ....................................................................................................... 14
e) Rishi ................................................................................................................. 19
B) Veda Kültürünün Temelleri .......................................................................... 23

BİRİNCİ BÖLÜM

HİNDUİZMDE KUTSAL KİTAP ANLAYIŞI VE HİNDUİZMİN
KUTSAL METİNLERİ ...................................................................................... 37

I) Hinduizmde Kutsal Kitap Anlayışı .............................................................. 37
II) Hinduizmin Kutsal Metinleri ........................................................................ 41
A) ŞRUTİ ............................................................................................................... 43
a) VEDALAR ................................................................................................. 43
aa) Rig Veda ................................................................................................ 47
ab) Yacur Veda ........................................................................................... 48
ac) Sama Veda............................................................................................. 49
ad) Atharva Veda ........................................................................................ 50
b) BRAHMANALAR ..................................................................................... 51
c) ARANYAKALAR ...................................................................................... 54
d) UPANİSHADLAR ..................................................................................... 58
B) SMRİTİ .......................................................................................................... 64
a) İTİHASA (DESTANLAR) ....................................................................... 65
I
aa) Râmâyana Destanı ................................................................................ 67
ab) Mahâbhârata Destanı............................................................................ 67
aba) Bhagavad Gita ............................................................................... 68
b) PURÂNALAR ............................................................................................ 70

c) DHARMAŞASTRALAR ........................................................................... 71

İKİNCİ BÖLÜM

UPANİSHADLAR’IN HİNDUİZMİN KUTSAL METİNLERİ
ARASINDAKİ YERİ VE ÖNEMİ..................................................................... 74

I) Upanishadlar ve Genel Özellikleri ............................................................... 74
II) Upanishadlar’ın Temel Konuları ................................................................. 87

A) TANRI TASAVVURU ................................................................................... 87
a) Tanrı Anlayışı ............................................................................................. 88
b) Tanrı-Yaratılış İlişkisi ............................................................................... 101
ba) İlk Yaratılışta Dünyanın Durumu ....................................................... 101
bb) İlk Yaratılışta Etkin Olan Güç ........................................................... 105

B) KARMA – TENASÛH TASAVVURU ....................................................... 107
a) Karma ......................................................................................................... 107
b) Tenasûh ...................................................................................................... 109
c) Upanishadlar’a Göre Karma – Tenasûh İnancı .......................................... 112
ca) Birinci Yol (Devayana/Tanrılar Yurdu .............................................. 113
cb) İkinci Yol (Pitryana/Atalar Yurdu ..................................................... 115
cc) Üçüncü Yol ........................................................................................ 118
d) Yeniden Doğumun Nedeni ........................................................................ 125

C) MOKSHA (NECAT) TASAVVURU ........................................................... 129
a) Karma (Amel) Kavramı ile İlişkisi… ....................................................... 135
b) Cnanam (Bilgi) Kavramı ile İlişkisi ......................................................... 137
c) Avidya (Cehalet) ve Maya (Yanılsama) Kavramı ile İlişkisi ................... 139
ca) Avidya ................................................................................................. 139
cb) Maya.................................................................................................... 141
II
d) Bhakti (Dindarlık, Taat) Kavramı ile İlişkisi ............................................ 142
e) Ritüellerle ilişkisi ...................................................................................... 145
ea) Tapas (Riyazet/Çile ............................................................................. 146
eb) Yanca (Kurban .................................................................................... 151
ec) Yoga .................................................................................................... 157
f) Kurtuluş durumunda Atman –Brahman ilişkisi ......................................... 161

D) KAST TASAVVURU .................................................................................. 166

III) Upanishadlar’ın Hint Kültür ve Felsefesine Etkisi .............................. 170

SONUÇ .................................................................................................................... 179

BİBLİYOGRAFYA ............................................................................................... 183

EKLER ................................................................................................................... 187
Upanishadlar’ın Genel Listesi .......................................................................... 187
Upanishad Tenasûh Anlayışını gösteren Tablo ................................................... 190

III
ÖNSÖZ
Hinduizmin bilinen tarihi takriben otuz beş asırdan daha fazla bir zaman
dilimini kapsar. Bu yönüyle Hinduizm, yaşayan en eski dinlerden biri olma
özelliğine sahiptir. O, dayandığı dini temeller sayesinde asırlarca varlığını devam
ettirmiştir. Hinduizmin dini temellerinin kaynağı kutsal metinleridir. Din literatürü
açısından oldukça geniş olan Hint kutsal metinlerinin başlangıcı Vedalar dönemine
kadar (M.Ö. 1200 civarı) uzanır. Bu itibarla Hint kutsal metinleri, insanlık tarihinin
günümüze kadar ulaşan en eski dini metinlerinden birini oluşturmaktadır.
Bilge kişilere ilham edildiğine inanılan şruti metinlerinin yanı sıra, beşeri
kaynaklı olduğu kabul edilen destan, hikâye vb. smriti türü eserler, Hinduizmin
zengin dini metinleri arasında yer alır. Hinduizmde çok geniş bir kutsal metin
külliyatı olmasına karşın bunların hepsi aynı derecede önemli kabul edilmez. Bu
zengin literatür içerisinde Upanishadlar’ın ayrı bir yeri vardır. Çünkü Upanishadlar
içerik bakımından dikkat çekicidir ve çeşitli bölümleri itibariyle bazı farklılıklar
ihtiva etmektedir.
Hinduizmin temellerini oluşturan önemli dini metinlerden biri
Upanishadlar’dır. Zira Hinduizmin temel taşları olan doğum-ölüm döngüsü (karma-
tenasûh) ve kişinin bu doğum-ölüm döngüsünden hangi yollarla kurtulabileceği
(moksha) gibi düşüncelerin teolojik temelleri ilk olarak Upanishad metinlerinde yer
alır. Diğer taraftan Upanishadlar’ın ortaya koymuş olduğu bir takım düşünceler,
Upabnishad sonrası ortaya çıkan Hint felsefi ekollerini derinden etkilemiş ve onların
kendi esaslarını oluşturmalarında büyük rol oynamıştır. Hint dini inanç, kültür ve
felsefesinde böylesine etkili olan Upanishad metinlerinin incelenmesi ve temel
IV
konuları bakımından yaptığı etkinin dinler tarihi metotlarıyla ortaya konulması
araştırma konumuzun temel noktasını oluşturmaktadır.
Hint dini metinleri arasında özellikle Upanishadlar’a odaklanacağımız bu
çalışmanın başlıca konusu, otoritesi bütün Hindularca kabul edilmiş olan
Upanishadlar’ın Hint kutsal metinleri arasındaki yeri ve önemidir. Diğer dinlerin
kutsal metinleriyle mukayese edildiğinde oldukça geniş bir külliyata sahip olan Hint
kutsal metinlerinin tasnifi ve bu tasnifte yer alan metinlerin ana başlıklarıyla
tanıtılması konumuzun sınırları dâhilindedir. Böyle bir metot, Upanishadlar’ın Hint
kutsal metinleri içerisindeki yerinin ortaya konulması bakımından gereklidir.
Bununla birlikte tezimizin asıl konusunu Upanishadlar oluşturduğu için
incelemelerimiz Upanishad metinleri üzerinde yoğunlaşmaktadır. Upanishad
metinlerinin içeriğine dayalı olarak yaptığımız değerlendirme ve analizler, bu
metinlerin diğerleri arasındaki yeri, önemi ve Hint kültürüne etkilerini ortaya
koymaktadır. Sunmuş olduğu bir takım yeni düşünceler sayesinde Upanishadlar,
diğer kutsal metinlere göre daha fazla ilgi çekmiştir. Bu çerçevede Upanishadlar’ın
temel konularını teşkil eden Tanrı (Atman-Brahman) tasavvuru, karma-tenasüh
inancı, mokşa (kurtuluş, en yüce mutluluk) anlayışı ve bunların yanı sıra cnanam
(bilgi), tapas (riyazet), yoga, yacna (kurban) gibi ritüeller, tezimizin temel araştırma
konularını oluşturmaktadır. Dolayısıyla Hinduizmin kutsal metinlerini oluşturan
diğer metinler hakkında gereği kadar bilgi verilecektir. Yaklaşık olarak MÖ 1500 –
MS 1700 yılları arasında teşekkül ettiği ileri sürülen Hint kutsal metinlerinin
tamamını incelemek araştırmamızın sınırları dışında kalmaktadır .
Gelişen teknoloji ile birlikte küçülen dünyada herkesin birbiriyle etkileşim
halinde olması kaçınılmaz hale gelmiştir. Bu etkileşim farklı dinlerin, inançların ve
V
kültürlerin bilinmesine imkân tanımıştır. Bu etkiyle günümüzde insanlar, zaman
zaman farklı dinlere ait inanç ve uygulamalara meyletmektedir. Bu bağlamda
Hinduizme ait bazı inanç (karma, yeniden doğuş vb.) ve uygulamalar (yoga, riyazet
vb.) ülkemizde de merak edilen konulardır. Bu itibarla diğer dinlere ait konuların
daha doğru ve objektif bir biçimde değerlendirilebilmesi için bizzat o dinin kutsal
metinlerinin okunması ve tetkik edilmesi önemlidir.
Ülkemizde Hint kültürüne ait karma-tenasûh ve moksha gibi inançların
menşei olan Upanishad metinlerini bizzat inceleyen herhangi bir çalışmanın
bulunmaması bu alanda bizi araştırma yapmaya sevk etmiştir. Hakeza bu konuda
yapılacak çalışmalara katkı sağlamak, araştırma konumuzun tespitinde etkili
olmuştur. Dolayısıyla Hinduizme ait inançların asıl kaynağından tetkik edilerek
incelenmesi ve değerlendirilmesi noktasında böyle bir çalışma ayrı bir önem
taşımaktadır. Dinler Tarihi’nin araştırma yöntemleri ve perspektifiyle yapacağımız
bu araştırma ile Hinduizme ait inanç ve kültürlerin doğru bir şekilde anlaşılmasına
katkı sağlayacağımızı umuyoruz.
Türkiye’de Hinduizm ve Hint kültürüyle alakalı çalışmalar son yıllarda
gelişme kaydetmekte ise de bu çalışmalar yeterli değildir. Özellikle Hinduizmin dini
metinleri konusunda yapılmış ana kaynaklara dayalı derinlemesine çalışmalar yok
denecek kadar azdır. Bu çerçevede Kürşat Demirci, Ali İhsan Yitik, Fuat Aydın ve
Korhan Kaya’nın çalışmaları zikredilebilir. Bu nedenle Hinduizmin dini metinleri
içerisinde Upanishadlar’ın yerini, önemini ve etkisini ortaya koymak, çalışmamızın
önemini ortaya koymaktadır.
Türkçe olarak ilk Upanishad çevirisinin kim tarafından ve ne zaman yapıldığı
hususunda bir bilgi mevcut değildir. Bilinen kadarıyla ilk kez Mehmet Ali Işım,
VI