PROJE EKİBİ Proje Yürütücüsü: Prof. Dr. Salih TERZİOĞLU, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Orman Fakültesi, Orman MühendisliğiBölümü Vasküler Flora ve Bitki Sosyolojisi Uzmanı: Prof. Dr. Salih TERZİOĞLU, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Orman Fakültesi, Orman Botaniği Bölümü Orman Amenajmanı ve CBS Uzmanı: Prof. Dr. Emin Zeki BAŞKENT, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Orman Fakültesi, Orman MühendisliğiBölümü Yaban Hayatı (Memeli ve Kuş) Uzmanı: Doç. Dr. Sağdan BAŞKAYA, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Orman Fakültesi, Orman MühendisliğiBölümü Bitki Sistematiği Uzmanı: Doç. Dr. Kamil COŞKUNÇELEBİ, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Fakültesi, Biyoloji Bölümü Kadastro Mülkiyet Uzmanı-Orman Mühendisi: Yrd. Doç. Dr. Hüseyin AYAZ, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Orman Fakültesi, Orman MühendisliğiBölümü Su Ürünleri Uzmanı: Yrd. Doç. Dr. Mehmet KOCABAŞ, Tunceli Universitesi, Su Ürünleri Fakültesi, Balık Yetiştiriciliği Bölümü Orman Peyzajı/Kırsal Peyzaj Uzmanı: Dr. Emrah YALÇINALP, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Orman Fakültesi, Peyzaj Mimarlığı Bölümü Herpetoloji Uzmanı: Arş. Gör. Zeliha ÇOLAK, Giresun Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü Uzungöl ÖÇK Bölgesi Karasal Biyolojik Çeşitliliğin Tespiti Projesi Sonuç Raporu ii Sücaattin BARAN – Araştırma Şube Müdür V. KONTROL TEŞKİLATI Aynur HATİPOĞLU – Koruma Şube Müdür V. Süreyya IŞIKLAR – Biyolog İrfan YANANER – Ziraat Mühendisi Murat KARAHAN – Ziraat Mühendisi Osman SİNAN – Ziraat Mühendisi MUAYENE KABUL KOMİSYONU Ümit TURAN – Aksaray ÖÇK Md. Leyla AKDAĞ – Gıda Mühendisi Emrah MANAP - Biyolog Uzungöl ÖÇK Bölgesi Karasal Biyolojik Çeşitliliğin Tespiti Projesi Sonuç Raporu iii ÖNSÖZ Uzungöl Özel Çevre Koruma Bölgesi’nde karasal biyolojik çeşitliliğin tespit edilerek karasal biyolojik çeşitliliği ilgilendiren her türlü konuda, başta uygulayıcılar olmak üzere, yörede faaliyet gösteren turizm işletmecileri, yerel halk ve doğaseverlere faydalı olacağı ve koruma-kullanma dengesi gözetilerek bölgede yapılacak planlamalar ve işlemlere önemli katkılar sağlayacağına inandığımız bu projeyi, Tarımsal Kalkınma Vakfı (TAK-VA) adına yürüten, vasküler flora ve bitki sosyolojisi uzmanı-proje yürütücüsü Prof. Dr. Salih TERZİOĞLU’na, bitki sistematiği uzmanı Doç. Dr. Kamil COŞKUNÇELEBİ’ye, yaban hayatı (memeli ve kuş) uzmanı Doç. Dr. Şağdan BAŞKAYA’ya, herpetoloji uzmanı Arş. Gör. Zeliha ÇOLAK’a, su ürünleri uzmanı Yrd. Doç. Dr. Mehmet KOCABAŞ’a, orman amenajmanı ve CBS uzmanı Prof. Dr. Emin Zeki BAŞKENT’e, kadastro mülkiyet uzmanı-orman yüksek mühendisi Yrd. Doç. Dr. Hüseyin AYAZ’a, orman peyzajı/kırsal peyzaj uzmanı Dr. Emrah YALÇINALP’a, proje ekibinde yer almadığı halde erozyon verilerinin değerlendirilmesinde katkıda bulunan Doç. Dr. Murat YILMAZ’a ve kadastro altlıklarının oluşturulmasındaki katkılarından dolayı Harita Yüksek Müh. Okan YILDIZ’a teşekkür ederiz. Bu projenin başarılı şekilde gerçekleştirilme sürecinde, Uzungöl ÖÇK Bölgesi ile ilgili olarak Salih TERZİOĞLU, Şağdan BAŞKAYA, Mehmet KOCABAŞ ve Emrah YALÇINALP’ın tamamlanmış olan ve Zeliha ÇOLAK’ın devam etmekte olan doktora tez çalışmalarından geniş ölçüde yararlanılmıştır. Proje ekibi içindeki yoğun çalışmalarının yanında doktora tezlerine ait verilerini mevcut proje amacına yönelik olarak paylaşımlarından dolayı ayrıca teşekkür ederiz. Gerek yöreye yapmış oldukları ziyaretleri ile ve gerekse proje kontrolleriyle çalışmaya katkıda bulunan Kurumumuz ÇKAİ Daire Bşk. Mehmet MENENGİÇ, Araştırma Şb. Md. V. Sücaattin BARAN, Koruma Şb. Md. V. Aynur HATİPOĞLU, Biyolog Süreyya IŞIKLAR, Zir. Müh. İrfan YANANER, Zir. Müh. Murat KARAHAN, Gıda Müh. Leyla AKDAĞ, Biyolog Ayhan TOPRAK, Kimya Müh. Muhsine MISIRLIOĞLU, Aksaray ÖÇK Md. Ümit TURAN ve Biyolog Emrah MANAP’a, yoğun arazi çalışmalarının hepsine katılarak büyük katkılar sağlayan Uzungöl ÖÇK Bölgesi’nde görevli elemanlarımız Zir. Müh. Osman SİNAN, Murat FİDAN, Lokman KARACA ve Ali İrfan ÇAKIR’a teşekkür ederiz. Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı Uzungöl ÖÇK Bölgesi Karasal Biyolojik Çeşitliliğin Tespiti Projesi Sonuç Raporu iv İÇİNDEKİLER Sayfa No ÖNSÖZ ..................................................................................................................................... iv İÇİNDEKİLER......................................................................................................................... v TABLOLAR DİZİNİ ............................................................................................................ viii ŞEKİLLER DİZİNİ ................................................................................................................. x YÖNETİCİ ÖZETİ ............................................................................................................... xiii EXECUTIVE SUMMARY .................................................................................................. xvii AMAÇ ................................................................................................................................... xxii KAPSAM .............................................................................................................................. xxiii 1. GENEL BİLGİLER ............................................................................................................. 1 1.1. Proje Tanımı .................................................................................................................... 1 1.2. Giriş ................................................................................................................................. 2 1.3. Literatür Özeti ............................................................................................................... 14 1.3.1. Flora ve Vejetasyon Üzerine Yapılan Araştırmalar ............................................... 14 1.3.2. Fauna Üzerine Yapılan Çalışmalar ........................................................................ 15 1.3.3. Uzungöl ve Çevresinde Yapılan Lisansüstü Tez ve Proje Çalışmaları .................. 18 1.4. Uzungöl ÖÇK Bölgesi’nin Genel Tanıtımı ................................................................... 19 1.4.1. Bölgenin Coğrafik Konumu ve Topoğrafik Yapısı ................................................ 19 1.4.2. Bölgenin Jeolojik Yapısı, Jeomorfolojisi ve Hidrolojisi ........................................ 21 1.4.2.1 Jeolojik Yapı .................................................................................................... 21 1.4.2.2. Jeomorfolojik Özellikler ................................................................................. 22 1.4.2.3. Hidrolojik Özellikler ....................................................................................... 23 1.4.3. Bölgenin Büyük Toprak Grupları .......................................................................... 24 1.4.4. Bölgenin İklim Özellikleri ..................................................................................... 26 2. YAPILAN ÇALIŞMALAR ............................................................................................... 28 2.1. Floranın ve Vejetasyon Tiplerinin Tespiti .................................................................... 28 2.2. Yaban Hayvanlarının Tespiti ........................................................................................ 30 2.2.1. Kuş ve Memeli Yaban Hayvanlarının Sayımı, Yaşam Alanları, Göç ve Hareket Yollarının Belirlenmesi ........................................................................... 30 2.2.2. Sürüngen ve Amfibilerin Sayımı ve Yaşam Alanlarının Belirlenmesi .................. 32 2.2.3. Balık Taksonları ve Populâsyonlarının Belirlenmesi ............................................. 32 Uzungöl ÖÇK Bölgesi Karasal Biyolojik Çeşitliliğin Tespiti Projesi Sonuç Raporu v 2.3. Kadastro ve Mülkiyet Çalışmaları ................................................................................. 35 2.4. Konumsal Veri Tabanı, Haritalama ve Planlama Çalışmaları ...................................... 36 2.4.1. Uydu Görüntülerinin İşlenmesi ve Tematik Altlıkların Temini ............................. 37 2.4.2. Konumsal Veri Tabanının CBS ile Kurulması ....................................................... 39 2.5. Uzungöl ÖÇK Bölgesi’nin Peyzaj Değerine İlişkin Çalışmalar ................................... 41 2.5.1. Alanın Peyzaj Değerine İlişkin Kriterler ................................................................ 41 2.5.2. Ziyaretçi Profiline İlişkin Anket Çalışması ............................................................ 51 2.5.3. Ziyaretçi Profillerine Göre Peyzaj Değeri Önceliklerinin Belirlenmesi ................ 53 2.5.4. Ziyaretçi Profillerine Göre Alan İçerisindeki Erişim Durumlarının Belirlenmesi ........................................................................................................... 54 2.6. EUNIS Habitat Sınıflandırması Çalışmaları ................................................................. 55 2.7. İklim Verileri ve Vejetasyon Sürelerinin Hesaplanması ............................................... 57 2.8. Sekonder Orman Süksesyonunun Saptanması .............................................................. 58 2.9. Erozyon Durumunun Tespiti ....................................................................................... 60 3. BULGULAR ....................................................................................................................... 62 3.1. Araştırma Alanı Sınırlarının Düzenlenmesi ve Proje Sahası İçindeki Alanların Hukiki Staüsü ............................................................................................................... 62 3.2. Uzungöl ÖÇK Bölgesi’nin Bitkisel Tür Biyoçeşitliliği ................................................ 64 3.2.1. Alanın Florası ........................................................................................................ 64 3.2.3. Alanda Sekonder Orman Süksesyonunun Değişimi ............................................ 146 3.2.4. Alanın Tıbbi ve Aromatik Bitkileri ..................................................................... 150 3.3. Uzungöl ÖÇK Bölgesi’nin Yaban Hayvanları Biyoçeşitliliği .................................... 163 3.3.1. Uzungöl ÖÇK Bölgesi’ nin Kuş Biyoçeşitliliği .................................................. 163 3.3.2 Uzungöl ÖÇK Bölgesi’nin Memeli Biyoçeşitliliği ............................................... 177 3.4. Uzungöl ÖÇK Bölgesi’nin Balık Biyoçeşitliliği ......................................................... 185 3.5. Uzungöl ÖÇK Bölgesi’nin Amfibi Biyoçeşitliliği ..................................................... 202 3.6. Uzungöl ÖÇK Bölgesi’nin Sürüngen Biyoçeşitliliği .................................................. 204 3.7. Uzungöl ÖÇK Bölgesi’nin EUNIS Habitat Sınıfları .................................................. 204 3.8. Uzungöl ÖÇK Bölgesi’nde Yerleşim, Mülkiyet ve Arazi Kullanımı ........................ 208 3.8.1. Yerleşim Birimleri ve Tarihçesi .......................................................................... 208 3.8.2. Nüfus Varlığı ve Değişimi ................................................................................... 208 3.8.3. Geçinme Olanakları, Yerleşim ve Arazi Kullanımı ............................................. 211 3.8.4. Kadastro ve Mülkiyet Durumu ............................................................................. 218 3.9. Alanın Peyzaj Değerininin Ziyaretçi Profillerine Göre Durumu ................................ 222 3.9.1. Ziyaretçi Profillerine İlişkin Temel Özellikler .................................................... 222 3.9.2. Ziyaretçi Profillerine Göre Önceliklere İlişkin Bulgular ..................................... 231 Uzungöl ÖÇK Bölgesi Karasal Biyolojik Çeşitliliğin Tespiti Projesi Sonuç Raporu vi 3.9.3. Uzungöl ÖÇK Bölgesi’nin Peyzaj Değerleri ....................................................... 233 3.10. Uzungöl ÖÇK Bölgesi’nde Biyolojik Çeşitliliği Tehdit Eden Faktörler .................. 235 3.11. Uzungöl ÖÇK Bölgesi’nin Erozyon Durumu ........................................................... 240 4. DEĞERLENDİRME VE ÖNERİLER ........................................................................... 242 5. KAYNAKLAR .................................................................................................................. 266 6. EKLER .............................................................................................................................. 283 Uzungöl ÖÇK Bölgesi Karasal Biyolojik Çeşitliliğin Tespiti Projesi Sonuç Raporu vii TABLOLAR DİZİNİ Sayfa No Tablo 1. Ülkemiz sularında temsil edilen kahverengi alabalık ekotipleri ............................. 8 Tablo 2. Uzungöl ‘de aylara göre yağış ve sıcaklık değerleri ............................................. 27 Tablo 3. Konumsal veri tabanında yer alan tematik katmanlar ve özellikleri ..................... 38 Tablo 4. Bitki veri tabanı giriş bilgileri ............................................................................... 40 Tablo 5. Peyzaj değeri temel kriterleri ................................................................................ 42 Tablo 6. Orman ekosisteminin zamansal değişim kodları ................................................... 59 Tablo 7. Meşcere yapısına göre erozyona hassasiyet dereceleri ......................................... 60 Tablo 8. Meşcere kapalılığına göre erozyona hassasiyet dereceleri .................................... 61 Tablo 9. Arazi eğim derecesine göre erozyona hassasiyet dereceleri ................................. 61 Tablo 10. Uzungöl ÖÇK Bölgesi’nde saptanan taksonların taksonomik birimlere dağılımı .................................................................................................................. 64 Tablo 11. Uzungöl ÖÇK Bölgesi’nde saptanan taksonların floristik bölgelere dağılımı ...... 65 Tablo 12. Uzungöl ÖÇK Bölgesi’nde saptanan taksonların familyalara dağılımları ............ 65 Tablo 13. Uzungöl ÖÇK Bölgesi’nde yayılış gösteren taksonlar (alanın florası) ................ 67 Tablo 14. Uzungöl ÖÇK Bölgesi’nde yayış gösteren hedef bitki taksonlarına ait veri tabanına aktarılan veriler ....................................................................................... 96 Tablo 15. Fagus orientalis -Picea orientalis birliği. (Piceo orientalis - Fagetum orientalis) ............................................................................................................ 116 Tablo 16. Picea orientalis - Sedum stoloniferum Birliği (Sedo stoloniferi - Piceetum orientalis) ............................................................................................................ 119 Tablo 17. Betula litwinowii - Anemone narcissiflora birliği. (Anemoneo narcissiflori - Betuletum litwinowie) .......................................................................................... 123 Tablo 18. Polygonum bistorta subsp. carneum - Stachys macrantha birliği. (Stachyo macranthae - Polygonetum carnei) ..................................................................... 127 Tablo 19. Rhododendron caucasicum - Vaccinium myrtillus birliği. (Vaccinio myrtilli - Rhododendretum caucasici) .............................................................................. 131 Tablo 20. Nardus stricta - Gentiana pyreniaca birliği. (Gentiano pyrenaicae - Nardetum strictae) ............................................................................................... 135 Tablo 21. Sibbaldia parviflora - Agrostis lazica birliği. (Agrostio lazicae - Sibbaldietum parviflorae ) ................................................................................... 138 Tablo 22. Centaurea appendicigerae - Anthemis cretica ssp. argea birliği. (Anthemido creticae - Centaureetum appendicigerae) ........................................................... 142 Tablo 23. Lythrum salicaria – Equisetum fluviatile birliği (Equiseto fluviatili – Lythretum salicariae) .......................................................................................... 144 Tablo 24. Orman alanlarının sekonder orman süksesyonundaki 39 yıllık değişim ............. 147 Tablo 25. Uzungöl ÖÇK Bölgesi orman alanlarının konumsal yapısının zamansal değişimini (1971–2010) ifade eden göstergeler (indisler). ................................. 149 Uzungöl ÖÇK Bölgesi Karasal Biyolojik Çeşitliliğin Tespiti Projesi Sonuç Raporu viii Tablo 26. Uzungöl ÖÇK Bölgesi’nde yayılış gösteren tıbbi ve aromatik bitkiler, kullanılan bitki kısımları, kullanım alanları ve şekilleri ...................................... 152 Tablo 27. Uzungöl ÖÇK Bölgesi’nin kuş türleri ................................................................. 164 Tablo 28. Uzungöl ÖÇK Bölgesi’nin memeli yaban hayvanları ......................................... 177 Tablo 29. Uzungöl ÖÇK Bölgesi’nden avlanan doğal alabalık populasyonun yaş gruplarına göre dağılımı ...................................................................................... 185 Tablo 30. Uzungöl ÖÇK Bölgesi’nden avlanan ekotiplerin ortalama boy ve ağırlık değerleri ............................................................................................................... 186 Tablo 31. Uzungöl ÖÇK Bölgesi’nden avlanan balıkların cinsiyete bağlı olarak boy frekansları ............................................................................................................ 187 Tablo 32. Uzungöl ÖÇK Bölgesi’nden avlanan balıkların cinsiyete bağlı olarak ağırlık frekansları ............................................................................................................ 188 Tablo 33. Uzungöl ÖÇK Bölgesi’nden avlanan balıkların boyca spesifik büyüme değerleri ............................................................................................................... 189 Tablo 34. Uzungöl ÖÇK Bölgesi’nden avlanan balıkların spesifik büyüme değerleri ....... 191 Tablo 35. Uzungöl ÖÇK Bölgesi’nden avlanan balıkların yaş gruplarının ortalama boy değerleri ............................................................................................................... 192 Tablo 36. Yaş gruplarının ortalama ağırlık değerleri .......................................................... 192 Tablo 37. Yaşa bağlı frekans ve cinsi olgunluğa ulaşma yüzdesi ....................................... 195 Tablo 38. Uzungöl’den örneklenen doğal alabalıkların bazı özellikleri .............................. 197 Tablo 39. Mart 2009 - Mayıs 2010 tarihleri arasında Uzungöl’den örneklenen 188 adet doğal alabalığın sindirim kanallarının doluluk durumu ...................................... 200 Tablo 40. Uzungöl ÖÇK Bölgesi içinde arazisi bulunan yerleşim birimleri ve yıllar itibari ile nüfus değişimi. ..................................................................................... 209 Tablo 41. Uzungöl ÖÇK Bölgesi içindeki bazı köylerde 1976 yılı itibari ile beslenen hayvan sayısı. ...................................................................................................... 213 Tablo 42. Uzungöl ÖÇK Bölgesi içinde kalan yerleşim birimleri ve alanları ..................... 219 Tablo 43. Uzungöl ÖÇK Bölgesi içindeki arazilerin vasıf ve mülkiyet durumu ................ 220 Tablo 44. Araştırma alanında ekoturist dağılımı ................................................................. 223 Tablo 45. Turist profilinin belirlenmesinde sosyal, kültürel ve ekonomik karakteristiklerle algı-tercih farklılıklarının rolünü gösteren ANOVA (Varyans Analizi) çizelgesi ................................................................................. 223 Tablo 46. Araştırma alanında tespit edilen ekoturist profillerinin genel özellikleri ............ 228 Tablo 47. UET profili için Peyzaj Değeri Öncelikleri ......................................................... 231 Tablo 48. OET profili için Peyzaj Değeri Öncelikleri ......................................................... 232 Tablo 49. GET profili için Peyzaj Değeri Öncelikleri ......................................................... 232 Tablo 50. Uzungöl ÖÇK Bölgesi’nin Erozyon hassayiyet dağılımı .................................... 241 Tablo 51. Erodium hendrikii’ye ait mutlak korunması gereken alanı çevreleyen UTM koordinatları ........................................................................................................ 250 Uzungöl ÖÇK Bölgesi Karasal Biyolojik Çeşitliliğin Tespiti Projesi Sonuç Raporu ix ŞEKİLLER DİZİNİ Sayaf No Şekil 1. Uzungöl ÖÇK Bölgesi’nin Kafkasya Ekolojik Bölgesi’ndeki yeri ........................... 6 Şekil 2. Anadolu alabalığı ..................................................................................................... 10 Şekil 3. Uzungöl ÖÇK Bölgesi Sayısal Arazi Modeli (SAM) .............................................. 20 Şekil 4. Uzungöl ÖÇK Bölgesi’nin jeolojik haritası (MTA, 1998’den uyarlanmıştır) ........ 21 Şekil 5. Uzungöl ÖÇK Bölgesi İklim Diyagramı (a. Sıcaklık ölçüm periyodu, b. Yağış ölçüm periyodu, c. Yıllık sıcaklık ortalaması, d.Yıllık yağış ortalaması, e. Yağışlı sezon, f. Sıcaklık eğrisi, g. Yağış eğrisi, h. Donlu aylar, i. Donlanma görülen aylar, j. En soğuk ayın minimum ortalama sıcaklığı, k.Mutlak minimum sıcaklık). .................................................................................. 27 Şekil 6. Allium balansae türüne ait bir koordinat tespiti (15 vii 2009, 2773 m, 0622528 D, 4489698 K) .......................................................................................... 29 Şekil 7. Elektroşok cihazı ile balıkların doğal ortamda yakalanması ................................... 33 Şekil 8. Elektronik teraziler (a- Precisa, b- Vibra ve c- AND) ............................................. 35 Şekil 9. Ulaşım ağının etki alanı ........................................................................................... 43 Şekil 10. Uzungöl ÖÇK Bölgesi’nde akarsu ve göllerin birincil (100 m) etki alanları .......... 47 Şekil 11. Uzungöl ÖÇK Bölgesi sınırları ve kapsadığı alandaki değişik statüler .................. 63 Şekil 12. Sicyos angulatus’un doğallaşmış yoğun bir populasyonu ve doğal türler üzerindeki boğucu etkisi .......................................................................................... 93 Şekil 13. Shannon ve Simpson biyoçeşitlilik indis değerlerinin zamana bağlı değişimi. ..... 148 Şekil 14. Yaprak saplarından yerel halk tarafından turşu olarak yararlanılan kongoroş ve tomara ............................................................................................................... 150 Şekil 15. Dağ horozu (Tetrao moloksiewiczi) ....................................................................... 172 Şekil 16. Uzungöl ÖÇK Bölgesi’nde gündüz yırtıcı kuşları için ana göç yolları ................. 175 Şekil 17. Uzungöl ÖÇK Bölgesi’nde kaz ve ördekler için ana göç yolları .......................... 175 Şekil 18. Uzungöl ÖÇK Bölgesi’nde Turna’ların ana göç yolları ........................................ 176 Şekil 19. Uzungöl ÖÇK Bölgesi’nde Ayıların ana hareket yolları ....................................... 182 Şekil 20. Uzungöl ÖÇK Bölgesi’nde Çengel boynuzlu dağ keçisi’nin ana hareket yolları ..................................................................................................................... 183 Şekil 21. Uzungöl ÖÇK Bölgesi’nde Karaca’nın ana hareket yolları .................................. 184 Şekil 22. Uzungöl ÖÇK Bölgesi’nden avlanan doğal alabalıkların cinsiyete bağlı yaş kompozisyonu ........................................................................................................ 186 Şekil 23. Uzungöl ÖÇK Bölgesi’nden avlanan ekotiplerin boy-ağırlık ilişkileri ................. 186 Şekil 24. Uzungöl ÖÇK Bölgesi’nden avlanan balıkların boy gruplarının frekansı ............ 188 Şekil 25. Uzungöl ÖÇK Bölgesi’nden avlanan balıkların cinsiye bağlı ağırlık grupları frekansları. ............................................................................................................. 189 Şekil 26. Uzungöl ÖÇK Bölgesi’nden avlanan balıkların boyca mutlak büyüme değerleri ................................................................................................................. 190 Uzungöl ÖÇK Bölgesi Karasal Biyolojik Çeşitliliğin Tespiti Projesi Sonuç Raporu x
Description: