Untitled - Gazi Üniversitesi Açık Arşiv

422 Pages·2015·2.93 MB·Turkish

by  Proje Odası

GİRESUNLU BİR MASAL ANASI: ARİFE ŞAFAK’IN MASAL
ANLATICILIĞI VE MASALLARIN BAĞLAMSAL ÇÖZÜMLEMESİ

Demet ŞAFAK AYDIN

YÜKSEK LİSANS TEZİ
TÜRK HALK BİLİMİ ANA BİLİM DALI

GAZİ ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

HAZİRAN 2015

iv

GİRESUNLU BİR MASAL ANASI: ARİFE ŞAFAK’IN MASAL ANLATICILIĞI VE
MASALLARIN BAĞLAMSAL ÇÖZÜMLEMESİ
(Yüksek Lisans Tezi)

Demet ŞAFAK AYDIN

GAZİ ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
Haziran 2015

ÖZET
Halk bilimi, temellerinin atıldığı on dokuzuncu yüz yıldan beri hem teorik hem de uygulama
alanında değişerek günümüze gelmiştir. Bu değişimin bir sonucu olarak ortaya çıkan
bağlamsal kurama göre bir sözlü kültür ürününü sadece metnini temel alarak inceleme
yapmak eksik bir çalışma olacaktır, metnin ortaya çıktığı bağlamın ve bağlama dair
özelliklerin de incelenmesi gerekir. Çünkü anlatıcı, dinleyici ve anlatım ortamına ait diğer
unsurların değişimiyle metin de değişecektir. Her anlatıcı kendi değer yargıları ve kişilik
özelliklerine göre masala bazı unsurları katarken bazılarını çıkaracak, dolayısıyla metin her
anlatışta yeniden yaratılacaktır. Bağlamsal kuram, söz konusu değişimin dinleyici grubunun
özelliklerine göre de değişebileceğini savunur. Dolayısıyla bir masal anası bir masalı her
ortamda aynı şekilde anlatmayacaktır. Bu nedenle bu çalışmada Arife Şafak’tan derlenen
masalların bağlamsal olarak incelenerek icra sırasında anlatıcı, dinleyici ve bağlamın
önemini ortaya koymak amaçlanmıştır. Bu doğrultuda Arife Şafak’tan derlenen otuz dokuz
masalda öncelikle anlatıcının hayat hikâyesi ve kişilik özelliklerinin masal metnine
yansıması tespit edilmiştir. Anlatıcıdan 2010 ve 2013 yıllarında otuz dokuz masalın iki kez
derlenmesi nedeniyle anlatıcının hayatındaki değişikliklere paralel olarak masal
metinlerindeki değişimin tespit edilmesi çalışmanın ayrı bir bölümünü oluşturmuştur.
Dinleyicinin önemi ise, anlatıcının dört farklı ortamda, farklı dinleyicilere anlattığı masallar
ve masal metinlerinin oluşumunda dinleyicinin etkisi ile ortaya konulmuştur. Bu şekilde
anlatım ortamında iki önemli unsur olan anlatıcı ve dinleyicinin metnin oluşumundaki
etkileri tespit edilmiş ve sözlü kültür ürünü olan masalın değişim ve dönüşümü Arife
Şafak’ın anlattığı masallar temel alınarak incelenmiştir.

Bilim Kodu : 4.041
Anahtar Kelimeler : Masal, Anlatıcı, Dinleyici, Anlatım Ortamı, Bağlamsal Teori.
Sayfa Adedi : 406
Tez Danışmanı : Yrd. Doç. Dr. Evrim ÖLÇER ÖZÜNEL
v
A TALE MOTHER FROM GİRESUN: ARİFE ŞAFAK’S TELLING A TALE AND
CONTEXTUAL ANALYSIS OF TALES
(Master Thesis)

Demet ŞAFAK AYDIN

GAZİ UNIVERSITY
INSTITUTE OF SOCIAL SCIENCES
June, 2015

SUMMARY
Folklore has survived by changing both in theoretical and practical area from nineteenth
century, which is the basis of it, until today. According to contextual theory which emerged
as a result of this change, analyzing a production of oral culture just only by grounding on
text will be a weak study, so it is necessary to analyze both the context of text and
characteristics of context. This is because the text will change as a result of change in other
factors with regard to teller, listener and telling atmosphere. As each teller integrates some
factors to the tale from their values and personality characteristics, the text will be created
again in each telling. Contextual theory defends that aforementioned change can change
according to the characteristics of listener group. Therefore, a tale mother will not tell a tale
in each setting by the same way. So, this study aims to analyze the tales compiled from Arife
Şafak contextually and reveal the significance of teller, listener and context during telling.
Accordingly, the reflection of life story and personal characteristics of teller to the tale text
was firstly found out in thirty-nine tales compiled from Arife Şafak. Determination of change
in tale texts in parallel with change in the life of teller constitutes another section of this
study because of compiling thirty-nine tales of teller twice between the years of 2010 and
2013. The importance of listener was revealed by teller’s telling tales in four different setting
to different audience and the effect of listener on creation of tale texts. So, the effects of two
important factors which are teller and listener on the creation of text was revealed and change
and transition of tales which are the production of oral culture was analyzed by grounding
the tales of Arife Şafak.

Scieence Code : 4.041
Key Words : Tale, Teller, Listener, Telling Atmosphere, Contextual Theory.
Page nums : 406
Thesis Advisor : Asst. Prof. Dr. Evrim ÖLÇER ÖZÜNEL
vi

TEŞEKKÜR
Masal çalışma isteğimi destekleyerek tez konumu belirlememde yardımcı olan değerli
hocam Prof. Dr. M. Öcal OĞUZ’a, çalışmam boyunca engin görüşleri ile beni aydınlatan
danışmanım Yrd. Doç. Dr. Evrim ÖLÇER ÖZÜNEL’e, elindeki tüm kaynakları benimle
paylaşan sevgili arkadaşım Abdülkadir ÖNKOL’a, tezi yazdığım süre boyunca yanımda
olduğunu hissettiren can dostum Nuray KOMSER’e, İstanbul’dan Ankara’ya yüksek lisans
için gitmemi destekleyerek izin veren İstanbul İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü müdür
yardımcısı sevgili Emel KAMAR’a ve tabii ki anlattığı masallarla bu tezin oluşumuna en
önemli katkıyı sağlayan sevgili annem Arife ŞAFAK ile manevi destekleriyle beni hiçbir
zaman yalnız bırakmayan aileme teşekkür ederim.
vii
İÇİNDEKİLER
Sayfa
ÖZET .............................................................................................................................. iv
SUMMARY .................................................................................................................... v
TEŞEKKÜR .................................................................................................................... vi
İÇİNDEKİLER ............................................................................................................... vii
1. GİRİŞ ........................................................................................................................ 1
2. MASAL ANLATICISI OLARAK ARİFE ŞAFAK .................................... 11
2.1. Hikâye Olarak Hayat, Hayat Olarak Hikâye Bağlamında Anlatıcı ...................... 11
2.2. Arife Şafak’ın Sosyal Çevresinin Masallardaki İzdüşümleri ............................... 21
2.3. Anlatıcının Şahsi ve Psikolojik Özelliklerinin Masallardaki İzdüşümleri ........... 40
3. ARİFE ŞAFAK’TAN ÜÇ YIL ARAYLA DERLENEN
MASALLARIN İNCELENMESİ .................................................................... 55
3.1. Masalları Belli Zaman Aralığı ile Derlemeye Dair .............................................. 55
3.2. Masalın Öğrenildiği Kişi ve Masal Adının Değişimi........................................... 58
3.3. Masal Kahramanı ve Kahramanın Kullandığı Nesnenin Değişimi ...................... 62
3.4. Masal Motiflerinde Değişim ................................................................................ 67
3.5. Süre, Olay Sıralaması ve Mekânsal Değişim ....................................................... 81
4. ARİFE ŞAFAK’TAN FARKLI ORTAMLARDA DERLENEN
MASALLARIN BAĞLAMSAL İNCELEMESİ ......................................... 91
4.1. İcra Ortamı: İcranın Zamanı, ve Mekanı .............................................................. 91
4.2. Masal Meclisinin Masal Seçimine Etkisi ve Pilot Masallardaki Değişim ........... 99
4.3. Genelde Anlatıcıdan Dinleyiciye, Özelde Dinleyiciden Anlatıcıya Aktarım ...... 109
5. MASAL METİNLERİ ......................................................................................... 121
5.1. Arife Şafak’ın 2010 Yılında Anlattığı Masal Metinleri ....................................... 121
5.1.1. Yedi Keçi Yavrusu ........................................................................................ 121
5.1.2. Birbirini Çok Seven Fakir Ailenin Masalı ..................................................... 123
viii

Sayfa
5.1.3. Yılan ile Yolcu............................................................................................... 126
5.1.4. Şeytan İle Kadın ............................................................................................ 128
5.1.5. Tin Tin Horoz ................................................................................................ 132
5.1.6. Kurbağa ile Akrep ....................................................................................... 135
5.1.7. Eşekle Şeytana Uyan Adam ......................................................................... 137
5.1.8. Yavruları Yuvasından Yenilen Kuşun Masalı .............................................. 142
5.1.9. Kaybolan Çalınan Şeyleri Bulan Padişah ..................................................... 144
5.1.10. Oğlu Gurbete Giden Kadın .......................................................................... 148
5.1.11. Peygamber Efendimizin Ayakkabısını Çalan Adam .................................. 149
5.1.12. Padişah Masalı (Nar) ................................................................................. 151
5.1.13. Tembel Kız ................................................................................................. 153
5.1.14. Hiç Gülmeyen Gelin....................................................................................... 156
5.1.15. Eden Bulur .................................................................................................. 159
5.1.16. Kuyudan Çıkarsam Deve Kesicem Diyen Adam ........................................ 162
5.1.17. Kuş Dili Bilen Sultan Süleyman ................................................................. 163
5.1.18. Horoz Masalı .............................................................................................. 165
5.1.19. Çocuğu Olmayan Padişah ........................................................................... 168
5.1.20. Dinsizin Hakkından İmansız Gelir .............................................................. 175
5.1.21. Allahla Ortaklık Yapan Adam ..................................................................... 179
5.1.22. Ormandaki Hayvanların Konuşmaları (Bir Yaprak Düştü Dalından) ......... 182
5.1.23. Tuz Kadar Sevilen Baba ............................................................................. 185
5.1.24. Atılan Okla Bulunan Nasip.......................................................................... 190
5.1.25. İki Kardeşin Masalı ......................................................................................... 194
5.1.26. Mehmet Ağa ile Çakal ................................................................................. 202
5.1.27. Çilli Tavuk ve Yavruları ............................................................................. 208
5.1.28. Aslan ile Fare ............................................................................................... 211