Table Of Content

ÜNLÜ FİLOZOFLARIN YAŞAMLARI VE ÖĞRETİLERİ Diogenes Leartios Yunancadan Çeviren: Candan Şentuna İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ 5 I. KİTAP 8 Giriş 8 Thales 13 Solon 20 Khilon 27 Pittakos 29 Bias 31 Kleobulos 33 Periandros 35 Anakharsis 37 Myson 39 Epimenides 40 Pherekydes 42 II. KİTAP 52 Anaksimandros 52 Anaksimenes 52 Anaksagoras 53 Arkhelaos 56 Sokrates 57 Ksenophon 66 Aiskhines 69 Aristippos 71 Phaidon 82 Eukleides 82 Stilpon 84 Kriton 87 Simon 87 Glaukon 88 Simmias 89 Kebes 90 Menedemos 90 III. KİTAP 103 Platon 103 IV. KİTAP 139 Speusippos 139 Ksenokrates 141 Polemon 145 Krates 147 Krantor 148 Arkesilaos 149 Bion 155 Lakydes 158 Karneades 159 Kleitomakhos 161 V. KİTAP 167 Aristoteles 167 Theophrastos 179 Straton 189 Lykon 192 Demetrios 194 Herakleides 198 VI. KİTAP 207 Antisthenes 207 Diogenes 213 Monimos 231 Onesikritos 231 Krates 232 Metrokles 234 Hipparkhia 235 Menippos 236 Menedemos 237 VII. KİTAP 245 Zenon 245 Ariston 287 Herillos 289 Dionysios 289 Kleanthes 290 Sphairos 294 Khrysippos 295 VIII. KİTAP 311 Pythagoras 311 Empedokles 324 Epikharmos 331 Arkhytas 332 Alkmaion 333 Hippasos 333 Philolaos 333 Eudoksos 334 IX. KİTAP 344 Herakleitos 344 Ksenophanes 348 Parmenides 349 Melissos 350 Elealı Zenon 351 Leukippos 352 Demokritos 353 Protagoras 359 Apollonialı Diogenes 361 Anaksarkhos 362 Pyrrhon 363 Timon 376 X. KİTAP 387 Epikuros 387 ÖNSÖZ Diogenes Laertios’un Felsefe Tarihindeki Yeri On kitaplık Ünlü Filozofların Yaşamları ve Öğretileri adlı yapıt başlangıcından İS III. yüzyıla Felsefe dünyasını bize tanıtan en kapsamlı, en temel kaynak. Diogenes Laertios’un yapıtının alanındaki önemini görmek için biraz gerilere gitmemiz gerekiyor: Eskiçağ düşünürleri üzerine bilgi veren derleme metinler yakın dönemlerde ilk olarak Hermann Diels’in 1879 yılında yayımladığı Doxographi Graeci adlı yapıtta toplanmıştır. Doksa, yani görüş, düşünce ile graphein (yazmak) sözcüklerinden kurulan Doxograph, eskiçağda kullanılan bir sözcük değil. Diels, bir neologsm ile oluşturduğu bu sözcüğü, yaptığı sadece bir bio- graphi (yaşam-yazımı) olmadığı için tercih etmiş olmalı. Doksographi Yunancada dokounta veya areskounta (düşünülen şeyler) diye belirlenir ve Latinceye placita ya da opiniones (görüşler) diye çevrilir. Bu nedenle eskiçağ döneminde yaşamış düşünürlerin görüşlerini, yaşamlarını toplayan yapıtlara genellikle doksai ya da placita veya opiniones deniyor. Bu yapıtların bilinen en eski örneği Theophrastos’un Physikai doksai (Doğabilim Görüşleri) adlı yapıtı. Bu yapıt elimize geçmemiştir, Hellenistik dönemde kimi bölümlerinin kısaltıldığı, kimi yeni bölümler eklendiği bir derlemenin varlığı biliniyor. Bu yeni derlemeye Cicero ve Varro da katkıda bulunmuş. Bu katkıların yardımıyla elde edilen bir başka derlemenin yazarı olarak Aetius (ÎS I. yüzyıl) adı geçiyor. Bu derleme çerçevesinde adı geçen öteki kimseler hekim Soranos (İS I. yüzyıl), Ainesidemos, Sextus Empeirikos (İS II. yüzyıl), Tertullianus (ÎS II. yüzyıl). Bütün bu kaynaklara Diels placita vetusta (en eski görüşler) adını veriyor. Aetius’un yapıtı kaybolmuştur. Placita vetusta’nın elimizdeki biçimi, Aetius’tan yapılan kısaltmalarla oluşturulan ve Ps. Plutarkhos’a ait bir placita'dır (İS II. yüzyıl). Bu en eski placita’yı yapılan öteki katkılar şunlar: Hippolytos (İS III. yüzyılda yaşamış); loannes Stobaeus’a ait (İS V. yüzyıl) Eclogae Physicae (Doğrudan Aetius’un yapıtından devşirilmiştir. Ps. Plutarkhos’da yer almayan metinleri de içerir); Aetius’un adını anan tek kişi olan Theodoretos; ve yine Ps. Plutarkhos’un stromateis adlı yapıtı. Bu kaynaklardan daha felsefece oluşturulmuş olması bakımından ayrılan başka bir kaynak öbeği var: Sofistlerden Hippias ile Gorgias’ın kendilerinden önceki düşünürlerin görüşlerini derledikleri biliniyor. Platon ile Aristoteles (Özellikle Metafizik, I. kitap); stoacı Khrysippos, Seneca (Questiones naturales) ve Poseidonios, bu öbeğin önemli adları. Ayrıca birbirlerini izleyen felsefecileri anlatan diadokhai ton philosophon (felsefeciler zinciri) adlı yapıtlar var. Hellenistik dönemde yazılmış bu yapıtlardan bize kalan azdır. Bu türde yazan ilk kişi Sotion (İS II. yüzyıl). Bir de Commentator’lar var: felsefe metinlerini hem aktaran hem de anlaşılması için açıklamalar yazan bu yorumcular içinde en önemlileri Yeni-Platoncu Proklos ile Simplikios (İS VI. yüzyıl). İşte bütün bu geleneklerin özelliklerini içinde taşıyan bir yapıt Diogenes Laertios’un yapıtı. Ünlü Filozofların Yaşamları ve Öğretileri’nin yazarı Diogenes Laertios üzerine bilinen hemen hiçbir şey yok: İS III. yüzyıl ortalarında yaşamış olduğu tahmin edilebiliyor. Yapıtını, adı bilinmeyen “felsefe-sever” bir “hamm”a ithaf ettiğini yine yapıtın içinden çıkarabiliyoruz{1}. Yazar bu kitaptan önce “her türden ölçüyle yazdığı şiirler” yayımlamış. {2} Diogenes Laertios’un bir Epikourosçu olduğu iddia edilirse de hiçbir okula bağlı olmadığı yollu görüşler daha inandırıcı. {3} Ne ki yapıtın genel özellikleri Aristotelesçilerden de izler taşımakta. Bilgeleri, filozofları tanıyor, İonya felsefecileri ile İtalya felsefecilerini birbirinden ayırıyor, felsefe okullarının kurucularını, hocalarını, öğrencilerini, felsefe akımlarını, bu akımların gelişme biçimini tanıtıyor. Bir filozofu ele aldığında onun soyunu, nereli olduğunu, kişilik özelliklerim, belli bir düzen içinde yapıtlarım, olgunluk dönemini, görüşlerini, ölüm biçimini, hakkında anlatılan anekdotları, varsa vasiyetini ve mektuplarını bize bildiriyor, ayrıca o filozof hakkında kendisi bir şiir yazıyor. Aynı adı taşıyan başka kimseler varsa onları da ekliyor. Diogenes Laertios yapıtında bir yargıç tavrı takınmıyor, eleştiri iddiasında da değil, tam bir araştırmacı: filozof-filolog özellikleri taşıyan bir araştırmacı. Diogenes Laertios’un yapıtı, Aristoteles’in Metafizik I. Kitapta yaptığı gibi eleştirili bir sıkı felsefe tarihi değil. Hegel’in yazdığı felsefe tarihi özelliklerini de taşımıyor, ama sadece bir düşünceler yığını da değil. Hele hele Hegel’in dalga geçtiği gibi “can sıkıcı” hiç değil (en azından Hegel’in kendisinden daha eğlenceli), özellikle filozofların “kirli çamaşırlarını” merak edenler için bulunmaz kaynak. Yapıtın önemini ortaya koyacak öteki bilgiler şöyle sıralanabilir: G. Vico, Nuova Scienza (Yeni Bilim) adlı yapıtında onu kaynak kullanıyor; Nietzsche’de, Rousseau’da, Diderot’da, Rablais’de ondan alıntılar var. K. Marx’in “Epikuros ile Demokritos Doğa Felsefeleri Arasındaki Ayırım” adlı doktora tezindeki en temel kaynak. Üstelik Marx en sıkı felsefi temellendirmeleri için dayanak kullanıyor Diogenes’in yapıtını. Kimi filozofların görüşleri açısından biraz dikkatli olmak koşuluyla felsefe çalışmaları için kullanılacak en temel metin olma özelliğini hiç yitirmeyecek bu metni uzun süren bir çalışma sonucu Yunancadan çeviren Candan Şentuna, çevirisini batı dillerindeki çevirilerle karşılaştırarak yürüttü. Bu batı dillerindeki çevirilerdeki{4} dipnotlardan yararlanarak, özellikle bu alanda uzmanların kullanabileceği dipnotlar hazırladı. Bu dipnotlardaki kimi alıntılar sadece uzmanların ilgileneceği malzeme olarak olduğu gibi orijinal dilinde bırakıldı, ama uzman olmayan okuyucuların da bu dipnotlardan biraz yararlanabilmesi için, kısaltmaların açık biçimlerini içeren bir liste ve dipnotlarda kısaltılarak verilen yapıtların açık biçimlerini veren bir kaynakça çeviriye eklendi. Sık sık karşılaştığım “Felsefeye Türkçe hangi yapıda başlayabilirim” sorusuna artık açık bir yanıtım var: “Diogenes Laertios’un Ünlü Filozofların Yaşamları ve Öğretileri” Candan Şentuna’ya bu değerli çalışması için Türkiye’deki felsefeciler ve klasik filologlar adına teşekkür ederim. Saffet Babür NOTLAR

Description:

On kitaplık Ünlü Filozofların Yaşamları ve Öğretileri adlı yapıt başlangıcından İS III. yüzyıla Felsefe dünyasını bize tanıtan en kapsamlı, en temel kaynak... Diogenes Laertios'un bir Epikourosçu olduğu iddia edilirse de hiçbir okula bağlı olmadığı yollu görüşler dah