Universiteit Gent Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen Opleiding Lichamelijke ...

233 Pages·2012·3.67 MB·Dutch

by  Lynn Leloup

Universiteit Gent
Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen
Opleiding Lichamelijke Opvoeding en Bewegingswetenschappen
Academiejaar 2011- 2012

Gestructureerde ontwikkeling van een interventie ter preventie van letsels ter hoogte van de
onderste ledematen bij studenten Lichamelijke Opvoeding

Masterproef voorgelegd tot het behalen van de graad van Master in de Lichamelijke
Opvoeding en de Bewegingswetenschappen

Door: Lynn Leloup
Promotor: Prof. Dr. D. De Clercq
Begeleider: L. Goossens
VOORWOORD
De nood aan een interventie ter preventie van letsels bij studenten Lichamelijk Opvoeding heb
ik aan den lijve ondervonden. Sinds de start van mijn eerste academiejaar als L.O.- studente,
liep ik volgende blessures op: volledige fractuur styloideus ulnae links, ruptuur
subscapularispees rechts, contusie os metatarsale I rechts, tendinitis tibialis anteriorpees links,
periostitis tibia links en rechts, stressfractuur os tibia links, onvolledige fractuur olecranon
rechts, enkeldistorsie links, lumbale contusie, spierhematoom onderarm rechts, ruptuur m.
quadriceps rechts, overbelasting articulatio genus rechts, perforatie membrana tympani links,
commotio cerebri en perforatie membrana tympani rechts. 60.0% van deze blessures liep ik
intracurriculair op.

Uit een mix van literatuurstudie, discussiemomenten en eigen creativiteit ontstond het
preventief programma No Gain With Pain. Ik vond het een zeer leerrijk proces en tevens een
erg aangename en stimulerende ervaring. Met deze scriptie hoop ik mijn steentje bij te dragen
aan een L.O.- toekomst met minder blessures.

Graag had ik nog enkele personen bedankt: mijn promotor, voor zijn wijze raad gedurende het
academiejaar, mijn begeleider die dagelijks klaarstond om mij te helpen, alle derde bachelor
L.O.-studenten en praktijkassistenten die deelnamen aan de interventie, iedereen die meehielp
aan de uitwerking van het NGWP- programma (testmomenten, posters, website, …) en mijn
naaste familie en vrienden die het verloop van mijn scriptie geïnteresseerd op de voet
volgden.
INHOUDSTABEL
Gestructureerde ontwikkeling van een interventie ter preventie van letsels ter hoogte van de
onderste ledematen bij studenten Lichamelijke Opvoeding
VOORWOORD
INHOUDSTABEL
SAMENVATTING
LITERATUURSTUDIE .........................................................................................................1
Deel 1: Inleiding .................................................................................................................1
Deel 2: Problematiek ...........................................................................................................3
1. Wie heeft het probleem? ..............................................................................................3
1.1. Doelgroep en subdoelgroep ...................................................................................3
1.2. Gemeenschap van de doelgroep ............................................................................3
2. Wat is het probleem? ...................................................................................................3
2.1. Gezondheid van de doelgroep ...............................................................................3
2.2. Gevolgen voor de levenskwaliteit ..........................................................................9
Deel 3: Gedragsverandering .............................................................................................. 10
1. Theoretische modellen over gedrag en gedragsverandering ........................................ 10
1.1. Protection motivation theory ............................................................................... 10
1.2. Theorie van gepland gedrag ................................................................................ 11
1.3. Sociaal- cognitieve theorie .................................................................................. 11
1.4. ASE- model ........................................................................................................ 12
1.5. Transtheoretisch model ....................................................................................... 12
2. Protocol voor het opstellen van een gedragsveranderende interventie......................... 13
3. Beoogde gedrag ......................................................................................................... 14
3.1. Cardiovasculair opwarmen .................................................................................. 14
3.2. Stretching ............................................................................................................ 15
3.3. Balans ................................................................................................................. 15
3.4. Krachttraining ..................................................................................................... 17
3.5. Bewustwording ................................................................................................... 18
3.6. Vermijden van hervalblessures ............................................................................ 18
3.7. Multiple interventies ........................................................................................... 19
4. Gedragsveranderende interventies op basis van theoretische gedragsmodellen ........... 24
4.1. D. Collard et al.: iPlay- studie ............................................................................. 24
4.2. M.D. Iversen en C. Friden ................................................................................... 26
Deel 4: Intrinsieke en extrinsieke motivatie binnen gedrag ................................................ 27
Deel 5: Conclusie van de literatuurstudie .......................................................................... 29
METHODE .......................................................................................................................... 30
Deel 1: Populatie ............................................................................................................... 30
1. Beschrijving van de proefpersonen ............................................................................ 30
2. Selectie van de proefpersonen .................................................................................... 30
Deel 2: Procedure.............................................................................................................. 31
1. Determinanten van de doelgroep en hun omgeving .................................................... 31
1.1. Omgevingsdeterminanten .................................................................................... 31
1.2. Omgevingsfactor ................................................................................................. 32
1.3. Persoonsdeterminanten ........................................................................................ 32
2. Quotering van de determinanten ................................................................................ 33
3. Programmadoel van de interventie ............................................................................. 33
4. Performance objectives als vertaling van het programmadoel .................................... 34
4.1. Performance objectives van de doelgroep ............................................................ 34
4.2. Performance objectives van de agent ................................................................... 34
5. Change objectives als specifieke doelen van de interventie ........................................ 35
6. Methodes voor het veranderen van de determinanten ................................................. 35
7. Praktische strategieën als vertaling van de methodes .................................................. 35
8. Ontwikkeling van het interventieprogramma: No Gain With Pain .............................. 35
8.1. Theorieles ........................................................................................................... 35
8.2. Fiches ................................................................................................................. 36
8.3. Sportmedische consultatie ................................................................................... 37
8.4. Website ............................................................................................................... 37
8.5. Posters ................................................................................................................ 37
8.6. Preventieve opwarmingen ................................................................................... 37
8.7. Toepassing van de Self- determination Theory .................................................... 39
9. Beschrijving van het onderzoek ................................................................................. 41
10. Manier van dataverzameling en meetmomenten ....................................................... 42
1.1. Blessureregistratie ............................................................................................... 42
1.2. Peilen naar gedragsverandering ........................................................................... 42
1.3. Implementeerbaarheid van de interventie evalueren ............................................ 42
Deel 3: Meetinstrumenten ................................................................................................. 43
1. Blessureregistratie- enquête ....................................................................................... 43
2. Vragenlijsten voor gedragsverandering ...................................................................... 43
3. Vragenlijsten voor feedback over de interventie......................................................... 44
4. Reflectieverslagen ..................................................................................................... 44
5. RE- AIM model ......................................................................................................... 44
Deel 4: Data- analyse ........................................................................................................ 45
1. Opgelopen blessures .................................................................................................. 45
1.1. Oplopen van blessures ......................................................................................... 45
1.2. Karakteristieken van de opgelopen blessures ....................................................... 45
2. Gedragsverandering ................................................................................................... 46
2.1. Doelgroep ........................................................................................................... 46
2.2. Agent .................................................................................................................. 47
3. Feedback over de interventie ..................................................................................... 48
RESULTATEN .................................................................................................................... 49
Deel 1: Opgelopen blessures ............................................................................................. 49
1. Oplopen van blessures ............................................................................................... 49
2. Karakteristieken van de opgelopen blessures ............................................................. 50
Deel 2: Gedragsverandering .............................................................................................. 53
1. Doelgroep .................................................................................................................. 53
1.1 Somscores van gedrag, kennis en motivatie .......................................................... 53
1.2. Medische hulp ..................................................................................................... 57
1.3. Intentie tot gedragsverandering ........................................................................... 58
2. Agent......................................................................................................................... 58
2.1. Gemiddelden en standaard deviaties van de pre- en de posttest ............................ 58
2.2. Hoofdeffect van tijd ............................................................................................ 59
2.3. Gedrag binnen en buiten UGent .......................................................................... 59
Deel 3: Praktische implementeerbaarheid .......................................................................... 60
1. RE- AIM model ......................................................................................................... 60
2. Feedback over de interventie ..................................................................................... 60
2.1. De doelgroep ....................................................................................................... 60
2.2. De agent .............................................................................................................. 63
2.3. Reflectieverslagen ...................................................................................................... 63
DISCUSSIE ......................................................................................................................... 64
Deel 1: Antwoord op onderzoeksvragen ............................................................................ 64
Deel 2: Interpretatie van de resultaten ............................................................................... 65
2.1. Oplopen blessures ................................................................................................... 65
2.2. Gedragsverandering ................................................................................................ 66
2.3. Praktische implementeerbaarheid ............................................................................ 70
Deel 3: Praktische implicaties en beperkingen van dit onderzoek ...................................... 73
3.1. Implicaties en beperkingen van het No Gain With Pain- programma ....................... 73
3.2. Implicaties en beperkingen van de pilootstudie ....................................................... 73
Deel 4: Richtlijnen voor verder onderzoek ........................................................................ 75
4.1. Betere toepassing van de SDT ................................................................................ 75
1. Zelfstandigheid ...................................................................................................... 75
2. Competentie ........................................................................................................... 75
3. Verbondenheid ....................................................................................................... 76
4.2. Extra richtlijnen voor verder onderzoek .................................................................. 77
Deel 5: Conclusie .............................................................................................................. 78
BIBLIOGRAFIE .................................................................................................................. 79
BIJLAGEN .......................................................................................................................... 88
Bijlage 1: Informed consent .............................................................................................. 88
Bijlage 2. Determinanten van de doelgroep en de agent ..................................................... 89
Bijlage 3: Quotering van de determinanten ........................................................................ 90
Bijlage 4: Performance objectives ..................................................................................... 91
Bijlage 5: Change objectives ............................................................................................. 92
Bijlage 6: Methodes voor het veranderen van de determinanten ........................................ 98
Bijlage 7: Praktische strategieën ........................................................................................ 99
Bijlage 8: Opbouw- en lesfiches ...................................................................................... 100
Bijlage 9: Enkele printscreens van de website ................................................................. 186
Bijlage 10: Posters .......................................................................................................... 189
Bijlage 11: Artikels voor het opstellen van het No Gain With Pain- programma .............. 194
Bijlage 12: gedragsvragenlijsten...................................................................................... 198
Bijlage 13: feedbackvragenlijsten .................................................................................... 220
SAMENVATTING
Uit eerder onderzoek aan de UGent bleek de eerste bachelor L.O.- student gedurende één
academiejaar 85% kans te hebben op het oplopen van een sportblessure. 71.7% van de
geregistreerde blessures waren gelokaliseerd aan de onderste ledematen (L. Goossens et al.).
In de sport werden reeds talloze multiple interventies ter preventie van sportblessures
uitgevoerd (o.a. C.A. Emery en W.H. Meeuwisse (2010)). De voorliggende quasi-
experimentele studie heeft zich hierop geïnspireerd en werd verder aangevuld met
gedragsverandering. De focus ligt op preventie van letsels aan de onderste ledematen en is
specifiek voor de doelgroep studenten Lichamelijke Opvoeding. Om deze reden werd het No
Gain With Pain- programma opgesteld, met als doel de incidentie van sportblessures aan de
onderste ledematen bij bachelor L.O.- studenten te verminderen, het preventief gedrag van de
bachelor L.O.-studenten positief te beïnvloeden en de praktische implementeerbaarheid in een
L.O.- opleiding aan te tonen.
Het No Gain With Pain- programma werd uitgewerkt a.d.h.v. het Intervention Mapping
Protocol van L.K. Bartholomew et al. (1995). Vervolgens werd de Self Determination Theory
van E. Deci en R.M. Ryan (1985) toegepast. Dit programma werd gedurende zeven weken
getest bij een populatie van 54 derde bachelor L.O.- studenten aan de UGent. De
proefpersonen werden a.d.h.v. hun afstudeerrichting ingedeeld in de interventiegroep (22) en
de controlegroep (32). Data werden verzameld via prospectieve online blessureregistraties,
pre- en postgedragsvragenlijsten die peilden naar gedrag, motivatie, bewustzijn en kennis,
reflectieverslagen van de onderzoekers en feedbackvragenlijsten over het programma zelf.
Er werden drie blessures geregistreerd in de controlegroep en zeven in de interventiegroep.
90.0% van deze blessures waren gelokaliseerd aan de onderste ledematen. De
interventiegroep rapporteerde een stijging van preventief opgelegd gedrag over de tijd
(p<0.001). Op vlak van niet- opgelegd gedrag tonen, preventief gedrag nuttig vinden,
preventief gedrag aangenaam vinden, preventief gedrag belangrijk vinden, vertrouwen hebben
in het kunnen stellen van preventief gedrag, preventief gedrag als eigen keuze zien, preventief
gedrag moeilijk vinden, intrinsieke motivatie om preventief gedrag te tonen en kennis over
blessurepreventief gedrag werden geen significante interactie- effecten tussen tijd en groep
gevonden (p<0.05). Uit de feedbackvragenlijsten bleek het progamma over het algemeen
positief geëvalueerd door de proefpersonen en de praktijkassistenten. Verder onderzoek naar
de effectiviteit van dit programma is nodig. Wel bleek het NGWP- programma - mits enkele
aanpassingen - beloftevol naar de toekomst toe.
LITERATUURSTUDIE
Deel 1: Inleiding
De bacheloropleiding Lichamelijke Opvoeding zet vele mensen aan tot sporten. De bachelor
L.O.- student wordt gestimuleerd om tijdens de opleiding veel te sporten en dit levenslang aan
te houden. Diezelfde student spoort op zijn beurt mensen uit zijn directe en indirecte
omgeving aan om ook te sporten. Dit kan in privésfeer, via sporteducatie, via sportpromotie
en dergelijke meer. Volgens H. Steiner et al. (2000) is sportparticipatie bij adolescenten
geassocieerd met mentale en fysieke gezondheidsvoordelen. Logischerwijze heeft de bachelor
L.O.- opleiding een positieve invloed op de gezondheid van een groot aantal mensen, zowel
op korte als op lange termijn.
Spijtig genoeg draagt de bachelor L.O.- opleiding een medaille mét keerzijde. Het groot
aantal uren sport induceert een grote kans op het oplopen van sportblessures met alle
negatieve gevolgen van dien. Volgens D. Hawkins en J. Metheny (2001) kan gesteld worden
dat kinderen en jongeren 38% kans hebben op het oplopen van een blessure waarvoor
medische hulp genoodzaakt is.
Voor de ontwikkeling van gezondheidsbevorderende interventies met gedragsverandering als
doel, ontwikkelden L.K. Bartholomew et al. (1995) het Intervention Mapping Protocol (IMP).
Dit zesstappenplan bleek reeds effectief bij verschillende doelgroepen en verschillende
gedragingen. Deze masterscriptie is volledig opgebouwd volgens het IMP. Hiervoor werden
bronnen van L.K. Bartholomew et al. (2006) en I. De Bourdeaudhuij gehanteerd. Via tabel 1
wordt duidelijk hoe deze scriptie is opgesteld en onder welk hoofdstuk de verschillende
stappen van het IMP terug te vinden zijn.
Met deze studie werd er onderzocht of er binnen de bacheloropleiding Lichamelijke
Opvoeding een interventie implementeerbaar is, die een vermindering van het aantal
sportblessures en een verhoging van het stellen van blessurepreventieve gedragingen tot doel
heeft. Dit leidde tot drie specifieke onderzoeksvragen. De eerste onderzoeksvraag was: leidt
de interventie tot een vermindering van de incidentie van sportblessures aan de onderste
ledematen bij bachelor L.O.- studenten? De tweede onderzoekvraag luidde: heeft de
interventie een positieve invloed op de bewustwording, de attitude, de motivatie, de kennis, de
omgevingsfactor en bijgevolg het gedrag van de bachelor L.O.- studenten?
1
Tenslotte werd er een antwoord gezocht op de laatste onderzoeksvraag: is de interventie
praktisch implementeerbaar in de sportlessen van de opleiding tot bachelor in de Lichamelijke
Opvoeding?
Tabel 1: Verdeling van de stappen van het Intervention Mapping Protocol over de masterscriptie (naar L.K. Bartholomew et
al., 1995)
IMP SCRIPTIE
STAP 1: Needs assessment LITERATUURSTUDIE:
Wat is het probleem? Deel 2: problematiek
Deel 3: gedragsverandering
STAP 2: Matrices of change objectives METHODE:
Wat moet er veranderen? Deel 2: procedure
Puntje 1 t.e.m.5
STAP 3: Theory based methodes and practical METHODE:
strategies Deel 2: procedure
Hoe moet het veranderen? Puntje 6 en 7
STAP 4: Program development METHODE:
Ontwikkeling van het interventieprogramma Deel 2: procedure
Puntje 8.1. t.e.m. 8.6.
STAP 5: Adoption and implementation RESULTATEN
Wie doet er wat na de interventie? Deel 2: gedragsverandering
STAP 6: Evaluation plan RESULTATEN
Heeft de interventie het gewenste effect DISCUSSIE
bereikt?

2